Showing Revision 14 created 10/22/2020 by Rysia Wand.

1. Title:
   Do kogo należy dzika przyroda - Elyse Cox
2. Description:

   Zobacz całą lekcję: https://ed.ted.com/lessons/why-we-need-national-parks-elyse-cox

   W 1903 roku prezydent Stanów Zjednoczonych Theodore Roosevelt wybrał się z ekologiem Johnem Muirem na biwak do Doliny Yosemite w Kalifornii. Roosevelt uwielbiał spędzać czas na świeżym powietrzu, ale Muir zaprosił go na coś więcej niż biwak. Yosemite była w niebezpieczeństwie. Odłogowanie ziemi w celu ochrony i dla użytku publicznego było częścią prób ratunku. Elyse Cox szczegółowo opisuje próby pogodzenia sprzeczności przy tworzeniu parku narodowego.

   Lekcja: Elyse Cox. reżyseria: Boniato Studio.

3. Speaker:
   Elyse Cox
4. 8031 0:08 - 0:11
   W 1903 roku Prezydent USA pojechał
5. 10751 0:11 - 0:15
   na trzydniowy biwak
   do Doliny Yosemite w Kalifornii.
6. 15068 0:15 - 0:20
   Prezydent Theodore Roosevelt
   spał wśród wysokich sekwoi,
7. 19792 0:20 - 0:23
   obozował podczas burzy śnieżnej
   i godzinami rozmawiał przy ognisku
8. 23322 0:23 - 0:27
   z gospodarzem i przewodnikiem,
   ekologiem Johnem Muirem.
9. 27280 0:27 - 0:30
   Roosevelt uwielbiał spędzać
   czas na świeżym powietrzu,
10. 29930 0:30 - 0:33
    ale Muir zaprosił go tam
    nie tylko z powodu biwakowania.
11. 33340 0:33 - 0:36
    Yosemite była w niebezpieczeństwie.
12. 35680 0:36 - 0:40
    Chociaż w 1864 roku stała się
    terenem chronionym,

    ¶

13. 39520 0:40 - 0:43
    w 1903 roku wciąż groził jej
    nadmierny rozwój.
14. 43260 0:43 - 0:46
    Była w samym centrum wieloletniej
    walki o przeznaczenie terenu
15. 46340 0:46 - 0:49
    zarówno do ochrony,
    jak i użytku publicznego.
16. 49250 0:49 - 0:53
    Dwa cele, które łatwiej
    było powiedzieć niż zrobić.
17. 52770 0:53 - 0:57
    Bitwa o Yosemite zaczęła się
    wraz z gorączką złota 1849 roku,

    ¶

18. 57378 0:57 - 1:02
    kiedy górnicy ruszyli na zachód,
    szukając złota u podnóża Sierra Nevada.
19. 62365 1:02 - 1:05
    W 1851 roku zatwierdzona
    przez państwo milicja
20. 65415 1:05 - 1:09
    wypędziła indiańskie plemię
    Ahwahneechee z Doliny Yosemite.
21. 69248 1:09 - 1:13
    Ci, którzy wrócili, byli świadkami
    roszczeń białych osadników do ziemi,
22. 73168 1:13 - 1:18
    wycinania gigantycznych sekwoi
    oraz budowy hoteli i zajazdów.
23. 77708 1:18 - 1:21
    W odpowiedzi mała grupa
    zaniepokojonych Kalifornijczyków

    ¶

24. 80891 1:21 - 1:23
    przekonała senatora Johna Connessa
25. 82864 1:23 - 1:26
    do ochrony doliny
    przed prywatnymi interesami.
26. 85681 1:26 - 1:29
    W 1864 roku Kongres
    przyjął ustawę Connessa
27. 89391 1:29 - 1:33
    przekazującą Kalifornii
    Dolinę Yosemite.
28. 93008 1:33 - 1:38
    Rząd USA po raz pierwszy
    objął ziemię ochroną publiczną.
29. 97713 1:38 - 1:41
    Ale zarządzanie ziemią
    pozostało otwartą kwestią,
30. 100813 1:41 - 1:43
    która miała się tylko
    bardziej skomplikować,
31. 102920 1:43 - 1:47
    w miarę jak kolejne ziemie
    brano pod ochronę.
32. 106890 1:47 - 1:50
    Siedem lat później
    geolog Ferdinand Hayden

    ¶

33. 109690 1:50 - 1:53
    poprowadził wyprawę
    na płaskowyż Yellowstone,
34. 112520 1:53 - 1:57
    teren indiańskich ceremonii,
    polowań i handlu.
35. 116860 1:57 - 2:00
    Naukowcy i artyści opowiadali
36. 119889 2:00 - 2:03
    o spektakularnych gejzerach
    i gorących źródłach,
37. 122790 2:03 - 2:07
    inspirując szerokie poparcie
    dla objęcia Yellowstone ochroną
38. 126870 2:07 - 2:10
    i ograniczenia dostępu tubylców do ziemi.
39. 129880 2:10 - 2:12
    W przeciwieństwie do Yosemite
40. 132025 2:12 - 2:14
    Yellowstone nie można
    było objąć opieką stanową.
41. 134355 2:14 - 2:18
    Leżał w trzech regionach USA,
    które jeszcze nie były stanami.
42. 138402 2:18 - 2:23
    Zamiast tego Kongres objął Yellowstone
    federalnym zarządem w 1872 roku,
43. 143465 2:23 - 2:27
    tworząc pierwszy na świecie
    prawdziwy park narodowy.
44. 147155 2:27 - 2:30
    W trakcie prezydentury
    Teddy Roosevelt odegrał kluczową rolę

