Potentie | Jordan Peterson | TEDxUofT

Jordan B. Peterson is professor psychologie aan de University of Toronto en is klinisch psycholoog met twee specialisaties: de psychologie van geloof, inclusief religie, mythologie en politieke ideologie; en evaluatie en verbetering van de persoonlijkheid, inclusief de voorspelling van creativiteit en academische en industriële prestaties.

Na zijn studie aan het Grande Prairie College en de University of Alberta behaalde Dr. Peterson een PhD in psychologie aan McGill in 1991 en deed hij een postdoctoraal aan McGill's Douglas Hospital. In 1993 trad hij toe tot de psychologische faculteit aan Harvard. Hij ging naar de University of Toronto in 1997. Zijn werk wordt gefinancierd door SSHRC, CIHR en NSERC (grote Canadese beursverleners) en de Rotman Business School Center for Integrative Thinking. Hij werd genomineerd voor de Levenson Prize aan Harvard in 1998 en door TVO ieder jaar van 2005-2008 als een van Ontario's Best University Lecturers. Hij schrijft ook essays en neemt zitting in panels voor TVO's The Agenda, een bekend Canadees actualiteitenprogramma, en is een populaire informatiebron voor andere mediabedrijven, inclusief TVO's Big Ideas, die vijf van zijn lezingen op televisie brachten.

Deze talk werd gehouden op een TEDx-evenement, in de stijl van de TED-conferenties, maar onafhankelijk georganiseerd door een lokaal team. Meer informatie hierover op http://ted.com/tedx

Ik ga het vandaag met jullie hebben

over een andere manier
van beschouwen wat echt is.

Het is lastig vast te stellen wat echt is,

want onze kennis is niet onbeperkt,

dus maken we altijd
een aantal vooronderstellingen

over wat het meest echt is.

En het doet er echt toe
wat je als meest echt beschouwt,

want je baseert
de beslissingen die je neemt

die de hele loop van je leven bepalen

op die vooronderstellingen,

of je dat nou inziet of niet.

En heb je verkeerde vooronderstellingen,

of zelfs als ze onvolledig zijn,

dan zul je daar
een hoge prijs voor betalen.

En de vooronderstellingen
die we in onze cultuur gebruiken,

ook al hebben ze ons in staat gesteld
krachtige technologie te ontwikkelen,

zijn zodanig onvolledig
dat we daar een prijs voor betalen

en dat ze extreem gevaarlijk zijn.

Sinds het wetenschappelijk tijdperk begon,

hebben we in een universum geleefd

waarin de onderste laag van de realiteit

wordt beschouwd als iets dat dood is --

als vuil.

Het is materie.

Het is objectief.

Het is iets uitwendigs.

En we vinden daarin niets terug

dat enige realiteit toeschrijft
aan zaken als zin of bestemming --

dat wordt allemaal gedegradeerd
tot het subjectieve

en soms ook tot het denkbeeldige.

Maar het spreekt volstrekt niet voor zich

dat die vooronderstellingen correct zijn,

omdat onze kennis niet onbeperkt is

en omdat we veel aspecten van
de structuur van zijn niet begrijpen --

en de belangrijkste daarvan is bewustzijn.

Daar begrijpen we niets van

en we begrijpen niet
welke rol het lijkt te spelen

in de transformatie
van potentie naar verwezenlijking,

een rol die wordt onderkend
door natuurkundigen,

al bijna honderd jaar lang.

Dit blijft een van de grootste
onopgeloste mysteries in de wetenschap.

Er zijn andere manieren
om te beschouwen wat echt is

en die andere manieren
hebben hun voordelen

en een van die voordelen
is dat ze ons beschermen.

Weten dat we op een andere manier
naar de realiteit kunnen kijken,

beschermt ons van bepaalde aandoeningen.

En moderne mensen zijn vatbaar
voor een behoorlijk aantal aandoeningen

die voortkomen uit de vooronderstellingen

van de systemen waarmee ze
de realiteit definieren.

