0:00:00.708,0:00:03.045
Muszę wam coś wyznać.

0:00:03.583,0:00:05.875
Niedawno nauczyłam się prowadzić auto.

0:00:06.750,0:00:08.292
To było bardzo trudne.

0:00:09.125,0:00:11.854
Nie chodziło o mój wiek.

0:00:12.208,0:00:14.476
Pamiętacie, jak się tego uczyliście?

0:00:15.040,0:00:18.458
Każda wasza decyzja[br]była bardzo przemyślana.

0:00:19.208,0:00:22.481
Wracałam z lekcji kompletnie wykończona.

0:00:23.458,0:00:25.896
Jako kognitywistka wiem,[br]że działo się tak,

0:00:25.896,0:00:30.327
bo korzystałam z funkcji wykonawczych.

0:00:31.375,0:00:36.741
Pozwalają one kontrolować myśli,

0:00:36.741,0:00:38.622
emocje i działania,

0:00:38.622,0:00:41.928
żeby osiągać cele, takie jak nauka jazdy.

0:00:43.060,0:00:46.071
Używamy ich do pozbywania się nawyków,

0:00:46.071,0:00:48.562
hamowania impulsów oraz planowania.

0:00:49.708,0:00:52.046
Najlepiej to widać,[br]kiedy coś pójdzie nie tak.

0:00:53.250,0:00:56.543
Zdarzyło wam się zalać płatki[br]sokiem pomarańczowym?

0:00:56.916,0:00:58.146
(Śmiech)

0:00:58.750,0:01:00.618
Albo przeglądać Facebooka

0:01:00.618,0:01:02.809
i przegapić spotkanie?

0:01:02.988,0:01:03.988
(Śmiech)

0:01:04.167,0:01:05.537
Może to zabrzmi znajomo.

0:01:05.537,0:01:08.463
Czy mieliście pojechać po pracy do sklepu,

0:01:08.463,0:01:11.393
a zamiast tego wróciliście,[br]jak zwykle, do domu?

0:01:11.419,0:01:13.579
(Śmiech)

0:01:13.579,0:01:15.963
To zdarza się wszystkim.

0:01:15.963,0:01:17.950
Nazywamy to roztargnieniem,

0:01:17.950,0:01:19.199
ale tak naprawdę

0:01:19.199,0:01:22.188
doświadczamy chwilowego[br]zaburzenia funkcji wykonawczych.

0:01:23.610,0:01:27.795
Używamy ich codziennie[br]i w każdym aspekcie życia.

0:01:28.030,0:01:29.444
W ciągu ostatnich 30 lat

0:01:29.444,0:01:33.289
naukowcy odkryli,[br]że wpływają one na same dobre rzeczy

0:01:33.289,0:01:35.427
w dzieciństwie i później,

0:01:35.427,0:01:38.182
jak kompetencje społeczne,[br]osiągnięcia naukowe

0:01:38.182,0:01:40.104
zdrowie fizyczne i psychiczne,

0:01:40.104,0:01:42.042
zarządzanie finansami,

0:01:42.042,0:01:43.898
a nawet unikanie przestępczości.

0:01:44.292,0:01:45.798
Brzmi świetnie.

0:01:46.333,0:01:48.986
Dlatego naukowcy, tacy jak ja,

0:01:48.986,0:01:51.163
próbują je zrozumieć

0:01:51.163,0:01:53.691
i poprawić ich działanie.

0:01:55.167,0:02:00.102
Ostatnio funkcje wykonawcze[br]stały się modnym zagadnieniem.

0:02:00.922,0:02:04.379
Ludziom wydaje się, że je poprawią[br]dzięki aplikacjom trenującym mózg,

0:02:04.379,0:02:05.825
grom komputerowym

0:02:05.825,0:02:09.428
albo ćwicząc je w określony sposób,[br]na przykład dzięki grze w szachy.

0:02:10.250,0:02:13.301
Naukowcy próbują ćwiczyć[br]funkcje wykonawcze w laboratoriach,

0:02:13.301,0:02:16.150
żeby je polepszyć i cechy z nimi związane,

0:02:16.150,0:02:17.448
takie jak inteligencja.

