0:00:00.000,0:00:02.000
დავიბადე დენ ბოსხში

0:00:02.000,0:00:05.000
ადგილი რომლის სახელსაც ატარებდა მხატვარი ჰიერონიმუს ბოსხი.

0:00:05.000,0:00:07.000
ამიტომ მე ყოველთვის ძალიან მომწონდა ეს მხატვარი

0:00:07.000,0:00:10.000
რომელიც ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა მე-15 საუკუნეში.

0:00:10.000,0:00:12.000
ყველაზე საინტერესო, რაც მას აკავშირებს მორალთან

0:00:12.000,0:00:15.000
არის ის, რომ ის ცხოვრობდა დროში როდესაც რელიგიის გავლენა თანდათან სუსტდებოდა.

0:00:15.000,0:00:17.000
და მას აინტერსებდა, მე ვფიქრობ,

0:00:17.000,0:00:19.000
რა მოელოდა საზოგადოებას

0:00:19.000,0:00:22.000
რელიგიის გარეშე, ან ნაკლებ რელიგიურობის შემთხვევაში.

0:00:22.000,0:00:25.000
ამიტომ მან დახატა მისი ცნობილი ნახატი "ტკბობის ბაღი,"

0:00:25.000,0:00:27.000
რომელიც ზოგმა აღიქვა

0:00:27.000,0:00:29.000
როგორც კაცობრიობა მის მორალურ დაცემამდე,

0:00:29.000,0:00:32.000
ზოგმა კიდევ როგორც კაცობრიობა ყოველგვარი მორალური დაცემის გარეშე.

0:00:32.000,0:00:34.000
ამიტომ ის გაიძულებს იფიქრო იმაზე,

0:00:34.000,0:00:37.000
თუ რა მოხდებოდა რომ ჩვენ, ასე ვთქვათ, არ გვეგემა ცოდნის ნაყოფი,

0:00:37.000,0:00:40.000
და როგორი მორალი გვექნებოდა?

0:00:40.000,0:00:42.000
ბევრად უფრო გვიან, როგორც სტუდენტი,

0:00:42.000,0:00:44.000
მე წავედი სულ სხვა ბაღში,

0:00:44.000,0:00:47.000
ზოოლოგიურ ბაღში, არნემში

0:00:47.000,0:00:49.000
სადაც ჩვენ გვყავს შიმპანზეები.

0:00:49.000,0:00:51.000
ეს მე ვარ ახალგაზრდა პატარა შიმპანზესთან ერთად.

0:00:51.000,0:00:54.000
(სიცილი)

0:00:54.000,0:00:56.000
და იქ მე აღმოვაჩინე,

0:00:56.000,0:00:59.000
რომ შიმპანზეები არიან ძალაუფლების მოყვარულნი ძალიან და ამასთან დაკავშირებით დავწერე წიგნი.

0:00:59.000,0:01:02.000
იმ დროისათვის ცხოველებზე ჩატარებულ კვლევებში აქცენტი კეთდებოდა

0:01:02.000,0:01:04.000
აგრესიაზე და კონკურენციაზე.

0:01:04.000,0:01:06.000
ჩემი წარმოდგენა მთლიანად ცხოველთა სამყაროზე,

0:01:06.000,0:01:08.000
და მასთან ერთად ადამიანებზე,

0:01:08.000,0:01:10.000
იყო ის, რომ სადღაც სიღრმეში ჩვენ ვართ მეტოქეები,

0:01:10.000,0:01:12.000
ჩვენ ვართ აგრესიულები,

0:01:12.000,0:01:15.000
ჩვენ ძირითადად ყველაფერს ვაკეთებთ პირადი სარგებლის ნახვის მიზნით.

0:01:15.000,0:01:17.000
ეს არის, როდესაც გამოვიდა ჩემი წიგნი.

0:01:17.000,0:01:19.000
ზუსტად ვერ გეტყვით რამდენად კარგად წაიკითხეს შიმპანზეებმა ის,

0:01:19.000,0:01:22.000
მაგრამ ისინი ნამდვილად ჩანდნენ წიგნით დაინტერესებულნი.

0:01:24.000,0:01:26.000
იმ დროს,

0:01:26.000,0:01:28.000
როდესაც ვმუშაობდი ძალაუფლებასა და გავლენაზე,

0:01:28.000,0:01:30.000
აგრესიაზე და ა.შ.,

0:01:30.000,0:01:33.000
აღმოვაჩინე, რომ შიმპანზეები ჩხუბის შემდეგ რიგდებიან.

0:01:33.000,0:01:36.000
თქვენ ახლა ხედავთ ორ მამრ შიმპანზეს, რომლებმაც ცოტა ხნის წინ იჩხუბეს.

0:01:36.000,0:01:39.000
ბოლოს, ისინი ავიდნენ ხეზე, სადაც ერთ-ერთი მათგანი მეორეს უწვდის ხელს.

0:01:39.000,0:01:42.000
სურათის გადაღებიდან დაახლოებით ერთი წამის შემდეგ ისინი მიუახლოვდნენ ერთმანეთს

0:01:42.000,0:01:44.000
და მათ აკოცეს და მოეხვივნენ ერთმანეთს.

0:01:44.000,0:01:46.000
ეს არის ძალიან საინტერესო,

0:01:46.000,0:01:49.000
რადგან იმ დროს აქცენტი კეთდებოდა კონკურენციაზე და აგრესიაზე,

0:01:49.000,0:01:51.000
და ეს ყველაფერი გაუგებარი ჩანდა.

