WEBVTT

00:00:07.689 --> 00:00:13.007
Prvo istorijsko carstvo nastalo
je na vrućem, suvom predelu,

00:00:13.007 --> 00:00:18.787
bez padavina da nahrane useve,
bez drveta ili kamena za gradnju.

00:00:18.787 --> 00:00:24.140
Bez obzira na to, njegovi stanovnici
podigli su prve gradove na svetu,

00:00:24.140 --> 00:00:28.226
sa impresivnom arhitekturom
i ogromnom populacijom -

00:00:28.226 --> 00:00:32.019
i izgradili su ih u potpunosti od blata.

NOTE Paragraph

00:00:32.542 --> 00:00:36.052
Sumer je zauzimao južni
predeo današnjeg Iraka,

00:00:36.052 --> 00:00:38.752
oblast pod nazivom Mesopotamija.

00:00:38.752 --> 00:00:41.932
Reč Mesopotamija znači "između dve reke" -

00:00:41.932 --> 00:00:44.892
Tigra i Eufrata.

00:00:44.892 --> 00:00:51.189
Oko 5000. pre n.e, stari Sumeri koristili
su kanale za navodnjavanje, brane

00:00:51.189 --> 00:00:58.460
i rezervoare kako bi usmerili vodu iz reke
do ogromnih predela suve zemlje.

00:00:58.460 --> 00:01:02.976
Slične zemljoradničke zajednice
postepeno su nicale širom sveta.

00:01:02.976 --> 00:01:06.766
Ali Sumeri su bili prvi koji su
preduzeli naredni korak.

00:01:06.766 --> 00:01:09.336
Koristeći opeku
napravljenu od rečnog blata,

00:01:09.336 --> 00:01:13.336
počeli su da grade
višespratne kuće i hramove.

00:01:13.336 --> 00:01:14.596
Izumeli su točak -

00:01:14.596 --> 00:01:19.609
grnčarski točak, kako bi pretvorili
blato u kućanske stvari i alate.

NOTE Paragraph

00:01:19.609 --> 00:01:23.903
Opeka je podstakla izgradnju
prvih gradova na svetu,

00:01:23.903 --> 00:01:27.693
najverovatnije oko 4500.
godine pre nove ere.

00:01:27.693 --> 00:01:32.249
Na vrhu društvene lestvice grada
nalazili su se sveštenici i sveštenice,

00:01:32.249 --> 00:01:34.382
koji su smatrani plemstvom,

00:01:34.382 --> 00:01:40.056
zatim trgovci, zanatlije,
zemljoradnici i robovi.

00:01:40.056 --> 00:01:43.896
Sumersko carstvo sastojalo se
od pojedinačnih gradova-država

00:01:43.896 --> 00:01:46.506
koji su funkcionisali kao manje države.

00:01:46.506 --> 00:01:49.886
Međusobno su donekle bili povezani
putem jezika i religioznih uverenja,

00:01:49.886 --> 00:01:52.526
ali im je nedostajala centralna vlast.

00:01:52.526 --> 00:01:56.881
Prvi gradovi bili su Uruk, Ur i Eridu,

00:01:56.881 --> 00:01:59.721
a naposletku ih je niklo mnogo.

00:01:59.721 --> 00:02:04.636
Svaki je imao kralja čija uloga je bila
neka između sveštenika i vladara.

00:02:04.636 --> 00:02:09.033
Ponekad su se borili međusobno
kako bi osvojili nove teritorije.

00:02:09.033 --> 00:02:14.736
Svaki grad imao je boga zaštitnika
koji se, takođe, smatrao osnivačem grada.

00:02:14.736 --> 00:02:19.898
Najveća i najvažnija građevina u gradu
bila je kuća boga zaštitnika:

00:02:19.898 --> 00:02:24.485
zigurat, hram u obliku
stepenaste piramide.

NOTE Paragraph

00:02:24.485 --> 00:02:30.029
Oko 3200. godine pre nove ere,
Sumeri su znatno uznapredovali.

00:02:30.029 --> 00:02:34.295
Grnčarski točak mogao se naći
na kočijama i zaprežnim kolima.

00:02:34.295 --> 00:02:37.785
Gradili su brodove
od trske i lišća datule,

00:02:37.785 --> 00:02:42.984
sa jedrima od lanenog platna, pomoću
kojih su prevaljivali velike udaljenosti.

