1
00:01:53,370 --> 00:01:59,140
va replikatsiya qilish uchun o'sha hujayralardan foydalanish
orqali ishlaydi. Ular odamlarni chindan ham kasal qilib, keyin boshqa odamlarga tarqalishi mumkin.

2
00:01:59,140 --> 00:02:04,290
Kompyuter virusi ham xuddi shunday ishlaydi.

3
00:02:04,290 --> 00:02:10,090
Virus - bu odatda ruhsat so'ramasdan o'rnatiladigan 
va foydalanuvchi va ularning kompyuterlariga zarar yetkazadigan, 

4
00:02:10,090 --> 00:02:16,210
mustaqil bajariladigan dasturdir.
Virus o'zidan o'zi boshqa kompyuterlarga tarqalishi ham mumkin.

5
00:02:16,210 --> 00:02:19,880
Xo'sh, qanday qilib birinchi navbatda virus kompyuteringizga tushadi? Viruslarning birovning kompyuteriga zarar yetkazishi mumkin bo'lgan

6
00:02:19,880 --> 00:02:24,730
ikkita usul mavjud. Ular foydalanuvchini dasturning
maqsadi to'g'risida yolg'on ma'lumot bilan dasturni o'rnatishga

7
00:02:24,730 --> 00:02:29,200
jalb qilishi mumkin, masalan, ko'plab viruslar
xavfsizlik sozlamalarining yangilanishi nomi ostida yashirinib olishadi.

8
00:02:29,200 --> 00:02:35,920
Bundan tashqari, sizning kompyuteringizdagi 
dasturiy ta'minot zaif tomonga ega bo'lishi mumkin, 

9
00:02:35,920 --> 00:02:39,330
shuning uchun virus o'zi o'zini ruxsat
talab qilmasdan o'rnatishi mumkin.

10
00:02:39,330 --> 00:02:43,590
Virus sizning kompyuteringizda bo'lganida,
u sizning har qanday fayllaringizni o'g'irlashi 

11
00:02:43,590 --> 00:02:47,959
yoki o'chirib yuborishi, boshqa dasturlarni
boshqarishi yoki boshqalarga kompyuteringizni

12
00:02:47,959 --> 00:02:50,340
masofadan boshqarish huquqini berishi mumkin.

13
00:02:50,340 --> 00:02:55,830
Kompyuter viruslaridan foydalangan holda
xakerlar butun dunyo bo'ylab millionlab kompyuterlarni egallab 

14
00:02:55,830 --> 00:03:01,280
olishlari va keyin ularni raqamli armiya sifatida ishlatishlari mumkin,
yoki botnet deb ataluvchi veb-saytlarga hujum qilish va saytlarni olib tashlashi mumkin.

15
00:03:01,280 --> 00:03:07,269
Ushbu turdagi hujum xizmatni tarqatishni rad etish deb ataladi.

16
00:03:07,269 --> 00:03:10,470
Xizmatchilar veb-saytni juda ko'p so'rovlar
bilan to'sib qo'yishganda, xizmatni rad etish sodir bo'ladi.

17
00:03:10,470 --> 00:03:14,840
Hujum bir vaqtning o'zida ko'plab
kompyuterlardan kelib chiqsa, biz uni

18
00:03:14,840 --> 00:03:16,540
tarqatiladigan xizmatni rad etish deb ataymiz.

19
00:03:16,540 --> 00:03:21,950
Ko'pgina veb-saytlar kuniga millionlab so'rovlarga
javob berishga tayyor, ammo agar siz ularni turli joylardan

20
00:03:21,950 --> 00:03:25,430
kelib tushgan milliardlab yoki trillionlab
so'rovlar yuborsangiz, kompyuterlar haddan tashqari yuklanadi

21
00:03:25,430 --> 00:03:31,500
va javob berishni to'xtatadi. Kiberjinoyatchilar tomonidan qo'llaniladigan yana bir hiyla-nayrang - bu 

22
00:03:31,500 --> 00:03:35,970
shaxsiy ma'lumotlarni baham ko'rish uchun
odamlarni aldash maqsadida juda ko'p miqdordagi

23
00:03:35,970 --> 00:03:39,110
spam-elektron pochta xabarlarini yuborishdir.

24
00:03:39,110 --> 00:03:44,920
Buni <i>fishing</i> firibgarligi deyiladi.

25
00:03:44,920 --> 00:03:49,590
Fishing firibgarligi - bu sizning hisobingizga
kirishingizni so'rab, ishonchli elektron

26
00:03:49,590 --> 00:03:51,560
pochtaga o'xshab ko'rinadigan narsaga duch kelganda,
elektron pochtani bosish sizni soxta veb-saytga olib boradi.

27
00:03:51,560 --> 00:03:55,599
Agar siz baribir kiraversangiz,
aldanib parolingizni berib qo'ygan bo'lasiz.

28
00:03:55,599 --> 00:04:00,390
So'ngra xakerlar sizning kirish qayd ma'lumotingizdan
ma'lumotlarni o'g'irlash yoki hatto pulingizni

29
00:04:00,390 --> 00:04:05,520
o'g'irlash uchun haqiqiy hisob raqamingizga 
kirish uchun foydalanishlari mumkin. Yaxshiyamki, 

30
00:04:05,520 --> 00:04:09,920
Internetni xavfsizroq qilish uchun ko'plab
kompaniyalar, qonunlar va davlat tashkilotlari

31
00:04:09,920 --> 00:04:14,750
ishlaydi, ammo bu harakatlar yetarli emas.

32
00:04:14,750 --> 00:04:18,450
Kompyuter tizimi buzilganida, xavfsizlik dizayni
yoki dasturiy ta'minot bilan bog'liq muammo bo'lishi

33
00:04:18,450 --> 00:04:22,860
mumkin deb o'ylashingiz mumkin. Tizim buzilgan
holatlarning 90 foizida dasturiy ta'minot 

34
00:04:22,860 --> 00:04:26,980
xavfsizlik xatosi tufayli emas, balki
odam tomonidan qilingan

35
00:04:26,980 --> 00:04:35,070
oddiy xato tufayli sodir bo'ladi. Ko'rinib turibdiki,
o'zimizni himoya qilish uchun barchamiz qilishimiz mumkin bo'lgan qadamlar mavjud.

36
00:04:35,070 --> 00:04:39,040
Ko'pincha sizning harakatlaringiz nafaqat o'zingizning
ma'lumotlaringiz va kompyuteringiz xavfsizligiga,

37
00:04:39,040 --> 00:04:41,550
balki sizning maktabingiz, ish joyingiz va
uyingizdagilaring xavfsizligiga ta'sir qiladi.

38
00:04:41,550 --> 00:04:46,510
Kiberjinoyatchilar har yili milliardlab yoki
trillionlab dollarlarni o'g'irlamoqdalar,