0:01:51.000,0:01:53.000
მთავარი არის მოგება ან წაგება.

0:01:53.000,0:01:55.000
მაშინ რატომ რიგდებით ჩხუბის შემდეგ?

0:01:55.000,0:01:57.000
გაუგებარია.

0:01:57.000,0:02:00.000
ეს არის ის რასაც ჯუჯა შიმპანზეები აკეთებენ. ჯუჯა შიმპანზეები ყველაფერს აკეთებენ სექსის დახმარებით.

0:02:00.000,0:02:02.000
და შესაბამისად შერიგებითაც სექსის დახმარებით რიგდებიან.

0:02:02.000,0:02:04.000
მაგრამ პრინციპი არის ერთი და იგივე.

0:02:04.000,0:02:06.000
პრინციპი არის ის, რომ თქვენ გაქვთ

0:02:06.000,0:02:08.000
მნიშვნელოვანი ურთიერთობა

0:02:08.000,0:02:10.000
რომელიც დაზარალდა კონფლიქტის შედეგად,

0:02:10.000,0:02:12.000
ხოლო თქვენ ამისთვის რაღაც უნდა გააკეთოთ.

0:02:12.000,0:02:14.000
შედეგად, მთელი ჩემი წარმოდგენა ცხოველთა სამყაროზე

0:02:14.000,0:02:16.000
და მასთან ერთად ადამიანებზე,

0:02:16.000,0:02:18.000
თანდათან შეიცვალა.

0:02:18.000,0:02:20.000
ჩვენ გვაქვს ეს სურათი

0:02:20.000,0:02:22.000
პოლიტიკურ მეცნიერებაში, ეკონომიკაში, ჰუმანიტარულ მეცნიერებებში,

0:02:22.000,0:02:24.000
ფილოსოფიაშიც,

0:02:24.000,0:02:26.000
რომ კაცი კაცისთვის მგელია.

0:02:26.000,0:02:29.000
და რომ სადღაც სიღრმეში ჩვენი ბუნება სინამდვილეში ბილწია.

0:02:29.000,0:02:32.000
მე ვფიქრობ ეს არის ძალიან უსამართლო წარმოდგენა მგელზე

0:02:32.000,0:02:34.000
მგელი, ბოლოს და ბოლოს არის

0:02:34.000,0:02:36.000
ცხოველი რომელიც სხვებთან თანამშრომლობს.

0:02:36.000,0:02:38.000
ამიტომაც არის, რომ ბევრ თქვენგანს სახლში ჰყავს ძაღლი

0:02:38.000,0:02:40.000
რომელსაც იგივე თვისებები აქვს.

0:02:40.000,0:02:42.000
და ეს არის უსამართლო ადამიანებთან მიმართებაში,

0:02:42.000,0:02:46.000
იმიტომ, რომ ადამიანები გაცილებით უფრო თანამგრძნობნი არიან

0:02:46.000,0:02:48.000
ვიდრე მათზე წარმოუდგენიათ.

0:02:48.000,0:02:50.000
მე უფრო და უფრო დავინტერესდი ამ საკითხებით

0:02:50.000,0:02:52.000
და დავიწყე მათი შესწავლა სხვა ცხოველებშიც.

0:02:52.000,0:02:54.000
ესენი არის მორალის საყრდენები.

0:02:54.000,0:02:58.000
თუ ვინმეს ჰკითხავთ, "რას ემყარება მორალი?"

0:02:58.000,0:03:00.000
ეს არის ორი ძირითადი რამ რაც ყოველთვის გამოიკვეთება.

0:03:00.000,0:03:02.000
ერთი არის ურთიერთმოქმედება,

0:03:02.000,0:03:05.000
რომელიც ასოცირდება სამართლიანობისა და თანასწორობის გრძნობასთან.

0:03:05.000,0:03:07.000
და მეორე არის თანაგრძნობა და სიბრალული.

0:03:07.000,0:03:10.000
ადამიანთა მორალი გაცილებით უფრო მეტია,

0:03:10.000,0:03:12.000
მაგრამ თუკი მას გამოაცლით ამ საყრდენებს,

0:03:12.000,0:03:14.000
ვფიქრობ, რომ ბევრი არაფერი დარჩება.

0:03:14.000,0:03:16.000
აქედან გამომდინარე, ისინი არიან არსებითად მნიშვნელოვანი.

0:03:16.000,0:03:18.000
ნება მომეცით, მოვიყვანო რამდენიმე მაგალითი ამასთან დაკავშირებით.

0:03:18.000,0:03:20.000
ეს არის იერკის პრიმატების ცენტრის ძველი ვიდეო ჩანაწერი

0:03:20.000,0:03:23.000
სადაც შიმპანზეებს ასწავლიან თანამშრომლობას.

0:03:23.000,0:03:26.000
უკვე დაახლოებით ასე წელი გავიდა მას შემდეგ

0:03:26.000,0:03:29.000
რაც ჩვენ დავიწყეთ ექსპერიმენტების ჩატარება თანამშრომლობაზე.

0:03:29.000,0:03:32.000
აქ არის ორი ახალგაზრდა შიმპანზე რომელთაც აქვთ ყუთი,

0:03:32.000,0:03:35.000
და ეს ყუთი არის საკმაოდ მძიმე იმისთვის, რომ ერთმა შიმპანზემ შესძლოს მისი გადაადგილება.

0:03:35.000,0:03:37.000
და რა თქმა უნდა, ყუთზე არის საკვები.

