WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:02.000
Tôi sinh ra ở Den Bosch,

00:00:02.000 --> 00:00:05.000
nơi mà họa sỹ Hieronymus Bosch đã lấy làm tên ông sau này.

00:00:05.000 --> 00:00:07.000
Và tôi luôn luôn thích người họa sỹ này

00:00:07.000 --> 00:00:10.000
ông sống và làm việc ở thế kỷ 15

00:00:10.000 --> 00:00:12.000
Và điều thú vị về ông liên quan đến đạo đức

00:00:12.000 --> 00:00:15.000
là ông sống tại thời điểm nơi mà sự ảnh hưởng của tôn giáo đã suy tàn,

00:00:15.000 --> 00:00:17.000
và tôi nghĩ rằng ông đã phần nào tự hỏi

00:00:17.000 --> 00:00:19.000
điều gì sẽ xảy ra với xã hội

00:00:19.000 --> 00:00:22.000
nếu không còn tôn giáo hoặc có ít tôn giáo hơn.

00:00:22.000 --> 00:00:25.000
Và vì vậy, ông đã vẽ nên tác phẩm nổi tiếng này "The Garden of Earthly Delights" (tạm dịch "Khu vườn hưởng lạc trần tục")

00:00:25.000 --> 00:00:27.000
mà một số người đã diễn giải rằng

00:00:27.000 --> 00:00:29.000
nó miêu tả con người trước khi bị mắc tội tổ tông,

00:00:29.000 --> 00:00:32.000
hay con người nếu không hề bị mắc tội tổ tông.

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
Và vì vậy nó khiến các bạn tự hỏi,

00:00:34.000 --> 00:00:37.000
điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta đã không nếm trái cấm của tri thức, như một cách nói,

00:00:37.000 --> 00:00:40.000
và rằng chúng ta sẽ có kiểu đạo đức gì?

NOTE Paragraph

00:00:40.000 --> 00:00:42.000
Nhiều năm sau đó, khi còn là một sinh viên,

00:00:42.000 --> 00:00:44.000
tôi đã đến một khu vườn rất khác,

00:00:44.000 --> 00:00:47.000
một vườn bách thú ở Arnhem

00:00:47.000 --> 00:00:49.000
nơi mà chúng tôi nuôi giữ loài tinh tinh.

00:00:49.000 --> 00:00:51.000
Đây là tôi thời còn trẻ với một chú tinh tinh con.

00:00:51.000 --> 00:00:54.000
(Cười)

00:00:54.000 --> 00:00:56.000
Và ở đó tôi phát hiện ra rằng

00:00:56.000 --> 00:00:59.000
loài tinh tinh rất đói quyền lực và tôi đã viết sách về điều này.

00:00:59.000 --> 00:01:02.000
Lúc này trọng tâm trong nhiều nghiên cứu ở các loài động vật

00:01:02.000 --> 00:01:04.000
là về tính bạo lực và sự cạnh tranh.

00:01:04.000 --> 00:01:06.000
Tôi đã vẽ cả một bức tranh về vương quốc các loài động vật,

00:01:06.000 --> 00:01:08.000
và bao gồm cả loài người,

00:01:08.000 --> 00:01:10.000
mà ở đó về cơ bản chúng ta là những kẻ cạnh trạnh,

00:01:10.000 --> 00:01:12.000
chúng ta rất hung hăng,

00:01:12.000 --> 00:01:15.000
chúng ta cơ bản đều vì lợi ích của bản thân.

00:01:15.000 --> 00:01:17.000
Đây là buổi ra mắt quyển sách của tôi

00:01:17.000 --> 00:01:19.000
Tôi không chắc những chú tinh tinh sẽ đọc nó như thế nào,

00:01:19.000 --> 00:01:22.000
nhưng chắc chắc là chúng dường như rất có hứng thú với quyển sách.

NOTE Paragraph

00:01:24.000 --> 00:01:26.000
Trong quá trình

00:01:26.000 --> 00:01:28.000
thực hiện toàn bộ nghiên cứu về quyền lực và sự thống trị

00:01:28.000 --> 00:01:30.000
tính bạo lực và vân vân,

00:01:30.000 --> 00:01:33.000
tôi phát hiện ra rằng những con tinh tinh làm hòa với nhau sau khi đánh nhau.

00:01:33.000 --> 00:01:36.000
Và các bạn đang thấy đây là hai con đực mà trước đó chúng đã đánh nhau.

00:01:36.000 --> 00:01:39.000
Chúng làm hòa với nhau trên một cái cây, và một con chìa tay ra với con còn lại.

00:01:39.000 --> 00:01:42.000
Và không lâu sau khi tôi chụp bức ảnh này, chúng cùng nhau đến rẽ nhánh của cái cây này

00:01:42.000 --> 00:01:44.000
và rồi chúng hôn và ôm nhau.

NOTE Paragraph

00:01:44.000 --> 00:01:46.000
Điều này rất thú vị

00:01:46.000 --> 00:01:49.000
vì tại thời điểm mọi thứ đều về sự cạnh tranh và bạo lực,

00:01:49.000 --> 00:01:51.000
thì điều này chẳng hợp lý chút nào.

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
Điều quan trọng duy nhất là bạn thắng hay thua.

