1
00:00:00,000 --> 00:00:02,000
Den Bosch'da doğdum,

2
00:00:02,000 --> 00:00:05,000
ressam Hieronymus Bosch'un adını aldığı yerde.

3
00:00:05,000 --> 00:00:07,000
15. yy'da yaşamış bu ressama

4
00:00:07,000 --> 00:00:10,000
hep hayranlık duydum.

5
00:00:10,000 --> 00:00:12,000
Ahlakla ilgili olarak bu ressamın ilginç yanı

6
00:00:12,000 --> 00:00:15,000
dinin etkisinin azaldığı bir çağda yaşadı

7
00:00:15,000 --> 00:00:17,000
ve bence din olmadan

8
00:00:17,000 --> 00:00:19,000
ya da daha az olduğunda

9
00:00:19,000 --> 00:00:22,000
topluma ne olacağını merak ediyordu.

10
00:00:22,000 --> 00:00:25,000
Ve bu ünlü resmini yaptı. "Dünyevi Zevklerin Bahçesinde".

11
00:00:25,000 --> 00:00:27,000
Bazıları bunu

12
00:00:27,000 --> 00:00:29,000
Düşüş'ten önce insanlık

13
00:00:29,000 --> 00:00:32,000
veya Düşüş olmadan insanlık olarak yorumladı.

14
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
İnsan düşünmeden edemiyor,

15
00:00:34,000 --> 00:00:37,000
bilginin meyvesini tatmasaydık ne olurdu

16
00:00:37,000 --> 00:00:40,000
ve nasıl bir ahlak anlayışımız olurdu?

17
00:00:40,000 --> 00:00:42,000
Daha sonra öğrenciyken,

18
00:00:42,000 --> 00:00:44,000
daha farklı bir bahçeye gittim,

19
00:00:44,000 --> 00:00:47,000
Arnhem'de şempanzeleri tuttuğumuz

20
00:00:47,000 --> 00:00:49,000
bir zooloji bahçesi.

21
00:00:49,000 --> 00:00:51,000
Bu bir bebek şempanzeyle genç yaştaki ben.

22
00:00:51,000 --> 00:00:54,000
(Gülüşmeler)

23
00:00:54,000 --> 00:00:56,000
Burada şempanzelerin güce aç

24
00:00:56,000 --> 00:00:59,000
olduklarını fark ettim ve bununla ilgili bir kitap yazdım.

25
00:00:59,000 --> 00:01:02,000
Bu sıralarda hayvanlarla ilgili araştırmalar

26
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
saldırganlığa ve rakabete odaklanmıştı.

27
00:01:04,000 --> 00:01:06,000
İnsanlar da dahil olmak üzere

28
00:01:06,000 --> 00:01:08,000
hayvanlar aleminin bir resmini çizdim,

29
00:01:08,000 --> 00:01:10,000
derinliklerimizde rekabetçiyiz,

30
00:01:10,000 --> 00:01:12,000
agresifiz,

31
00:01:12,000 --> 00:01:15,000
yani özünde kendi çıkarlarımız için çabalıyoruz.

32
00:01:15,000 --> 00:01:17,000
Bu kitabımın piyasaya sürülüşü.

33
00:01:17,000 --> 00:01:19,000
Şempanzelerin ne kadar okuduklarını bilmiyorum,

34
00:01:19,000 --> 00:01:22,000
ama kitabımla gayet ilgili duruyorlar.

35
00:01:24,000 --> 00:01:26,000
Güçle, baskınlıkla, saldırganlıkla, vs. ilgili

36
00:01:26,000 --> 00:01:28,000
bu araştırmaları yaparken,

37
00:01:28,000 --> 00:01:30,000
şempanzelerin kavga ettikten sonra

38
00:01:30,000 --> 00:01:33,000
barıştıklarını keşfettim.

39
00:01:33,000 --> 00:01:36,000
Burada kavga etmiş iki erkek görüyorsunuz.

40
00:01:36,000 --> 00:01:39,000
Sonra bir ağaçta biri diğerine elini uzatıyor.

41
00:01:39,000 --> 00:01:42,000
Bu resme ikinci baktığımda, ağacın çatalında buluştular,

42
00:01:42,000 --> 00:01:44,000
öpüşüp barıştılar.

43
00:01:44,000 --> 00:01:46,000
Bu bir hayli ilginç,

44
00:01:46,000 --> 00:01:49,000
çünkü o zamanlar her şey rekabet ve saldırganlıkla ilgiliydi,

45
00:01:49,000 --> 00:01:51,000
yani bu pek de mantıklı gelmiyordu.

46
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
Önemli olan şey kazanıp kaybetmek.