0:03:37.000,0:03:39.000
სხვა შემთხვევაში ისინი არ ეცდებოდნენ მის გადაადგილებას.

0:03:39.000,0:03:41.000
ისინი ეწევიან ყუთს თავიანთკენ.

0:03:41.000,0:03:43.000
და თქვენ ხედავთ, რომ ისინი მოქმედებენ სინქრონულად.

0:03:43.000,0:03:46.000
ხედავთ, რომ ისინი მუშაობენ ერთად, ეწევიან ყუთს ერთდროულად.

0:03:46.000,0:03:49.000
ეს უკვე დიდი წინსვლაა ბევრ ცხოველში

0:03:49.000,0:03:51.000
რომელი ვერ შესძლებდა ამის გაკეთებას.

0:03:51.000,0:03:53.000
ახლა თქვენ ნახავთ გაცილებით უფრო საინტერესო სურათს,

0:03:53.000,0:03:56.000
იმიტომ, რომ ამჯერად ერთ-ერთი შიმპანზე უკვე გამოკვებეს.

0:03:56.000,0:03:58.000
ამდენად, ორიდან ერთ-ერთი აღარ არის დაინტერსებული

0:03:58.000,0:04:01.000
დავალების შესრულებით.

0:04:01.000,0:04:04.000
(სიცილი)

0:04:08.000,0:04:13.000
(სიცილი)

0:04:19.000,0:04:22.000
(სიცილი)

0:04:35.000,0:04:38.000
დააკვირდით რა მოხდება ბოლოს.

0:04:41.000,0:04:43.000
(სიცილი)

0:04:52.000,0:04:54.000
მას მიაქვს თითქმის ყველაფერი.

0:04:54.000,0:04:57.000
(სიცილი)

0:04:57.000,0:04:59.000
აქ არის ორი საინტერესო რამ.

0:04:59.000,0:05:01.000
ერთი ის, რომ შიმპანზე რომელიც არის მარჯვნივ

0:05:01.000,0:05:03.000
სრულად ხვდება, რომ მას სჭირდება პარტნიორი--

0:05:03.000,0:05:05.000
ის გრძნობს თანამშრომლობის საჭიროებას.

0:05:05.000,0:05:08.000
მეორე არის ის, რომ მის პარტნიორს სურს იმუშაოს

0:05:08.000,0:05:10.000
მიუხედავად იმისა, რომ მას საკვები არ აინტერესებს.

0:05:10.000,0:05:13.000
რატომ ხდება ასე? შესაძლოა ეს დაკავშირებულია ურთიერთმოქმედებასთან.

0:05:13.000,0:05:15.000
უამრავი ფაქტი არსებობს პრიმატებში და სხვა ცხოველებში

0:05:15.000,0:05:17.000
იმისა, რომ ისინი სანაცვლოდ ეხმარებიან ერთმანეთს.

0:05:17.000,0:05:19.000
ასე, რომ სანაცვლოდ მასაც დაეხმარებიან

0:05:19.000,0:05:21.000
როდესმე, მომავალში.

0:05:21.000,0:05:23.000
აი, ასე ხდება ეს ყველაფერი.

0:05:23.000,0:05:25.000
იგივე გავაკეთეთ სპილოებთან დაკავშირებით.

0:05:25.000,0:05:28.000
სპილოებთან მუშაობა ძალიან საშიშია.

0:05:28.000,0:05:30.000
კიდევ ერთი პრობლემა სპილოებთან დაკავშირებით

0:05:30.000,0:05:32.000
არის ის, რომ ვერ შექმნით ისეთ ხელსაწყოს

0:05:32.000,0:05:34.000
რომელიც ერთი სპილოსათვის ძალიან მძიმე იქნება.

0:05:34.000,0:05:36.000
შესაძლოა გააკეთოთ კიდეც,

0:05:36.000,0:05:38.000
მაგრამ მგონია, რომ ის არ იქნება საკმარისად გამძლე.

0:05:38.000,0:05:40.000
და რაც ამ შემთხვევაში გავაკეთეთ--

0:05:40.000,0:05:43.000
ჩვენ ამ კვლევებს ვატარებთ ტაილანდში ჯოშ პლოტნიკისათვის--

0:05:43.000,0:05:46.000
არის ის, რომ ავიღეთ ხელსაწყო რომელსაც გარშემო აქვს თოკი, მხოლოდ ერთი თოკი.

0:05:46.000,0:05:48.000
და თუ ამ გვერდიდან გასწევთ თოკს,

0:05:48.000,0:05:50.000
მაშინ მეორე გვერდზე თოკი გაქრება.

0:05:50.000,0:05:53.000
ასე რომ, ორმა სპილომ ის უნდა აიღოს და გასწიოს ერთდროულად.

0:05:53.000,0:05:55.000
წინააღმდეგ შემთხვევაში არაფერი არ მოხდება

0:05:55.000,0:05:57.000
და თოკი გაქრება.

0:05:57.000,0:05:59.000
პირველი ჩანაწერი რომელსაც თქვენ ნახავთ,

0:05:59.000,0:06:01.000
არის ის, რომ ორი სპილო რომლებიც გამოუშვეს ერთდროულად

0:06:01.000,0:06:03.000
მიდიან ხელსაწყოსთან.

0:06:03.000,0:06:06.000
ხელსაწყო დევს მარცხნივ რომელზეც დევს საკვები.

