0:00:13.960,0:00:17.708
Muhtemelen pek çoğunuz [br]''Marslı'' filmini izlemiştir.

0:00:18.066,0:00:21.883
İzlemeyenler için söyleyeyim,[br]film Mars'ta mahsur kalan

0:00:21.907,0:00:26.310
ve Dünya kurtarma ekibi[br]gönderene kadar

0:00:26.474,0:00:30.970
hayatta kalmaya çalışan[br]bir astronotu anlatıyor.

0:00:31.880,0:00:35.269
Neyse ki filmin başrolü [br]astronot Watney ile

0:00:35.293,0:00:37.831
kurtarılana kadar kendini[br]yalnız hissetmesin diye

0:00:37.855,0:00:43.126
iletişim kurmayı başarıyorlar.

0:00:43.651,0:00:46.413
Filmi izlerken ve hatta [br]izlemediyseniz bile

0:00:46.437,0:00:47.985
Mars konusunda kafa yorarsanız,

0:00:48.009,0:00:52.809
muhtemelen ne kadar uzaklarda [br]bir yerde olduğunu düşünürsünüz.

0:00:52.833,0:00:55.412
Ancak şu aklınıza gelmeyebilir;

0:00:55.436,0:00:59.333
Dünya'da insanlar, Mars'ta ise[br]keşif araçları varken,

0:00:59.357,0:01:01.603
iki gezegende yaşanırken

0:01:01.627,0:01:07.411
başka bir gezegen için[br]lojistik nasıl sağlanır?

0:01:07.595,0:01:13.023
Şimdi Kaliforniya Batı Sahili'nde[br]veya dünyanın diğer ucundaki

0:01:13.097,0:01:16.706
aile, arkadaş ve iş [br]arkadaşlarınızı düşünün.

0:01:16.820,0:01:18.763
Onlarla iletişim kurmaya çalıştığınızda

0:01:18.897,0:01:21.205
İlk düşündüğünüz şeylerden biri[br]muhtemelen şudur:

0:01:21.349,0:01:23.385
Kaliforniya'da saat kaç?

0:01:23.529,0:01:26.074
Uyandırmış olmayayım? Arasam mı acaba?

0:01:26.478,0:01:29.729
Avrupa'daki meslektaşlarınızla[br]görüşürken bile

0:01:29.853,0:01:31.785
hemen şöyle düşünürsünüz:

0:01:31.919,0:01:38.919
İnsanlar birbirinden uzak iken [br]iletişimi nasıl koordine edebiliriz?

0:01:39.808,0:01:45.392
Şu anda Mars'ta insan yok[br]ama keşif araçlarımız var

0:01:45.716,0:01:52.082
ve şu anda Curiosity keşif aracında[br]saat sabah 6:10.

0:01:52.305,0:01:55.076
Yani Mars'ta şu anda saat 6:10.

0:01:55.471,0:01:57.472
Mars'ta dört keşif aracımız var.

0:01:57.496,0:02:01.503
Birleşik Devletler 90'lı yılların[br]ortasından bu yana dört araç gönderdi

0:02:01.527,0:02:05.466
ve ben bunlardan üçü ile çalışma[br]ayrılacılığına sahip oldum.

0:02:05.490,0:02:10.011
Ben NASA'nın Los Angeles, Kaliforniya'daki[br]Jet Gönderi Laboratuvarı'nda

0:02:10.035,0:02:14.882
çalışan bir uzay aracı [br]operasyon mühendisiyim.

0:02:15.451,0:02:19.612
Bu keşif araçları ise[br]bizim robot temsilcilerimiz.

0:02:19.636,0:02:25.914
Yani onlar bizim gözümüz kulağımız[br]ve bizim için gezegeni izliyorlar

0:02:25.938,0:02:27.771
ta ki biz insan gönderebilene kadar.

0:02:27.795,0:02:33.088
Bu araçlar sayesinde başka bir gezegende[br]nasıl çalışabileceğimizi öğreniyoruz.

