Αναλογιστείτε για λίγο έναν ιό. Τι σας έρχεται στο μυαλό; Μια ασθένεια; Ένας φόβος; Πιθανόν κάτι πολύ δυσάρεστο. Κι όμως, δεν είναι όλοι οι ιοί ίδιοι. Είναι αλήθεια πως ορισμένοι προκαλούν καταστροφικές ασθένειες. Άλλοι όμως ακριβώς το αντίθετο -- μπορούν να θεραπεύσουν μια ασθένεια. Αυτοί οι ιοί ονομάζονται «φάγοι». Τώρα, η πρώτη φορά που άκουσα για τους φάγους ήταν το 2013. Ο πεθερός μου, που είναι χειρουργός, μου έλεγε για μια γυναίκα ασθενή του. Η γυναίκα είχε τραυματιστεί στο γόνατο, που χρειαζόταν πολλές εγχειρήσεις, και παράλληλα ανέπτυξε μια χρόνια βακτηριακή λοίμωξη στο πόδι της. Δυστυχώς για αυτήν, τα βακτήρια που προκάλεσαν τη λοίμωξη δεν ανταποκρίνονταν σε κανένα διαθέσιμο αντιβιοτικό. Σε αυτό το στάδιο, λοιπόν, η μόνη επιλογή ήταν να ακρωτηριάσει το πόδι της για να σταματήσει την εξέλιξη της λοίμωξης. Τώρα, ο πεθερός μου ήθελε απελπισμένα να βρει μια διαφορετική λύση και έκανε αίτηση για μια πειραματική, θεραπεία έσχατης λύσης με φάγους. Και μαντέψτε... Δούλεψε! Μέσα σε τρεις εβδομάδες χρήσης των φάγων η χρόνια λοίμωξη είχε υποχωρήσει εκεί που πριν κανένα αντιβιοτικό δεν είχε αποτέλεσμα. Είχα ενθουσιαστεί από αυτή την αλλόκοτη ιδέα: ιοί να θεραπεύουν μια λοίμωξη. Ακόμη και σήμερα, με ενθουσιάζει η προοπτική των φάγων στην ιατρική. Και, μάλιστα, παραιτήθηκα πέρυσι για να φτιάξω μια εταιρία πάνω σε αυτό. Τώρα, τι είναι ο «φάγος»; Η εικόνα που βλέπετε εδώ είναι από ένα ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Αυτό σημαίνει πως αυτό που βλέπουμε είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικά μικρό. Οι κόκκοι στη μέση με το κεφάλι, το μακρύ σώμα και μερικά πόδια -- αυτή είναι η εικόνα ενός πρωτότυπου φάγου. Είναι κάπως χαριτωμένο. (Γέλια) Τώρα, κοιτάξτε το χέρι σας. Με την ομάδα μας, υπολογίζουμε ότι υπάρχουν πάνω από 10 δισ. φάγοι σε καθένα από τα χέρια σας. Μα τι κάνουν εκεί; (Γέλια) Λοιπόν, οι ιοί είναι καλοί στο να μολύνουν κύτταρα. Και οι φάγοι στο να μολύνουν βακτήρια. Και το χέρι σας, όπως και όλο μας το σώμα, είναι γεμάτο από βακτήρια, πράγμα που το κάνει ιδανικό μέρος για να ευδοκιμήσουν οι φάγοι. Γιατί στο κάτω κάτω, οι φάγοι κυνηγούν βακτήρια. Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζετε ότι οι φάγοι είναι επιλεκτικοί κυνηγοί. Συνήθως, ένας φάγος μολύνει μόνο ένα είδος βακτηρίων. Οπότε σε αυτή την εικόνα, ο φάγος που βλέπετε κυνηγάει ένα βακτήριο που ονομάζεται χρυσίζων σταφυλόκοκκος, γνωστός ως MRSA, στη μορφή που είναι ανθεκτική στα αντιβιοτικά. Προκαλεί λοιμώξεις στο δέρμα ή σε τραύματα. Ο τρόπος που ο φάγος κυνηγάει είναι με τα πόδια του. Τα πόδια στην ουσία είναι πολύ ευαίσθητοι υποδοχείς, που αναζητούν την κατάλληλη επιφάνεια πάνω σε ένα βακτήριο. Όταν βρίσκει την επιφάνεια, ο φάγος προσδένεται πάνω στο βακτηριακό τοίχωμα και στη συνέχεια εγχέει το DNA του. Το DNA βρίσκεται στην κεφαλή του φάγου και εισέρχεται