En een van die aandoeningen
is een soort nihilistische hopeloosheid

die een resultaat is van het besef

dat in de ultieme analyse
niets echt enige betekenis heeft.

En omdat het leven moeilijk is --

en die betekenis
kun je zeker niet ontwijken --

kan het moeten opgeven van je geloof
in een transcendente betekenis

zorgen dat je zwak bent

juist op de momenten
dat je niet zwak kunt zijn.

En het maakt ons kwetsbaar
voor nog belangrijker aandoeningen:

aandoeningen van geloof.

En daarvan hebben we
de meest gruwelijke voorbeelden gezien --

de meest gruwelijke, hoop ik --

in de 20ste eeuw,

waar mensen wiens geloofssystemen
werden verbrijzeld, ten minste deels,

door verschillen tussen religieuze
en wetenschappelijke visies,

zich in groten getale aansloten
bij massabewegingen

die in alle opzichten
een vervanging waren,

zeg maar een meer rationele vervanging,

voor religieuze geloven
die niet langer houdbaar leken.

En de consequentie was bijna vernietiging,

want we kwamen twee keer
dicht bij vernietiging,

in de jaren 60 en in de jaren 80.

En zelfs zonder
een volledige vernietiging,

verloren we honderden miljoenen mensen

als gevolg van pathologische
geloofssystemen in de 20e eeuw.

Als geloofssystemen pathologisch worden,

kan die pathologie in potentie

de belangrijkste dreiging
voor ons bestaan vormen.

En als je ook maar een klein beetje
in Darwin gelooft,

dan begrijp je

dat de dingen die je bestaan
het meest bedreigen,

de meest werkelijke dingen zijn.

Je moet er iets aan doen.

Hier is een andere benadering.

[Phainesthai]

Ik begin met de definitie van dit woord.

Van dit woord 'phainesthai'
is het woord 'fenomeen' afgeleid.

Fenomenen zijn de dingen
die aan je verschijnen,

en phaineshtai betekent 'voortschijnen'.

En fenomenologen,

die geïnteresseerd waren
in dat voortschijnen van dingen,

vooronderstelden dat de dingen
die jou het meest belangrijk leken,

de meest echte dingen waren.

En ik denk dat er veel voor te zeggen is

dat je brein daar ook op is afgestemd,

want je brein reageert
op dingen die betekenis hebben

voordat ze de beleving construeert
die jij interpreteert als een object.

En de reden daarvoor

is dat de betekenis van dingen
op een bepaalde manier meer echt is,

en belangrijker is dan de perceptie
van dingen als objecten.

Zo is er een beroemde onenigheid
tussen filosofen en psychologen

die zegt dat als je een klif nadert,
je geen klif ziet;

je ziet een 'val-plaats'.

Je ziet het niet eerst als object, klif,

waar je vervolgens de betekenis
van val-plaats aan toekent;

nee, de perceptie
van val-plaats komt eerst

en de abstractie van de objectieve klif,

als het al gebeurt, komt veel later --

veel later conceptueel gezien,
want ook een baby kan een klif opmerken,

en veel later historisch gezien.

Dichters hebben het fenomeen opgemerkt,
de voortschijnende realiteit,

en het vaak geassocieerd met de jeugd,

en terecht, denk ik.

Ik denk dat je brein
niet zo'n remmende structuur is

als je nog kind bent,
voor het volledig is ontwikkeld,

dus er zijn neurologisch redenen voor,

maar er zijn ook redenen
die voortkomen uit levenservaring.

Je kunt bij kinderen zien

dat ze meer openstaan
voor dingen dan volwassenen.

Ze staan open uit verbazing.

En volwassenen zijn graag bij kinderen

om die reden.

Want ook al vraagt een kind
ontzettend veel zorg

en kunnen ze angstaanjagend zijn
als je er een relatie mee hebt,

omdat ze zo kwetsbaar zijn,

één manier waarop ze je terugbetalen,
is dat ze je de ogen openen --

je ogen die door je ervaring zijn gesloten

en die hebben geleerd de dingen
die voortschijnen uitfilteren.