0:06:06.000,0:06:09.000
ისინი მოდიან ერთდროულად,

0:06:09.000,0:06:11.000
იღებენ მას და წევენ ერთდროულად.

0:06:11.000,0:06:14.000
ეს საკმაოდ იოლიო მათთვის.

0:06:15.000,0:06:17.000
აი ისინიც.

0:06:24.000,0:06:26.000
ისინი წევენ თოკს.

0:06:26.000,0:06:28.000
მაგრამ ამჯერად ჩვენ ვაპირებთ ის უფრო გავართულოთ.

0:06:28.000,0:06:30.000
იმიტომ, რომ ამ ექსპერიმენტის მიზანი

0:06:30.000,0:06:32.000
არის დავინახოთ რამდენად კარგად ესმით მათ თანამშრომლობა.

0:06:32.000,0:06:35.000
მაგალითად, ესმით თუ არა მათ ეს ისევე კარგად როგორც შიმპანზეებს?

0:06:35.000,0:06:37.000
და ამ მიზნით

0:06:37.000,0:06:39.000
ერთი სპილო გამოვუშვით მეორეზე ადრე,

0:06:39.000,0:06:41.000
საჭიროა სპილო იყოს საკმარისად ჭკვიანი იმისთვის,

0:06:41.000,0:06:43.000
რომ იქ დადგეს, დაელოდოს და არ გასწიოს თოკი--

0:06:43.000,0:06:46.000
იმიტომ, რომ თუ გასწევს თოკს, ის გაქრება და ექსპერიმენტიც დასრულდება.

0:06:46.000,0:06:48.000
ამ სპილომ გააკეთე რაღაც არაკანონიერი,

0:06:48.000,0:06:50.000
რომელიც ჩვენ მისთვის არ გვისწავლებია.

0:06:50.000,0:06:52.000
მაგრამ ეს მიგვანიშნებს მის მიხვედრილობაზე,

0:06:52.000,0:06:55.000
იმიტომ, რომ ის დგამს მის დიდ ფეხს თოკზე,

0:06:55.000,0:06:57.000
დგება თოკზე და ელოდება მეორეს,

0:06:57.000,0:07:00.000
ამის მერე მეორემ უნდა შეასრულოს მთელი სამუშაო.

0:07:00.000,0:07:03.000
აი, ამას ეძახიან სამადლოდ რჩენას.

0:07:03.000,0:07:05.000
(სიცილი)

0:07:05.000,0:07:08.000
მაგრამ ეს მიგვანიშნებს სპილოების გონიერებაზე.

0:07:08.000,0:07:11.000
მათ შეიმუშავეს რამდენიმე შესაძლო ხერხი

0:07:11.000,0:07:14.000
რომელიც ჩვენთვის აუცილებლად მისაღები არ ყოფილა.

0:07:14.000,0:07:19.000
ამჯერად მოდის მეორე სპილო

0:07:19.000,0:07:22.000
რომელიც გასწევს მას.

0:07:38.000,0:07:41.000
დააკვირდით მეორეს. რა თქმა უნდა, მას ჭამა არ დაავიწყდა.

0:07:41.000,0:07:45.000
(სიცილი)

0:07:45.000,0:07:47.000
ეს იყო თანამშრომლობა, ურთიეთმოქმედების ნაწილი.

0:07:47.000,0:07:49.000
ახლა ცოტა რამ თანაგრძნობის შესახებ.

0:07:49.000,0:07:51.000
ამჟამად, თანაგრძნობა არის ჩემი კვლევის მთავარი თემა.

0:07:51.000,0:07:53.000
თანაგრძნობას აქვს, ასე ვთქვათ, ორი თვისება.

0:07:53.000,0:07:56.000
მისი ერთ-ერთი ნაწილი არის გაგების უნარი. ეს არის მისი ჩვეულებრივი განმარტება:

0:07:56.000,0:07:58.000
უნარი გაიგო და გაიზიარო სხვების გრძნობები.

0:07:58.000,0:08:00.000
და მისი ემოციური ნაწილი.

0:08:00.000,0:08:02.000
თანაგრძნობის გამოხატვის ორი საშუალება არსებობს.

0:08:02.000,0:08:04.000
ერთი არის სხეულის საშუალებით მისი გამოხატვა.

0:08:04.000,0:08:06.000
თუ თქვენ ესაუბრებით სევდიან ადამიანს,

0:08:06.000,0:08:09.000
თქვენ თვითონაც მიიღებთ სევდიან გამომეტყველებას და სევდიან პოზას,

0:08:09.000,0:08:11.000
და სანამ ამას მიხვდებით თქვენ გრძნობთ სევდას.

0:08:11.000,0:08:14.000
ეს არის ემოციური თანაგრძნობის სხეულის საშუალებით გამოხატვა.

0:08:14.000,0:08:16.000
რაც ბევრ ცხოველს ახასიათებს.

0:08:16.000,0:08:18.000
თქვენს უბრალო ძაღლსაც კი.

0:08:18.000,0:08:20.000
ამიტომაც ჰყავთ ადამიანებს ძუძუმწოვრები სახლში

0:08:20.000,0:08:22.000
და არა კუები ან გველები და რაღაც მსგავსი

0:08:22.000,0:08:24.000
რომელთაც არ ახასიათებთ მსგავსი თანაგრძნობა.

0:08:24.000,0:08:26.000
და არსებობს გონებრივი გამოხატვის საშუალება,

0:08:26.000,0:08:28.000
რომელიც გაცილებით იმაზე მეტია ვიდრე სხვისი დამოკიდებულების გათავისება.

