WEBVTT

00:00:07.689 --> 00:00:13.007
သမိုင်းရဲ့ ပထမဆုံးအင်ပါယာဟာ သီးနှံတွေ ဖြစ်
ထွန်းဖို့ မိုးရေမရှိ၊ အိမ်ယာဆောက်လုပ်ဖို့

00:00:13.007 --> 00:00:18.787
သစ်ပင်တွေ၊ ကျောက်တုံးတွေ မရှိတဲ့ ပူပြင်း၊ 
ခြောက်သွေ့တဲ့မြေပြင်ကနေ ပေါ်ထွန်းခဲ့တယ်။

00:00:18.787 --> 00:00:24.140
အားလုံးကင်းမဲ့ပေမဲ့ မှီတင်းနေထိုင်သူတွေဟာ 
ကမ္ဘာ့ ပထမဆုံး မြို့ကြီးတွေကို

00:00:24.140 --> 00:00:28.226
ခံ့ညားတဲ့ ဗိသုကာဖြင့်တည်ဆောက်ခဲ့ကြပြီး
နေထိုင်ခဲ့ကြတဲ့ လူဦးရေတွေ များပြားခဲ့တယ်။

00:00:28.226 --> 00:00:32.542
ရွံ့မြေချည်း သက်သက်ကနေ 
တည်ဆောက်ခဲ့ကြတာပါ။

NOTE Paragraph

00:00:32.542 --> 00:00:36.052
ဆူမားဟာ မက်ဆိုပိုတေးမီးယားလို့ ခေါ်တဲ့
ဒေသတွင်းက ခေတ်သစ် အီရန်ရဲ့

00:00:36.052 --> 00:00:38.752
တောင်ဘက်ပိုင်းကို နေရာယူခဲ့တယ်။

00:00:38.752 --> 00:00:41.932
မက်ဆိုပိုတေးမီးယားက "မြစ်နှစ်ခုကြား"
လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်၊

00:00:41.932 --> 00:00:44.892
တိုက်ဂရစ်နဲ့ ယူဖရေးတီးစ် မြစ်တွေပါ။

00:00:44.892 --> 00:00:52.033
ခရစ်နှစ်မတိုင်မီ ၅၀၀၀ ခန့်မှာ ဆူမေးရီးယန်း
တွေဟာ မြစ်ရေကို လမ်းကြောင်းပြောင်းကာ အရင်က

00:00:52.033 --> 00:00:58.460
ခြောက်သွေ့တဲ့ မြေမှာ စိုက်ဖို့ ဆည်မြောင်း
တွေ ဆည်တွေနဲ့ ရေလှောင်ကန်တွေ သုံးခဲ့တယ်။

00:00:58.460 --> 00:01:02.976
ဒီလို စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး လူစုတွေဟာ ကမ္ဘာ
အနှံ့မှာ တဖြည်းဖြည်း မှိုလိုပေါက်လာနေတယ်။

00:01:02.976 --> 00:01:06.766
ဒါပေမဲ့ ဆူမေးရီးယန်းတွေက နောက်တစ်ဆင့်ကို
ပထမဆုံး တက်လှမ်းခဲ့သူတွေပါ။

00:01:06.766 --> 00:01:09.336
မြစ်ရွှံ့မြေကနေ လုပ်တဲ့ 
မြေစေးအုတ်တွေကို သုံးရင်း

00:01:09.336 --> 00:01:13.336
အထပ်များစွာပါတဲ့ အိမ်တွေနဲ့ 
ဘုရားကျောင်းတွေ စတင်ဆောက်လုပ်ခဲ့တယ်။

00:01:13.336 --> 00:01:14.596
ဘီးကို တီထွင်ခဲ့ကြတယ်။


00:01:14.596 --> 00:01:19.609
ရွှံ့မြေကို အိမ်သုံးပစ္စည်းတွေနဲ့ကိရိယာတွေ
အဖြစ် ပြောင်းပေးတဲ့ အိုးထိန်းစက်တစ်ခုပါ။

NOTE Paragraph

00:01:19.609 --> 00:01:23.903
ဒီမြေစေးအုတ်တွေက ခရစ်နှစ်မတိုင်မီ
နှစ် ၄၅၀၀ ခန့်လောက်မှာ ကမ္ဘာ့ ပထမဆုံး