47
00:01:53,000 --> 00:01:55,000
Bir kavgadan sonra niye barışasınız ki?

48
00:01:55,000 --> 00:01:57,000
Bu hiç de mantıklı değil.

49
00:01:57,000 --> 00:02:00,000
Pigme şempanzeleri böyle yapıyor. Pigme şempanzeleri her şeyi seksle yapıyor.

50
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
Seksle de barışıyorlar.

51
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
Ancak temel prensip tamamen aynı.

52
00:02:04,000 --> 00:02:06,000
Prensip şu ki

53
00:02:06,000 --> 00:02:08,000
değer verdiğiniz bir ilişki

54
00:02:08,000 --> 00:02:10,000
bir çatışmayla zarar görüyor,

55
00:02:10,000 --> 00:02:12,000
bunun için bir şeyler yapmalısınız.

56
00:02:12,000 --> 00:02:14,000
İnsanların da dahil olduğu

57
00:02:14,000 --> 00:02:16,000
hayvanlar alemiyle ilgili görüşlerim

58
00:02:16,000 --> 00:02:18,000
bu zamanlarda değişmeye başladı.

59
00:02:18,000 --> 00:02:20,000
Siyaset biliminde, ekonomide,

60
00:02:20,000 --> 00:02:22,000
beşeri bilimlerde, felsefede

61
00:02:22,000 --> 00:02:24,000
belirli bir görüşümüz var:

62
00:02:24,000 --> 00:02:26,000
insan insanın kurdudur.

63
00:02:26,000 --> 00:02:29,000
Kötü olmak doğamızda var.

64
00:02:29,000 --> 00:02:32,000
Bence bu kurtlar için haksızlık.

65
00:02:32,000 --> 00:02:34,000
Kurtlar aslında

66
00:02:34,000 --> 00:02:36,000
oldukça işbirlikçi hayvanlar.

67
00:02:36,000 --> 00:02:38,000
Bu nedenler birçoğunuz evinde aynı karakteristiğe sahip

68
00:02:38,000 --> 00:02:40,000
köpekler var.

69
00:02:40,000 --> 00:02:42,000
Bu, insanlar için de haksızlık,

70
00:02:42,000 --> 00:02:46,000
insanlar atfedildiklerinden daha

71
00:02:46,000 --> 00:02:48,000
işbirlikçi ve empati sahibi.

72
00:02:48,000 --> 00:02:50,000
Böylece bu meselelerle ilgilenmeye

73
00:02:50,000 --> 00:02:52,000
ve diğer hayvanlarda bunun üzerinde çalışmaya başladım.

74
00:02:52,000 --> 00:02:54,000
Bunlar ahlakın temel taşları.

75
00:02:54,000 --> 00:02:58,000
Birisine "Ahlak hangi temellere dayanır?" diye sorarsanız,

76
00:02:58,000 --> 00:03:00,000
hep bu iki öğe öne çıkar.

77
00:03:00,000 --> 00:03:02,000
Birisi karşılık vermek,

78
00:03:02,000 --> 00:03:05,000
bu, adalet ve eşitlik anlayışıyla ilişkilendirilir.

79
00:03:05,000 --> 00:03:07,000
Diğeri de empati ve şevkat.

80
00:03:07,000 --> 00:03:10,000
İnsan ahlakı bunlardan daha fazlasını içeriyor,

81
00:03:10,000 --> 00:03:12,000
ancak bu iki temeli kaldırırsanız

82
00:03:12,000 --> 00:03:14,000
bana kalırsa geriye pek bir şey kalmaz.

83
00:03:14,000 --> 00:03:16,000
Yani bunlardan vazgeçilemez.

84
00:03:16,000 --> 00:03:18,000
İzin verin size birkaç örnek vereyim.

85
00:03:18,000 --> 00:03:20,000
Bu Yerkes Primat Merkezi'nden bir video,

86
00:03:20,000 --> 00:03:23,000
şempanzeleri işbirliği yapmaları için eğitiyorlar.

87
00:03:23,000 --> 00:03:26,000
Bu neredeyse 100 yıl önce yapılmış,

88
00:03:26,000 --> 00:03:29,000
işbirliğiyle ilgili deneyler yapıyorduk.

89
00:03:29,000 --> 00:03:32,000
Burada iki genç şempanzeye bir kutu verilmiş,

90
00:03:32,000 --> 00:03:35,000
bu tek şempanzenin içeri çekebilmesi için çok ağır.

91
00:03:35,000 --> 00:03:37,000
Tabii ki kutunun içinde yemek var.

92
00:03:37,000 --> 00:03:39,000
Başka türlü bu kadar azimle çekmezlerdi.

93
00:03:39,000 --> 00:03:41,000
Kutuyu yaklaştırabiliyorlar.