0:08:28.000,0:08:30.000
და ეს უფრო შეზღუდულია.

0:08:30.000,0:08:32.000
ცოტა ცხოველია--მე ვფიქრობ სპილოებს და მაიმუნებს შეუძლიათ მსგავსი რაღაცეების გაკეთება--

0:08:32.000,0:08:35.000
მაგრამ ძალიან ცოტა ცხოველი არის ისეთი, რომელთაც შეუძლიათ ამის გაკეთება.

0:08:35.000,0:08:37.000
სინქრონიზაცია,

0:08:37.000,0:08:39.000
რომელიც არის მთლიანად თანაგრძნობის შემადგენელი ნაწილი

0:08:39.000,0:08:41.000
ძალიან დიდი ხანია არსებობს ცხოველთა სამყაროში.

0:08:41.000,0:08:43.000
და ადამიანებში, რა თქმა უნდა, ჩვენ შეგვიძლია შევისწავლოთ ის

0:08:43.000,0:08:45.000
იმაზე დაკვირვებით თუ როგორ გადაედება მთქნარება.

0:08:45.000,0:08:47.000
ადამიანები ამთქნარებენ როდესაც ამთქნარებენ სხვები.

0:08:47.000,0:08:49.000
და ეს დაკავშირებულია თანაგრძნობასთან.

0:08:49.000,0:08:51.000
მას მოქმედებაში მოჰყავს ტვინის ერთი და იგივე ზონები.

0:08:51.000,0:08:53.000
ასევე, ჩვენთვის ცნობილია, რომ ის ადამიანები რომელთათვისაც მთქნარება იოლად გადამდებია

0:08:53.000,0:08:55.000
არიან ძალიან თანამგრძნობნი.

0:08:55.000,0:08:57.000
ადამიანებსთვის რომელთაც თანაგრძნობა ნაკლებად ახასიათებთ, როგორებიც არიან აუტისტი ბავშვები,

0:08:57.000,0:08:59.000
მთქნარება არ არის გადამდები.

0:08:59.000,0:09:01.000
ეს არის ერთმანეთთან კავშირში.

0:09:01.000,0:09:04.000
ჩვენ ამას ვსწავლობთ იმ შიმპანზეებზე დაკვირვებით, რომელთაც ვაჩვენეთ ანიმაციური თავი.

0:09:04.000,0:09:06.000
სწორედ ის რასაც თქვენ ხედავთ მარცხენა მაღალ კუთხეში,

0:09:06.000,0:09:08.000
ანიმაციური თავი რომელიც ამთქნარებს.

0:09:08.000,0:09:10.000
და ესეც შიმპანზე რომელიც მას უყურებს.

0:09:10.000,0:09:13.000
ნამდვილი შიმპანზე რომელიც უყურებს კომპიუტერის ეკრანს

0:09:13.000,0:09:16.000
რომელზეც გადის ანიმაციები.

0:09:20.000,0:09:22.000
(სიცილი)

0:09:22.000,0:09:24.000
მთქნარების გადადება

0:09:24.000,0:09:26.000
რომელიც ალბათ თქვენთვის ყველასთვის კარგად ნაცნობია--

0:09:26.000,0:09:29.000
და შესაძლოა თქვენც დაიწყოთ მთქნარება მალე--

0:09:29.000,0:09:32.000
არის ის, რაც ჩვენ გვაერთიანებს სხვა ცხოველებთან.

0:09:32.000,0:09:35.000
ეს არის დაკავშირებული სინქრონიზაციის სხეულის საშუალებით გამოხატვასთან

0:09:35.000,0:09:37.000
რომელიც საფუძვლად უდევს თანაგრძნობას.

0:09:37.000,0:09:40.000
და რომელიც უნივერსალურია ძუძუმწოვრებში.

0:09:40.000,0:09:43.000
ჩვენ ასევე ვსწავლობთ უფრო რთული გამოხატვის ფორმებს. ეს არის ნუგეშის ცემა.

0:09:43.000,0:09:46.000
ეს არის მამრი შიმპანზე რომელმაც წააგო ჩხუბი და ახლა ყვირის,

0:09:46.000,0:09:48.000
და მოზარდი შიმპანზე მიდის მასთან და ხვევს ხელს

0:09:48.000,0:09:50.000
და ამშვიდებს მას.

0:09:50.000,0:09:53.000
ეს არის ნუგეში. ის ძალიან გავს ადამიანურ ნუგეშის ცემას.

0:09:53.000,0:09:56.000
ნუგეშის ცემა

0:09:56.000,0:09:58.000
არის თანაგრძნობით გამოწვეული.

0:09:58.000,0:10:01.000
ბავშვებში თანაგრძნობის შესწავლის საშუალება

0:10:01.000,0:10:03.000
არის ის, რომ ოჯახის წევრმა თავი მოაჩვენოს მათ სევდიანად

0:10:03.000,0:10:05.000
და შემდეგ ის დაინახავს რას გააკეთებენ ბავშვები.

0:10:05.000,0:10:07.000
ეს დაკავშირებულია თანაგრძნობასთან,

0:10:07.000,0:10:10.000
და რასაც ვხედავთ არის მისი გამოხატვის ფორმა.

0:10:10.000,0:10:13.000
ასევე, ჩვენ ახლახანს გამოვაქვეყნეთ ექსპერიმენტი რომელზეც შესაძლოა უკვე გსმენიათ.

