0:00:00.000,0:00:03.000
Büyük camgözler, hayranlık uyandıran canlılar. Tek kelimeyle muhteşemler.

0:00:03.000,0:00:05.000
Boyları 10 metreye ulaşıyor.

0:00:05.000,0:00:07.000
Daha büyük olduğunu söyleyenler bile var.

0:00:07.000,0:00:09.000
Ağırlıkları iki tona yaklaşıyor.

0:00:09.000,0:00:11.000
Beş tona ulaştığını söyleyenler bile var.

0:00:11.000,0:00:13.000
Dünyanın ikinci büyük balığı.

0:00:13.000,0:00:16.000
Ama planktonla beslenen zararsız hayvanlar.

0:00:16.000,0:00:18.000
Aynı zamanda her saat başı

0:00:18.000,0:00:21.000
bir kilometreküp suyu filtreledikleri,

0:00:21.000,0:00:24.000
günde 30 kg hayvansal planktonla beslendikleri düşünülüyor.

0:00:24.000,0:00:26.000
Gerçekten de inanılmaz canlılar.

0:00:26.000,0:00:29.000
Biz çok şanslıyız çünkü İrlanda'da çok sayıda büyük camgözlerimiz var.

0:00:29.000,0:00:31.000
Onlar üzerine çalışma olanaklarımız da...

0:00:31.000,0:00:33.000
Sahil şeridindeki topluluklar için de

0:00:33.000,0:00:35.000
yüzyıllar boyunca çok önemli canlılar oldular,

0:00:35.000,0:00:38.000
özellikle de Claddagh, Duff, Connemara'dakiler için.

0:00:38.000,0:00:40.000
Burada geçimlik tarım yapan çiftçiler,

0:00:40.000,0:00:42.000
balıkçı tekneleri ve filikalarıyla

0:00:42.000,0:00:44.000
uzak kıyılara, zaman zaman da Achill Adası'nın

0:00:44.000,0:00:46.000
48 km batısındaki Sunfish Bank denen yere

0:00:46.000,0:00:48.000
büyük camgözleri öldürmek için giderlerdi.

0:00:48.000,0:00:50.000
Bu, 1800'lerden kalma bir gravür.

0:00:50.000,0:00:53.000
Özellikle de karaciğerlerinden elde edilen yağ nedeniyle önemliydiler.

0:00:53.000,0:00:55.000
Büyük camgözlerin vücudunun üçte biri karaciğerdir ve yağ ile doludur.

0:00:55.000,0:00:57.000
Zamanında karaciğerinden galonlarca yağ çıkarıyorlar,

0:00:57.000,0:00:59.000
bu yağı aydınlanma amacıyla kullanıyorlardı.

0:00:59.000,0:01:01.000
Aynı zamanda yaraları ve diğer şeyleri örtmek için kullanılıyordu.

0:01:01.000,0:01:03.000
Gerçekten de 1742 yılında

0:01:03.000,0:01:05.000
Galway, Dublin ve Waterford'daki sokak lambaları

0:01:05.000,0:01:07.000
güneşbalığı yağıyla donatılıyordu.

0:01:07.000,0:01:09.000
Güneşbalığı (sunfish) tanımı da, büyük camgözlerin diğer adıdır.

0:01:09.000,0:01:11.000
Bu nedenle her zaman önemli oldular.

0:01:11.000,0:01:14.000
Uzun süredir bu sulardalar ve sahil şeridindekiler için hayati konumdalar.

0:01:14.000,0:01:17.000
Yazılı kaynaklarda sıkça adı geçen ve en bilinen

0:01:17.000,0:01:19.000
büyük camgöz av noktası Achill Adası'dır.

0:01:19.000,0:01:21.000
Bu fotoğraflar, Achill Adası yakınlarındaki Keem Koyu'ndan.

0:01:21.000,0:01:24.000
Zamanında köpekbalıkları bu koya gelir,

0:01:24.000,0:01:27.000
balıkçılar da ağlarını burundan aşağı sallar

0:01:27.000,0:01:29.000
ve boylu boyunca diğer ağa kadar uzatırlardı.

0:01:29.000,0:01:32.000
Köpekbalıkları yaklaştığında ağa takılır ve ağ da hayvanların üzerine katlanırdı.

0:01:32.000,0:01:34.000
Köpekbalıkları da boğularak can verirdi.

0:01:34.000,0:01:37.000
Bazen de "currach" adı verilen ufak teknelerle yorgun düşürülüp

0:01:37.000,0:01:39.000
enselerinin arkasına gelen mızrak darbesiyle öldürülürlerdi.

0:01:39.000,0:01:42.000
Ardından Purteen Limanı'na kadar halatla çekilip

0:01:42.000,0:01:44.000
burada kaynatılır, yağ yapılırdı.

0:01:44.000,0:01:47.000
Hayvanların etini aynı zamanda

0:01:47.000,0:01:51.000
gübre olarak kullanır, yüzgeçlerini de keserlerdi.

0:01:51.000,0:01:53.000
İşte dünya çapında köpekbalıklarının karşısındaki en büyük tehdit de bu:

0:01:53.000,0:01:55.000
yüzgeçlerinin kesilmesi.

0:01:55.000,0:01:57.000
"Jaws" yüzünden çoğumuz köpekbalığından ürküyoruz.