94
00:03:41,000 --> 00:03:43,000
Senkronize çalıştıklarını görebilirsiniz.

95
00:03:43,000 --> 00:03:46,000
Birlikte çalışıyorlar ve aynı anda çekiyorlar.

96
00:03:46,000 --> 00:03:49,000
Bu, bunu başaramayacak birçok hayvana göre

97
00:03:49,000 --> 00:03:51,000
büyük bir gelişme.

98
00:03:51,000 --> 00:03:53,000
Şimdi daha da ilginç bir resimle karşılaşacaksınız,

99
00:03:53,000 --> 00:03:56,000
çünkü şimdi şempanzelarden biri beslendi.

100
00:03:56,000 --> 00:03:58,000
Artık bu iki şempanzeden birisi

101
00:03:58,000 --> 00:04:01,000
bu görevle pek de ilgilenmiyor.

102
00:04:01,000 --> 00:04:04,000
(Gülüşmeler)

103
00:04:08,000 --> 00:04:13,000
(Gülüşmeler)

104
00:04:19,000 --> 00:04:22,000
(Gülüşmeler)

105
00:04:35,000 --> 00:04:38,000
Bunun sonunda ne olduğuna bakın.

106
00:04:41,000 --> 00:04:43,000
(Gülüşmeler)

107
00:04:52,000 --> 00:04:54,000
Hepsini alıyor.

108
00:04:54,000 --> 00:04:57,000
(Gülüşmeler)

109
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
Bununla ilgili iki ilginç şey var.

110
00:04:59,000 --> 00:05:01,000
Birincisi sağdaki şempanze

111
00:05:01,000 --> 00:05:03,000
bir partnere ihtiyacı olduğunu biliyor --

112
00:05:03,000 --> 00:05:05,000
yani işbirliğine ihtiyacı olduğunun farkında.

113
00:05:05,000 --> 00:05:08,000
İkincisi bu partner, yemek derdi olmasa da

114
00:05:08,000 --> 00:05:10,000
çalışmaya istekli.

115
00:05:10,000 --> 00:05:13,000
Neden ki? Bunun büyük ihtimalle karşılıkla ilgisi var.

116
00:05:13,000 --> 00:05:15,000
Primatların ve diğer hayvanların iyiliklerin karşılığını verdiğine dair

117
00:05:15,000 --> 00:05:17,000
pek çok kanıtımız var.

118
00:05:17,000 --> 00:05:19,000
Yani gelecekte bir zamanda

119
00:05:19,000 --> 00:05:21,000
iyiliğinin karşılığını alacak.

120
00:05:21,000 --> 00:05:23,000
Yani bu işler böyle oluyor.

121
00:05:23,000 --> 00:05:25,000
Fillerle de aynı işi yaptık.

122
00:05:25,000 --> 00:05:28,000
Fillerle çalışmak oldukça tehlikeli.

123
00:05:28,000 --> 00:05:30,000
Fillerle ilgili diğer bir sorun da

124
00:05:30,000 --> 00:05:32,000
tek bir fil için ağır

125
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
bir düzeneği yapamazsınız.

126
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
Belki de yapabilirsiniz,

127
00:05:36,000 --> 00:05:38,000
ancak büyük olasılıkla oldukça uyduruk bir şey olur.

128
00:05:38,000 --> 00:05:40,000
Bu durumda ne yaptık --

129
00:05:40,000 --> 00:05:43,000
Bu çalışmaları Tayland'da Josh Plotnik için yapıyoruz --

130
00:05:43,000 --> 00:05:46,000
etrafında tek bir halat olan bir düzenek yaptık.

131
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
Halatın bir tarafından çekerseniz,

132
00:05:48,000 --> 00:05:50,000
öbür tarafı kaçıyor.

133
00:05:50,000 --> 00:05:53,000
Yani iki filin bunu aynı anda tutup çekmesi gerekiyor.

134
00:05:53,000 --> 00:05:55,000
Öbür türlü hiçbir şey olmayacak

135
00:05:55,000 --> 00:05:57,000
ve halat kaybolacak.

136
00:05:57,000 --> 00:05:59,000
Göreceğiniz ilk kayıtta

137
00:05:59,000 --> 00:06:01,000
iki fil aynı anda salınıp

138
00:06:01,000 --> 00:06:03,000
düzeneğe ulaşıyorlar.

139
00:06:03,000 --> 00:06:06,000
Düzenek solda, üzerinde yiyecekler var.

140
00:06:06,000 --> 00:06:09,000
Birlikte geliyorlar,

141
00:06:09,000 --> 00:06:11,000
birlikte tutup birlikte çekiyorlar.