0:02:33.112,0:02:37.418
Bü yüzden insandan [br]önce robot gönderiyoruz.

0:02:37.921,0:02:41.402
Mars ile Dünya arasındaki

0:02:41.756,0:02:44.138
zaman farkının sebebi

0:02:44.162,0:02:48.136
Mars gününün Dünya gününden[br]daha uzun olması.

0:02:48.489,0:02:51.286
Bizim Dünya günümüz 24 saattir,

0:02:51.310,0:02:54.684
Dünya'nın kendi ekseni[br]etrafında bir kez dönüşü,

0:02:54.708,0:02:56.709
bir tur atması, bu kadar bir süre alır.

0:02:56.733,0:02:58.995
Bizim günümüz bu nedenle 24 saattir.

0:02:59.061,0:03:05.821
Mars'ın bir turu tamamlaması[br]ise yaklaşık 24 saat 40 dk. alır.

0:03:05.905,0:03:12.547
Yani, Mars günü Dünya gününden [br]40 dakika fazla sürer.

0:03:12.982,0:03:17.754
Gelelim Mars'taki araçlar[br]üzerinde çalışan ekiplere-

0:03:17.868,0:03:19.869
bu benim de üyesi olduğum ekiplerden biri,

0:03:19.893,0:03:21.967
genellikle şu masada otururum-

0:03:21.991,0:03:27.403
Yaptığımız şey ise, Dünya'da [br]yaşamak ama Mars'ta çalışmak.

0:03:27.427,0:03:32.892
Kendimizi araçla birlikte gerçekten [br]Mars'ta gibi düşünmemiz gerekiyor.

0:03:33.259,0:03:36.838
Benim de parçası olduğum ekibin işi

0:03:36.862,0:03:42.791
araca bir sonraki gün yapacağı[br]şeyler için komut göndermek.

0:03:42.815,0:03:46.844
Kazı yapması, ilerlemesi veya[br]ne yapması gerekiyorsa onu söylemek.

0:03:47.158,0:03:51.624
Araç uykudayken -[br]evet araç geceleri uyuyor

0:03:51.648,0:03:54.018
çünkü pillerinin şarj olması

0:03:54.042,0:03:57.938
ve soğuk Mars gecelerinden[br]korunması gerekiyor.

0:03:57.962,0:03:59.324
Bu yüzden uyuyor.

0:03:59.348,0:04:04.116
Araç uykudayken, bir sonraki[br]günün programı üzerinde çalışırız.

0:04:04.462,0:04:07.444
Yani ben Mars gece[br]vardiyasında çalışıyorum.

0:04:07.468,0:04:09.059
(Kahkaha)

0:04:09.083,0:04:15.711
Bu yüzden her gün Mars saatiyle[br]aynı saatte işe gitmek için -

0:04:15.735,0:04:18.139
diyelim ki saat 17:00'de[br]işte olmam gerekiyor,

0:04:18.163,0:04:23.732
bu ekibin Mars saatiyle her gün[br]17:00'de işte olması gerek,

0:04:23.756,0:04:29.656
bu durumda Mars'la senkronize kalmak için

0:04:29.977,0:04:33.926
her gün işe 40 dk. daha geç [br]gitmemiz gerekiyor.

0:04:33.950,0:04:36.902
Bu saat dilimini [br]her gün değiştirmek gibi.

0:04:36.926,0:04:42.381
Bir gün saat 8'de işe geliyorsunuz,[br]ertesi gün 40 dk sonra 8:40'ta,

0:04:42.405,0:04:45.674
bir sonraki gün 9:20'de,

0:04:45.698,0:04:47.287
sonraki gün 10:00'da.

0:04:47.311,0:04:50.889
Yani dünya saatiyle gece yarısı

0:04:50.913,0:04:53.902
işe gelmeye başlayana kadar her gün [br]

0:04:53.926,0:04:55.743
40 dk ileri gidiyorsunuz.

0:04:55.767,0:04:59.385
Ne kadar karmaşık olduğunu[br]hayal edebiliyorsunuzdur.