0:01:57.000,0:01:59.000
Senede beş ya da altı kişi

0:01:59.000,0:02:01.000
köpekbalığı saldırısından ölüyor.

0:02:01.000,0:02:04.000
Hatta geçenlerde, birkaç hafta önce biri daha ölmüştü, değil mi?

0:02:04.000,0:02:07.000
Bizse, yılda yaklaşık 100 milyon köpekbalığı öldürüyoruz.

0:02:07.000,0:02:09.000
Dolayısıyla aradaki dengeyi gerçekten kuramıyorum

0:02:09.000,0:02:12.000
ama köpekbalıklarının bizden korkmaya çok daha fazla hakları var.

0:02:12.000,0:02:14.000
En bilinen av noktalarından biri olduğunu söylemiştim.

0:02:14.000,0:02:16.000
Gördüğünüz gibi avlanma, 50'li yıllarda doruğa ulaştı

0:02:16.000,0:02:18.000
ve yılda 1500 köpekbalığı öldürülür hale geldi.

0:02:18.000,0:02:21.000
Tabii ki sayıları hızla azaldı; klasik bir ani yükseliş ve düşüş hikayesi olarak

0:02:21.000,0:02:24.000
balık stokları tükendi veya

0:02:24.000,0:02:26.000
üreme oranları düştü.

0:02:26.000,0:02:28.000
Bu süre içinde 12 bine yakın köpekbalığı katledildi.

0:02:28.000,0:02:31.000
Achill Adası'ndaki

0:02:31.000,0:02:33.000
Keem Koyu'nun ucundan saldıkları

0:02:33.000,0:02:35.000
manila keneviri halatıyla hepsini öldürdüler.

0:02:35.000,0:02:37.000
80'lerin ortasına geldiğimizde katliamlar hala sürüyordu,

0:02:37.000,0:02:40.000
özellikle de County Waterford'daki Dunmore East taraflarında...

0:02:40.000,0:02:43.000
İki buçuk yıl içinde, 1985'e kadar toplam 3 bin köpekbalığı öldürüldü.

0:02:43.000,0:02:45.000
Gelenlerin büyük çoğunluğu Norveç gemileriydi.

0:02:45.000,0:02:48.000
Burada pek belli olmasa da, siyah olanlar Norveç av gemileri.

0:02:48.000,0:02:50.000
Gözcü yerindeki siyah çizgi de

0:02:50.000,0:02:52.000
köpekbalığı avı için geldiklerini belirtiyor,

0:02:52.000,0:02:54.000
balina değil.

0:02:54.000,0:02:57.000
Büyük camgözlerin kıyı toplulukları için önemi,

0:02:57.000,0:02:59.000
dillerine de yansımış.

0:02:59.000,0:03:01.000
İrlanda dili uzmanı kesilmeyeceğim başınıza,

0:03:01.000,0:03:04.000
ama Kerry'de bu hayvanlar "Ainmhide na seolta" olarak,

0:03:04.000,0:03:06.000
yani, "yelkenli canavar" olarak bilinirdi.

0:03:06.000,0:03:09.000
Tabii bir de "Liop an da lapa" olarak;

0:03:09.000,0:03:12.000
yani "çift yüzgeçli hantal yaratık".

0:03:12.000,0:03:15.000
"Liabhan mor" ise büyük hayvan demek.

0:03:15.000,0:03:17.000
Ama asıl favorim, "Liabhan chor greine",

0:03:17.000,0:03:19.000
"güneşin azametli balığı".

0:03:19.000,0:03:21.000
Bu çok güzel ve çağrışımları olan bir isim.

0:03:21.000,0:03:24.000
Başlı başına garip bir yer olan Tory Adası'nda, "Muldoon Ailesi'nden" olarak biliniyorlardı.

0:03:24.000,0:03:26.000
Nedeni kimse bilmiyor.

0:03:26.000,0:03:28.000
Umarım Tory Ada'lı kimse yoktur burada; ne de olsa güzel bir yer.

0:03:28.000,0:03:31.000
Ama adanın genelinde daha çok

0:03:31.000,0:03:33.000
güneşbalığı olarak anılırlardı.

0:03:33.000,0:03:36.000
Çünkü güneş çıktığında, yüzeye çıkıp güneşlenirlerdi.

0:03:36.000,0:03:39.000
Büyük camgözlerin dünya çapında sayılarının azaldığına

0:03:39.000,0:03:41.000
dair son zamanlarda önemli kaygılar var.

0:03:41.000,0:03:43.000
Bazıları popülasyonda bir azalma olmadığını iddia ediyor.

0:03:43.000,0:03:45.000
Planktonların dağılımındaki değişim yüzünen olabileceğini belirtiyorlar.

0:03:45.000,0:03:47.000
Aynı zamanda büyük camgözlerin, iklim değişikliğinin

0:03:47.000,0:03:49.000
en belirgin göstergelerinden biri olduğunu söylüyorlar.

0:03:49.000,0:03:51.000
Çünkü plankton sayaçları gibiler;

0:03:51.000,0:03:53.000
ağızları sürekli açık halde etrafta dolanıyorlar.

0:03:53.000,0:03:56.000
IUCN listesinde bugün "hassas" türler sınıfına giriyorlar.

0:03:56.000,0:03:59.000
Avrupa'da bu hayvanların yakalanmasını önlemeye yönelik girişimler de var.