0:02:19.333,0:02:24.319
Takie myślenie o funkcjach wykonawczych[br]jest jednak błędne.

0:02:24.792,0:02:28.329
Trening mózgu nie poprawi ich działania[br]w szerokim zakresie,

0:02:28.329,0:02:31.619
bo ćwiczy je tylko w wąskim zakresie,

0:02:31.619,0:02:35.686
i poza kontekstem, w którym ich używamy.

0:02:36.647,0:02:39.459
Będziecie mistrzami aplikacji[br]ćwiczących funkcje wykonawcze,

0:02:39.459,0:02:43.101
ale i tak zdarzy się wam[br]zalać cheeriosy sokiem pomarańczowym.

0:02:43.384,0:02:44.384
(Śmiech)

0:02:44.667,0:02:47.084
Jeżeli chcecie poprawić funkcje wykonawcze

0:02:47.084,0:02:49.292
w sposób, który wpłynie na wasze życie,

0:02:49.292,0:02:53.167
musicie zrozumieć,[br]jak wpływa na nie kontekst.

0:02:54.083,0:02:55.493
Pokażę, co mam na myśli.

0:02:55.708,0:02:57.982
Robimy w laboratorium świetny test,

0:02:57.982,0:03:00.267
który mierzy funkcje wykonawcze[br]u małych dzieci,

0:03:00.267,0:03:02.917
dwuwymiarowy test sortowania kart.

0:03:04.000,0:03:07.443
Dzieci sortują karty w jeden sposób,

0:03:07.443,0:03:08.881
na przykład według kształtu,

0:03:08.881,0:03:11.201
i robią to, aż wejdzie im to w nawyk.

0:03:11.792,0:03:16.883
Wtedy muszą zmienić system sortowania,

0:03:16.883,0:03:18.388
na przykład według koloru.

0:03:19.083,0:03:22.048
Bardzo małe dzieci mają z tym kłopot.

0:03:22.333,0:03:25.916
Trzy- i czterolatki zwykle[br]sortują karty starym sposobem,

0:03:25.916,0:03:29.333
nawet jeśli przypomina im się,[br]jak mają to robić.

0:03:30.125,0:03:32.286
(Video) Włóż tu niebieską,[br]a tam - czerwoną.

0:03:32.512,0:03:33.616
Ta jest niebieska.

0:03:35.083,0:03:37.182
Teraz zagramy w inną grę.

0:03:37.182,0:03:39.304
Już nie będziemy grać w kolory.

0:03:39.304,0:03:40.830
Teraz zagramy w kształty.

0:03:41.182,0:03:45.604
W tej grze tu wkładamy gwiazdki,[br]a tam - ciężarówki.

0:03:46.083,0:03:48.092
Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki.

0:03:48.168,0:03:49.332
Gdzie wkładamy gwiazdki?

0:03:50.667,0:03:51.834
A gdzie ciężarówki?

0:03:52.206,0:03:53.371
Wspaniale.

0:03:53.542,0:03:55.851
Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki.

0:03:55.875,0:03:57.125
To jest ciężarówka.

0:04:00.375,0:04:02.471
Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki.

0:04:02.667,0:04:03.917
To jest gwiazdka.

0:04:05.213,0:04:06.663
(Śmiech)

0:04:07.510,0:04:09.491
SB: Trudno temu zaprzeczyć.

0:04:09.491,0:04:13.210
Wyraźnie widać, kiedy zawodzą[br]jej funkcje wykonawcze.

0:04:13.625,0:04:17.631
Moglibyśmy popracować nad tym zadaniem,[br]i innymi do niego podobnymi,

0:04:17.631,0:04:19.464
aż w końcu stałaby się w tym lepsza.

0:04:19.708,0:04:23.562
Czy oznaczałoby to, że poprawiliśmy[br]jej funkcje wykonawcze poza laboratorium?

0:04:24.292,0:04:27.680
Nie, bo w prawdziwym świecie[br]musiałaby używać tych funkcji

0:04:27.680,0:04:31.278
do rzeczy trudniejszych niż sortowanie[br]na zmianę według koloru lub kształtu.