En als je een kind hebt,
kun je weer door hun ogen kijken

en het lijkt mij soms wel
of ze licht geven --

als een kaars of iets dat helder brandt.

Dat komt misschien gedeeltelijk
doordat we vuur niet wegfilteren --

we zien vuur echt --

en daarom moeten we
er altijd naar kijken als het er is.

Volgens mij gebeurt iets soortgelijks
als je verliefd ben op iemand --

als het echte liefde is.

Want echte liefde geeft je een glimp
van wat de toekomst kan zijn

als je jezelf maar kon rechtzetten --

je krijgt een glimp
van wat de toekomst kan zijn

als je verliefd wordt.

Je krijgt hem niet zomaar,
maar je ziet een flits,

en dat komt denk ik
omdat als je verliefd wordt --

en volgens mij is dat
een biochemische transformatie --

de perceptuele structuren die je normaal
ervan weerhouden mensen te zien --

want je ziet mensen niet echt,
je ziet maar schaduwen --

die filters zijn tijdelijk uitgeschakeld,

en wat er echt is, schijnt voort
en dat is overweldigend.

Maar om in die staat te blijven,

dat vergt een enorme morele inspanning --

zo kun je dat nog het best zien.

Wordsworth zei over kinderen:

"Er was een tijd
dat weide, bosjes en beekjes,

De aarde en ieder normaal verschijnsel

Mij gekleed leken in een hemels licht,

De glorie en de frisheid van een droom.

Het is niet meer zoals het is geweest;

Waar ik ook mag kijken,

Bij dag of bij nacht,

De dingen die ik ooit aanschouwde,
kan ik nu niet meer zien.

De aarde vult haar schoot
met haar eigen genoegens;

Ze heeft verlangens
op haar eigen unieke manier

en zelfs met een moederachtige geest,

En geen onwaardig doel,

De huiselijke zorgster doet al wat zij kan

Haar pleegkind, haar gevangene, de mens,

De glorie die hij kende te doen vergeten

En dat keizerlijke paleis
waar hij vandaan kwam."

Wat Wordsworth hiermee bedoelt,

is dat terwijl je je ontwikkelt
tot competent volwassene --

en dat is precies de richting
waarin je je moet ontwikkelen --

veel van wat je doet feitelijk
versmallen en vernauwen is.

Je versmalt en vernauwt

richting een specifiek doel
en een specifieke manier van zijn.

En dat moet ook,

want tijdens die ontwikkeling,

moet je groeien richting
een specifieke manier van zijn,

ander ontwikkel je niets

en je kunt niet altijd kind blijven --

dat loopt vanzelf fout af.

Dus het is het lot van mensen
om hun percepties te vernauwen,

zichzelf aan te scherpen
en zich te concentreren op heel weinig,

zodat ze dat tenminste kunnen.

Maar de prijs daarvoor

is dat we onze relatie met de ongebonden
realiteit beginnen te vervangen

met de schaduwen

die net complex genoeg zijn
om ons onze taak te laten uitvoeren,

maar meer ook niet.

En ook al zijn we competenter geworden,
we zijn ook blinder geworden.

En wet weten ongeveer wel hoe dit gebeurt:

van de grond af aan.

Dit is een schilderij van Magritte

en de betekenis ervan
is duidelijk, in zekere zin,

namelijk dat we zelfs blind zijn
voor wat zich recht voor onze ogen bevindt

door de objecten die we zien.

En we denken dat zien
betekent het licht binnenlaten,

maar het is het binnenlaten
van een fractie van het licht,

want we kunnen alleen
een fractie van alles verwerken

wanneer we bezig zijn
met een specifiek ding.

Dus heel veel van wat we doen,
is dingen wegfilteren.

Veel van wat je cortex doet, is remmen.

En Magritte probeert dat
zo uit te beelden.

Daar staat een zakenman in zijn uniform.

Hij kan niet meer zien
dan wat er direct voor zijn neus is.