0:03:59.000,0:04:02.000
Hatta yakın zamanda, yakanlanmalarına ve karaya çıkarılmalarına,

0:04:02.000,0:04:04.000
yanlışlıkla yakalanmış olsalar bile, yasak getirilmiş durumda.

0:04:04.000,0:04:06.000
Ancak İrlanda'da koruma altında değiller.

0:04:06.000,0:04:08.000
Hatta İrlanda'da yasal statüleri bile yok.

0:04:08.000,0:04:10.000
Bu türler için önemli bir konumda olmamıza ve

0:04:10.000,0:04:13.000
büyük camgözlerin tarihsel boyuttaki onca önemine rağmen...

0:04:14.000,0:04:16.000
Onlar hakkında çok az şey biliyoruz.

0:04:16.000,0:04:18.000
Bildiklerimizin çoğu da,

0:04:18.000,0:04:20.000
yüzeye çıkma alışkanlıkları sonucunda öğrendiklerimiz.

0:04:20.000,0:04:22.000
Ancak yüzeydeki davranışlarını gözleyerek

0:04:22.000,0:04:24.000
ne yaptıklarını tahmin etmeye çalışıyoruz.

0:04:24.000,0:04:27.000
Geçen sene Man Adası'ndaki bir konferansta farkına varabildim:

0:04:27.000,0:04:30.000
Büyük camgözlerin düzenli olarak, sıklıkla ve tahmini aralıklarla

0:04:30.000,0:04:33.000
güneşlenmek için yüzeye çıktığı bir yerde

0:04:33.000,0:04:35.000
yaşamanın ne kadar sıradışı bir deneyim olduğunu anladım.

0:04:35.000,0:04:37.000
Bilim dünyası için de

0:04:37.000,0:04:39.000
büyük camgözleri görmek bambaşka bir deneyim

0:04:39.000,0:04:41.000
çünkü gerçekten muhteşem hayvanlar.

0:04:41.000,0:04:44.000
Bu hayvanlar üzerine çalışmalar yapmak ve onlara ulaşmak için de müthiş bir fırsat.

0:04:44.000,0:04:47.000
Geçtiğimiz yıl ağırlıklı olmak üzere, son birkaç yıldır

0:04:47.000,0:04:50.000
köpekbalıklarını etiketliyoruz.

0:04:50.000,0:04:52.000
Böylece onları nerelerde gördüğümüzü,

0:04:52.000,0:04:54.000
rotalarını ve benzer şeyleri takip edebiliyoruz.

0:04:54.000,0:04:56.000
Aktif olarak çalıştığım

0:04:56.000,0:04:58.000
Kuzey Donegal ve Batı Kerry

0:04:58.000,0:05:01.000
bölgelerine odaklandık.

0:05:01.000,0:05:03.000
Yüksek teknoloji kullanmadan basit etiketlemeler yaptık;

0:05:03.000,0:05:05.000
büyük ve uzun sırıklarla etiketledik.

0:05:05.000,0:05:07.000
Bu, ucunda etiket olan

0:05:07.000,0:05:09.000
bir tür olta kamışı.

0:05:09.000,0:05:12.000
Bota atlıyor ve köpekbalıklarını etiketliyoruz.

0:05:12.000,0:05:14.000
Bu yöntem oldukça etkili de oldu.

0:05:14.000,0:05:16.000
Geçtiğimiz yaz 105 köpekbalığı etiketledik.

0:05:16.000,0:05:18.000
Üç gün içinde Inishowen Yarımadası'nda

0:05:18.000,0:05:20.000
50 tanesini etiketledik.

0:05:20.000,0:05:23.000
İşin asıl zor olan tarafı, doğru zamanda doğru yerde olabilmek.

0:05:23.000,0:05:25.000
Bunun dışında oldukça sade ve kolay bir teknik.

0:05:25.000,0:05:27.000
Neye benzediklerini şimdi göstereceğim.

0:05:27.000,0:05:29.000
Botun üzerindeyken, köpekbalıklarını çekmek için

0:05:29.000,0:05:31.000
çubuk kameralar kullanıyoruz.

0:05:31.000,0:05:33.000
Öncelikle köpekbalığının cinsiyetini anlamaya çalışıyoruz.

0:05:33.000,0:05:36.000
Bir miktar uydu etiketi kullandığımız için yüksek teknolojiye kaydığımız durumlar da oluyor arada.

0:05:36.000,0:05:38.000
Bunlar arşiv etiketlerimiz.

0:05:38.000,0:05:40.000
Verileri bunlara depoluyoruz.

0:05:40.000,0:05:42.000
Uydu etiketi, suyun berrak olduğu zamanlarda çalışıyor

0:05:42.000,0:05:44.000
ve uyduya sinyal gönderebiliyor.

0:05:44.000,0:05:47.000
Köpekbalıkları da çoğu zaman sualtında olduğu için

0:05:47.000,0:05:50.000
bu etiket, zamanı, güneşin durumunu,

0:05:50.000,0:05:53.000
su sıcaklığını ve derinliğini hesap ederek

0:05:53.000,0:05:55.000
köpekbalıklarının yerini belirliyor.

0:05:55.000,0:05:58.000
Böylece tüm rotalarını yeniden yapılandırabiliyorsunuz.