00:02:42.984 --> 00:02:46.542
Kako bi nadomestili oskudne resurse,
razvili su trgovinsku mrežu

00:02:46.542 --> 00:02:51.180
sa carstvima u usponu - Egiptom,
Anadolijom i Etiopijom,

00:02:51.180 --> 00:02:56.737
uvozeći zlato, srebro,
lapis lazuli i kedrovinu.

NOTE Paragraph

00:02:57.785 --> 00:03:00.235
Trgovina je bila neočekivani podsticaj

00:03:00.235 --> 00:03:03.676
za izum prvog pisma na svetu.

00:03:03.985 --> 00:03:07.185
Prvo se koristilo kao sistem
za vođenje knjiga sumerskih trgovaca

00:03:07.185 --> 00:03:09.885
pri poslovanju sa strancima.

00:03:09.885 --> 00:03:13.735
Nekoliko stotina godina kasnije,
prvi oblik piktograma

00:03:13.735 --> 00:03:17.085
zvani klinasto pismo
pretvorio se u pravo pismo.

00:03:17.085 --> 00:03:20.025
Sumeri su sastavili prve pisane zakone

00:03:20.025 --> 00:03:24.814
i osmislili prvi školski sistem,
sa ciljem učenja veštine pisanja -

00:03:24.814 --> 00:03:31.042
i bili pioniri u manje uzbudljivim
izumima, kao što su birokratija i porezi.

NOTE Paragraph

00:03:31.317 --> 00:03:34.837
U školama, pisari su učili
od zore do sumraka,

00:03:34.837 --> 00:03:37.627
od detinjstva do odraslog doba.

00:03:37.627 --> 00:03:42.004
Izučavali su računovodstvo, matematiku
i prepisivali književna dela -

00:03:42.004 --> 00:03:47.415
himne, legende, poslovice,
basne, magične čini

00:03:47.415 --> 00:03:50.845
i prve epove na glinene ploče.

00:03:50.845 --> 00:03:54.145
Na nekim od tih ploča bio je
zapisan ep o Gilgamešu,

00:03:54.145 --> 00:03:59.770
kralju grada Uruka, koji je
bio predmet mnogih legendi.

NOTE Paragraph

00:03:59.770 --> 00:04:05.887
Međutim, do 3. milenijuma pre nove ere,
sumersko carstvo više nije bilo jedino,

00:04:05.887 --> 00:04:08.117
čak ni u Mesopotamiji.

00:04:08.117 --> 00:04:13.661
Talasi nomadskih plemena nadošli su
u region, sa severa i istoka.

00:04:13.661 --> 00:04:17.661
Neke pridošlice su se ugledale na Sumere,
prihvatajući njihov način života

00:04:17.661 --> 00:04:21.661
i koristeći klinasto pismo
da se izraze na svom jeziku.

00:04:21.661 --> 00:04:29.026
2300. godine pre nove ere, akadski car
Sargon osvojio je sumerske gradove-države.

00:04:29.026 --> 00:04:31.696
Sargon je, međutim,
poštovao sumersku kulturu

00:04:31.696 --> 00:04:36.732
i Akađani i Sumeri živeli su
zajedno vekovima.

00:04:37.262 --> 00:04:41.382
Ostali osvajači usresredili su se
samo na krađu i razaranje.

00:04:41.382 --> 00:04:43.842
Iako se sumerska kultura širila,

00:04:43.842 --> 00:04:51.500
stalan nalet invazija iskorenio je Sumere
do 1750. godine pre nove ere.

NOTE Paragraph

00:04:51.738 --> 00:04:55.944
Nakon toga, Sumer se pretvorio u prašinu

00:04:55.944 --> 00:04:59.498
i neće biti ponovo otkiven
sve do 19. veka.

00:05:00.037 --> 00:05:04.037
Međutim, sumerska kultura nastavila
je da živi hiljadama godina -

00:05:04.037 --> 00:05:09.155
prvo preko Akađana, zatim Asiraca
i naposletku Vavilonaca.

00:05:09.155 --> 00:05:13.045
Vavilonci su preneli
sumerske izume i tradiciju

00:05:13.045 --> 00:05:16.798
u jevrejsku, grčku i rimsku kulturu.

00:05:16.798 --> 00:05:19.208
Neki od njih postoje i dan danas.