0:10:13.000,0:10:16.000
ის ეხება ალტრუიზმსა და შიმპანზეებს

0:10:16.000,0:10:18.000
რომლის მთავარი კითხვაც არის, ზრუნავენ თუ არა შიმპანზეები

0:10:18.000,0:10:20.000
სხვების კეთილდღეობაზე?

0:10:20.000,0:10:22.000
ათწლეულების განმავლობაში მიიჩნევდნენ

0:10:22.000,0:10:24.000
რომ ეს მხოლოდ ადამიანებს შეუძლიათ,

0:10:24.000,0:10:27.000
რომ მხოლოდ ადამიანები ღელავენ სხვების კეთილდღეობაზე.

0:10:27.000,0:10:29.000
ჩვენ ჩავატარეთ ძალიან მარტივი ექსპერიმენტი.

0:10:29.000,0:10:32.000
ამას ვაკეთებთ შიმპანზეებზე რომლებიც ცხოვრობენ ლორენსვილში,

0:10:32.000,0:10:34.000
იერკის საველე სადგურში.

0:10:34.000,0:10:36.000
ასე ცხოვრობენ ისინი.

0:10:36.000,0:10:39.000
შევიყვანეთ ისინი ოთახში და ჩავატარეთ ექსპერიმენტი.

0:10:39.000,0:10:41.000
ამისათვის ორი შიმპანზე მოვათავსეთ ერთმანეთის გვერდით.

0:10:41.000,0:10:44.000
ერთ-ერთს აქვს ცილინდრებით სავსე ვედრო და მათ აქვთ სხვადასხვა მნიშვნელობა.

0:10:44.000,0:10:47.000
ცილინდრის ერთ სახეობას შეუძლია მხოლოდ იმ პარტნიორის გამოკვება რომელიც მას ირჩევს,

0:10:47.000,0:10:49.000
ხოლო მეორეს--ორივე მათგანის.

0:10:49.000,0:10:52.000
ეს კვლევა ჩავატარეთ ვიკი ჰორნერთან ერთად.

0:10:53.000,0:10:55.000
აქ არის ორი ფერის ცილინდრი.

0:10:55.000,0:10:57.000
მათ აქვთ ცილინდრებით სავსე მთელი ვედრო.

0:10:57.000,0:11:00.000
და მათ უნდა ამოირჩიონ ორი ფერიდან ერთი.

0:11:00.000,0:11:03.000
ახლა ნახავთ ეს როგორ ხდება.

0:11:03.000,0:11:06.000
თუკი ეს შიმპანზე გააკეთებს ეგოისტურ არჩევანს,

0:11:06.000,0:11:09.000
რომელსაც ამ შემთხვევაში აღნიშნავს წითელი ცილინდრი

0:11:09.000,0:11:11.000
მან უნდა მოგვცეს ცილინდრი ჩვენ.

0:11:11.000,0:11:14.000
ჩვენ ვიღებთ მას, ვდებთ მაგიდაზე სადაც ორივესათვის არის ჯიდლო საკვების სახით.

0:11:14.000,0:11:17.000
მაგრამ ამჯერად მხოლოდ მარჯვნივ მყოფი შიმპანზე იღებს საკვებს.

0:11:17.000,0:11:19.000
მარცხნივ მყოფი მიდის იმიტომ, რომ მან უკვე იცის

0:11:19.000,0:11:22.000
რომ ეს ტესტი მისთვის კარგი არ არის.

0:11:22.000,0:11:24.000
შემდეგი არის პროსოციალური ცილინდრი

0:11:24.000,0:11:27.000
ის, რომელიც აკეთებს არჩევანს--ეს არის საინტერესო მომენტი--

0:11:27.000,0:11:29.000
იმისთვის, რომელიც აკეთებს არჩევანს,

0:11:29.000,0:11:31.000
ამას მნიშვნელობა არ აქვს.

0:11:31.000,0:11:34.000
ის გვაძლევს ჩვენ პროსოციალური ცილინდრს და ორივე შიმპანზე იღებს საკვებს.

0:11:34.000,0:11:37.000
ამდენად, ის რომელიც აკეთებს არჩევანს ყოველთვის იღებს ჯილდოს.

0:11:37.000,0:11:39.000
მაგრამ ამას არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს.

0:11:39.000,0:11:41.000
ის ამას უნდა აკეთებდეს დაუფიქრებლად.

0:11:41.000,0:11:43.000
მაგრამ რაც აღმოვაჩინეთ

0:11:43.000,0:11:45.000
არის, ის რომ ისინი უპირატესობას ანიჭებენ პროსოციალური ცილინდრს.

0:11:45.000,0:11:48.000
ეს არის 50 პროცენტიანი ზღვარი მოსალოდნელი ქცევისა.

0:11:48.000,0:11:51.000
განსაკუთრებით თუ პარტნიორი იქცევს ყურადღებას, არჩევანის რაოდენობა მეტია.

0:11:51.000,0:11:54.000
და თუ პარტნიორი ახდენს ზეწოლას--

0:11:54.000,0:11:57.000
თუ პარტნიორი დაიწყებს წყლის შესხამს ან მათ დაშინებას--

0:11:57.000,0:12:00.000
მაშინ არჩევანი იკლებს.

0:12:00.000,0:12:02.000
თითქოს ამით ამბობენ

0:12:02.000,0:12:04.000
"თუკი შენ არ მოიქცევი კარგად, მე არ ვიქნები დღეს მეგობრული."