0:05:58.000,0:06:01.000
Belirli bir süre sonra etiketin köpekbalığından ayrılmasını ayarlayabiliyorsunuz.

0:06:01.000,0:06:03.000
Genellikle bu sekiz ay sonraya ayarlanıyor.

0:06:03.000,0:06:07.000
Etiketin düştüğü o güne kadar,

0:06:07.000,0:06:10.000
kullanabileceğimiz tüm veriler elimize ulaşıyor.

0:06:10.000,0:06:12.000
Sualtındaki davranışlarını ve rotalarını

0:06:12.000,0:06:15.000
tespit etmenin tek yolu bu.

0:06:15.000,0:06:18.000
Hazırladığımız haritalardan bazıları da şöyle.

0:06:18.000,0:06:21.000
Bir tanesini iki kez Kerry yakınlarında işaretlemişiz.

0:06:21.000,0:06:24.000
Zamanının çoğunu, son sekiz ay boyunca İrlanda sularında geçirmiş.

0:06:24.000,0:06:26.000
Yılbaşında şelf kırığı bölgesinde görülmüş.

0:06:26.000,0:06:28.000
Burada, henüz yüzey sıcaklığı ve derinlikle ilgili

0:06:28.000,0:06:30.000
kesin referans alamadığımız bir köpekbalığı var.

0:06:30.000,0:06:32.000
Bu ikinci köpekbalığı da, zamanının büyük bölümünü

0:06:32.000,0:06:34.000
İrlanda suları çevresinde geçirmiş.

0:06:34.000,0:06:36.000
Man Adası'ndaki çalışma arkadaşlarımız,

0:06:36.000,0:06:38.000
geçen yıl bir köpekbalığını etiketledi.

0:06:38.000,0:06:41.000
Bu köpekbalığı, Man Adası'ndan Nova Scotia'ya 90 günde ulaşmıştı.

0:06:41.000,0:06:44.000
Bu, 9 bin 500 kilometre demek; bunu yapabileceğini tahmin bile edemezdik.

0:06:44.000,0:06:46.000
ABD'deki bir başka çalışma arkadaşımız,

0:06:46.000,0:06:49.000
pek işe yaramamış olsa da, Massachusetts yakınlarında 20 köpekbalığını etiketledi.

0:06:49.000,0:06:51.000
Elindeki tek bilgi, onları nerede etiketlediği ve

0:06:51.000,0:06:53.000
bu etiketlerin nerelerde düştüğü.

0:06:53.000,0:06:55.000
Etiketler, Karayipler'de

0:06:55.000,0:06:57.000
ve hatta Brezilya'da düşmüştü.

0:06:57.000,0:06:59.000
Oysa biz, büyük camgözlerin ılıman bölgelerde yaşadığını

0:06:59.000,0:07:01.000
ve yalnızca bu enlemde gezindiğini düşünüyorduk.

0:07:01.000,0:07:04.000
Ama bu çalışmalar sonucunda, Ekvator'u da geçtiklerini farkettik.

0:07:04.000,0:07:06.000
Bu tür basit yöntemlerle

0:07:06.000,0:07:08.000
büyük camgözler hakkında bilgi sahibi olmaya çalışıyoruz.

0:07:08.000,0:07:11.000
Beni çok şaşırtan

0:07:11.000,0:07:13.000
ve oldukça ilginç bulduğum bir detay var:

0:07:13.000,0:07:16.000
Köpekbalıklarının genetik çeşitliliği çok az.

0:07:16.000,0:07:19.000
Kalıtım bilimci olmadığım için, genetikle ilgili her şeyi anlıyormuş gibi yapmayacağım.

0:07:19.000,0:07:22.000
Disiplinlerarası işbirliğinin sevdiğim yanı da bu işte.

0:07:22.000,0:07:24.000
Ben daha çok arazi adamıyım;

0:07:24.000,0:07:26.000
üzerimde beyaz önlüğümle laboratuvarda saatlerimi geçirdiğim zaman,

0:07:26.000,0:07:29.000
panik atak geçirip oradan kaçmaya çalışıyorum.

0:07:29.000,0:07:32.000
Genetikçilerle bu nedenle çalışabiliyoruz.

0:07:32.000,0:07:34.000
Büyük camgözlerin genetiğini incelediklerinde,

0:07:34.000,0:07:37.000
çeşitliliğin çok düşük olduğunu görmüşler.

0:07:37.000,0:07:39.000
İlk sıraya baktığınızda,

0:07:39.000,0:07:42.000
farklı köpekbalığı türlerinin birbirine ne kadar benzediğini göreceksiniz.

0:07:42.000,0:07:44.000
Aslında her birinin köpekbalığı olduğunu

0:07:44.000,0:07:46.000
ve ortak bir soydan geldiğini görüyoruz.

0:07:46.000,0:07:49.000
Nükleotid çeşitliliğini incelediğimizde,

0:07:49.000,0:07:52.000
yani ebeveynlerden geçen genler bazında baktığımızda,

0:07:52.000,0:07:55.000
ilk çalışmada görülen büyük camgözlerin,

0:07:55.000,0:07:57.000
diğer köpekbalığı türlerine oranla

0:07:57.000,0:07:59.000
çeşitlilik açısından büyüklük kertesine göre değerlendilrildiğini görürsünüz.

0:07:59.000,0:08:01.000
Bu çalışma 2006 yılında yapılmıştı.