00:01:53.000 --> 00:01:55.000
Nhưng tại sao chúng lại làm hòa sau khi đánh nhau?

00:01:55.000 --> 00:01:57.000
Điều này chẳng hợp lý chút nào.

00:01:57.000 --> 00:02:00.000
Đây là cách mà loài khỉ bonobo làm. Loài khỉ bonobo làm tất cả mọi thứ với việc giao phối.

00:02:00.000 --> 00:02:02.000
Và vì vậy chúng làm hòa với nhau bằng cách giao phối.

00:02:02.000 --> 00:02:04.000
Nhưng về nguyên lý là như nhau.

00:02:04.000 --> 00:02:06.000
Nguyên lý là bạn có

00:02:06.000 --> 00:02:08.000
một mối quan hệ có giá trị

00:02:08.000 --> 00:02:10.000
bị phá vỡ bởi mâu thuẫn,

00:02:10.000 --> 00:02:12.000
và bạn cần phải làm điều gì đó cho nó.

00:02:12.000 --> 00:02:14.000
Vì vậy cả bức tranh vương quốc động vật của tôi

00:02:14.000 --> 00:02:16.000
bao gồm cả loài người,

00:02:16.000 --> 00:02:18.000
bắt đầu thay đổi từ lúc đó.

NOTE Paragraph

00:02:18.000 --> 00:02:20.000
Chúng ta có hình ảnh này

00:02:20.000 --> 00:02:22.000
trong khoa học chính trị, kinh tế và nhân văn,

00:02:22.000 --> 00:02:24.000
triết học về một vấn đề là,

00:02:24.000 --> 00:02:26.000
"Man is a wolf to another man" (tạm dịch: người đối xử với người như lang sói)

00:02:26.000 --> 00:02:29.000
Và bản chất con người chúng ta thực sự xấu xa.

00:02:29.000 --> 00:02:32.000
Tôi nghĩ đây là một hình ảnh rất không công bằng cho loài sói.

00:02:32.000 --> 00:02:34.000
Loài sói xét cho cùng

00:02:34.000 --> 00:02:36.000
là một loài động vật rất có tính hợp tác.

00:02:36.000 --> 00:02:38.000
Và đó là lý do vì sao nhiều người trong số các bạn nuôi chó ở nhà,

00:02:38.000 --> 00:02:40.000
chó cũng có những đặc điểm tương tự như vậy.

00:02:40.000 --> 00:02:42.000
Và thật không công bằng đối với con người,

00:02:42.000 --> 00:02:46.000
bởi vì loài người thực sự có tính hợp tác và đồng cảm hơn nhiều

00:02:46.000 --> 00:02:48.000
so với những ghi nhận.

00:02:48.000 --> 00:02:50.000
Do đó tôi bắt đầu quan tâm nhiều hơn về những vấn đề đó

00:02:50.000 --> 00:02:52.000
và nghiên cứu về điều này ở các loài động vật khác.

NOTE Paragraph

00:02:52.000 --> 00:02:54.000
Đây là những cột trụ đạo đức.

00:02:54.000 --> 00:02:58.000
Nếu các bạn hỏi bất kỳ ai "Đạo đức dựa trên điều gì?"

00:02:58.000 --> 00:03:00.000
đây là hai yếu tố luôn luôn được trả lời.

00:03:00.000 --> 00:03:02.000
Một là tính tương hỗ,

00:03:02.000 --> 00:03:05.000
và đi kèm với nó công lý và tính công bằng.

00:03:05.000 --> 00:03:07.000
Và điều còn lại là sự đồng cảm và tình thương.

00:03:07.000 --> 00:03:10.000
Và đạo đức con người còn hơn cả điều này,

00:03:10.000 --> 00:03:12.000
nhưng nếu bạn loại bỏ hai cột trụ này,

00:03:12.000 --> 00:03:14.000
tôi nghĩ sẽ không còn lại nhiều.

00:03:14.000 --> 00:03:16.000
Và vì vậy chúng hoàn toàn là cần thiết.

NOTE Paragraph

00:03:16.000 --> 00:03:18.000
Để tôi cho các bạn một vài ví dụ ở đây.

00:03:18.000 --> 00:03:20.000
Đây là một đoạn phim rất lâu từ Trung tâm nghiên cứu Động vật linh trưởng khu vực Yerkeys

00:03:20.000 --> 00:03:23.000
nơi họ huấn luyện loài tinh tinh biết hợp tác.

00:03:23.000 --> 00:03:26.000
Và đây là vào cách đây khoảng một trăm năm về trước

00:03:26.000 --> 00:03:29.000
chúng ta đã thực hiện một cuộc thí nghiệm về sự hợp tác.

00:03:29.000 --> 00:03:32.000
Các bạn có ở đây hai con tinh tinh trưởng thành, chúng có một cái hộp,

00:03:32.000 --> 00:03:35.000
và cái hộp này quá nặng để một con có thể kéo được.

00:03:35.000 --> 00:03:37.000
Và dĩ nhiên là có thức ăn trong chiếc hộp này.

00:03:37.000 --> 00:03:39.000
Nếu không thì chúng sẽ không cố gắng kéo nó.

00:03:39.000 --> 00:03:41.000
Và vì vậy chúng đang mang cái hộp lại.