Hoe komt dat?

Wat leer je het eerst als baby?

Je leert je lichaam
van de grond af op te bouwen.

Je bouwt je perceptuele
en actiestructuren van de grond af aan.

Je leert je arm te bewegen.
Je leert je hand dicht te doen.

Je leert dingen te doen
die praktisch zijn met die vaardigheden.

Je tilt een lepel op.

Dat moet ook wel
als je jezelf wilt voeden.

Je leert een bord vast te houden.

Je leert de tafel te dekken --

en hier begint het sociaal te worden,

want je kunt de tafel dekken
voor jezelf en voor anderen.

Je leert koken --

een complexere reeks motorische acties
en perceptuele vaardigheden

die heel gericht is.

Terwijl je je verder ontwikkelt,

worden de ketens van je acties
steeds complexer,

maar ook specifieker --

je moet voor je gezin zorgen,

wat betekent dat er
allerlei dingen zijn die je niet doet.

Je moet een goede baan vinden,

wat iedereen, op jonge leeftijd,

ervaart als vernauwend.

Misschien niet iedereen,
maar velen denken: 'o nee,

ik moet me nu beperken tot deze rol.

Ik wil niet alleen die rol zijn.'

Maar je kunt beter die rol zijn
dan helemaal geen rol.

En misschien is de weg naar de overkant

wel door die rol heen, en niet eromheen.

Je kunt de verantwoordelijkheid van
vernauwen en specialiseren niet ontwijken.

Wees een goede ouder.

Dat offer breng je
voor de volgende generatie.

Wees een goed partner --

zelfde verhaal.

Wees een goed burger.

Met name jonge mensen
zijn daar sceptisch over,

want de oude maatschappij
is altijd corrupt en archaïsch en blind,

en om daar een lid van te worden

lijk je diezelfde ingebakken blindheid
over te moeten nemen.

Maar dat ding ontwikkelt jou ook;
het leert je ieder woord dat je kent.

Het is iets dat je dankbaar moet zijn,

zelfs in zijn verouderde, archaische vorm.

En menselijke verantwoordelijkheid
vereist onder meer

dat je een goed burger wordt.

En dat betekent nog meer opgeven
wat zou kunnen zijn --

of op zijn minst te onderhouden wat is.

Er is een satirisch liedje
van rond 1890, Engels:

"Ik ben een typische
moderne generaal-majoor,

Ik heb informatie, groenten,
vlees en mineralen,

Ik ken de koningen van Engeland

en ik haal de historische veldslagen aan,

van Marathon tot Waterloo

in categorische volgorde..."

Het satirische is hier

dat hij de kennis heeft,

hij heeft een officiële functie,

en dat valt niet mee,

maar op hetzelfde moment
is dat beperkt en categorisch,

en daar zou een kunstenaar
tegen protesteren.

Maar het is beter dan niks
en dat is het alternatief.

Wat misschien boven
een goed burger staat --

soms is een goed burger niet zo goed.

Als je een goed burger was
van Nazi-Duitsland of de Sovjet-unie

of van Mao's China,

werd je op een bepaalde manier beperkt;

misschien op een benodigde manier,
maar wel op een pathologische manier.

Dus lijkt het alsof er iets moet zijn --

ook al is het toepassen
van dat beperkte perspectief wel nodig --

dat er iets moet zijn dat erboven staat.

En dat is ook hetgeen
wat je het gevoel kan teruggeven

van een oprechte verstrengeling

met de diepste en meest zinvolle
waarheden in het leven.

Dat gaat over een goede persoon zijn.

Dat staat boven goed burgerschap;
het is iets anders.

Het heeft iets te maken
met individuele ontwikkeling.

En ook dat zit ons ingebakken.

Dus het lijkt de bedoeling dat we
verliezen wat we hadden, te specialiseren,

maar eenmaal gespecialiseerd,
om te heropenen.