0:04:31.278,0:04:34.167
Musiałaby przechodzić[br]od dodawania do mnożenia,

0:04:34.167,0:04:36.542
od zabawy do sprzątania,

0:04:36.542,0:04:39.476
od myślenia o swoich uczuciach[br]do myślenia o przyjacielu.

0:04:40.417,0:04:42.513
Radzenie sobie z prawdziwymi sytuacjami

0:04:42.513,0:04:46.709
zależy od stopnia zmotywowania[br]i tego, co robią rówieśnicy.

0:04:47.250,0:04:50.316
Zależy także od strategii podejmowanych,

0:04:50.316,0:04:53.578
kiedy używa się tych funkcji[br]w konkretnych sytuacjach.

0:04:54.667,0:04:58.272
Kontekst ma znaczenie.

0:04:59.250,0:05:01.603
Pokażę to na przykładzie moich badań.

0:05:02.000,0:05:06.342
Ostatnio poprosiłam kilkoro dzieci,[br]żeby zrobiły test pianki marshmallow,

0:05:06.342,0:05:08.631
który mierzy odroczenie gratyfikacji,

0:05:08.631,0:05:11.750
i też wymaga użycia funkcji wykonawczych.

0:05:12.708,0:05:14.163
Może o nim słyszeliście.

0:05:14.163,0:05:16.074
Dzieciom daje się wybór.

0:05:16.584,0:05:18.820
Mogą wziąć od razu[br]jedną piankę marshmallow

0:05:18.820,0:05:22.890
albo poczekać, aż pójdę[br]do drugiego pokoju po więcej,

0:05:22.890,0:05:25.023
a wtedy dostaną dwie pianki.

0:05:25.417,0:05:29.409
Większość dzieci chce dostać drugą piankę.

0:05:29.409,0:05:32.684
Problem w tym, jak długo będą czekać.

0:05:32.758,0:05:33.758
(Śmiech)

0:05:33.833,0:05:37.833
Dodałam coś ekstra,[br]żeby przyjrzeć się kontekstowi.

0:05:38.750,0:05:41.750
Powiedziałam dzieciom, że należą do grupy,

0:05:41.750,0:05:43.317
na przykład do grupy zielonej,

0:05:43.317,0:05:46.593
a nawet ubrałam je w zielone koszulki,

0:05:46.593,0:05:50.675
i powiedziałam, że ich grupa [br]zaczekała na drugą piankę,

0:05:50.675,0:05:53.014
ale druga grupa, pomarańczowa,

0:05:53.014,0:05:54.166
nie zaczekała.

0:05:54.375,0:05:55.721
Albo powiedziałam odwrotnie,

0:05:55.721,0:05:57.974
że ich grupa nie zaczekała[br]na drugą piankę,

0:05:57.974,0:05:59.572
ale druga grupa tak.

0:06:00.042,0:06:02.375
Potem zostawiałam dziecko samo w pokoju

0:06:02.375,0:06:05.335
i patrzyłam przez kamerkę,[br]jak długo poczeka.

0:06:06.045,0:06:08.705
(Śmiech)

0:06:09.875,0:06:13.600
Okazało się, że dzieci, które myślały,

0:06:13.600,0:06:15.821
że ich grupa zaczekała na drugą piankę,

0:06:15.821,0:06:18.493
czekały dłużej.

0:06:20.042,0:06:24.476
Dzieci były pod wpływem rówieśników,[br]których nigdy nawet nie spotkały.

0:06:24.696,0:06:25.696
(Śmiech)

0:06:25.917,0:06:27.601
Nieźle.

0:06:27.625,0:06:30.231
Jednak wciąż nie wiedziałam,

0:06:30.231,0:06:34.750
czy tylko kopiowały zachowanie grupy,[br]czy stało za tym coś więcej.

0:06:35.333,0:06:36.970
Więc zaprosiłam więcej dzieci

0:06:36.970,0:06:41.971
i po teście pokazałam im[br]zdjęcia innych dzieci,

0:06:41.971,0:06:45.773
mówiąc, że jedne chcą dostać[br]rzeczy od razu,

0:06:45.773,0:06:47.768
na przykład ciastka czy naklejki,

0:06:47.768,0:06:51.225
a inne mogą poczekać na więcej.