142
00:06:11,000 --> 00:06:14,000
Bu onlar için oldukça basit.

143
00:06:15,000 --> 00:06:17,000
İşte oradalar.

144
00:06:24,000 --> 00:06:26,000
İçeriye bu şekilde götürüyorlar.

145
00:06:26,000 --> 00:06:28,000
Şimdi işi biraz zorlaştıracağız.

146
00:06:28,000 --> 00:06:30,000
Bu deneyin bütün amacı

147
00:06:30,000 --> 00:06:32,000
işbirliğini ne kadar iyi anladıklarını görmek.

148
00:06:32,000 --> 00:06:35,000
Şempanzeler kadar iyi anlıyorlar mı mesela?

149
00:06:35,000 --> 00:06:37,000
İkinci adımda,

150
00:06:37,000 --> 00:06:39,000
bir fili diğerinden önce salıyoruz

151
00:06:39,000 --> 00:06:41,000
ve bu filin orada durup beklemesi ve halatı çekmemesi

152
00:06:41,000 --> 00:06:43,000
gerektiğini bilecek kadar akıllı olması gerekiyor --

153
00:06:43,000 --> 00:06:46,000
çünkü halatı çekerse, öbür taraftan kaçacak ve test orada bitecek.

154
00:06:46,000 --> 00:06:48,000
Şimdi fil bizim öğretmediğimiz

155
00:06:48,000 --> 00:06:50,000
kural dışı bir şey yapıyor.

156
00:06:50,000 --> 00:06:52,000
Ancak bu olayı anladığını gösteriyor,

157
00:06:52,000 --> 00:06:55,000
çünkü koca ayağını halatın üstüne koyuyor,

158
00:06:55,000 --> 00:06:57,000
halatın üzerinde durup diğer fili bekliyor,

159
00:06:57,000 --> 00:07:00,000
ve diğeri gelip bütün işi onun için yapacak.

160
00:07:00,000 --> 00:07:03,000
Buna beleşçilik diyoruz.

161
00:07:03,000 --> 00:07:05,000
(Gülüşmeler)

162
00:07:05,000 --> 00:07:08,000
Ancak bu fillerin ne kadar da akıllı olduğunu gösteriyor.

163
00:07:08,000 --> 00:07:11,000
Bizim her zaman onaylamadığımız

164
00:07:11,000 --> 00:07:14,000
bu alternatif yöntemleri buluyorlar.

165
00:07:14,000 --> 00:07:19,000
Diğer fil gelip

166
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
düzeneği çekiyor.

167
00:07:38,000 --> 00:07:41,000
Diğerine bakın. Tabii ki yemeyi unutmuyor.

168
00:07:41,000 --> 00:07:45,000
(Gülüşmeler)

169
00:07:45,000 --> 00:07:47,000
Bu işbirliği, karşılık tarafıydı.

170
00:07:47,000 --> 00:07:49,000
Şimdi empatiye gelelim.

171
00:07:49,000 --> 00:07:51,000
Şimdiki araştımamın ana konusu empati.

172
00:07:51,000 --> 00:07:53,000
Empatinin iki niteliği var.

173
00:07:53,000 --> 00:07:56,000
Birincisi anlayış. Genel tanımı:

174
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
diğerlerinin hislerini anlama ve paylaşma yeteneği.

175
00:07:58,000 --> 00:08:00,000
İkinci niteliği duygusal.

176
00:08:00,000 --> 00:08:02,000
Empatinin iki kanalı var.

177
00:08:02,000 --> 00:08:04,000
Birincisi vücut kanalı.

178
00:08:04,000 --> 00:08:06,000
Üzgün birisiyle konuşursanız,

179
00:08:06,000 --> 00:08:09,000
üzgün bir ifade ve duruş edineceksiniz

180
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
ve ne olduğunu anlamadan kendinizi üzgün hissedeceksiniz.

181
00:08:11,000 --> 00:08:14,000
Bu empatinin vücut kanalı,

182
00:08:14,000 --> 00:08:16,000
birçok hayvan buna sahip.

183
00:08:16,000 --> 00:08:18,000
Ortalama köpeğinizde de bu var.

184
00:08:18,000 --> 00:08:20,000
Bu aslında insanların evde

185
00:08:20,000 --> 00:08:22,000
bu tarz empatiye sahip olmayan kaplumbağa ya da yılan değil de

186
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
memelileri beslemelerinin nedeni.

187
00:08:24,000 --> 00:08:26,000
Bir de anlayış kanalı var.

188
00:08:26,000 --> 00:08:28,000
Başka birisinin bakış açısından bakabiliyorsunuz.

189
00:08:28,000 --> 00:08:30,000
Bu biraz daha sınırlı.