00:03:41.000 --> 00:03:43.000
Bạn có thể thấy là chúng thực hiện rất nhịp nhàng.

00:03:43.000 --> 00:03:46.000
Bạn có thể thấy là chúng làm việc cùng nhau, kéo chiếc hộp vào cùng một lúc.

00:03:46.000 --> 00:03:49.000
Đây thực sự là một sự tiến bộ lớn so với các loài động vật khác

00:03:49.000 --> 00:03:51.000
, những loài mà không thể làm được điều này.

00:03:51.000 --> 00:03:53.000
Và bây giờ bạn sẽ thấy một hình ảnh thú vị hơn,

00:03:53.000 --> 00:03:56.000
vì lúc này một trong hai con tinh tinh đã được cho ăn.

00:03:56.000 --> 00:03:58.000
Vì thế nó không còn thực sự hứng thú

00:03:58.000 --> 00:04:01.000
vào nhiệm vụ này nữa.

00:04:01.000 --> 00:04:04.000
(Cười)

00:04:08.000 --> 00:04:13.000
(Cười)

00:04:19.000 --> 00:04:22.000
(Cười)

00:04:35.000 --> 00:04:38.000
Hãy xem chuyện gì sẽ xảy ra vào cuối đoạn phim.

00:04:41.000 --> 00:04:43.000
(Cười)

00:04:52.000 --> 00:04:54.000
Nó, trên cơ bản, lấy hết tất cả mọi thứ.

NOTE Paragraph

00:04:54.000 --> 00:04:57.000
(Cười)

NOTE Paragraph

00:04:57.000 --> 00:04:59.000
Có hai phần thú vị về điều này.

00:04:59.000 --> 00:05:01.000
Một là con tinh tinh bên phải

00:05:01.000 --> 00:05:03.000
hoàn toàn nhận thức được rằng nó cần một cộng sự --

00:05:03.000 --> 00:05:05.000
đây là một nhận thức hoàn chỉnh về nhu cầu hợp tác.

00:05:05.000 --> 00:05:08.000
Thứ hai là một cộng sự sẵn sàng làm việc

00:05:08.000 --> 00:05:10.000
mặc dù nó không quan tâm đến thức ăn.

00:05:10.000 --> 00:05:13.000
Tại sao lại như vậy? Điều này có thể làm được với nguyên tắc tương hỗ.

00:05:13.000 --> 00:05:15.000
Thực sự có rất nhiều bằng chứng ở các loài linh trưởng và động vật khác

00:05:15.000 --> 00:05:17.000
rằng chúng trả ơn nhau.

00:05:17.000 --> 00:05:19.000
Như vậy nó sẽ được trả ơn

00:05:19.000 --> 00:05:21.000
ở một lúc nào đó trong tương lai.

00:05:21.000 --> 00:05:23.000
Và đó là cách mà tất cả điều này hoạt động.

NOTE Paragraph

00:05:23.000 --> 00:05:25.000
Chúng tôi thực hiện thí nghiệm tương tự đối với loài voi.

00:05:25.000 --> 00:05:28.000
Đối với voi, thật nguy hiểm khi làm việc với loài voi.

00:05:28.000 --> 00:05:30.000
Một vấn đề khác với loài voi

00:05:30.000 --> 00:05:32.000
là bạn không thể làm một dụng cụ

00:05:32.000 --> 00:05:34.000
mà quá nặng đối với một con voi.

00:05:34.000 --> 00:05:36.000
Bây giờ bạn có thể làm được nó,

00:05:36.000 --> 00:05:38.000
nhưng tôi nghĩ đó sẽ là một dụng cụ khá là mỏng manh

00:05:38.000 --> 00:05:40.000
Và đây là những gì chúng tôi đã làm trong trường hợp đó --

00:05:40.000 --> 00:05:43.000
chúng tôi thực hiện những nghiên cứu này ở Thái Lan cho Josh Plotnik --

00:05:43.000 --> 00:05:46.000
chúng tôi có một dụng cụ mà bao quanh là một sợi dây thừng, một sợi dây thừng đơn

00:05:46.000 --> 00:05:48.000
Và nếu bạn kéo đầu này của sợi dây,

00:05:48.000 --> 00:05:50.000
thì nó biến mất ở đầu bên kia.

00:05:50.000 --> 00:05:53.000
Vì vậy hai con voi này cần phải nhấc sợi dây thừng lên cùng một lúc và kéo.

00:05:53.000 --> 00:05:55.000
Nếu không thì sẽ chẳng có điều gì xảy ra

00:05:55.000 --> 00:05:57.000
và sợi dây thừng biến mất.

NOTE Paragraph

00:05:57.000 --> 00:05:59.000
Và ở đoạn băng đầu tiên bạn sẽ thấy

00:05:59.000 --> 00:06:01.000
rằng hai con voi này đều được thả

00:06:01.000 --> 00:06:03.000
đến chỗ dụng cụ.

00:06:03.000 --> 00:06:06.000
Dụng cụ này ở bên trái và có thức ăn trên đó.

00:06:06.000 --> 00:06:09.000
Và vì vậy chúng cùng đi và cùng đến,

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
chúng nhấc dây thừng lên cùng lúc và cùng nhau kéo.

00:06:11.000 --> 00:06:14.000
Điều này thực sự khá là đơn giản so với chúng.