0:08:01.000,0:08:04.000
2006'dan önce , büyük camgözlerin genetik çeşitliliğine dair hiçbir bilgimiz yoktu.

0:08:04.000,0:08:07.000
Farklı populasyonlarla ayırt edlip edilmediklerini,

0:08:07.000,0:08:09.000
alt populasyonları olup olmadığını bilmiyorduk.

0:08:09.000,0:08:11.000
Ve tabii ki, çok önemli olan populasyon büyüklüklerinin ne olduğunu ve

0:08:11.000,0:08:13.000
hayvanların koruma statülerini bilmiyorduk.

0:08:14.000,0:08:16.000
Aberdeen'den Les Noble,

0:08:16.000,0:08:18.000
araştırma sonuçlarını çok ilginç bularak

0:08:18.000,0:08:21.000
başka bir çalışma yapmak istedi.

0:08:21.000,0:08:24.000
Çalışmasında, çok daha pahalı olan ve

0:08:24.000,0:08:27.000
çok daha fazla zaman alan mikro-uydular kullandı.

0:08:27.000,0:08:30.000
Oysa o da, neredeyse bizimle aynı sonuçları elde etti.

0:08:30.000,0:08:32.000
Nedendir bilinmez ama sonuçta

0:08:32.000,0:08:35.000
büyük camgözlerin çeşitliliğinin oldukça düşük olduğu ortaya çıktı.

0:08:35.000,0:08:37.000
Belki de nedeni, genetik bir darboğazdır.

0:08:37.000,0:08:39.000
Belki de bundan 12 bin yıl önce gerçekleşen herhangi bir tıkanıklık,

0:08:39.000,0:08:42.000
genetik çeşitliliğin az olmasına neden olmuştur.

0:08:42.000,0:08:44.000
Oysa, planktonla beslenen ve büyük bir köpekbalığı türü olan

0:08:44.000,0:08:47.000
balina köpekbalığına baktığınızda,

0:08:47.000,0:08:49.000
çeşitliliğinin daha fazla olduğunu görürsünüz.

0:08:49.000,0:08:51.000
Buna bir anlam veremiyoruz.

0:08:51.000,0:08:53.000
Dünyanın dört bir yanındaki büyük camgözler arasında

0:08:53.000,0:08:56.000
hiçbir genetik farklılık yok.

0:08:56.000,0:08:58.000
Büyük camgözler dünyanın farklı bölgelerine yayılmış olsa da,

0:08:58.000,0:09:00.000
aralarında genetik olarak hiçbir fark bulamıyorsunuz:

0:09:00.000,0:09:03.000
Pasifik, Atlantik, Yeni Zelanda, İrlanda veya Güney Afrika'dakinin farkı yok.

0:09:03.000,0:09:05.000
Temelde hepsi aynı gibi.

0:09:05.000,0:09:08.000
Şimdi söyleyeceklerim çok daha şaşırtıcı. Beklenmedik şeyler.

0:09:08.000,0:09:10.000
Pek anlam veremiyorum ve anlıyormuş gibi de yapmayacağım.

0:09:10.000,0:09:12.000
Genetikçilerin çoğunun da anlamadığına, yalnızca

0:09:12.000,0:09:14.000
sayı verebildiklerine eminim.

0:09:14.000,0:09:16.000
Bu türlerin populasyon büyüklüklerini,

0:09:16.000,0:09:18.000
genetik çeşitliliği temel alarak hesaplayabilirsiniz.

0:09:18.000,0:09:21.000
Rus Hoelzel da geçerli bir populasyon büyüklüğü tespit etti:

0:09:21.000,0:09:23.000
8 bin 200 birey.

0:09:23.000,0:09:25.000
Bu kadar.

0:09:25.000,0:09:27.000
Dünya çapında 8 bin birey.

0:09:27.000,0:09:29.000
Muhtemelen içten içe, "Çok saçma, mümkün değil" diyorsunuz.

0:09:29.000,0:09:31.000
Les de bunun üzerine daha iyi bir çalışma yaptı

0:09:31.000,0:09:33.000
ve yaklaşık 9 bin birey hesap etti.

0:09:33.000,0:09:36.000
Farklı mikro-uydu kullanımları farklı sonuçlar vermişti

0:09:36.000,0:09:39.000
ve tüm bu çalışmaların ortalaması,

0:09:39.000,0:09:41.000
yaklaşık 5 bin birey anlamına geliyordu.

0:09:41.000,0:09:43.000
Ama bu sayıyı inandırıcı bulmuyorum.

0:09:43.000,0:09:45.000
Ne de olsa şüpheci biriyim.

0:09:45.000,0:09:47.000
Yine de, sayıları biraz evirip çevirseniz bile,

0:09:47.000,0:09:50.000
20 bin bireylik etkin populasyon büyüklüğüyle karşılaşıyorsunuz.

0:09:50.000,0:09:52.000
70'li ve 50'li yıllarda Achill taraflarında

0:09:52.000,0:09:55.000
kaç tanesini öldürdüklerini hatırlıyor musunuz?

0:09:55.000,0:09:57.000
Yani tüm bu rakamlar,

0:09:57.000,0:10:00.000
bu türün neslinin tükenmek üzere olduğunu belirtiyor.

0:10:00.000,0:10:02.000
Çünkü populasyonları oldukça düşük.

