WEBVTT 00:00:06.446 --> 00:00:09.026 W latach 2016 do 2019 00:00:09.026 --> 00:00:13.321 meteorolodzy zanotowali rekordowe fale upałów na całym świecie, 00:00:13.321 --> 00:00:16.821 szalejące pożary w Kalifornii i Australii 00:00:16.821 --> 00:00:21.801 i najdłuższą w historii serię tropikalnych cyklonów piątego stopnia. 00:00:21.801 --> 00:00:26.611 Liczba skrajnych wypadków pogodowych zwiększa się od 40 lat, 00:00:26.611 --> 00:00:30.521 a obecne prognozy wskazują na to, że wzrost ten będzie się utrzymywał. 00:00:30.521 --> 00:00:34.021 Jednak czy te kataklizmy to jedynie zła pogoda? 00:00:34.021 --> 00:00:37.451 Czy może skutek zmian klimatycznych? 00:00:37.451 --> 00:00:38.751 By znaleźć na to odpowiedź, 00:00:38.751 --> 00:00:42.511 trzeba pojąć różnice między pogodą a klimatem: 00:00:42.511 --> 00:00:48.022 czym są, jak je prognozować, a następnie interpretować. NOTE Paragraph 00:00:48.022 --> 00:00:52.078 Meteorolodzy definiują pogodę jako stan atmosferyczny 00:00:52.078 --> 00:00:54.908 w danym miejscu, o danym czasie. 00:00:54.908 --> 00:00:58.318 Obecnie badacze umieją przewidzieć pogodę regionalną na tydzień z góry 00:00:58.318 --> 00:01:01.088 z trafnością przeszło 80%. 00:01:01.421 --> 00:01:05.485 Klimatem określa się średnią warunków atmosferycznych regionu 00:01:05.485 --> 00:01:08.685 w ciągu miesiąca lub dłużej. 00:01:08.685 --> 00:01:13.110 Przewidywania klimatyczne mogą prognozować średnią temperaturę na następne dekady, 00:01:13.110 --> 00:01:17.719 ale nie powiedzą, jakich zdarzeń pogodowych można się spodziewać. NOTE Paragraph 00:01:17.719 --> 00:01:21.775 Te dwa sposoby prognozowania podają zupełnie inne informacje, 00:01:21.775 --> 00:01:24.875 bo opierają się na różnych danych. NOTE Paragraph 00:01:24.875 --> 00:01:26.275 By przewidzieć pogodę, 00:01:26.275 --> 00:01:30.415 meteorolodzy muszą zmierzyć wstępny stan atmosferyczny. 00:01:30.415 --> 00:01:35.380 Stanowi o nim poziom opadów, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność, 00:01:35.380 --> 00:01:40.282 prędkość i kierunek wiatru, które określają pogodę danego regionu. 00:01:40.282 --> 00:01:45.063 Dwa razy dziennie, meteorolodzy z ośmiuset różnych stacji na świecie 00:01:46.356 --> 00:01:47.983 wypuszczają do atmosfery balony. 00:01:47.983 --> 00:01:51.923 Balony dźwigają narzędzia zwane radiosondami, 00:01:51.923 --> 00:01:53.444 które mierzą początkowe warunki, 00:01:53.444 --> 00:01:57.284 a następnie odsyłają wyniki do międzynarodowych centrów pogodowych. 00:01:57.284 --> 00:02:01.014 Tam przepuszcza się wyniki przez fizyczne modele predykcyjne, 00:02:01.014 --> 00:02:03.954 generujące ostateczną prognozę pogody. NOTE Paragraph 00:02:03.954 --> 00:02:07.394 Niestety, coś powstrzymuje globalną sieć danych 00:02:07.394 --> 00:02:09.804 przed tworzeniem doskonałej prognozy: 00:02:09.804 --> 00:02:13.494 pogoda jest z zasady systemem chaotycznym. 00:02:13.494 --> 00:02:17.807 To system tak delikatny, że uniemożliwia idealne prognozy, 00:02:17.807 --> 00:02:21.807 jeśli brak nam absolutnej znajomości wszystkich elementów. 