00:06:15.000 --> 00:06:17.000
Đây là chúng.

00:06:24.000 --> 00:06:26.000
Và đây là cách mà chúng thực hiện nó.

00:06:26.000 --> 00:06:28.000
Nhưng bây giờ chúng tôi sẽ làm nó khó hơn.

00:06:28.000 --> 00:06:30.000
Vì mục đích chính của thí nghiệm này

00:06:30.000 --> 00:06:32.000
là để xem chúng hiểu về việc hợp tác như thế nào.

00:06:32.000 --> 00:06:35.000
LIệu chúng có hiểu việc đó tốt như loài tinh tinh không, chẳng hạn?

NOTE Paragraph

00:06:35.000 --> 00:06:37.000
Và vì vậy điều mà chúng tôi thực hiện ở bước tiếp theo

00:06:37.000 --> 00:06:39.000
là thả một con voi trước con còn lại

00:06:39.000 --> 00:06:41.000
và con voi này cần phải đủ thông minh

00:06:41.000 --> 00:06:43.000
để đứng ở đó đợi mà không kéo sợi dây --

00:06:43.000 --> 00:06:46.000
vì nếu nó kéo một đầu sợi dây thì sợi dây sẽ biến mất và thí nghiệm coi như xong.

00:06:46.000 --> 00:06:48.000
Giờ đây, con voi này làm một điều không hợp pháp

00:06:48.000 --> 00:06:50.000
mà chúng tôi đã không hề dạy cho nó.

00:06:50.000 --> 00:06:52.000
Nhưng đã cho thấy được nó hiểu việc này như thế nào

00:06:52.000 --> 00:06:55.000
vì nó đặt bàn chân to của nó lên sợi dây thừng,

00:06:55.000 --> 00:06:57.000
đứng trên sợi dây và ở đó đợi con còn lại,

00:06:57.000 --> 00:07:00.000
và rồi con còn lại sẽ thực hiện tất cả công việc cho nó.

00:07:00.000 --> 00:07:03.000
Vì vậy chúng tôi gọi nó là ăn chực.

00:07:03.000 --> 00:07:05.000
(Cười)

00:07:05.000 --> 00:07:08.000
Nhưng điều này cho thấy loài voi thông minh như thế nào.

00:07:08.000 --> 00:07:11.000
Chúng phát triển một vài kỹ năng thay thế như thế này

00:07:11.000 --> 00:07:14.000
mà chúng tôi không nhất thiết phải chấp nhận.

00:07:14.000 --> 00:07:19.000
Con voi còn lại bây giờ đang tiến đến

00:07:19.000 --> 00:07:22.000
và sẽ kéo sợi dây.

00:07:38.000 --> 00:07:41.000
Bây giờ hãy xem con còn lại. Dĩ nhiên là con kia không quên ăn thức ăn.

00:07:41.000 --> 00:07:45.000
(Cười)

00:07:45.000 --> 00:07:47.000
Đó gọi là sự hợp tác, hỗ trợ.

NOTE Paragraph

00:07:47.000 --> 00:07:49.000
Bây giờ là về sự đồng cảm.

00:07:49.000 --> 00:07:51.000
Sự đồng cảm là chủ đề chính của tôi tại thời điểm nghiên cứu.

00:07:51.000 --> 00:07:53.000
Và sự đồng cảm có hai loại phẩm chất.

00:07:53.000 --> 00:07:56.000
Một là sự hiểu biết về nó. Đây chỉ là một định nghĩa thông thường:

00:07:56.000 --> 00:07:58.000
khả năng hiểu và chia sẻ với cảm xúc của người khác.

00:07:58.000 --> 00:08:00.000
Và hai là phần xúc cảm.

00:08:00.000 --> 00:08:02.000
Vì vậy về cơ bản sự đồng cảm có hai kênh.

NOTE Paragraph

00:08:02.000 --> 00:08:04.000
Một là kênh cơ thể.

00:08:04.000 --> 00:08:06.000
Nếu bạn nói chuyện với một người nào đó đang buồn,

00:08:06.000 --> 00:08:09.000
bạn sẽ nhận thấy sự biểu lộ tâm trạng buồn và một cử chỉ buồn,

00:08:09.000 --> 00:08:11.000
và trước khi bạn biết điều đó thì bạn đã cảm thấy buồn.

00:08:11.000 --> 00:08:14.000
Và đó phần nào là kênh cơ thể của sự đồng cảm về cảm xúc,

00:08:14.000 --> 00:08:16.000
khả năng mà nhiều loài động vật có được.

00:08:16.000 --> 00:08:18.000
Chú chó nhà các bạn cũng có khả năng này.

00:08:18.000 --> 00:08:20.000
Đó thực sự là lý do vì sao người ta nuôi các động vật có vú ở trong nhà

00:08:20.000 --> 00:08:22.000
chứ không phải rùa hay rắn hay một loài nào khác tương tự

00:08:22.000 --> 00:08:24.000
mà không có kiểu đồng cảm đó.

00:08:24.000 --> 00:08:26.000
Và thứ hai, đó là kênh nhận thức,

00:08:26.000 --> 00:08:28.000
là việc bạn có thể hiểu quan điểm của người khác.

00:08:28.000 --> 00:08:30.000
Và điều này thì hạn chế hơn.

