1
00:00:07,689 --> 00:00:13,007
Prvo istorijsko carstvo nastalo
je na vrućem, suvom predelu,

2
00:00:13,007 --> 00:00:18,787
bez padavina da nahrane useve,
bez drveta ili kamena za gradnju.

3
00:00:18,787 --> 00:00:24,140
Bez obzira na to, njegovi stanovnici
podigli su prve gradove na svetu,

4
00:00:24,140 --> 00:00:28,226
sa impresivnom arhitekturom
i ogromnom populacijom -

5
00:00:28,226 --> 00:00:32,019
i izgradili su ih u potpunosti od blata.

6
00:00:32,542 --> 00:00:36,052
Sumer je zauzimao južni
predeo današnjeg Iraka,

7
00:00:36,052 --> 00:00:38,752
oblast pod nazivom Mesopotamija.

8
00:00:38,752 --> 00:00:41,932
Reč Mesopotamija znači "između dve reke" -

9
00:00:41,932 --> 00:00:44,892
Tigra i Eufrata.

10
00:00:44,892 --> 00:00:51,189
Oko 5000. pre n.e, stari Sumeri koristili
su kanale za navodnjavanje, brane

11
00:00:51,189 --> 00:00:58,460
i rezervoare kako bi usmerili vodu iz reke
do ogromnih predela suve zemlje.

12
00:00:58,460 --> 00:01:02,976
Slične zemljoradničke zajednice
postepeno su nicale širom sveta.

13
00:01:02,976 --> 00:01:06,766
Ali Sumeri su bili prvi koji su
preduzeli naredni korak.

14
00:01:06,766 --> 00:01:09,336
Koristeći opeku
napravljenu od rečnog blata,

15
00:01:09,336 --> 00:01:13,336
počeli su da grade
višespratne kuće i hramove.

16
00:01:13,336 --> 00:01:14,596
Izumeli su točak -

17
00:01:14,596 --> 00:01:19,609
grnčarski točak, kako bi pretvorili
blato u kućanske stvari i alate.

18
00:01:19,609 --> 00:01:23,903
Opeka je podstakla izgradnju
prvih gradova na svetu,

19
00:01:23,903 --> 00:01:27,693
najverovatnije oko 4500.
godine pre nove ere.

20
00:01:27,693 --> 00:01:32,249
Na vrhu društvene lestvice grada
nalazili su se sveštenici i sveštenice,

21
00:01:32,249 --> 00:01:34,382
koji su smatrani plemstvom,

22
00:01:34,382 --> 00:01:40,056
zatim trgovci, zanatlije,
zemljoradnici i robovi.

23
00:01:40,056 --> 00:01:43,896
Sumersko carstvo sastojalo se
od pojedinačnih gradova-država

24
00:01:43,896 --> 00:01:46,506
koji su funkcionisali kao manje države.

25
00:01:46,506 --> 00:01:49,886
Međusobno su donekle bili povezani
putem jezika i religioznih uverenja,

26
00:01:49,886 --> 00:01:52,526
ali im je nedostajala centralna vlast.

27
00:01:52,526 --> 00:01:56,881
Prvi gradovi bili su Uruk, Ur i Eridu,

28
00:01:56,881 --> 00:01:59,721
a naposletku ih je niklo mnogo.

29
00:01:59,721 --> 00:02:04,636
Svaki je imao kralja čija uloga je bila
neka između sveštenika i vladara.

30
00:02:04,636 --> 00:02:09,033
Ponekad su se borili međusobno
kako bi osvojili nove teritorije.

31
00:02:09,033 --> 00:02:14,736
Svaki grad imao je boga zaštitnika
koji se, takođe, smatrao osnivačem grada.

32
00:02:14,736 --> 00:02:19,898
Najveća i najvažnija građevina u gradu
bila je kuća boga zaštitnika:

33
00:02:19,898 --> 00:02:24,485
zigurat, hram u obliku
stepenaste piramide.

34
00:02:24,485 --> 00:02:30,029
Oko 3200. godine pre nove ere,
Sumeri su znatno uznapredovali.

35
00:02:30,029 --> 00:02:34,295
Grnčarski točak mogao se naći
na kočijama i zaprežnim kolima.

36
00:02:34,295 --> 00:02:37,785
Gradili su brodove
od trske i lišća datule,

37
00:02:37,785 --> 00:02:42,984
sa jedrima od lanenog platna, pomoću
kojih su prevaljivali velike udaljenosti.