0:10:02.000,0:10:05.000
Hatta 20 binin yalnızca 8 bini dişi.

0:10:05.000,0:10:08.000
Dünya çapında yalnızca 8 bin dişi büyük camgöz mü kaldı yani?

0:10:08.000,0:10:10.000
Bilemiyorum; inandırıcı bulmuyorum.

0:10:10.000,0:10:12.000
Burada asıl sorun,

0:10:12.000,0:10:14.000
araştırmaların örneklerle sınırlandırılmış olması:

0:10:14.000,0:10:16.000
yani, yeterince örnek toplanmamış,

0:10:16.000,0:10:18.000
bu nedenle de detaylı bir

0:10:18.000,0:10:20.000
genetik çalışma yapılamamış olması.

0:10:20.000,0:10:23.000
Peki, genetik analizler için

0:10:23.000,0:10:25.000
nasıl örnek toplanır?

0:10:25.000,0:10:27.000
Bu kaynaklardan biri, ölü köpekbalıkları;

0:10:27.000,0:10:29.000
yani karaya vuran ölü köpekbalıkları...

0:10:29.000,0:10:32.000
İrlanda'da bir yıl içinde karaya vuran ölü köpekbalığı sayısı,

0:10:32.000,0:10:34.000
en iyi ihtimalle iki ya da üç.

0:10:34.000,0:10:36.000
Diğer kaynak da, tesadüfi ağa yakalanmalar.

0:10:36.000,0:10:39.000
Geçmişte yüzey ağlarına takılma vakaları oldukça azdı.

0:10:39.000,0:10:42.000
Köpekbalıkları için iyi haberse, artık bu ağlar yasaklandı.

0:10:42.000,0:10:44.000
Ama hala bazıları trol ağlarına yakalanıyor.

0:10:44.000,0:10:47.000
Bu köpekbalığı, yılbaşından hemen önce Howth taraflarında

0:10:47.000,0:10:50.000
yasadışı olarak karaya çıkarıldı çünkü AB yasaları buna izin vermiyor.

0:10:50.000,0:10:53.000
Ve sonunda, köpekbalığı bifteği olmak için kilosu sekiz euro'ya satıldı.

0:10:53.000,0:10:56.000
Üstelik duvarda bir de yemek tarifi asılıydı; ta ki bunun yasadışı olduğunu öğrenene kadar.

0:10:56.000,0:10:59.000
Karşılığında para cezası ödemek zorunda kaldılar.

0:10:59.000,0:11:01.000
Size gösterdiğim tüm bu çalışmalarda kullanılan

0:11:01.000,0:11:04.000
dünya çapındaki toplam örnek sayısı

0:11:04.000,0:11:06.000
şu an itibariyle 86.

0:11:06.000,0:11:08.000
Hepsi çok önemli çalışmalar çünkü

0:11:08.000,0:11:10.000
doğru soruları sorarak, bu türlerin

0:11:10.000,0:11:12.000
populasyon büyüklükleri, alt populasyonları ve

0:11:12.000,0:11:15.000
populasyon yapıları hakkında bilgiler verebiliyorlar.

0:11:15.000,0:11:18.000
Ama eldeki örnekler çok az.

0:11:18.000,0:11:20.000
Köpekbalıklarını etiketlerken,

0:11:20.000,0:11:23.000
-ki genellikle bu işlemi bir botun önünde hızlı bir şekilde hallediyoruz-

0:11:23.000,0:11:25.000
köpekbalıklarının tepki gösterdiği de oluyor tabi.

0:11:25.000,0:11:28.000
Bir keresinde, Donegal'daki Malin Head yakınlarında

0:11:28.000,0:11:31.000
bir köpekbalığı kuyruğuyla botun kenarına vurdu;

0:11:31.000,0:11:34.000
Çok büyük ihtimalle, kendisine yaklaşan bottan korktuğu için.

0:11:34.000,0:11:36.000
kendisine yaklaşan bottan korktuğu için.

0:11:36.000,0:11:39.000
Sorun olmadı, çok az ıslandık, o kadar.

0:11:39.000,0:11:41.000
Ama daha sonra Emmett'le birlikte

0:11:41.000,0:11:43.000
Malin Head limanına vardığımızda

0:11:43.000,0:11:46.000
botun ön tarafında siyah bir salgı gördüm.

0:11:46.000,0:11:48.000
O zaman aklıma geldi: Ticari balık teknelerinde uzun yıllar çalışmıştım

0:11:48.000,0:11:50.000
ve balıkçılar bana, büyük camgözün ağa yakalanıp yakalanmadığını

0:11:50.000,0:11:52.000
nasıl anladıklarını anlatmışlardı.

0:11:52.000,0:11:54.000
Ardında siyah salgı bırakıyordu.

0:11:54.000,0:11:56.000
O nedenle bu salgının da o köpekbalığı tarafından bırakıldığını anladım.

0:11:56.000,0:11:58.000
Genetik çalışmalar için

0:11:58.000,0:12:00.000
örneklerin ne kadar önemli olduğunu bildiğimiz için

0:12:00.000,0:12:02.000
örnek toplamaya başladık ve

0:12:02.000,0:12:04.000
daha çok geleneksel yöntemleri kullandık.