00:02:21.807 --> 00:02:23.907 Przez okres choćby dziesięciu dni 00:02:23.907 --> 00:02:30.015 nawet najmniejsze zakłócenia mogą mocno wpłynąć na warunki atmosferyczne, 00:02:30.015 --> 00:02:35.278 co uniemożliwia przewidzenie pogody na więcej niż dwa tygodnie naprzód. NOTE Paragraph 00:02:35.278 --> 00:02:39.278 Przewidywania klimatu, z drugiej strony, są o wiele mniej burzliwe, 00:02:39.278 --> 00:02:41.218 częściowo dlatego, że z definicji 00:02:41.218 --> 00:02:45.398 klimat danego regionu to średnia wszystkich jego danych pogodowych. 00:02:45.398 --> 00:02:48.378 Prognozy klimatu ignorują również 00:02:48.378 --> 00:02:50.868 bieżące zdarzenia atmosferyczne, 00:02:50.868 --> 00:02:54.128 a skupiają się na zakresie tego, co może się wydarzyć. 00:02:54.128 --> 00:02:57.748 Parametry te znane są jako warunki brzegowe 00:02:57.748 --> 00:03:03.064 i, jak sama nazwa wskazuje, ograniczają klimat i pogodę. NOTE Paragraph 00:03:03.064 --> 00:03:07.186 Przykładem warunku granicznego jest promieniowanie słoneczne. 00:03:07.186 --> 00:03:12.450 Dzięki analizie dokładnego dystansu i kąta zawartego między słońcem a danym miejscem 00:03:12.450 --> 00:03:16.160 umiemy ustalić ilość ciepła, jaką dany obszar otrzyma. 00:03:16.160 --> 00:03:19.380 A skoro znamy zachowanie słońca w ciągu całego roku, 00:03:19.380 --> 00:03:22.820 możemy trafnie przewidzieć jego wpływ na temperaturę. 00:03:22.820 --> 00:03:25.250 Uśrednienia na podstawie danych z wielu lat 00:03:25.250 --> 00:03:29.742 ukazują okresowe schematy, w tym pory roku. NOTE Paragraph 00:03:29.742 --> 00:03:32.053 Wartości większości warunków brzegowych 00:03:32.053 --> 00:03:34.693 są dobrze określone i prawie się nie zmieniają. 00:03:34.693 --> 00:03:39.401 Pozwala to badaczom na rzetelne przewidywanie klimatu na przyszłe lata. 00:03:39.401 --> 00:03:41.741 Szkopuł w tym, 00:03:41.741 --> 00:03:44.421 że nawet najmniejsza zmiana warunków brzegowych 00:03:44.421 --> 00:03:48.656 reprezentuje o wiele większą zmianę dla chaotycznego systemu pogodowego. 00:03:48.656 --> 00:03:49.786 Dla przykładu, 00:03:49.786 --> 00:03:53.775 temperatura na ziemi wzrosła o prawie 1 stopień Celsjusza 00:03:53.775 --> 00:03:56.256 przez ostatnie 150 lat. 00:03:56.256 --> 00:03:58.666 Zmiana ta może się wydać niewielka, 00:03:58.666 --> 00:04:02.226 jednak ten 1 stopień różnicy dodał do atmosfery równowartość energii 00:04:02.226 --> 00:04:06.904 prawie jednego miliona głowic nuklearnych. 00:04:06.904 --> 00:04:11.545 Ten ogromny napływ energii już spowodował dramatyczny wzrost 00:04:11.545 --> 00:04:15.722 liczby gorących prądów, susz czy fal sztormowych. NOTE Paragraph 00:04:15.722 --> 00:04:21.651 Czy wzrost częstotliwości skrajnej pogody to przypadek, czy zmiana klimatyczna? 00:04:21.651 --> 00:04:23.001 Odpowiedź jest taka, 00:04:23.001 --> 00:04:26.441 że podczas gdy pogoda zawsze będzie chaotycznym systemem, 00:04:26.441 --> 00:04:31.782 zmiany klimatyczne rzeczywiście sprzyjają skrajnym zdarzeniom pogodowym. NOTE Paragraph 00:04:31.782 --> 00:04:36.820 Naukowcy zgodnie uważają, że klimat się zmienia, 00:04:36.820 --> 00:04:40.490 a działalność ludzka przyspiesza te zmiany. 00:04:40.490 --> 00:04:41.890 Na szczęście możemy ustalić, 00:04:41.890 --> 00:04:46.253 które z zachowań ludzkich najbardziej wpływają na klimat, 00:04:46.253 --> 00:04:49.513 śledząc zmiany warunków granicznych. 00:04:49.513 --> 00:04:53.840 Nawet jeśli pogoda za miesiąc pozostaje zagadką, 00:04:53.840 --> 00:04:59.120 możemy wspólnie ratować klimat na przyszłe stulecia.