0:06:51.833,0:06:54.921
Spytałam, które z dzieci lubią bardziej

0:06:54.922,0:06:56.823
i z którymi chciałoby się pobawić.

0:06:57.833,0:07:01.762
Odkryłam, że dzieci, które myślały,[br]że ich grupa czekała,

0:07:01.762,0:07:05.053
wolały dzieci, które potrafiły czekać.

0:07:05.958,0:07:10.083
Wiedza o tym, jak wybierała ich grupa,[br]pomogła im docenić czekanie.

0:07:10.958,0:07:12.557
To nie wszystko.

0:07:12.750,0:07:15.020
Te dzieci użyły funkcji wykonawczych

0:07:15.020,0:07:18.189
do opracowania skutecznych strategii[br]pomocnych w czekaniu,

0:07:18.189,0:07:21.585
takich jak siadanie na rękach,[br]odwracanie się od pianki

0:07:21.585,0:07:24.768
lub śpiewanie w celu odwrócenia uwagi.

0:07:24.844,0:07:25.714
(Śmiech)

0:07:27.500,0:07:31.878
To pokazuje, jak ważny jest kontekst.

0:07:32.083,0:07:35.651
Te dzieci nie miały dobrych lub złych[br]funkcji wykonawczych,

0:07:35.651,0:07:38.667
ale lepiej ich użyły dzięki kontekstowi.

0:07:40.417,0:07:43.542
Co to oznacza dla was i waszych dzieci?

0:07:44.500,0:07:47.129
Powiedzmy, że chcecie nauczyć się[br]języka hiszpańskiego.

0:07:47.167,0:07:48.823
Moglibyście zmienić kontekst

0:07:48.823,0:07:51.905
i otoczyć się ludźmi, [br]którzy też chcą się go nauczyć.

0:07:52.875,0:07:55.276
Jeszcze lepiej, gdybyście ich lubili.

0:07:55.917,0:07:59.372
Bylibyście bardziej zmotywowani[br]do używania funkcji wykonawczych.

0:08:00.167,0:08:03.946
Powiedzmy, że chcecie pomóc córce[br]odrobić pracę domową z matematyki.

0:08:04.458,0:08:07.562
Moglibyście nauczyć ją[br]odpowiedniego użycia funkcji wykonawczych

0:08:07.562,0:08:09.177
w tym konkretnym kontekście.

0:08:09.583,0:08:12.759
Na przykład odłożenia telefonu,[br]zanim zacznie się uczyć

0:08:12.759,0:08:16.238
albo nagrodzenia się po godzinie nauki.

0:08:17.083,0:08:20.075
Nie mówię jednak,[br]że kontekst jest najważniejszy.

0:08:20.375,0:08:24.981
Te funkcje są bardzo złożone[br]i wieloczynnikowe.

0:08:25.375,0:08:26.791
Chcę, żebyście zapamiętali,

0:08:26.791,0:08:29.416
że jeżeli chcecie poprawić ich działanie

0:08:29.416,0:08:31.788
w konkretnym aspekcie życia,

0:08:31.788,0:08:33.597
nie róbcie tego na skróty.

0:08:34.000,0:08:35.062
Pomyślcie o kontekście

0:08:35.062,0:08:38.143
i o tym, jak sprawić,[br]żeby cele były dla was ważniejsze,

0:08:38.143,0:08:39.718
jakich strategii użyć,

0:08:39.718,0:08:42.069
żeby pomóc sobie w konkretnej sytuacji.

0:08:43.332,0:08:48.316
Zgadzam się ze starożytnymi Grekami,[br]którzy mówili: "Poznaj siebie".

0:08:48.750,0:08:53.059
Ważne jest zrozumienie,[br]jak kontekst wpływa na zachowanie

0:08:53.083,0:08:56.274
i jak możemy użyć tej wiedzy,[br]żeby zmienić się na lepsze.

0:08:56.917,0:08:58.024
Dziękuję.

0:08:58.048,0:09:00.998
(Brawa)