00:08:30.000 --> 00:08:32.000
Chỉ có một số ít loài động vật có khả năng này -- Tôi nghĩ voi và tinh tinh có thể làm điều này --

00:08:32.000 --> 00:08:35.000
nhưng chỉ có một số ít động vật có khả năng như thế.

NOTE Paragraph

00:08:35.000 --> 00:08:37.000
Sự đồng bộ hóa,

00:08:37.000 --> 00:08:39.000
một phần của toàn bộ cơ chế đồng cảm

00:08:39.000 --> 00:08:41.000
là một điều rất cổ xưa trong thế giới loài vật.

00:08:41.000 --> 00:08:43.000
Và ở loài người dĩ nhiên chúng ta có thể nghiên cứu điều đó

00:08:43.000 --> 00:08:45.000
thông qua việc ngáp lây lan.

00:08:45.000 --> 00:08:47.000
Con người ngáp khi những người khác ngáp.

00:08:47.000 --> 00:08:49.000
Và nó có liên quan đến sự đồng cảm.

00:08:49.000 --> 00:08:51.000
Nó kích hoạt những khu vực giống nhau trong não.

00:08:51.000 --> 00:08:53.000
Cũng như vậy, chúng ta biết rằng người mà hay bị ngáp lây

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
thì rất đồng cảm.

00:08:55.000 --> 00:08:57.000
Những người có vấn đề với sự đồng cảm, như là trẻ em bị chứng tự kỷ

00:08:57.000 --> 00:08:59.000
họ không có khă năng ngáp lây lan.

00:08:59.000 --> 00:09:01.000
Và vì thế chúng có liên quan với nhau.

NOTE Paragraph

00:09:01.000 --> 00:09:04.000
Và chúng tôi nghiên cứu vấn đề này ở loài tinh tinh bằng cách cho chúng thấy cái đầu hoạt hình.

00:09:04.000 --> 00:09:06.000
Đó là những gì các bạn nhìn thấy ở bên trên phía trái

00:09:06.000 --> 00:09:08.000
là một cái đầu hoạt hình đang ngáp.

00:09:08.000 --> 00:09:10.000
Và có một con tinh tinh đang xem hoạt động này,

00:09:10.000 --> 00:09:13.000
một con tinh tinh thật đang xem qua màn ảnh máy tính

00:09:13.000 --> 00:09:16.000
mà trên đó chúng tôi cho chạy hình ảnh động này.

00:09:20.000 --> 00:09:22.000
(Cười)

00:09:22.000 --> 00:09:24.000
Ngáp lây lan

00:09:24.000 --> 00:09:26.000
, các bạn có thể đều đã quen với việc này --

00:09:26.000 --> 00:09:29.000
và có thể bạn cũng sẽ bắt đầu ngáp sớm thôi --

00:09:29.000 --> 00:09:32.000
là điều gì đó mà bạn có thể chia sẻ với các loài động vật khác.

00:09:32.000 --> 00:09:35.000
Và nó liên quan đến toàn bộ kênh cơ thể của sự đồng bộ hóa

00:09:35.000 --> 00:09:37.000
là nền tảng cho sự đồng cảm

00:09:37.000 --> 00:09:40.000
và điều này cơ bản rất phổ biến ở các loài động vật có vú.

NOTE Paragraph

00:09:40.000 --> 00:09:43.000
Bây giờ chúng ta sẽ nghiên cứu những thể hiện phức tạp hơn. Đó là sự an ủi.

00:09:43.000 --> 00:09:46.000
Đây là một con tinh tinh đực vừa thua trận và nó đang la hét,

00:09:46.000 --> 00:09:48.000
và một con tinh tinh nhỏ khác đến và đặt một cánh tay vòng qua con tinh tinh đực này

00:09:48.000 --> 00:09:50.000
và an ủi nó.

00:09:50.000 --> 00:09:53.000
Đó là sự an ủi. Nó rất giống với sự an ủi ở con người.

00:09:53.000 --> 00:09:56.000
Và hành vi an ủi,

00:09:56.000 --> 00:09:58.000
được điều khiển bởi sự đồng cảm.

00:09:58.000 --> 00:10:01.000
Thực sự thì phương pháp nghiên cứu sự đồng cảm ở trẻ em

00:10:01.000 --> 00:10:03.000
là hướng dẫn một thành viên trong gia đình hành động như đang thất vọng

00:10:03.000 --> 00:10:05.000
và rồi chúng thấy những gì mà đứa trẻ nhỏ làm.

00:10:05.000 --> 00:10:07.000
Và vì thế nó liên quan đến sự đồng cảm,

00:10:07.000 --> 00:10:10.000
và đó là những biểu hiện mà chúng ta thấy.

NOTE Paragraph

00:10:10.000 --> 00:10:13.000
Gần đây chúng tôi cũng đã công bố một thí nghiệm mà các bạn có thể đã nghe nói đến.

00:10:13.000 --> 00:10:16.000
Đó là về lòng vị tha và loài tinh tinh

00:10:16.000 --> 00:10:18.000
mà câu hỏi đặt ra ở đó là, tinh tinh có quan tâm đến

00:10:18.000 --> 00:10:20.000
lợi ích của ai đó khác hay không?

