Các thị trường không chính thống ở châu Phi thường được cho là hỗn loạn và thiếu sức sống. Nhược điểm khi nghe đến từ "không chính thống" là ta tự động liên tưởng đến tiêu cực, dẫn đến hậu quả lớn và thiệt hại kinh tế, dễ dàng làm tăng hoặc giảm 40-60% tỷ suất lợi nhuận của riêng thị trường không chính thống. Là một phần công việc lập bản đồ hệ sinh thái thương mại phi chính thống chúng tôi tiến hành nghiên cứu tất cả báo cáo và nghiên cứu về thương mại xuyên biên giới ở Đông Phi, từ 20 năm trước tới nay, làm nền móng cho chúng tôi tìm ra vấn đề nằm ở đâu, điều gì đang ngăn cản thương mại không chính thống phát triển. Trong 20 năm qua chúng tôi phát hiện ra rằng, chưa một ai phân biệt bất hợp pháp - như các hành vi buôn lậu trong khu vực kinh tế không chính thống với việc hợp pháp nhưng không được ghi chép lại như buôn bán cà chua, cam, hoa quả. Sự kết tội này -- trong tiếng Swahili dùng từ "biashara" để chỉ thương mại và mậu dịch, với từ "magendo", nghĩa là nhập hàng chui hoặc buôn lậu -- việc kết nội thị trường không chính thống này, nếu không phân biệt rõ ràng các khía cạnh trong tiếng Anh, mỗi nền kinh tế châu Phi dễ dàng chịu thiệt hại thêm từ 60 tới 80% tốc độ tăng trưởng GDP hằng năm, bởi chúng ta đang không nhận ra được động cơ giữ cho nền kinh tế phát triển. Kinh tế không chính thống đang tạo ra việc làm với tốc độ gấp bốn lần với nền kinh tế chính thống, thường được gọi là nền kinh tế "hiện đại". Nó tạo ra việc làm và thu nhập cho lao động thường được coi là "thiếu kỹ năng" nhất. Nhưng liệu ô tô cũ có thể biến thành máy chiên khoai tây? Vậy nên, thưa các vị, đây chính là điều thực sự cần được công nhận. Ngày nào định kiến vẫn tiếp tục cho rằng việc này là phạm tội, là đen tối, là phi pháp, sẽ không có bất cứ nỗ lực nào được đưa ra để hợp nhất nền kinh tế không chính thống và chính thống thậm chí là toàn cầu. Tôi sẽ kể cho các bạn nghe câu chuyện về Teresia, một tiểu thương đã làm thay đổi mọi định kiến của chúng tôi, khiến chúng tôi phải nhìn nhận lại những rập khuôn mà mình đã có, suốt 20 năm nghiên cứu. Teresia bán quần áo dưới một gốc cây ở thị trấn Malaba, nằm ở biên giới giữa Uganda và Kenya. Ai cũng cho rằng đây là một công việc đơn giản, đúng chứ? Đem treo quần áo mới lên các cành cây, trưng bày các tấm lụa, ngồi xuống, đợi khách đến, chỉ vậy thôi. Cô ấy là mọi thứ chúng tôi kỳ vọng trên lý thuyết, và theo khảo sát, thậm chí, là mẹ đơn thân muốn làm ăn, để nuôi nấng lũ trẻ. Vậy điều gì đã làm chúng tôi thay đổi suy nghĩ? Điều gì là bất ngờ? Đầu tiên, Teresia trả phí kinh doanh cho chính quyền tỉnh, mỗi ngày đi làm, để có quyền dựng quầy dưới gốc cây. Cô ấy đã làm điều đó suốt bảy năm qua, và giữ hoá đơn để lưu sổ sách. Không phải là một phụ nữ bên lề xã hội, chịu thiệt thòi, một cô bán hàng người châu Phi yếu đuối bên vệ đường -- Không. Chúng tôi nhìn thấy một nhà kinh doanh biết theo dõi doanh thu hằng năm; người có hẳn một hệ thống bán lẻ từ Uganda để chuyển hàng hóa; có xe đẩy để nhập hàng, hay có đại diện ví di động để đến thu tiền vào cuối mỗi tối. Bạn thử đoán xem trung bình mỗi tháng Terersia tiêu bao nhiêu tiền vào hàng hóa -- trữ quần áo mới mà cô ấy lấy từ Nairobi? Một nghìn năm trăm đô Mỹ. Tầm 20.000 đô Mỹ đầu tư vào hàng hóa thương mại và dịch vụ mỗi năm. Đây là Teresia, người vô hình, người trung gian ẩn mặt. Và cô chỉ là một phần của cả cộng đồng tiểu thương, những doanh nghiệp nhỏ tại những thị trấn như thế này. Ít ra, tại biên giới Malaba, cô ấy là đầu mối, vẫn còn những người khác nối dài chuỗi giá trị dễ dàng nắm ba mảng làm ăn, và đầu tư từ 2.500 đến 3.000 đô mỗi tháng. Vì vậy, vần đề không phải là vi phạm pháp luật; bạn không thể kết tội một người đã trả phí cho mình. Đó là thiếu sót trong việc công nhận họ. Hệ thống ngân hàng và các cơ quan không công nhận họ là một cơ sở kinh doanh nhỏ, và thực tế, hơn nữa, bạn biết đó cái cây của cô ấy không có địa chỉ rõ ràng. Vì thế, cô ấy bị mắc kẹt ở giữa. Cô ấy đã lọt qua khe hở của những định kiến. Bạn có biết về những khoản vay nhỏ hỗ trợ nữ tiểu thương Châu Phi? Họ sẽ cho cô ấy vay 50 hoặc 100 đô. Cô ấy sẽ làm gì với số tiền đó? Vì cô ấy cần gấp 10 lần số đó mỗi tháng chỉ để nhập hàng -- chưa nói đến những dịch vụ phụ thêm hoặc những hoạt động hỗ trợ khác. Đây là những người nằm ngoài những rập khuôn chính sách về lao động chân tay và tầng lớp ngoài rìa, cũng không là cổ cồn trắng, làm văn phòng, làm công ăn lương hay những công chức có hưu trí, những thành phần của tầng lớp trung lưu. Thay vào đó, điều ta có ở đây là những doanh nghiệp siêu nhỏ, những hạt giống màu mỡ của doanh nghiệp và hộ kinh doanh giúp duy trì guồng máy kinh tế. Họ mang thức ăn đến cho ta. Thậm chí, ngay tại khách sạn này, những người vô hình -- người bán thịt, người làm bánh người làm nến -- họ làm ra những cỗ máy tạo ra món khoai tây chiên và cả những chiếc giường. Đó đều là những nữ thương nhân vô hình đang buôn bán xuyên biên giới, cả hai bên đường, và vì thế, họ cũng vô hình với những dữ liệu thu thập. Và họ hòa trộn trong thị trường không chính thống rộng lớn nơi mà họ không bận tâm đến việc phân loại ai buôn lậu, ai trốn thuế, ai buôn bán trái phép ai không, và những nữ lái buôn, và người cung cấp thực phẩm và nuôi nấng con cái học lên đại học. Đó thực sự là điều tôi muốn đề cập ở đây. Đó là tất cả mọi thứ ta cần để bắt đầu hành động. Liệu ta có thể bắt đầu công nhân kỹ năng và công việc của họ? Ta có thể làm thay đổi nền kinh tế không chính thống bằng việc công nhận nó từ đó, tạo điều kiện mở cửa cho họ bước vào, hoặc hợp nhất vào nền kinh tế chính thống, với toàn cầu, với toàn hệ thống. Xin cảm ơn tất cả mọi người. (Vỗ tay)