0:04:59.409,0:05:01.561
Bu yüzden bir Mars saatim var.

0:05:01.585,0:05:03.409
(Kahkaha)

0:05:03.433,0:05:04.448
(Alkış)

0:05:04.472,0:05:06.102
Sanırım zum yapacaklar.

0:05:06.126,0:05:09.386
(Alkış)

0:05:09.410,0:05:13.798
Bu saatin parçaları[br]daha yavaş çalışması için

0:05:13.822,0:05:16.350
mekanik olarak ayarlandı.

0:05:16.374,0:05:18.263
Aslında bu şekilde başlamadık.

0:05:18.287,0:05:20.513
Bu saati 2004'te takmaya başladım.

0:05:20.537,0:05:23.841
O zamanki araçlar [br]Spirit ve Opportunity idi.

0:05:23.865,0:05:25.471
Mars saatine ihtiyaç duyacağımızı

0:05:25.495,0:05:27.926
düşünerek başlamadık bu işe.

0:05:27.950,0:05:32.381
Nasılsa bilgisayarlarımızda [br]ve monitörlerimizde saat var,

0:05:32.405,0:05:36.053
bu yeterli olacaktır diyorduk.

0:05:36.077,0:05:37.458
Öyle olmuyor işte.

0:05:37.482,0:05:40.331
Çünkü yalnızca Mars saatine[br]göre çalışmıyoruz,

0:05:40.355,0:05:43.514
hakikaten Mars saatine göre yaşıyoruz.

0:05:43.538,0:05:47.821
Ve birden saatin kaç olduğu hakkında[br]kafamız karışmaya başladı.

0:05:47.845,0:05:51.638
Sonra kolumuzda bize şunları[br]söyleyecek bir şeye ihtiyaç duyduk:

0:05:51.662,0:05:54.953
Dünya'da saat kaç?[br]Mars'ta saat kaç?

0:05:55.382,0:06:01.276
Kafa karıştırıcı olan sadece[br]Mars saati değildi,

0:06:01.300,0:06:06.069
birbirimizle bu konuda [br]konuşabilmemiz de gerekiyordu.

0:06:06.612,0:06:12.239
Şimdi bir Mars gününe "sol" diyoruz.[br]Bu süre 24 saat 40 dakika.

0:06:12.263,0:06:15.458
Dünya hakkında bir konu konuşurken

0:06:15.482,0:06:16.911
bugün deriz.

0:06:17.183,0:06:20.335
Ancak konu Mars olunca ''busol'' diyoruz.

0:06:20.359,0:06:23.098
(Kahkaha)

0:06:23.267,0:06:27.784
Mars'ta dün ''dünsol'' oluyor.

0:06:28.112,0:06:32.619
Tekrar edeyim, ''hadi yeni bir dil[br]icat edelim'' diye başlamadık.

0:06:32.643,0:06:33.933
Her şey çok karmaşıktı.

0:06:33.957,0:06:36.138
Biri bir gün yanıma gelip şöyle dedi:

0:06:36.162,0:06:39.595
''Ben yarın araçta şu işi[br]yapmak istiyorum.''

0:06:39.619,0:06:44.730
Ve ben ''Yarın derken? Dünya'da mı [br]Mars'ta mı?'' diye sordum.

0:06:45.262,0:06:50.314
Anlaşabilmemiz için bu [br]terminolojiye ihtiyacımız vardı.

0:06:50.338,0:06:51.759
(Kahkaha)

0:06:51.783,0:06:56.179
Yarın ''sonraki sol''[br]veya ''yarınsol'' oldu.

0:06:56.621,0:07:00.506
Çünkü insanların kelime [br]seçimleri farklıdır.

0:07:00.530,0:07:04.563
Kimimiz ''gazlı içecek'' deriz[br]kimimiz ''asitli içecek''.

0:07:05.004,0:07:08.210
Dolayısıyla ''sonraki sol'' veya[br]''yarınsol'' demeyi seçenler oldu.