0:12:04.000,0:12:06.000
ეს ხდება პარტნიორის არყოფნის შემთხვევაში,

0:12:06.000,0:12:08.000
როდესაც იქ არ ზის პარტნიორი.

0:12:08.000,0:12:10.000
ამდენად, ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ შიმპანზეები ზრუნავენ--

0:12:10.000,0:12:12.000
სხვების კეთილდღეობაზე--

0:12:12.000,0:12:15.000
განსაკუთრებით, თავიანთი ჯგუფის წევრებზე.

0:12:15.000,0:12:18.000
ბოლო ექსპერიმენტი რომელზეც მინდა მოგიყვეთ

0:12:18.000,0:12:20.000
შეეხება სამართლიანობას.

0:12:20.000,0:12:23.000
ის გახდა ძალიან ცნობილი კვლევა.

0:12:23.000,0:12:25.000
მის გარდა არსებობს კიდევ ბევრი,

0:12:25.000,0:12:27.000
იმიტომ, რომ როდესაც ჩვენ ის ჩავატარეთ 10 წლის წინ,

0:12:27.000,0:12:29.000
ის გახდა ძალიან ცნობილი.

0:12:29.000,0:12:31.000
ჩვენ ის ჩავატარეთ კაპუცინის ოჯახის მაიმუნებზე.

0:12:31.000,0:12:34.000
ახლა გაჩვენებთ ჩვენს მიერ ჩატარებულ პირველ ექსპერიმენტს.

0:12:34.000,0:12:37.000
ის ასავე ჩაატარეს ძაღლებზე და ჩიტებზე

0:12:37.000,0:12:39.000
და შიმპანზეებზე.

0:12:39.000,0:12:43.000
მაგრამ სარა ბროსნანთან ერთად ჩვენ ის ჩავატარეთ კაპუცინის ოჯახის მაიმუნებზე.

0:12:43.000,0:12:45.000
გავაკეთეთ ის,

0:12:45.000,0:12:47.000
რომ მოვათავსეთ ორი მაიმუნი ერთმანეთის გვერდით.

0:12:47.000,0:12:49.000
ეს ცხოველები ცხოვრობენ ჯგუფებად და კარგად იცნობენ ერთმანეთს.

0:12:49.000,0:12:52.000
ჩვენ გამოვიყვანეთ ისინი ჯგუფიდან და მოვათავსეთ ტესტისათვის განკუთვნილ კამერაში.

0:12:52.000,0:12:54.000
აქ არის ძალიან მარტივი დავალება

0:12:54.000,0:12:56.000
რომელიც მათ უნდა შეასრულონ.

0:12:56.000,0:12:59.000
თუკი ორივე მათგანს მიაწოდებ კიტრს დავალების შესასრულებლად,

0:12:59.000,0:13:01.000
მაიმუნები, რომლებიც არიან ერთმანეთის გვერდით,

0:13:01.000,0:13:03.000
მას შეასრულებენ 25-ჯერ ზედიზედ.

0:13:03.000,0:13:07.000
ამდენად, კიტრი, რომელიც ჩემი აზრით მხოლოდ წყალია,

0:13:07.000,0:13:10.000
აბსოლუტურად მისაღებია მათთვის.

0:13:10.000,0:13:13.000
მაგრამ თუკი პარტნიორს მისცემთ ყურძენს--

0:13:13.000,0:13:15.000
ჩემი კაპუცინის ოჯახის მაიმუნების არჩევანი

0:13:15.000,0:13:18.000
ზუსტად შეესაბამება სუპერმარკეტის ფასებს--

0:13:18.000,0:13:21.000
და თუკი მისცემთ მათ ყურძენს--რომელიც გაცილებით უკეთესია--

0:13:21.000,0:13:24.000
მაშინ თქვენ დაარღვევთ მათ შორის თანასწორობას.

0:13:24.000,0:13:26.000
ეს არის ის ექსპერიმენტი რომელიც ჩვენ ჩავატარეთ.

0:13:26.000,0:13:29.000
ახლახანს ჩვენ ეს ჩავწერეთ ახალ მაიმუნებთან მუშაობისას რომელთაც არასდროს შეუსრულებიათ რაიმე დავალება,

0:13:29.000,0:13:31.000
ვიფიქრეთ, რომ მათი რეაქცია უფრო ძლიერი იქნებოდა,

0:13:31.000,0:13:33.000
და ეს ასეც აღმოჩნდა.

0:13:33.000,0:13:35.000
მარცხნივ მყოფი მაიმუნი იღებს კიტრს.

0:13:35.000,0:13:38.000
მარჯვნივ მყოფი იღებს ყურძენს.

0:13:38.000,0:13:40.000
ის რომელიც იღებს კიტრს,

0:13:40.000,0:13:42.000
გვანიშნებს, რომ მისთვის კიტრი შესანიშნავია.

0:13:42.000,0:13:45.000
პირველ ნაჭერს ჭამს.

0:13:45.000,0:13:48.000
შემდეგ ის ხედავს, რომ მეორე იღებს ყურძენს და ახლა ნახავთ რა მოხდება.

0:13:48.000,0:13:51.000
ის გვაძლევს ქვას. ეს არის დავალება.

0:13:51.000,0:13:54.000
ჩვენ მას ვაძლევთ კიტრის ნაჭერს და ის ჭამს.

0:13:54.000,0:13:57.000
მეორემაც ჩვენ უნდა მოგვცეს ქვა.

0:13:57.000,0:14:00.000
და ასეც იქცევა.

0:14:00.000,0:14:03.000
ის იღებს ყურძენს და ჭამს მას.

