Pierwsze imperium w historii powstało
w gorącym, suchym krajobrazie
bez opadów nawadniających uprawy,
bez drzew i kamieni do budowy.
Mimo to jego mieszkańcy
zbudowali pierwsze miasta świata,
z monumentalną architekturą
i dużą populacją.
Zrobili je całkowicie z błota.
Sumer zajmował południową
część współczesnego Iraku
w regionie zwanym Mezopotamia.
Słowo Mezopotamia oznacza
"między dwiema rzekami",
Tygrysem i Eufratem.
Około 5000 roku p.n.e. pierwsi Sumerowie
używali kanałów irygacyjnych, tam
i zbiorników wodnych
do przekierowania wód rzecznych
i upraw na uprzednio suchych obszarach.
Takie społeczności rolnicze powoli
pojawiały się na całym świecie,
ale to Sumerowie
jako pierwsi poszli dalej.
Używając glinianych cegieł
z mułu rzecznego,
zaczęli budować wielopiętrowe
domy i świątynie.
Wynaleźli koło garncarskie
do zamiany błota w narzędzia
i artykuły gospodarstwa domowego.
Gliniane cegły dały początek
pierwszym miastom świata,
prawdopodobnie około 4500 roku p.n.e.
Na szczycie drabiny społecznej miasta
stali kapłani i kapłanki,
uważani za szlachtę,
następnie kupcy, rzemieślnicy,
rolnicy i niewolnicy.
Imperium sumeryjskie składało się
z odrębnych miast-państw
funkcjonujących jak małe narody.
Łączyły ich luźno język i wiara,
ale brakowało scentralizowanej władzy.
Najwcześniejszymi miastami
były Uruk, Ur i Eridu,
a ostatecznie powstało kilkanaście miast.
Każde miało króla pełniącego rolę
między kapłanem a władcą.
Miasta walczyły czasami
ze sobą o nowe terytoria.
Każde miasto poświęcono bóstwu-patronowi
uważanemu za założyciela miasta.
Największym i najważniejszym budynkiem
w mieście był dom boga-patrona,
ziggurat, świątynia zaprojektowana
jako piramida schodkowa.
Około 3200 roku p.n.e.
Sumerowie zaczęli zwiększać zasięg.
Koło garncarskie pojawiło się
w rydwanach i wozach.
Powstawały łodzie z trzciny
i liści palmy daktylowej,
z płóciennymi żaglami, które przenosiły
Sumerów na duże odległości drogą morską.
Żeby uzupełnić ograniczone zasoby,
stworzyli sieć handlową
z powstającymi królestwami
Egiptu, Anatolii i Etiopii,
importując złoto, srebro,
lapis lazuli i drewno cedrowe.
Handel był niespodziewanym bodźcem
do wynalezienia pierwszego
na świecie pisma.
Zaczęło się od systemu księgowania
dla sumeryjskich kupców
handlujących z zagranicą.
Po kilkuset latach
wczesny system piktogramów
zwany pismem klinowym zmienił się w pismo.
Sumerowie stworzyli pierwsze spisane prawa
i pierwszy system szkolny,
mający na celu naukę pisania,
oraz wprowadzili mniej ekscytujące
innowacje, jak biurokracja i podatki.
W szkołach skrybowie uczyli się
od świtu do zmierzchu,
od dzieciństwa do dorosłości.
Uczyli się rachunkowości, matematyki
i kopiowali dzieła literackie:
hymny, mity, przysłowia, bajki
o zwierzętach, zaklęcia magiczne
i pierwsze eposy
na glinianych tabliczkach.
Niektóre z tych tabliczek
opowiadały historię Gilgamesza,
króla miasta Uruk i bohatera mitów.
Ale w trzecim tysiącleciu p.n.e. Sumer
nie był już jedynym imperium na świecie
czy nawet w Mezopotamii.
Fale plemion koczowniczych napływały
do regionu z północy i wschodu.
Niektórzy nowoprzybyli podziwiali Sumerów,
przyjmowali ich styl życia
i używali pism klinowych
do wyrażania własnych języków.
W 2300 roku p.n.e. król akadyjski Sargon
podbił sumeryjskie państwa-miasta.
Ale Sargon szanował sumeryjską kulturę,
a Akadyjczycy i Sumerowie
żyli obok siebie przez wieki.
Inni najeźdźcy skupiali się
tylko na grabieży i niszczeniu.
Mimo rozprzestrzenienia
kultury sumeryjskiej
nieustanne inwazje wybiły
do 1750 roku p.n.e. ludność sumeryjską.
Później Sumer zniknął w piachach pustyni,
odkryty na nowo dopiero w XIX wieku.
Sama kultura sumeryjska
przetrwała tysiące lat
najpierw za sprawą Akadyjczyków,
potem Asyryjczyków, a potem Babilończyków.
Babilończycy przekazali
sumeryjskie wynalazki i tradycje
kulturze hebrajskiej,
greckiej i rzymskiej.
Niektóre trwają po dziś dzień.