0:07:08.737,0:07:13.461
Yıllarca bu görevlerde çalıştıktan[br]sonra bir de şunu fark ettim,

0:07:13.485,0:07:18.137
keşif araçlarında çalışan[br]bizler ''busol'' diyorduk.

0:07:18.511,0:07:22.135
Ama yer görevi yapan ve [br]araç işine karışmayanlar ise

0:07:22.159,0:07:23.931
''buzol'' diyordu.

0:07:24.133,0:07:28.852
Yani Mars aksanınızdan hangi[br]görevde çalıştığınızı anlıyorum.

0:07:28.876,0:07:30.500
(Kahkaha)

0:07:30.524,0:07:34.196
(Alkış)

0:07:34.220,0:07:38.080
Bir saatimiz ve bir dilimiz var,[br]temayı anlıyorsunuz değil mi?

0:07:38.104,0:07:40.100
Kafamız karışmasın diye.

0:07:40.664,0:07:44.471
Ancak Dünya'daki gün ışığı[br]bile kafa karıştırıcıydı.

0:07:44.674,0:07:47.253
Bir düşünün, işe geliyorsunuz

0:07:47.277,0:07:49.372
Mars'ta gecenin bir yarısı

0:07:49.396,0:07:52.694
ama pencerelerinizden [br]içeri ışık süzülüyor ve

0:07:52.718,0:07:54.866
bu da kafanızı karıştırıyor.

0:07:55.326,0:07:57.831
Kontrol salonundaki bu[br]resimden anlayacağınız üzere

0:07:57.855,0:08:00.124
tüm perdeler kapalı.

0:08:00.148,0:08:03.151
Dikkatimizi dağıtacak ışık yok.

0:08:03.175,0:08:08.027
Mars'a inişin bir hafta öncesinde[br]tüm perdeler kapandı

0:08:08.051,0:08:11.318
ve biz Mars saatinden çıkana[br]kadar da açılmadı.

0:08:11.772,0:08:14.953
Aynı sorun evinizde de var.

0:08:14.977,0:08:17.750
Ben üç kez Mars'ta bulundum[br]ve eşim değişik tepkiler verdi.

0:08:17.774,0:08:19.589
Tamam, Mars saati için[br]hazırlanıyoruz deyip

0:08:19.613,0:08:25.815
pencereleri folyolar[br]ve kalın perdelerle örtmeye başladı,

0:08:25.839,0:08:28.986
çünkü bu iş ailenizi de etkiliyor.

0:08:29.010,0:08:33.889
Eşim de benimle birlikte bu[br]karartılmış ortamda yaşıyordu

0:08:34.450,0:08:35.746
ve buna alıştı.

0:08:35.770,0:08:39.412
Sonra işteyken bana hüzünlü [br]e-postalar atmaya başladı.

0:08:40.002,0:08:43.294
Eve geleyim mi? Uyanık mısın?

0:08:43.318,0:08:46.068
Mars'ta saat kaç?

0:08:46.162,0:08:49.160
Ben de peki dedim,[br]ona da bir Mars saati gerekiyordu.

0:08:49.194,0:08:50.529
(Kahkaha)

0:08:50.553,0:08:54.987
Tabii artık 2016 yılındayız [br]ve bunun için bir uygulama var.

0:08:55.011,0:08:56.289
(Kahkaha)

0:08:56.313,0:09:00.927
Şimdi saatlerin yerine[br]telefonları da kullanabiliyoruz.

0:09:01.345,0:09:05.485
Ama bu işin aile üzerindeki etkisi[br]sandığınızdan daha fazlaydı;

0:09:05.509,0:09:09.171
araç üzerinde çalışan [br]sadece bizler değildik

0:09:09.195,0:09:11.409
ailelerimiz de çalışıyordu.

0:09:11.433,0:09:13.912
Bu David Oh,[br]uçuş direktörlerimizden biri.

0:09:13.936,0:09:18.410
Gece saat 01:00'de ailesiyle[br]Los Angeles sahilinde.