    ¶

45. 150165 2:30 - 2:33
    w powiększaniu terenów
    objętych ochroną publiczną.
46. 153135 2:33 - 2:37
    Do 1916 roku powstało
    piętnaście parków narodowych.
47. 157235 2:37 - 2:40
    Ale problem zarządzania
    pozostał nierozwiązany,
48. 159992 2:40 - 2:42
    a koszty utrzymania parku
49. 161905 2:42 - 2:46
    chaotycznie przerzucano na różne resorty.
50. 165725 2:46 - 2:50
    Proste zadania typu budowa dróg
    czy zatrudnianie personelu
51. 169535 2:50 - 2:53
    wymagało zawiłych
    manewrów biurokratycznych.
52. 172915 2:53 - 2:56
    Żaden z wydziałów nie ustalił
    zasad zachowania w parku,
53. 176045 2:56 - 3:00
    więc myśliwi zabijali zwierzynę,
    bydło niszczyło roślinność,
54. 180087 3:00 - 3:03
    a goście dewastowali przyrodę.
55. 182945 3:03 - 3:05
    Rozwiązanie nadeszło z Kanady,

    ¶

56. 185375 3:05 - 3:09
    gdzie skutecznie scentralizowano
    zarządzanie parkami.
57. 188635 3:09 - 3:13
    W 1916 roku USA utworzyły
    na podstawie tego modelu
58. 192625 3:13 - 3:15
    Służbę Parków Narodowych.
59. 194505 3:15 - 3:18
    Do dziś misja zarządzania
    parkami ma dwa cele,
60. 198215 3:18 - 3:20
    niekiedy sprzeczne,
61. 200435 3:20 - 3:23
    Zachować parki na przyszłość
62. 202575 3:23 - 3:26
    i udostępnić je ogółowi.
63. 205819 3:26 - 3:29
    To delikatny akt równowagi:
    drogi, szlaki i inna infrastruktura
64. 209372 3:29 - 3:33
    udostępniają turystom parki,
    ale też zmieniają krajobraz,
65. 213022 3:33 - 3:36
    a goście mogą powodować zanieczyszczenia,
66. 216101 3:36 - 3:39
    erozję i niszczenie
    delikatnych ekosystemów.
67. 219124 3:39 - 3:44
    Sama historia ochrony
    też może być z tą misją sprzeczna.
68. 223706 3:44 - 3:46
    Wiele parków w chwili powstania
69. 225836 3:46 - 3:48
    nie było niezamieszkaną dziczą,
70. 228256 3:48 - 3:51
    co stało się standardem ochrony przyrody.
71. 230746 3:51 - 3:55
    Wiele stanowiło dom i miejsce kultu
    dla rdzennych ludów,
72. 234636 3:55 - 3:58
    którzy utracili dostęp do ziem
    w imię użytku publicznego.
73. 238358 3:58 - 4:01
    Dopiero od niedawna
    Służba Parków Narodowych
74. 240538 4:01 - 4:04
    zaczęła liczyć się z tym dziedzictwem
    i włączać rdzennych Amerykanów
75. 244018 4:04 - 4:06
    do zarządzania parkami.
76. 245948 4:06 - 4:09
    Na całym świecie społeczności tubylcze
    odgrywają kluczową rolę
77. 249307 4:09 - 4:13
    w gospodarowaniu i ochronie gruntów.
78. 252777 4:13 - 4:16
    Obecnie na całym świecie istnieją
    tysiące parków narodowych

    ¶

79. 255987 4:16 - 4:21
    i każdy musi równoważyć użytek publiczny
    z ochroną historyczną i ekologiczną.
80. 261310 4:21 - 4:25
    Parki w Nowej Zelandii,
    Islandii, Australii i RPA
81. 264740 4:25 - 4:29
    poważnie ucierpiały z powodu
    raptownego napływu turystów.
82. 269310 4:29 - 4:33
    Niektóre, jak Park Narodowy
    Mu Ko Similan w Tajlandii,
83. 272930 4:33 - 4:38
    zamknęły niektóre szlaki,
    żeby umożliwić odbudowę ekosystemu.
84. 277971 4:38 - 4:41
    Parki narodowe zachowały
    niezastąpione krajobrazy

    ¶

85. 280871 4:41 - 4:43
    dla przyszłych pokoleń.
86. 283127 4:43 - 4:46
    Zmuszają nas też
    do postawienia trudnych pytań:
87. 286217 4:46 - 4:51
    jakie są nasze obowiązki
    wobec planety i siebie nawzajem?