190
00:08:30,000 --> 00:08:32,000
Birkaç hayvan var -- sanırım filler ve maymunlar bunu yapabiliyorlar --

191
00:08:32,000 --> 00:08:35,000
ancak bunu yapabilen çok az hayvan var.

192
00:08:35,000 --> 00:08:37,000
Empati mekanizmasının

193
00:08:37,000 --> 00:08:39,000
önemli bir bileşeni olan eşzamanlama

194
00:08:39,000 --> 00:08:41,000
hayvanlar aleminin çok eskiden beri var.

195
00:08:41,000 --> 00:08:43,000
İnsanlarda bunu esneme bulaşıcılığıyla

196
00:08:43,000 --> 00:08:45,000
gözlemleyebiliyoruz.

197
00:08:45,000 --> 00:08:47,000
İnsanlar diğerleri esnediğinde esniyorlar.

198
00:08:47,000 --> 00:08:49,000
Bu empatiyle ilgili.

199
00:08:49,000 --> 00:08:51,000
Beyinde aynı bölgeleri aktıve ediyor.

200
00:08:51,000 --> 00:08:53,000
Ayrıca şunu da biliyoruz ki esneme bulaşıcılığına hassas olan insanlar

201
00:08:53,000 --> 00:08:55,000
oldukça empatiye sahipler.

202
00:08:55,000 --> 00:08:57,000
Empatiyle ilgili sorunları olan insanlar, otistik çocuklar gibi,

203
00:08:57,000 --> 00:08:59,000
başkası esneyince esnemiyorlar.

204
00:08:59,000 --> 00:09:01,000
Yani bu, bağlantılı.

205
00:09:01,000 --> 00:09:04,000
Bunu hareketli bir başla, şempanzelerde araştırdık.

206
00:09:04,000 --> 00:09:06,000
Sol yukarıda esneyen

207
00:09:06,000 --> 00:09:08,000
hareketli bir baş görüyorsunuz.

208
00:09:08,000 --> 00:09:10,000
Bir şempanze bunu izliyor,

209
00:09:10,000 --> 00:09:13,000
bu animasyonları gösterdiğimiz

210
00:09:13,000 --> 00:09:16,000
bir bilgisayar ekranını izleyen gerçek bir şempanze.

211
00:09:20,000 --> 00:09:22,000
(Gülüşmeler)

212
00:09:22,000 --> 00:09:24,000
Hepinizin bildiği

213
00:09:24,000 --> 00:09:26,000
esnemenin bulaşıcı olması --

214
00:09:26,000 --> 00:09:29,000
belki de birazdan esnemeye başlayacaksınız --

215
00:09:29,000 --> 00:09:32,000
diğer hayvanlarla paylaştığımız bir özellik.

216
00:09:32,000 --> 00:09:35,000
Bu empatinin temellerinde eşzamanlılığın

217
00:09:35,000 --> 00:09:37,000
vücut kanalıyla ilgili bir şey

218
00:09:37,000 --> 00:09:40,000
ve temelde bütün memeliler buna sahip.

219
00:09:40,000 --> 00:09:43,000
Daha karmaşık ifadeleri de araştırıyoruz. Bu, teselli.

220
00:09:43,000 --> 00:09:46,000
Burada kavgayı kaybeden bir şempanze çığlık atıyor,

221
00:09:46,000 --> 00:09:48,000
bir genç yanına geliyor, kollarını sarıyor

222
00:09:48,000 --> 00:09:50,000
ve onu sakinleştiriyor.

223
00:09:50,000 --> 00:09:53,000
Bu teselli. İnsan tesellisine oldukça yakın.

224
00:09:53,000 --> 00:09:56,000
Bu teselli davranışı

225
00:09:56,000 --> 00:09:58,000
empatiden geliyor.

226
00:09:58,000 --> 00:10:01,000
Çocuklarda empatiyi şu şekilde çalışıyoruz;

227
00:10:01,000 --> 00:10:03,000
bir aile üyesine sıkıntılı gözükmesini söylüyoruz,

228
00:10:03,000 --> 00:10:05,000
sonra çocuğun ne yapacağını izliyoruz.

229
00:10:05,000 --> 00:10:07,000
Bu, empatiyle ilgili,

230
00:10:07,000 --> 00:10:10,000
baktığımız ifade de bu.

231
00:10:10,000 --> 00:10:13,000
Duymuş olabileceğiniz bir araştırmayı yakın zamanda yayınladık.

232
00:10:13,000 --> 00:10:16,000
Başkalarını düşünme ve şempanzeler üzerine.

233
00:10:16,000 --> 00:10:18,000
Burada soru, şempanzeler

234
00:10:18,000 --> 00:10:20,000
başkalarının iyiliğini düşünüyorlar mı?