00:10:20.000 --> 00:10:22.000
Và qua hàng thế kỷ, người ta cho rằng

00:10:22.000 --> 00:10:24.000
chỉ có duy nhất loài người có thể làm được điều đó,

00:10:24.000 --> 00:10:27.000
chỉ có duy nhất con người quan tâm đến lợi ích của một ai đó khác.

00:10:27.000 --> 00:10:29.000
Chúng tôi đã thực hiện một thí nghiệm rất đơn giản.

00:10:29.000 --> 00:10:32.000
Chúng tôi làm điều này trên loài tinh tinh sống ở Lawrnceville,

00:10:32.000 --> 00:10:34.000
ở trạm thực địa Yerkes.

00:10:34.000 --> 00:10:36.000
Và đó là cách chúng sống.

00:10:36.000 --> 00:10:39.000
Chúng tôi mang chúng đến một căn phòng và thực hiện thí nghiệm với chúng.

00:10:39.000 --> 00:10:41.000
Trong trường hợp này, chúng tôi để hai con tinh tinh kế bên nhau.

00:10:41.000 --> 00:10:44.000
và một con có một giỏ đầy token, và những token này có ý nghĩa khác nhau.

00:10:44.000 --> 00:10:47.000
Một loại token nghĩa là chỉ cho duy nhất con tinh tinh đã thực hiện lựa chọn được ăn,

00:10:47.000 --> 00:10:49.000
loại token còn lại là cho ăn cả hai.

NOTE Paragraph

00:10:49.000 --> 00:10:52.000
Đây là nghiên cứu chúng tôi đã làm với Vicky Horner.

00:10:53.000 --> 00:10:55.000
Và bạn có ở đây token với hai màu khác nhau.

00:10:55.000 --> 00:10:57.000
Chúng có một giỏ đầy token

00:10:57.000 --> 00:11:00.000
và chúng phải chọn một trong số 2 màu.

00:11:00.000 --> 00:11:03.000
Các bạn sẽ thấy chúng sẽ hành xử như thế nào.

00:11:03.000 --> 00:11:06.000
Nếu con tinh tinh này có một sự lựa chọn ích kỷ

00:11:06.000 --> 00:11:09.000
trong trường hợp này là chọn lấy token màu đỏ

00:11:09.000 --> 00:11:11.000
nó cần phải đưa token cho chúng tôi.

00:11:11.000 --> 00:11:14.000
Chúng tôi sẽ lấy token và đặt trên bàn nơi để hai phần thưởng thức ăn,

00:11:14.000 --> 00:11:17.000
nhưng trong trường hợp này chỉ có con bên phải có thức ăn.

00:11:17.000 --> 00:11:19.000
Con bên trái bỏ đi vì nó đã biết

00:11:19.000 --> 00:11:22.000
rằng thí nghiệm này không có lợi cho nó.

00:11:22.000 --> 00:11:24.000
Tiếp theo con tinh tinh lựa chọn token "ủng hộ xã hội".

NOTE Paragraph

00:11:24.000 --> 00:11:27.000
Con tinh tinh thực hiện lựa chọn -- phần thú vị là ở đây --

00:11:27.000 --> 00:11:29.000
đối với con thực hiện lựa chọn,

00:11:29.000 --> 00:11:31.000
điều này thực sự không quan trọng.

00:11:31.000 --> 00:11:34.000
Nó đưa cho chúng tôi token "ủng hộ xã hội" và cả hai con đều được ăn.

00:11:34.000 --> 00:11:37.000
Con thực hiện lựa chọn luôn nhận được thức ăn.

00:11:37.000 --> 00:11:39.000
Vì vậy điều này thực sự không quan trọng.

00:11:39.000 --> 00:11:41.000
Và vì vậy, nó thực sự chỉ cần lựa chọn ngẫu nhiên.

00:11:41.000 --> 00:11:43.000
Nhưng điều mà chúng tôi nhận thấy là

00:11:43.000 --> 00:11:45.000
phần lớn chúng chọn những token mang ý nghĩa ủng hộ tính xã hội.

00:11:45.000 --> 00:11:48.000
Đây là hàng 50% thể hiện ước tính ngẫu nhiên.

00:11:48.000 --> 00:11:51.000
Và đặc biệt nếu con cộng sự gây chú ý, chúng sẽ chọn nhiều hơn.

NOTE Paragraph

00:11:51.000 --> 00:11:54.000
và nếu con cộng sự gây áp lực đối với chúng --

00:11:54.000 --> 00:11:57.000
nếu con cộng sự bắt đầu phun nước và uy hiếp chúng --

00:11:57.000 --> 00:12:00.000
thì lựa chọn sẽ giảm.

00:12:00.000 --> 00:12:02.000
Như thể là chúng nói,

00:12:02.000 --> 00:12:04.000
"Nếu bạn không cư xử cho phải phép thì hôm nay tôi sẽ không ủng hộ bạn đâu."

00:12:04.000 --> 00:12:06.000
Và đây là những gì xảy ra khi không có con cộng sự,

00:12:06.000 --> 00:12:08.000
khi không có con cộng sự ngồi ở đó.

00:12:08.000 --> 00:12:10.000
Và vì vậy chúng tôi nhận thấy rằng những con tinh tinh có quan tâm

00:12:10.000 --> 00:12:12.000
đến lợi ích của ai đó --

00:12:12.000 --> 00:12:15.000
đặc biệt khi đó là những thành viên trong nhóm của chúng.