στο βακτήριο περνώντας από το μακρύ σώμα. Σε αυτό το σημείο, ο φάγος επαναπρογραμματίζει το βακτήριο ώστε να παράγει πολλούς νέους φάγους. Το βακτήριο, στην ουσία, γίνεται εργοστάσιο παραγωγής φάγων. Με το που συσσωρευθούν 50-100 φάγοι μέσα σε ένα βακτήριο, μπορούν να απελευθερώσουν μία πρωτεΐνη που καταστρέφει το τοίχωμα του βακτηρίου. Καθώς το βακτήριο λύεται, οι φάγοι βγαίνουν έξω κι αρχίζει πάλι το κυνήγι μόλυνσης ενός άλλου βακτηρίου. Με συγχωρείτε, αυτό ακούστηκε πάλι σαν τρομακτικός ιός. Aλλά ακριβώς αυτή η ικανότητα των φάγων --να πολλαπλασιάζονται μέσα στα βακτήρια και να τα σκοτώνουν-- τους κάνει τόσο ενδιαφέροντες από ιατρικής απόψεως. Το άλλο κομμάτι που βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι η μεγάλη έκταση που έχει πάρει όλο αυτό. Μόλις 5 χρόνια πριν, δεν είχα ιδέα τι είναι οι φάγοι. Κι όμως, σήμερα μπορώ να σας πω ότι είναι κομμάτι μιας φυσικής αρχής. Οι φάγοι και τα βακτήρια μας πάνε πίσω στην πρώιμη εποχή της εξέλιξης. Πάντα υπήρχαν αλληλένδετα, ελέγχοντας το ένα το άλλο. Όπως είναι δηλαδή η σχέση του γιν με το γιάνγκ, του θηρευτή με το θήραμα αλλά σε μικροσκοπικό επίπεδο. Κάποιοι επιστήμονες έχουν υπολογίσει ότι οι φάγοι είναι οι πιο πολυπληθείς οργανισμοί στον πλανήτη μας. Οπότε, πριν μιλήσουμε για την προοπτική τους στην ιατρική, θεωρώ πως όλοι πρέπει να ξέρουμε για τους φάγους και τον ρόλο τους στη Γη: κυνηγούν, μολύνουν και σκοτώνουν βακτήρια. Τώρα, πως γίνεται να έχουμε κάτι που δουλεύει τόσο καλά στη φύση κάθε μέρα, παντού γύρω μας, αλλά στα περισσότερα μέρη στον κόσμο, να μην έχουμε ούτε ένα φάρμακο στην αγορά, που χρησιμοποιεί αυτή την αρχή ενάντια στις βακτηριακές λοιμώξεις; Η απλή απάντηση είναι: κανείς ως τώρα δεν έχει αναπτύξει ένα τέτοιο φάρμακο, τουλάχιστον όχι ένα που να συμμορφώνεται στα δυτικά ρυθμιστικά πρότυπα που θέτουν τη βάση για τον περισσότερο κόσμο. Για να καταλάβουμε το γιατί, πρέπει να κοιτάξουμε στο παρελθόν. Αυτή είναι η φωτογραφία του Φίλιξ Ντε Χερέλ. Ενός εκ των δύο επιστημόνων, στους οποίους οφείλουμε την ανακάλυψη των φάγων. Μόνο που όταν τους ανακάλυψε το 1917, δεν είχε ιδέα τι ακριβώς ανακάλυψε. Ενδιαφερόταν για μία ασθένεια που ονομαζόταν βακτηριακή δυσεντερία, μια βακτηριακή λοίμωξη που προκαλεί σοβαρή διάρροια, και τότε σκότωνε, μάλιστα, πολλούς ανθρώπους, καθώς δεν είχε ανακαλυφθεί θεραπεία για τις βακτηριακές λοιμώξεις. Κοιτούσε δείγματα ασθενών που είχαν επιβιώσει από αυτή την ασθένεια. Και βρήκε ότι κάτι παράξενο συνέβαινε. Κάτι στο δείγμα σκότωνε τα βακτήρια που θεωρούνταν ότι προκαλούσαν την ασθένεια. Για να βρει τι συνέβαινε, έκανε ένα ευφυές πείραμα. Πήρε το δείγμα, το διήθησε μέχρι να σιγουρευτεί ότι μόνο κάτι πολύ μικρό θα μπορούσε να παραμείνει, και μετά πήρε μια μικρή σταγόνα και την πρόσθεσε σε νέα καλλιέργεια βακτηρίων. Και παρατήρησε ότι μέσα σε μερικές ώρες τα βακτήρια είχαν σκοτωθεί. Έπειτα