0:12:04.000,0:12:06.000
Elimde gördüğünüz tatar yayını, aynı zamanda

0:12:06.000,0:12:09.000
balina ve yunuslardan genetik örnek toplamak için de kullanıyoruz.

0:12:09.000,0:12:11.000
Tatar yayını da denememe rağmen,

0:12:11.000,0:12:13.000
tek elde ettiğim kırık oklardı çünkü

0:12:13.000,0:12:15.000
köpekbalığı derisi çok serttir.

0:12:15.000,0:12:17.000
Bu şekilde örnek toplayamayacaktık.

0:12:17.000,0:12:20.000
Bu yöntem işe yaramıyordu.

0:12:20.000,0:12:23.000
O yüzden botun önündeki siyah salgıyı görünce,

0:12:23.000,0:12:26.000
"Sana sunulmuş nimetlerden faydalanırsan..." dedim

0:12:26.000,0:12:28.000
ve salgıyı sıyırdım aldım.

0:12:28.000,0:12:31.000
Yanımda, genetikçilere vermek için getirdiğim, içinde alkol olan ufak bir tüpe koydum.

0:12:31.000,0:12:33.000
Sonrasında salgıyı Aberdeen'e yolladım.

0:12:33.000,0:12:35.000
"Bir de bunu deneyin" diyerek onlara verdim ve

0:12:35.000,0:12:37.000
onlar da örneği aylarca beklettiler.

0:12:37.000,0:12:39.000
Çünkü o sırada Man Adası'nda bir konferansımız vardı.

0:12:39.000,0:12:41.000
Ama sürekli onlara e-posta attım ve

0:12:41.000,0:12:43.000
"Salgıma bakma fırsatı buldunuz mu?" diye sordum.

0:12:43.000,0:12:45.000
Onlar da her seferinde, "Tamam, tamam. Bir ara bakacağız" diyip durdular.

0:12:45.000,0:12:47.000
Her neyse, sonunda yapmaya karar verdi,

0:12:47.000,0:12:49.000
daha önce kendisiyle tanışmamıştık ama

0:12:49.000,0:12:51.000
ona gönderdiğim birşeyle ilgilenmemesi, itibarını kaybetmesine neden olabilirdi.

0:12:51.000,0:12:54.000
Sonunda salgıdan DNA örneği alabilmelerine kendileri bile şaşırdı.

0:12:54.000,0:12:56.000
Örneği genişleterek teste tabii tuttular

0:12:56.000,0:12:58.000
ve bunun, büyük camgöz DNA'sı olduğunu tespit edebildiler.

0:12:58.000,0:13:01.000
DNA, bu salgıdan elde edilmişti;

0:13:01.000,0:13:03.000
ve oldukça heyecan vericiydi.

0:13:03.000,0:13:06.000
Bundan böyle Simon'ın köpekbalığı salgısı olarak adlandırıldı.

0:13:06.000,0:13:09.000
Bunu geliştirebileceğimi düşündüm

0:13:09.000,0:13:11.000
ve daha fazla

0:13:11.000,0:13:13.000
salgı edinmeye karar verdim.

0:13:13.000,0:13:17.000
Uydu etiketlerine 3 bin 500 pound harcadıktan sonra

0:13:19.000,0:13:22.000
fiyatı hala üzerinde olan 7.95'i de

0:13:22.000,0:13:25.000
Kilrush'taki donanım mağazısına yatırabileceğimi düşündüm.

0:13:25.000,0:13:27.000
Bununla paspas sapı alacaktım

0:13:27.000,0:13:30.000
ve daha azını da fırın temizlik bezine harcayacaktım.

0:13:30.000,0:13:33.000
Bezi paspasın sapına sardım

0:13:33.000,0:13:35.000
ve bıkmadan usanmadan

0:13:35.000,0:13:38.000
köpekbalıklarının

0:13:38.000,0:13:40.000
yaklaşmasını bekledim.

0:13:40.000,0:13:42.000
Tüm bunlar, Ağustos ayında oldu

0:13:42.000,0:13:44.000
ve köpekbalıkları genellikle Haziran, Temmuz'da yoğunlaşır.

0:13:44.000,0:13:46.000
Ağustos'ta görmek çok zordur çünkü

0:13:46.000,0:13:49.000
doğru zamanda doğru yerde olmanız sık rastlanır bir durum değildir.

0:13:49.000,0:13:51.000
Bu nedenle umutsuzduk.

0:13:51.000,0:13:54.000
Blasket'ta köpekbalıkları olduğunu duyunca hemen oraya yöneldik

0:13:54.000,0:13:56.000
ve köpekbalıklarını bulduk.

0:13:56.000,0:13:58.000
Köpekbalıkları botun altından geçerken,

0:13:58.000,0:14:00.000
paspas sapını yavaşça üzerlerine dokundurduk.

0:14:00.000,0:14:02.000
İşte burada görüyorsunuz, alttan geçiyorlar.

0:14:02.000,0:14:04.000
Bu yolla salgı toplamayı başardık.

0:14:04.000,0:14:06.000
Burada gördüğünüz gibi.

0:14:06.000,0:14:09.000
Bu harika siyah salgıya bakın.

0:14:09.000,0:14:12.000
Yaklaşık yarım saat içinde

0:14:12.000,0:14:15.000
beş farklı örnek topladık

0:14:15.000,0:14:18.000
Simon'ın köpekbalığı salgısı yöntemiyle teste soktuk.