NOTE Paragraph

00:12:15.000 --> 00:12:18.000
Và thí nghiệm cuối cùng mà tôi muốn đề cập đến

00:12:18.000 --> 00:12:20.000
là nghiên cứu của chúng tôi về sự công bằng.

00:12:20.000 --> 00:12:23.000
Thí nghiệm này đã trở nên rất nổi tiếng.

00:12:23.000 --> 00:12:25.000
Và hiện tại đang được nhân rộng hơn nữa,

00:12:25.000 --> 00:12:27.000
vì sau khi chúng tôi thực hiện thí nghiệm này cách đây khoảng 10 năm trước,

00:12:27.000 --> 00:12:29.000
nó đã trở nên rất nổi tiếng.

00:12:29.000 --> 00:12:31.000
Ban đầu chúng tôi thực hiện thí nghiệm này với loài khỉ mũ.

00:12:31.000 --> 00:12:34.000
Tôi sẽ cho các bạn thấy thí nghiệm đầu tiên mà chúng tôi đã tiến hành.

00:12:34.000 --> 00:12:37.000
Bây giờ nó được thực hiện với loài chó và chim

00:12:37.000 --> 00:12:39.000
và tinh tinh.

00:12:39.000 --> 00:12:43.000
Nhưng cùng với Sarah Brosnan, chúng tôi đã bắt đầu với loài khỉ mũ.

NOTE Paragraph

00:12:43.000 --> 00:12:45.000
Và để thực hiện,

00:12:45.000 --> 00:12:47.000
chúng tôi đặt hai con khỉ mũ ngồi kế bên nhau.

00:12:47.000 --> 00:12:49.000
Một lần nữa, loài động vật này, chúng sinh sống theo bầy đàn, và chúng biết nhau.

00:12:49.000 --> 00:12:52.000
Chúng tôi tách chúng ra khỏi nhóm và mang chúng đến phòng thử nghiệm.

00:12:52.000 --> 00:12:54.000
Và có một nhiệm vụ rất đơn giản

00:12:54.000 --> 00:12:56.000
mà chúng phải thực hiện.

00:12:56.000 --> 00:12:59.000
Ở nhiệm vụ này, nếu bạn đưa cho cả hai con dưa leo

00:12:59.000 --> 00:13:01.000
hai con khỉ mũ ngồi kế bên nhau này,

00:13:01.000 --> 00:13:03.000
sẵn sàng làm điều này 25 lần liên tiếp.

00:13:03.000 --> 00:13:07.000
Mặc dù thực sự thì dưa leo chỉ có nước, theo quan điểm của tôi,

00:13:07.000 --> 00:13:10.000
nhưng dưa leo thì hoàn toàn ổn với chúng.

00:13:10.000 --> 00:13:13.000
Nếu các bạn đưa nho cho một con --

00:13:13.000 --> 00:13:15.000
thức ăn yêu thích của loài khỉ mũ

00:13:15.000 --> 00:13:18.000
tương ứng chính xác với mức giá trong siêu thị --

00:13:18.000 --> 00:13:21.000
và nếu bạn đưa cho chúng nho -- loại thức ăn ngon gấp nhiều lần --

00:13:21.000 --> 00:13:24.000
thì bạn sẽ tạo ra sự không công bằng giữa chúng.

00:13:24.000 --> 00:13:26.000
Và đó là thí nghiệm mà chúng tôi đã thực hiện.

NOTE Paragraph

00:13:26.000 --> 00:13:29.000
Gần đây chúng tôi ghi hình thí nghiệm này với những con khỉ mới chưa bao giờ thực hiện nhiệm vụ kể trên,

00:13:29.000 --> 00:13:31.000
với ý nghĩ rằng có thể chúng sẽ phản ứng mạnh hơn,

00:13:31.000 --> 00:13:33.000
và hóa ra là đúng như vậy.

00:13:33.000 --> 00:13:35.000
Con khỉ bên trái là con nhận được dưa leo

00:13:35.000 --> 00:13:38.000
Con khỉ bên phải là con nhận được nho.

00:13:38.000 --> 00:13:40.000
Con khỉ nhận được dưa leo

00:13:40.000 --> 00:13:42.000
nhận thấy rằng miếng dưa leo đầu tiên là hoàn toàn ổn.

00:13:42.000 --> 00:13:45.000
Nó ăn miếng đầu tiên.

00:13:45.000 --> 00:13:48.000
Rồi nó thấy con kia nhận được nho, và các bạn sẽ thấy điều gì xảy ra.

00:13:48.000 --> 00:13:51.000
Nó đưa cho chúng tôi viên đá. Đó là nhiệm vụ.

00:13:51.000 --> 00:13:54.000
Và chúng tôi đưa cho nó một miếng dưa leo và nó ăn.

00:13:54.000 --> 00:13:57.000
Con kia cần phải đưa cho chúng tôi một viên đá.

00:13:57.000 --> 00:14:00.000
Và đó là những gì nó làm.

00:14:00.000 --> 00:14:03.000
Nó lấy nho rồi ăn.

00:14:03.000 --> 00:14:05.000
Con kia thấy điều đó.