0:09:18.434,0:09:19.857
(Kahkaha)

0:09:19.881,0:09:22.861
İniş Ağustos'ta olduğu için

0:09:22.885,0:09:27.331
ve çocuklar Eylül ayına kadar[br]okula başlamayacağından

0:09:27.355,0:09:32.103
onunla birlikte bir aylığına[br]Mars saatine geçiş yaptılar.

0:09:32.127,0:09:36.896
Her gün 40 dakika daha geç kalktılar

0:09:36.920,0:09:39.103
ve babalarının iş programına uydular.

0:09:39.127,0:09:43.102
Bir ay boyunca Mars saatiyle yaşadılar[br]ve onlar için harika bir macera oldu;

0:09:43.126,0:09:45.223
gecenin bir yarısı bowling oynamaya

0:09:45.247,0:09:46.835
veya sahile gitmek gibi.

0:09:46.894,0:09:50.253
Hepimizin şunu fark ettik;

0:09:50.277,0:09:54.265
trafik olmadığı zaman[br]Los Angeles'ta, gece 3'te

0:09:54.289,0:09:57.842
istediğiniz her yere gidebiliyorsunuz.

0:09:57.866,0:09:59.340
(Kahkaha)

0:09:59.364,0:10:01.156
İşten çıktığımızda

0:10:01.180,0:10:04.295
eve gidip ailemizi rahatsız[br]etmek istemezdik,

0:10:04.319,0:10:07.509
karnımız da aç olurdu ama[br]yakınlarda bir şeyler yemek yerine

0:10:07.533,0:10:11.097
''Long Beach'te tüm gece [br]açık bir mezeci var,

0:10:11.121,0:10:13.363
10 dakikada gideriz.'' falan diyorduk

0:10:13.387,0:10:16.108
ve gidiyorduk. Tıpkı 60'lı yıllar gibi,[br]trafik yok.

0:10:16.132,0:10:19.887
Oradaki restoran sahipleri [br]merak edip sorardı:

0:10:19.911,0:10:22.742
''Siz de kimsiniz?

0:10:22.766,0:10:26.939
''Neden restoranıma[br]gecenin 3'ünde geliyorsunuz?''

0:10:27.303,0:10:31.692
Sonra bizim bir grup[br]Marslı olduğumuzu anladılar.

0:10:31.716,0:10:32.982
(Kahkaha)

0:10:33.006,0:10:37.181
gecenin bir yarısı Los Angeles yollarında

0:10:37.313,0:10:40.656
Dünya saatiyle gece yarısı[br]dolaşan Marslılar.

0:10:40.680,0:10:45.477
Gerçekten de kendimize[br]Marslı demeye başladık.

0:10:45.926,0:10:51.532
Mars saatine göre çalışan bizler[br]kendimize Marslı derken

0:10:51.556,0:10:54.409
diğer herkese Dünyalı diyorduk.

0:10:54.433,0:10:55.733
(Kahkaha)

0:10:55.757,0:11:01.452
Çünkü her gün bir ileriki [br]saat dilimine geçtiğinizde

0:11:01.476,0:11:07.289
kendinizi herkesten farklı [br]hissetmeye başlıyorsunuz.

0:11:07.313,0:11:11.522
Gerçekten kendi dünyanızda yaşıyorsunuz.

0:11:12.049,0:11:18.974
Üstünde ''Mars saatinden sağ çıktım.[br]Sol 0-90'' yazan bir rozetim var.

0:11:18.998,0:11:21.743
Ekranda bir resmini görebilirsiniz.

0:11:21.767,0:11:27.396
Bu rozetleri taktık çünkü[br]Mars üzerinde çalışırken

0:11:27.420,0:11:32.469
Mars'taki araçta mümkün olduğu[br]kadar etkin olmak

0:11:32.493,0:11:34.803
ve zamanımızı en iyi şekilde [br]kullanmak istiyoruz.

0:11:34.807,0:11:38.693
Yine de üç dört aydan fazla[br]Mars saatinde kalmıyoruz.