0:14:03.000,0:14:05.000
მეორე ამას ხედავს.

0:14:05.000,0:14:07.000
ის გვაძლევს ქვას,

0:14:07.000,0:14:10.000
და იღებს ისევ კიტრს.

0:14:12.000,0:14:27.000
(სიცილი)

0:14:27.000,0:14:30.000
ახლა ის სინჯავს ქვას კედელზე.

0:14:30.000,0:14:32.000
მან ის ჩვენ უნდა მოგვცეს.

0:14:32.000,0:14:35.000
ის ისევ იღებს კიტრს.

0:14:37.000,0:14:41.000
(სიცილი)

0:14:43.000,0:14:47.000
თქვენ ახლა ხედავთ ნამდვილ უოლ სტრიტის პროტესტს.

0:14:47.000,0:14:50.000
(სიცილი)

0:14:50.000,0:14:53.000
(აპლოდისმენტები)

0:14:53.000,0:14:55.000
ნება მომეცით გითხრათ--

0:14:55.000,0:14:57.000
ჯერ კიდევ მაქვს ორი წუთი, ნება მომეცით მოგიყვეთ ერთი სასაცილო ამბავი ამასთან დაკავშირებით.

0:14:57.000,0:14:59.000
ეს კვლევა გახდა ძალიან ცნობილი

0:14:59.000,0:15:01.000
და ჩვენ მივიღეთ უამრავი კომენტარი,

0:15:01.000,0:15:03.000
განსაკუთრებით ანთროპოლოგებს, ეკონომისტებს,

0:15:03.000,0:15:05.000
ფილოსოფოსებს,

0:15:05.000,0:15:07.000
საერთოდ არ მოეწონათ ის.

0:15:07.000,0:15:10.000
რადგან, თავიანთ გონებაში მათ გადაწყვიტეს, მე მჯერა,

0:15:10.000,0:15:12.000
რომ სამართლიანობა არის ძალიან კომპლექსური

0:15:12.000,0:15:14.000
და ის არ შეიძლება ჰქონდეთ ცხოველებს.

0:15:14.000,0:15:16.000
ერთმა ფილოსოფოსმა მოგვწერა კიდეც

0:15:16.000,0:15:19.000
რომ შეუძლებელია მაიმუნებს ჰქონდეთ სამართლიანობის გრძნობა

0:15:19.000,0:15:22.000
იმიტომ, რომ სამართლიანობა გამოიგონეს საფრანგეთის რევოლუციის დროს.

0:15:22.000,0:15:24.000
(სიცილი)

0:15:24.000,0:15:27.000
ერთმა კიდევ დაწერა მთელი თავი

0:15:27.000,0:15:31.000
რომ ის დაიჯერებდა მაიმუნების სამართლიანობის გრძნობას იმ შემთხვევაში

0:15:31.000,0:15:33.000
თუ ის რომელიც იღებდა ყურძენს უარს იტყოდა ყურძენზე.

0:15:33.000,0:15:35.000
სასაცილო ის არის, რომ სარა ბროსნანს,

0:15:35.000,0:15:37.000
რომელიც ამას აკეთებდა შიმპანზეებზე,

0:15:37.000,0:15:39.000
ჰყავდა შიმპანზეების რამდენიმე წყვილი

0:15:39.000,0:15:42.000
რომელთა შორისაც, ერთი უარს ამბობდა ყურძენზე მანამ

0:15:42.000,0:15:44.000
სანამ მეორეც არ მიიღებდა ყურძენს.

0:15:44.000,0:15:47.000
ამდენად, ჩვენ ვუახლოვდებით ადამიანურ სამართლიანობის გრძნობას.

0:15:47.000,0:15:51.000
და მე მგონია, რომ ფილოსოფოსებმა უნდა გადახედონ საკუთარ ფილოსოფიას ცოტა ხნით.

0:15:51.000,0:15:53.000
ნება მომეცით შევაჯამო.

0:15:53.000,0:15:55.000
მჯერა, რომ არსებობს მაღალ-განვითარებული მორალი.

0:15:55.000,0:15:57.000
მგონია, რომ მორალი გაცილებით იმაზე მეტია ვიდრე ის რაზეც მე ვსაუბრობდი,

0:15:57.000,0:16:00.000
მაგრამ ის ასევე ვერ იარსებებდა იმ ძირითადი კომპონენტების გარეშე

0:16:00.000,0:16:02.000
რომლებიც ჩვენ აღმოვაჩინეთ სხვა პრიმატებში,

0:16:02.000,0:16:04.000
რომელიც არის თანაგრძნობა და ნუგეში,

0:16:04.000,0:16:07.000
პროსოციალური მიდრეკილებები და ურთიერთმოქმედება და სამართლიანობის გრძნობა.

0:16:07.000,0:16:10.000
ჩვენ ვმუშაობთ ამ კონკრეტულ საკითხებზე

0:16:10.000,0:16:13.000
რათა დავინახოთ არის თუ არა შესაძლებელი შეიქმნას მორალი, ასე ვთქვათ,

0:16:13.000,0:16:15.000
ღმერთისა და რელიგიის ჩარევის გარეშე,

0:16:15.000,0:16:18.000
და დავინახოთ როგორ შეიძლება მივიდეთ უფრო განვითარებულ მორალამდე.

0:16:18.000,0:16:21.000
მადლობას გიხდით ყურადღებისათვის.

0:16:21.000,0:16:30.000
(აპლოდისმენტები)