38
00:02:42,984 --> 00:02:46,542
Kako bi nadomestili oskudne resurse,
razvili su trgovinsku mrežu

39
00:02:46,542 --> 00:02:51,180
sa carstvima u usponu - Egiptom,
Anadolijom i Etiopijom,

40
00:02:51,180 --> 00:02:56,737
uvozeći zlato, srebro,
lapis lazuli i kedrovinu.

41
00:02:57,785 --> 00:03:00,235
Trgovina je bila neočekivani podsticaj

42
00:03:00,235 --> 00:03:03,676
za izum prvog pisma na svetu.

43
00:03:03,985 --> 00:03:07,185
Prvo se koristilo kao sistem
za vođenje knjiga sumerskih trgovaca

44
00:03:07,185 --> 00:03:09,885
pri poslovanju sa strancima.

45
00:03:09,885 --> 00:03:13,735
Nekoliko stotina godina kasnije,
prvi oblik piktograma

46
00:03:13,735 --> 00:03:17,085
zvani klinasto pismo
pretvorio se u pravo pismo.

47
00:03:17,085 --> 00:03:20,025
Sumeri su sastavili prve pisane zakone

48
00:03:20,025 --> 00:03:24,814
i osmislili prvi školski sistem,
sa ciljem učenja veštine pisanja -

49
00:03:24,814 --> 00:03:31,042
i bili pioniri u manje uzbudljivim
izumima, kao što su birokratija i porezi.

50
00:03:31,317 --> 00:03:34,837
U školama, pisari su učili
od zore do sumraka,

51
00:03:34,837 --> 00:03:37,627
od detinjstva do odraslog doba.

52
00:03:37,627 --> 00:03:42,004
Izučavali su računovodstvo, matematiku
i prepisivali književna dela -

53
00:03:42,004 --> 00:03:47,415
himne, legende, poslovice,
basne, magične čini

54
00:03:47,415 --> 00:03:50,845
i prve epove na glinene ploče.

55
00:03:50,845 --> 00:03:54,145
Na nekim od tih ploča bio je
zapisan ep o Gilgamešu,

56
00:03:54,145 --> 00:03:59,770
kralju grada Uruka, koji je
bio predmet mnogih legendi.

57
00:03:59,770 --> 00:04:05,887
Međutim, do 3. milenijuma pre nove ere,
sumersko carstvo više nije bilo jedino,

58
00:04:05,887 --> 00:04:08,117
čak ni u Mesopotamiji.

59
00:04:08,117 --> 00:04:13,661
Talasi nomadskih plemena nadošli su
u region, sa severa i istoka.

60
00:04:13,661 --> 00:04:17,661
Neke pridošlice su se ugledale na Sumere,
prihvatajući njihov način života

61
00:04:17,661 --> 00:04:21,661
i koristeći klinasto pismo
da se izraze na svom jeziku.

62
00:04:21,661 --> 00:04:29,026
2300. godine pre nove ere, akadski car
Sargon osvojio je sumerske gradove-države.

63
00:04:29,026 --> 00:04:31,696
Sargon je, međutim,
poštovao sumersku kulturu

64
00:04:31,696 --> 00:04:36,732
i Akađani i Sumeri živeli su
zajedno vekovima.

65
00:04:37,262 --> 00:04:41,382
Ostali osvajači usresredili su se
samo na krađu i razaranje.

66
00:04:41,382 --> 00:04:43,842
Iako se sumerska kultura širila,

67
00:04:43,842 --> 00:04:51,500
stalan nalet invazija iskorenio je Sumere
do 1750. godine pre nove ere.

68
00:04:51,738 --> 00:04:55,944
Nakon toga, Sumer se pretvorio u prašinu

69
00:04:55,944 --> 00:04:59,498
i neće biti ponovo otkiven
sve do 19. veka.

70
00:05:00,037 --> 00:05:04,037
Međutim, sumerska kultura nastavila
je da živi hiljadama godina -

71
00:05:04,037 --> 00:05:09,155
prvo preko Akađana, zatim Asiraca
i naposletku Vavilonaca.

72
00:05:09,155 --> 00:05:13,045
Vavilonci su preneli
sumerske izume i tradiciju

73
00:05:13,045 --> 00:05:16,798
u jevrejsku, grčku i rimsku kulturu.

74
00:05:16,798 --> 00:05:19,208
Neki od njih postoje i dan danas.