Als we eenmaal de vaardigheden
bij onszelf hebben ingebouwd

en de realiteit beter aankunnen,

omdat we zijn aangepast
en flexibeler zijn geworden,

dan kunnen we die deuren
weer gaan openen.

En ik geloof dat je zenuwstelsel
is ontworpen om je daarbij te helpen

als je het niet tegenwerkt,

als je het merkt.

En je merkt dat

door te letten op de dingen
die zich aan je manifesteren,

die zich interessant voordoen --

ze grijpen je.

En ze grijpen je precies daar
waar die vage kaart die je volgt

de onderliggende realiteit niet vervaagt.

Er lijkt een gat in de kaart te zitten

en daar schijnt het licht doorheen
en dat trekt je aan.

En het zal je meetrekken.

Dat is wanneer je interesse
in iets wordt gewekt.

Dat doet je zenuwstelsel;
jij doet dat niet zelf.

Het is een onbewust proces.

Je zou zelfs kunnen zeggen
dat de wereld tegen je praat.

En zo zien de fenomenologen het ook.

En het is een echt fenomeen,
geen afgeleid iets,

en dat weet je ook

want je kunt niet leven zonder.

Je gaat dood, je wordt cynisch,

je wordt nihilistisch
of neemt een wild geloofssysteem aan

als je geen houvast hebt

aan oprechte betekenis
die je leven zin geeft.

En het is moeilijk om dat te doen,

want het kan je op gespannen voet
zetten met de maatschappij,

want die is het niet.

Het is geen goed burgerschap;
het is iets anders.

Het is ook datgene wat jou weer
in staat stelt een goed burger te zijn.

De Egyptenaren wisten dit al lang geleden.

Ze wisten niet echt dat ze het wisten,

want ze voerden het op in toneelstukken
en schetsten het mythologisch,

omdat ze niet de capaciteit hadden
om de ideeën goed te articuleren.

Maar de Egyptenaren
aanbaden het menselijk oog.

Ze aanbaden het oog

omdat ze wisten
dat het oog de aandacht gaf --

we zijn echt visuele wezens --

en je oog wordt onmiddellijk getrokken

door de dingen die zich voor jou
manifesteren, of voortschijnen,

en je moet ernaar kijken.

Als je aandacht hebt
voor de dingen die voortschijnen,

want dan zie je de realiteit
en niet je kaart,

dan krijg je toegang tot de echte
informatie die de wereld biedt.

Het is geen voorverpakte informatie.

Die kan verkeerd zijn.

Het is echte informatie die voortvloeit
uit de grond van het bestaan

en als je dat aandacht geeft,

zal het je helpen de doelen te bereiken

die je jezelf al gesteld had
als een goed burger,

die deel zijn van je aangenomen
ingebouwde waardenstructuur,

maar op hetzelfde moment
zal het iets anders doen:

het zorgt ervoor dat je
die doelen transformeert.

Want terwijl je nastreeft
wat je interesse heeft gewekt

en je er meer en meer
informatie over krijgt,

doordat je die informatie verwerkt --
wat feitelijk leren is --

bouw je jezelf om naar een ander persoon,

een sterker en beter geïnformeerd persoon,

en een meer volledig persoon,

een persoon met meer
integriteit en kracht,

en met meer richting.

En op hetzelfde moment
differentieer je je kaart.

Dus je leeft meer en meer
in de echte wereld.

Dus terwijl je je specifieke doel nadert,

zelf als dat doel cultureel bepaald is,

word je getransformeerd
door wat je onderweg leert

en het transformeert de aard van je doel.

Dingen schijnen voort.

Daar is een reden voor.

En dat weet je ook,
want als je bezig bent met iets

dat je interesse heeft,
dat je aandacht heeft,

dan voel je je levend,

dan is het leven de moeite waard.

Het is zo de moeite waard,
dat je die vraag niet eens meer stelt.

De vraag zelf verdwijnt,

omdat de zin waarmee je
verbonden bent zo krachtig is

dat ze de tegenspoed wegdrukt
die normaal gesproken het leven typeert.