235
00:10:20,000 --> 00:10:22,000
Onlarca yıl bunu sadece

236
00:10:22,000 --> 00:10:24,000
insanların yapabildiği düşünüldü,

237
00:10:24,000 --> 00:10:27,000
sadece insanlar başkalarının iyiliğini düşünür.

238
00:10:27,000 --> 00:10:29,000
Basit bir deney yaptık.

239
00:10:29,000 --> 00:10:32,000
Lawrenceville'de Yerkes'in saha istasyonunda

240
00:10:32,000 --> 00:10:34,000
yaşayan şempanzeler üzerinde yaptık.

241
00:10:34,000 --> 00:10:36,000
Böyle yaşıyorlar.

242
00:10:36,000 --> 00:10:39,000
Onları bir odaya getirip onlarla deneyler yapıyoruz.

243
00:10:39,000 --> 00:10:41,000
Bu durumda, iki şempanzeyi yan yana koyduk,

244
00:10:41,000 --> 00:10:44,000
Birine bir kova dolusu marka verdik, her markanın farklı bir anlamı var.

245
00:10:44,000 --> 00:10:47,000
Bir çeşit marka sadece seçtiği partnerini besliyor,

246
00:10:47,000 --> 00:10:49,000
diğeri ikisini de.

247
00:10:49,000 --> 00:10:52,000
Bu çalışmayı Vicku Horner'la yaptık.

248
00:10:53,000 --> 00:10:55,000
Burada iki tane renkli marka görüyorsunuz.

249
00:10:55,000 --> 00:10:57,000
Onlara bir kova dolusu verdik.

250
00:10:57,000 --> 00:11:00,000
İki renkten birini seçmek zorundalar.

251
00:11:00,000 --> 00:11:03,000
Bunun nasıl olduğunu göreceksiniz.

252
00:11:03,000 --> 00:11:06,000
Eğer bir şempanze bencil bir seçim yaparsa,

253
00:11:06,000 --> 00:11:09,000
bu durumda kırmızı marka,

254
00:11:09,000 --> 00:11:11,000
onu bize vermek zorunda.

255
00:11:11,000 --> 00:11:14,000
Biz markayı alıyoruz, üzerinde iki yemek ödülünün olduğu masaya koyuyoruz,

256
00:11:14,000 --> 00:11:17,000
ancak bu durumda sadece sağdaki yemeği alıyor.

257
00:11:17,000 --> 00:11:19,000
Soldaki uzaklaşıyor çünkü biliyor.,

258
00:11:19,000 --> 00:11:22,000
bu onun için iyi bir test değil.

259
00:11:22,000 --> 00:11:24,000
Diğeri sosyallikten yana marka.

260
00:11:24,000 --> 00:11:27,000
Seçimi yapan -- burada ilginç olan --

261
00:11:27,000 --> 00:11:29,000
seçimi yapan için

262
00:11:29,000 --> 00:11:31,000
pek bir şey değişmiyor.

263
00:11:31,000 --> 00:11:34,000
Şimdi bize sosyallikten yana markayı veriyor ve ikisi de besleniyor.

264
00:11:34,000 --> 00:11:37,000
Yani seçimi yapan her zaman ödülü alıyor.

265
00:11:37,000 --> 00:11:39,000
Onun için bir şey değişmiyor.

266
00:11:39,000 --> 00:11:41,000
Aslında rastgele seçmeli.

267
00:11:41,000 --> 00:11:43,000
Ama gördüğümüz

268
00:11:43,000 --> 00:11:45,000
sosyallikten yana markayı tercih ediyorlar.

269
00:11:45,000 --> 00:11:48,000
Bu %50 çizgisi, rastgele beklenti.

270
00:11:48,000 --> 00:11:51,000
Partnerin kendisine özellikle ilgi çektiği durumlarda, daha çok seçiyorlar.

271
00:11:51,000 --> 00:11:54,000
Eğer partner onlara baskı yaparsa --

272
00:11:54,000 --> 00:11:57,000
yani eğer partner su atmaya ve rahatsız etmeye başlarsa --

273
00:11:57,000 --> 00:12:00,000
seçimler azalıyor.

274
00:12:00,000 --> 00:12:02,000
Sanki şöyle diyorlar:

275
00:12:02,000 --> 00:12:04,000
"Eğer uslu olmazsan, bugün sosyallikten yana olmayacağım."

276
00:12:04,000 --> 00:12:06,000
Partner olmadığı durumlarda da böyle oluyor,

277
00:12:06,000 --> 00:12:08,000
orada oturan bir partner yok.