00:14:05.000 --> 00:14:07.000
Nó đưa cho chúng tôi viên đá.

00:14:07.000 --> 00:14:10.000
nhận được, lại một lần nữa, dưa leo

00:14:12.000 --> 00:14:27.000
(Cười)

00:14:27.000 --> 00:14:30.000
Nó thử ném viên đá vào tường.

00:14:30.000 --> 00:14:32.000
Nó cần đưa viên đá cho chúng tôi.

00:14:32.000 --> 00:14:35.000
Và nó nhận được dưa leo tiếp.

00:14:37.000 --> 00:14:41.000
(Cười)

00:14:43.000 --> 00:14:47.000
Đây cơ bản là sự phản đối Wall Street mà bạn thấy ở đây.

NOTE Paragraph

00:14:47.000 --> 00:14:50.000
(Cười)

NOTE Paragraph

00:14:50.000 --> 00:14:53.000
(Vỗ tay)

NOTE Paragraph

00:14:53.000 --> 00:14:55.000
Để tôi kể cho các bạn nghe --

00:14:55.000 --> 00:14:57.000
Tôi vẫn còn hai phút nữa và cho phép tôi kể cho các bạn nghe một câu chuyện vui.

00:14:57.000 --> 00:14:59.000
Nghiên cứu này đã trở nên rất nổi tiếng

00:14:59.000 --> 00:15:01.000
và chúng tôi nhận được rất nhiều ý kiến,

00:15:01.000 --> 00:15:03.000
đặc biệt là từ các nhà nhân chủng học, các nhà kinh tế,

00:15:03.000 --> 00:15:05.000
và các triết gia.

00:15:05.000 --> 00:15:07.000
Họ không thích thí nghiệm này chút nào.

00:15:07.000 --> 00:15:10.000
Vì họ đã định trong đầu mình rằng, tôi tin,

00:15:10.000 --> 00:15:12.000
rằng sự công bằng là một vấn đề rất phức tạp

00:15:12.000 --> 00:15:14.000
và rằng động vật không thể có khả năng này.

00:15:14.000 --> 00:15:16.000
Và một nhà triết học thậm chí viết cho chúng tôi rằng

00:15:16.000 --> 00:15:19.000
loài khỉ không thể nào có tính công bằng được.

00:15:19.000 --> 00:15:22.000
vì tính công bằng chỉ được phát hiện trong Cách Mạng Pháp.

00:15:22.000 --> 00:15:24.000
(Cười)

NOTE Paragraph

00:15:24.000 --> 00:15:27.000
Một người khác đã viết cả một chương

00:15:27.000 --> 00:15:31.000
nói rằng anh ta tin rằng phải có cái gì đó liên quan đến sự công bằng

00:15:31.000 --> 00:15:33.000
nếu con khỉ nhận được nho từ chối lấy nho.

00:15:33.000 --> 00:15:35.000
Điều thú vị là Sarah Brosnan

00:15:35.000 --> 00:15:37.000
người thực hiện thí nghiệm này với loài tinh tinh,

00:15:37.000 --> 00:15:39.000
đã kết hợp một cặp tinh tinh

00:15:39.000 --> 00:15:42.000
mà, con tinh tinh nhận được nho thực sự sẽ từ chối lấy nho

00:15:42.000 --> 00:15:44.000
cho đến khi con kia cũng nhận được nho.

00:15:44.000 --> 00:15:47.000
Vì vậy, chúng ta đang tiến rất gần đến với tính công bằng ở loài người.

00:15:47.000 --> 00:15:51.000
Và tôi nghĩ rằng các nhà triết học cần suy nghĩ lại triết lý của họ một chút.

NOTE Paragraph

00:15:51.000 --> 00:15:53.000
Thế nên cho phép tôi được tóm tắt lại.

00:15:53.000 --> 00:15:55.000
Tôi tin rằng có một sự tiến hóa về đạo đức.

00:15:55.000 --> 00:15:57.000
Tôi nghĩ rằng đạo đức còn to lớn hơn nhiều những gì mà tôi đã nói,

00:15:57.000 --> 00:16:00.000
nhưng sẽ không thể nếu thiếu những yếu tố

00:16:00.000 --> 00:16:02.000
mà chúng ta thấy ở những loài động vật linh trưởng khác

00:16:02.000 --> 00:16:04.000
đó chính là sự đồng cảm và an ủi,

00:16:04.000 --> 00:16:07.000
xu hướng ủng hộ xã hội, sự tương hỗ và tính công bằng.

00:16:07.000 --> 00:16:10.000
Và vì vậy chúng tôi nghiên cứu về những vấn đề đặc biệt này

00:16:10.000 --> 00:16:13.000
để thấy rằng chúng ta có thể tạo ra một nền đạo đức từ dưới lên, có thể nói như vậy,

00:16:13.000 --> 00:16:15.000
không nhất thiết phải có liên hệ đến Chúa trời và tôn giáo,

00:16:15.000 --> 00:16:18.000
và để thấy làm thế nào mà chúng ta có thể có một sự tiến hóa về đạo đức.

NOTE Paragraph

00:16:18.000 --> 00:16:21.000
Cảm ơn các bạn đã chú ý lắng nghe.

NOTE Paragraph

00:16:21.000 --> 00:16:30.000
(Vỗ tay)