Nietzsche zei dat iemand
die een 'waarom' heeft,

alle 'hoe's kan dragen.

En dat is heel goed om te weten,

want je denkt, nou, we zijn heel kwetsbaar

en ons leven eindigt met een catastrofe

en er gebeuren vreselijke dingen;
hoe verdragen we dat?

En het antwoord daarop is altijd geweest

dat je verbonden moet zijn
met iets dat dieper gaat dan jij,

want die band geeft je de kracht

die vreselijke beperkingen te verdragen.

Je ziet het gebeuren; mensen weten dit.

Iedereen weet dit.

Onze cultuur kan het alleen
niet goed verwoorden.

We zijn dat grotendeels kwijt.

We hebben onze kennis hiervan
niet zo goed ontwikkeld

als onze kennis van de objectieve wereld.

En dat kost ons.

Je ziet het op rare plaatsen.

Hier rechtsonder staat een oud symbool.

Het heet de ronde chaos

en de alchemisten geloofden
dat de ronde chaos

bij elkaar hield waar de aarde
uiteindelijk van gemaakt was,

de meest werkelijke element.

En ze conceptualiseerden het
als zoiets als informatie.

Ze zagen het als een combinatie
van geest en materie.

Het was een combinatie
van geest en materie,

en zoiets is informatie feitelijk ook,

want als je ermee in contact kwam,

dan nam je wat informatie
en bouwde jezelf daaruit op --

het spirituele element --

en je nam je wat informatie
en bouwde de wereld ermee --

het materiële element.

En ze zagen die realiteit

als iets dat eerder kwam
dan het spirituele of materiële

en dat het die realiteit was
die voortscheen.

En dat is gedramatiseerd in verhalen,
moderne verhalen van transformatie.

De meest interessante plaats
waar het terugkwam, was in Harry Potter,

waar centraal in Harry Potter's thema
een spel staat, genaamd Quidditch.

En in Quidditch, wat een spel is,

kun je het spel winnen

door een spel te spelen
dat buiten Quidditch ligt.

Je wint het spel Quidditch

door het vinden, het volgen
van iets dat je wenkt,

een gouden ding dat glimt en beweegt.

Als je het vangt,

dan win je het spel

samen met je hele team.

En daarin vind je
de steen van wederopstanding:

het is een diamant, een juweel.

Het idee is

dat als je datgene volgt
wat je interessant vindt,

zal het je door tegenspoed heen loodsen

en door moeilijke opgaven,

en ondertussen --

niet boven je kunnen,
daar is het op afgestemd --

wat er gebeurt is
dat terwijl je botst met de wereld

in je jacht op wat je interessant vindt,

je in harmonie komt.

Je moleculen, je structuur,
je interne structuur,

verliezen hun tegenstrijdigheden --

als de interne structuur van een juweel,
iets dat licht weerkaatst --

wat jou hard en duurzaam maakt

en klaar voor de vreselijke omstandigheden
van het bestaan zonder corrupt te worden.

T.S. Eliot zei hier iets over:

"We zullen niet stoppen met ontdekken,

en aan het eind van alle ontdekkingen
zullen we aankomen waar we begonnen

en die plaats voor het eerst begrijpen."

En dat is een samenvatting in vijf regels

van de meest opmerkelijke uitwerking

van de aard van de relatie
tussen individueel menselijk bewustzijn

en de werkelijkheid zelf

die ooit is opgeschreven,

en de culminatie van een gedachtesysteem

dat zich over duizenden jaren
heeft ontwikkeld

en dat we kwijt zijn
en niet goed kunnen verwoorden.

Volg wat je interesse heeft.

Het brengt je naar tegenspoed
en erdoorheen;

het zal je transformeren
van een burger naar een individu

en dan zullen de deuren weer opengaan.

En op dat punt ben je
sterk genoeg voor je leven.

En op dat punt

ben je sterk genoeg niet te vervallen
in pathologische geloofssystemen

en mee te werken
aan de vernietiging der dingen.

Dankjewel.