0:14:18.000,0:14:20.000
(Kahkahalar)

0:14:20.000,0:14:25.000
(Alkış)

0:14:25.000,0:14:28.000
Yaklaşık 20 yıldır İrlanda'daki balinalar ve yunuslar üzerine çalışıyorum

0:14:28.000,0:14:30.000
ve onlar kulağa çok daha etkileyici geliyor.

0:14:30.000,0:14:32.000
Muhtemelen, yaklaşık bir iki ay önce County Wexford'da görüntülediğimiz

0:14:32.000,0:14:34.000
kambur balina videosuna denk gelmişsinizdir.

0:14:34.000,0:14:37.000
Birçoğunuzun, arkanızda dünyaya miras bırakacağınız birşeyler olmasını dilediğinizi de biliyorum.

0:14:37.000,0:14:39.000
Ben de suyun üzerinde sıçrayan kambur balinaları

0:14:39.000,0:14:41.000
ve yunusları düşündüm.

0:14:41.000,0:14:43.000
Ama bazen bu fırsat ayağınıza gelir

0:14:43.000,0:14:45.000
ve siz de bu fırsatı değerlendirmeniz gerektiğini bilirsiniz.

0:14:45.000,0:14:47.000
Sanıyorum benim mirasım da bu olacak:

0:14:47.000,0:14:49.000
Simon'ın köpekbalığı salgısı.

0:14:49.000,0:14:51.000
Bu yıl daha çok örnek toplamak için

0:14:51.000,0:14:54.000
fonumuzda artış oldu.

0:14:54.000,0:14:56.000
Aynı zamanda çok işe yarayacak bir ekipmanız oldu:

0:14:56.000,0:14:59.000
artık, polecam kullanacağız. Çalışma arkadaşım Joanne'de gördüğünüz gibi...

0:14:59.000,0:15:01.000
Böylece köpekbalığının alt tarafını da görebileceğiz.

0:15:01.000,0:15:04.000
Yani dişiyi tutmak için erkekte bulunan uzva bakacağız.

0:15:04.000,0:15:07.000
Bu uzuv köpekbalığının arkasından sarkar

0:15:07.000,0:15:09.000
ve kolaylıkla cinsiyet tespiti yapılabilir.

0:15:09.000,0:15:11.000
Köpekbalığının cinsiyetini örnek almadan önce

0:15:11.000,0:15:13.000
tespit ettiğimizde,

0:15:13.000,0:15:16.000
genetikçilere dişi veya erkekten alındığını söyleyebileceğiz.

0:15:16.000,0:15:18.000
Çünkü şu anda genetik düzeyde

0:15:18.000,0:15:20.000
cinsiyet tespiti yapılamıyor.

0:15:20.000,0:15:22.000
Bunu duyunca çok şaşırmıştım

0:15:22.000,0:15:25.000
çünkü hangi primerlere bakmaları gerektiğini bilmiyorlar.

0:15:25.000,0:15:27.000
Köpekbalığının cinsiyetini belirleyebilmek

0:15:27.000,0:15:29.000
çok önemli;

0:15:29.000,0:15:32.000
özellikle de Büyük camgöz ve diğer türlerin ticaretini

0:15:32.000,0:15:36.000
polis takibine alabilmek için...

0:15:36.000,0:15:38.000
Çünkü köpekbalığı ticaretinin her türü yasadışı olmasına rağmen,

0:15:38.000,0:15:40.000
halen yakalanıyor ve pazarda satılıyor.

0:15:40.000,0:15:42.000
Arazide çalışan bir biyolog olarak

0:15:42.000,0:15:44.000
bu hayvanlarla karşılaşmak istiyorsunuz.

0:15:44.000,0:15:46.000
Onlar hakkında her şeyi bilmek, öğrenmek istiyorsunuz.

0:15:46.000,0:15:49.000
Bu karşılaşmalar genellikle mevsimsel ve çok kısa süreli olduğu için,

0:15:49.000,0:15:52.000
olabildiğince çok şey öğrenmeye çalışıyorsunuz.

0:15:52.000,0:15:54.000
Düşünsenize... Sonrasında bu örnekleri alıp

0:15:54.000,0:15:57.000
genetik gibi diğer disiplinlerle

0:15:57.000,0:16:00.000
paylaşmak ve bu süreç sonunda

0:16:00.000,0:16:03.000
çok daha fazla bilgi edinmek ne kadar değerli.

0:16:03.000,0:16:05.000
Söylediğim gibi,

0:16:05.000,0:16:08.000
bu fırsatlar ayağınıza geldiğinde, kaçırmamak gerekir.

0:16:08.000,0:16:10.000
Bunu bilimsel mirasım olarak görüyorum.

0:16:10.000,0:16:13.000
Umarım ölmeden önce çok daha çarpıcı ve romantik başka bir miras bulurum kendime.

0:16:13.000,0:16:16.000
Ama şimdilik buna minnettarım.

0:16:16.000,0:16:18.000
Siz de köpekbalıklarına dikkat edin.

0:16:18.000,0:16:21.000
Eğer ilgileniyorsanız, yeni açtığımız Büyük camgözlerle ilgili web sitemize girin.

0:16:21.000,0:16:24.000
Beni dinlediğiniz için çok teşekkür ederim.

0:16:24.000,0:16:26.000
(Alkış)