0:11:38.717,0:11:43.813
Eninde sonunda uyarlanmış Mars saatine [br]geçeceğiz, şu an üzerinde çalışıyoruz.

0:11:44.334,0:11:49.181
Çünkü bu iş bedenleriniz ve aileleriniz[br]için çok zor bir hâle geliyor.

0:11:49.205,0:11:54.087
Üzerimizde çalışma yapan[br]uyku araştırmacıları vardı,

0:11:54.111,0:11:59.148
çünkü insanların günlerini uzatmaya[br]çalışması alışagelmiş bir şey değildi.

0:11:59.357,0:12:02.548
Bir aktigraf takmaya başladım

0:12:02.572,0:12:03.862
ve 30'umuz üzerinde

0:12:03.886,0:12:07.512
uyku yoksunluğu deneyleri yapılacaktı.

0:12:07.536,0:12:11.099
Deney için gelir ve [br]her seferinde uyuyakalırdım.

0:12:11.123,0:12:17.765
Tekrarlarsam, yani bir süre sonra [br]bedeniniz bunu kaldıramıyor.

0:12:17.789,0:12:21.104
Her ne kadar harika da olsa.

0:12:21.128,0:12:25.642
Ekibin diğer üyeleriyle birbirimize[br]inanılmaz derecede bağlandık,

0:12:25.666,0:12:28.506
ama bunu devam ettirmek zor.

0:12:29.488,0:12:35.673
Bu keşif araçlı görevler güneş sistemine[br]doğru attığımız ilk adım.

0:12:35.697,0:12:40.770
Birden fazla gezegen üstünde nasıl[br]yaşayacağımızı öğreniyoruz.

0:12:40.794,0:12:45.870
Çok gezegenli olmak adına[br]bakış açımızı değiştiriyoruz.

0:12:46.188,0:12:48.983
Bir dahaki sefere bir[br]Yıldız Savaşları filmi

0:12:49.007,0:12:52.682
ve Dagobah sisteminden Tatooine'e[br]giden insanlar gördüğünüzde,

0:12:52.706,0:12:57.740
insanları buralara ulaştırmanın[br]ne demek olduğunu düşünün.

0:12:58.040,0:13:01.282
Birbirlerinden uzak ve ayrı olmanın

0:13:01.306,0:13:04.346
onlara ne hissettirdiğini

0:13:04.970,0:13:08.374
ve zamanın lojistiğini.

0:13:09.182,0:13:13.734
Henüz Mars'a insan göndermedik[br]ama göndermeyi umuyoruz.

0:13:13.758,0:13:17.597
SpaceX, NASA ve dünyanın

0:13:17.621,0:13:21.110
diğer tüm uluslararası uzay kuruluşları

0:13:21.134,0:13:24.901
birkaç 10 yıllık süre içinde[br]bunu gerçekleştirmeyi umuyor.

0:13:24.925,0:13:30.750
Çok yakında Mars'ta insanlar olacak[br]ve çok gezegenli olacağız.

0:13:31.245,0:13:33.657
Mars'a gidecek genç erkek veya kadın

0:13:33.681,0:13:40.681
belki de şu an aramızda[br]dinleyicilerin arasında.

0:13:41.446,0:13:47.048
14 yaşımdan beri bu görevlerde[br]JPL'de çalışmak istedim ve

0:13:47.072,0:13:49.294
bunun bir parçası olma [br]ayrıcalığına sahibim.

0:13:49.318,0:13:53.372
Bu günler uzay programı[br]için olağanüstü günler

0:13:53.396,0:13:56.570
ve hepimiz bu yolculukta birlikteyiz.

0:13:56.594,0:14:01.805
Gün bana yetmiyor diye [br]tekrar düşündüğünüzde,

0:14:01.829,0:14:06.607
şunu hatırlayın; bu[br]Dünyalı bakış açısına göre.

0:14:06.631,0:14:07.782
Teşekkür ederim.

0:14:08.138,0:14:12.138
(Alkış)