278
00:12:08,000 --> 00:12:10,000
Gördük ki şempanzeler diğerlerinin

279
00:12:10,000 --> 00:12:12,000
iyiliğini düşünüyorlar --

280
00:12:12,000 --> 00:12:15,000
özellikle diğerleriyle aynı gruptalarsa.

281
00:12:15,000 --> 00:12:18,000
Size bahsetmek istediğim son deney

282
00:12:18,000 --> 00:12:20,000
eşitlik deneyimiz.

283
00:12:20,000 --> 00:12:23,000
Bu bir hayli ünlendi.

284
00:12:23,000 --> 00:12:25,000
Şimdi bunu gibi birçoğu var,

285
00:12:25,000 --> 00:12:27,000
çünkü 10 yıl kadar önce bunu yaptığımızda,

286
00:12:27,000 --> 00:12:29,000
oldukça ünlendi.

287
00:12:29,000 --> 00:12:31,000
Bunu, başlıklı manmunla yaptık.

288
00:12:31,000 --> 00:12:34,000
Size yaptığımız ilk deneyi göstermek istiyorum.

289
00:12:34,000 --> 00:12:37,000
Daha sonra köpekler, kuşlar

290
00:12:37,000 --> 00:12:39,000
ve şempanzelerle de yapıldı.

291
00:12:39,000 --> 00:12:43,000
Ancak biz Sarah Brosnan'la başlıklı maymunlarla başladık.

292
00:12:43,000 --> 00:12:45,000
İki tane

293
00:12:45,000 --> 00:12:47,000
başlıklı maymunu yan yana koyduk.

294
00:12:47,000 --> 00:12:49,000
Bir kez daha, bu hayvanlar bir grupta yaşıyorlar, birbirlerini tanıyorlar.

295
00:12:49,000 --> 00:12:52,000
Onları gruptan ayırıp bir test odasına koyduk.

296
00:12:52,000 --> 00:12:54,000
Yapmaları gereken

297
00:12:54,000 --> 00:12:56,000
çok basit bir görev var.

298
00:12:56,000 --> 00:12:59,000
Eğer bu görev için

299
00:12:59,000 --> 00:13:01,000
yan yana duran iki maymuna da salatalık verirseniz,

300
00:13:01,000 --> 00:13:03,000
bu görevi arka arkaya 25 kere yapmaya istekliler.

301
00:13:03,000 --> 00:13:07,000
Bana sorarsanız sudan başka bir şey olmayan salatalık

302
00:13:07,000 --> 00:13:10,000
onlar için yeterli.

303
00:13:10,000 --> 00:13:13,000
Eğer partnere üzüm verirseniz --

304
00:13:13,000 --> 00:13:15,000
başlıklı maymunlarımın yemek tercihleri

305
00:13:15,000 --> 00:13:18,000
pazardaki yemek fiyatlarıyla bire bir örtüşüyor --

306
00:13:18,000 --> 00:13:21,000
onlara daha iyi bir yemek olan üzüm verirseniz,

307
00:13:21,000 --> 00:13:24,000
aralarında eşitsizlik yaratıyorsunuz.

308
00:13:24,000 --> 00:13:26,000
Bizim yaptığımız deney buydu.

309
00:13:26,000 --> 00:13:29,000
Yakın zamanda bu görevi daha önce yapmamış maymunları videoya kaydettik,

310
00:13:29,000 --> 00:13:31,000
daha güçlü bir tepki verebileceklerini düşündük,

311
00:13:31,000 --> 00:13:33,000
bunun doğru olduğu ortaya çıktı.

312
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
Soldaki maymun salatalığı alan.

313
00:13:35,000 --> 00:13:38,000
Sağdaki de üzümü alan.

314
00:13:38,000 --> 00:13:40,000
Salatalığı alan

315
00:13:40,000 --> 00:13:42,000
görüyor ki ilk salatalık parçası gayet iyi.

316
00:13:42,000 --> 00:13:45,000
İlkini yiyor.

317
00:13:45,000 --> 00:13:48,000
Sonra diğerinin üzüm aldığını görüyor, şimdi olacakları göreceksiniz.

318
00:13:48,000 --> 00:13:51,000
Görevi bize bir taşı vermek.

319
00:13:51,000 --> 00:13:54,000
Ona salatalık parçasını veriyoruz ve yiyor.

320
00:13:54,000 --> 00:13:57,000
Diğerinin bize bir taş vermesi lazım.

321
00:13:57,000 --> 00:14:00,000
Bunu yapıyor.

322
00:14:00,000 --> 00:14:03,000
Bir üzüm alıyor ve onu yiyor.

323
00:14:03,000 --> 00:14:05,000
Diğeri bunu görüyor.

324
00:14:05,000 --> 00:14:07,000
Şimdi bize bir taş veriyor,

325
00:14:07,000 --> 00:14:10,000
yine salatalık alıyor.