το επανέλαβε, πάλι με διήθηση, πήρε μια μικρή σταγόνα, και την πρόσθεσε στην επόμενη παρτίδα βακτηρίων. Το έκανε 50 φορές στη σειρά, πάντα καταλήγοντας το ίδιο αποτέλεσμα. Και σ' αυτό το σημείο έβγαλε δύο συμπεράσματα: Πρώτον, το προφανές: ναι, κάτι σκότωνε τα βακτήρια, και ήταν μέσα σε αυτό το υγρό. Το δεύτερο: αυτό το κάτι έπρεπε να ήταν βιολογικής φύσης, επειδή μία μικρή σταγόνα ήταν αρκετή για να έχει τεράστιο αντίκτυπο. Αποκάλεσε τον παράγοντα που βρήκε «αόρατο μικρόβιο» και του έδωσε το όνομα «βακτηριοφάγος», που σημαίνει κυριολεκτικά «αυτός που τρώει βακτήρια». Κι αυτή, παρεμπιπτόντως, είναι μία από τις πιο θεμελιώδεις ανακαλύψεις της σύγχρονης μικροβιολογίας. Πάρα πολλές σύγχρονες τεχνικές στηρίζονται στην κατανόηση της λειτουργίας των φάγων-- τόσο στη γονιδιωματική επεξεργασία, μα και σε άλλους τομείς. Και μόλις σήμερα, το βραβείο Νόμπελ Χημείας απονεμήθηκε σε δύο επιστήμονες που δουλεύουν με φάγους και ανέπτυξαν φάρμακα βασισμένα σε αυτό. Τώρα, τις δεκαετίες του 1920 και 1930, οι άνθρωποι αμέσως είδαν την ιατρική προέκταση των φάγων. Στο κάτω κάτω, αν και αόρατο, υπήρχε κάτι που με βεβαιότητα σκότωνε βακτήρια. Εταιρίες που υπάρχουν μέχρι και σήμερα, όπως η Άμποτ, η Σκουίμπ ή η Λίλυ, πουλούσαν έτοιμα σκευάσματα φάγων. Αλλά η αλήθεια είναι ότι, αν ξεκινάς με ένα αόρατο μικρόβιο, είναι δύσκολο να φτάσεις σε ένα αξιόπιστο φάρμακο. Φανταστείτε να πάτε στον ΕΟΦ σήμερα και να τους μιλήσετε για έναν αόρατο ιό που θέλετε να δώσετε σε ασθενείς. Όταν εμφανίστηκαν τα χημικά αντιβιοτικά το '40, άλλαξαν εντελώς το τοπίο. Κι αυτός ο τύπος έπαιξε σημαντικό ρόλο. Είναι ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ. Κέρδισε το βραβείο Νόμπελ στην ιατρική χάρη στη συνεισφορά του στην ανάπτυξη του πρώτου αντιβιοτικού, της πενικιλλίνης. Και τα αντιβιοτικά λειτουργούν πολύ διαφορετικά από τους φάγους. Ως επί το πλείστον,αναστέλλουν την ανάπτυξη των βακτηρίων, και δεν του νοιάζει ιδιαίτερα το είδος των βακτηρίων. Αυτά που ονομάζουμε ευρέως φάσματος καταπολεμούν πολλά είδη βακτηρίων που υπάρχουν. Συγκρίνετέ τα με τους φάγους, που δρουν πολύ περιορισμένα εναντίον ενός μόνο είδους βακτηρίων, και θα καταλάβετε το εμφανές πλεονέκτημα. Τότε, αυτό θα φαινόταν σαν όνειρο που έγινε πραγματικότητα. Είχες έναν ασθενή με πιθανή βακτηριακή λοίμωξη, του έδινες το αντιβιοτικό, και χωρίς να χρειάζεται να ξέρεις τίποτα για τα βακτήρια που προκάλεσαν τη νόσο, πολλοί από τους ασθενείς θεραπεύονταν. Κι έτσι, καθώς βγάζαμε όλο και περισσότερα αντιβιοτικά έγιναν, ορθώς, η πρώτη γραμμή θεραπείας των βακτηριακών λοιμώξεων. Και, παρεμπιπτόντως, συνέβαλαν εξαιρετικά στο προσδοκώμενο ζωής μας. Σήμερα μπορούμε να κάνουμε σύνθετες ιατρικές πράξεις και χειρουργεία επειδή έχουμε αντιβιοτικά και δε ρισκάρουμε να πεθάνει ο ασθενής την επόμενη κιόλας μέρα από μία βακτηριακή λοίμωξη, που μπορεί να κολλήσει στο χειρουργείο. Έτσι αρχίσαμε να ξεχνάμε τους φάγους, ειδικά στη δυτική ιατρική. Και ως ένα βαθμό, ενώ μεγάλωνα η ιδέα ήταν: έχουμε τελειώσει με τις βακτηριακές λοιμώξεις -- έχουμε αντιβιοτικά. Φυσικά σήμερα ξέρουμε ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Σήμερα, οι περισσότεροι από εσάς γνωρίζετε για τα υπερβακτήρια. Αυτά είναι βακτήρια που ανέπτυξαν αντοχή σε πολλά, αν όχι όλα, τα αντιβιοτικά που έχουμε στη διάθεσή μας για να θεραπεύσουμε μια λοίμωξη. Πώς φτάσαμε εδώ; Λοιπόν, δεν ήμασταν τόσο έξυπνοι όσο νομίζαμε. Ενώ χρησιμοποιούσαμε αντιβιοτικά παντού -- σε νοσοκομεία για πρόληψη και θεραπεία, στο σπίτι για απλό κρύωμα, σε φάρμες για να κρατήσουμε τα ζώα υγιή -- τα βακτήρια εξελίσσονταν. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης που δέχονταν από τα αντιβιοτικά, επιβίωσαν εκείνα τα βακτήρια με την καλύτερη ικανότητα προσαρμογής. Σήμερα τα ονομάζουμε «πολυανθεκτικά βακτήρια». Και ακούστε ένα τρομακτικό νούμερο. Σε μια πρόσφατη έρευνα της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, υπολογίστηκε ότι περίπου το 2050, 10 εκατομμύρια άνθρωποι ίσως πεθαίνουν ετησίως από πολυανθεκτικές λοιμώξεις. Συγκρίνετέ το με τους οκτώ εκατομμύρια θανάτους από καρκίνο ετησίως σήμερα και θα δείτε πόσο τρομακτικός είναι ο αριθμός. Τα καλά νέα όμως είναι ότι έχουμε ακόμη τους φάγους. Και σας λέω ότι δεν φοβήθηκαν την υπερανθεκτικότητα. (Γέλια) Ακόμη κυνηγούν και σκοτώνουν χαρούμενοι βακτήρια ολόγυρα μας. Και επίσης έχουν παραμείνει επιλεκτικοί, πράγμα που σήμερα είναι καλό. Σήμερα μπορούμε να αναγνωρίσουμε με αξιοπιστία ένα παθογόνο βακτήριο που προκαλεί διάφορες λοιμώξεις. Και η εκλεκτικότητά τους θα μας βοηθήσει να αποφύγουμε παρενέργειες που συχνά σχετίζονται με αντιβιοτικά ευρέως φάσματος. Αλλά ίσως το καλύτερο νέο είναι: δεν είναι πλέον ένα αόρατο μικρόβιο. Μπορούμε να τους δούμε. Και είδαμε έναν μαζί πριν. Μπορούμε να αναλύσουμε το DNA τους. Καταλαβαίνουμε πώς πολλαπλασιάζονται. Και καταλαβαίνουμε τους περιορισμούς. Είμαστε σε καλό σημείο για να αναπτύξουμε τώρα ισχυρά και αξιόπιστα φάρμακα βασισμένα σε φάγους. Κι αυτό είναι που συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Πάνω από 10 εταιρίες βιοτεχνολογίας, μαζί και η δικιά μας, αναζητούν εφαρμογές φάγων σε ανθρώπους για τη θεραπεία βακτηριακών λοιμώξεων. Διάφορες κλινικές μελέτες δρομολογούνται σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Έτσι, είμαι πεπεισμένος ότι βρισκόμαστε στο χείλος μιας αναγέννησης της θεραπείας με φάγους. Για μένα, ο σωστός τρόπος να απεικονίσεις έναν φάγο είναι κάπως έτσι. (Γέλια) Για μένα, οι φάγοι είναι οι σούπερ-ήρωες που περιμέναμε στη μάχη μας κατά των πολυανθεκτικών λοιμώξεων. Άρα την επόμενη φορά που θα σκεφτείτε έναν ιό, κρατήστε αυτή την εικόνα στο μυαλό σας. Στην τελική, μία μέρα ένας φάγος μπορεί να σας σώσει τη ζωή. Ευχαριστώ! (Χειροκρότημα)