326
00:14:12,000 --> 00:14:27,000
(Gülüşmeler)

327
00:14:27,000 --> 00:14:30,000
Taşı duvarda test ediyor.

328
00:14:30,000 --> 00:14:32,000
Bize vermesi gerekiyor.

329
00:14:32,000 --> 00:14:35,000
Yine salatalık alıyor.

330
00:14:37,000 --> 00:14:41,000
(Gülüşmeler)

331
00:14:43,000 --> 00:14:47,000
Burada gördüğünüz Wall Street protestosu.

332
00:14:47,000 --> 00:14:50,000
(Gülüşmeler)

333
00:14:50,000 --> 00:14:53,000
(Alkış)

334
00:14:53,000 --> 00:14:55,000
İki dakikam kaldı,

335
00:14:55,000 --> 00:14:57,000
izin verin size bununla ilgili komik bir hikaye anlatayım.

336
00:14:57,000 --> 00:14:59,000
Bu çalışma bir hayli ünlü oldu,

337
00:14:59,000 --> 00:15:01,000
birçok yorum aldık,

338
00:15:01,000 --> 00:15:03,000
özellikle antropologlarlardan, ekonomistlerden,

339
00:15:03,000 --> 00:15:05,000
filozoflardan.

340
00:15:05,000 --> 00:15:07,000
Bunu pek beğenmediler.

341
00:15:07,000 --> 00:15:10,000
Sanırım kendi kafalarında

342
00:15:10,000 --> 00:15:12,000
eşitliğin çok karmaşık bir şey olduğunu

343
00:15:12,000 --> 00:15:14,000
ve hayvanların buna sahip olamayacaklarına karar vermişlerdi.

344
00:15:14,000 --> 00:15:16,000
Hatta bir filozof bize

345
00:15:16,000 --> 00:15:19,000
maymunların eşitlik kavramına sahip olamayacaklarını

346
00:15:19,000 --> 00:15:22,000
çünkü eşitliğin Fransız Devrimi'yle keşfedildiğini yazdı.

347
00:15:22,000 --> 00:15:24,000
(Gülüşmeler)

348
00:15:24,000 --> 00:15:27,000
Bir diğeri

349
00:15:27,000 --> 00:15:31,000
bunun eşitlikle ilgili olduğuna ancak üzümü alanın

350
00:15:31,000 --> 00:15:33,000
üzümü reddetseydi inanacağına dair bütün bir bölüm yazdı.

351
00:15:33,000 --> 00:15:35,000
İşin komik yani,

352
00:15:35,000 --> 00:15:37,000
bunu şempanzelerle yapan Sarah Brosnan,

353
00:15:37,000 --> 00:15:39,000
bunu, farklı şempanze gruplarıyla denedi,

354
00:15:39,000 --> 00:15:42,000
üzümü alan, diğeri de üzüm alana kadar

355
00:15:42,000 --> 00:15:44,000
kendisine verileni reddetti.

356
00:15:44,000 --> 00:15:47,000
Yani insanların eşitlik anlayışına oldukça yaklaşıyoruz.

357
00:15:47,000 --> 00:15:51,000
Bana kalırsa filozoflar felsefelerini yeniden düşünmek zorundalar.

358
00:15:51,000 --> 00:15:53,000
İzin verin özetleyeyim.

359
00:15:53,000 --> 00:15:55,000
Bana kalırsa evrimleşen bir ahlak anlayışımız var.

360
00:15:55,000 --> 00:15:57,000
Bana kalırsa ahlak şimdiye konuştuklarımızdan daha fazlası,

361
00:15:57,000 --> 00:16:00,000
diğer primatlarda bulduğumuz

362
00:16:00,000 --> 00:16:02,000
empati, teselli,

363
00:16:02,000 --> 00:16:04,000
sosyallikten yana yaklaşımlar,

364
00:16:04,000 --> 00:16:07,000
karşılık verme ve eşitlik bileşenleri olmadan ahlak imkansız.

365
00:16:07,000 --> 00:16:10,000
Aşağıdan yukarıya bir ahlak anlayışı yaratabilir miyiz

366
00:16:10,000 --> 00:16:13,000
diye görmek için bu konular üzerinde çalışıyoruz,

367
00:16:13,000 --> 00:16:15,000
tanrıyı ve dini karıştırmadan

368
00:16:15,000 --> 00:16:18,000
evrimleşmiş ahlağa ulaşabilir miyiz diye bakıyoruz.

369
00:16:18,000 --> 00:16:21,000
Dikkatiniz için teşekkür ederim.

370
00:16:21,000 --> 00:16:30,000
(Alkış)