00:01:23.903 --> 00:01:27.693
မြို့ကြီးတွေ ပေါ်ထွန်းစေခဲ့တယ်။

00:01:27.693 --> 00:01:32.249
မြို့ရဲ့ လူမှုရေးဆိုင်ရာ အဆင့်ရဲ့ထိပ်မှာ
မြင့်မြတ်တယ်လို့ မှတ်ယူခံရသူတွေဖြစ်တဲ့

00:01:32.249 --> 00:01:34.382
ဘုန်းကြီးတွေနဲ့ ယဇ်နတ်ဆရာတွေရှိတယ်၊

00:01:34.382 --> 00:01:40.056
ဒီနောက် ကုန်သည်တွေ၊ လက်မှုပညာသည်တွေ၊
လယ်သမားတွေနဲ့ ကျွန်ပြုခံရသူတွေပါ။

00:01:40.056 --> 00:01:43.896
ဆူမေးရီးယန်း အင်ပါယာမှာ 
နိုင်ငံငယ်တွေလိုမျိုး လုပ်ဆောင်တဲ့

00:01:43.896 --> 00:01:46.506
ကွဲပြာ၊တဲ့ မြို့ပြနိုင်ငံတွေ ပါဝင်တယ်။

00:01:46.506 --> 00:01:49.886
ဒီနိုင်ငံတွေက ဘာသာစကားနဲ့ကိုးကွယ်
ယုံကြည်မှုအရ လျော့ရဲရဲ ဆက်ထားပေမဲ့

00:01:49.886 --> 00:01:52.526
ဗဟိုထိန်းချုပ်မှု ကင်းမဲ့တယ်။

00:01:52.526 --> 00:01:56.881
အစောဆုံး မြို့တွေက Uruk
Ur နဲ့ Eridu တို့ဖြစ်ပြီး

00:01:56.881 --> 00:01:59.721
နောက်ဆုံးမှာတော့ မြို့တစ်ဒါဇင်ရှိခဲ့တယ်။

00:01:59.721 --> 00:02:04.636
တစ်မြို့စီမှာ ဘုန်းကြီးနဲ့အုပ်ချုပ်သူကြားက
ကဏ္ဍတစ်ခုကို ထမ်းဆောင်တဲ့ ဘုရင်ရှိတယ်။

00:02:04.636 --> 00:02:09.033
တစ်ခါတစ်ရံမှာ သူတို့ဟာ ပိုင်နက်သစ်တွေကို
သိမ်းယူဖို့ အချင်းချင်း တိုက်ခိုက်ကြတယ်။

00:02:09.033 --> 00:02:14.736
တစ်မြို့စီဟာ မြို့ရဲ့တည်ထောင်သူလို့
မှတ်ယူကြတဲ့ မြို့စောင့်နတ်တစ်ပါးရှိတယ်။

00:02:14.736 --> 00:02:19.898
မြို့အတွင်းက အကြီးဆုံးနဲ့ အရေးအပါဆုံး
အဆောက်အအုံက ဒီမြို့စောင့်နတ်ကွန်းပါ။

00:02:19.898 --> 00:02:24.485
အဆင့်တွေပါတဲ့ ပိရမစ်တစ်ခုလို
ပုံစံထုတ်ထားတဲ့ လေးထောင့် ဘုရားကျောင်းတစ်ခုပါ။

NOTE Paragraph

00:02:24.485 --> 00:02:30.029
ခရစ်နှစ်မတိုင်မီ ၃၂၀၀ ခန့်မှာ
ဆူမေးရီးယန်းတွေဟာ လက်လှမ်း ချဲ့ခဲ့တယ်။

00:02:30.029 --> 00:02:34.295
အိုးထိန်းစက်ဟာ နှစ်ဘီးလှည်းတွေနဲ့
လေးဘီးလှည်းတွေမှာ နေရာသစ်တစ်ခု ရသွားတယ်။

00:02:34.295 --> 00:02:37.785
ကျူပင်တွေနဲ့ စွန်ပလွန် ရွက်တွေကနေ
လှေတွေကို တည်ဆောက်ခဲ့တယ်။

00:02:37.785 --> 00:02:42.984
မြစ်နဲ့ ပင်လယ်ကနေ ဧရာမ အကွာအဝေးတွေဆီ
သူတို့ကို သယ်ဆောင်တဲ့ ပိတ်စရွက်တွေနဲ့ပါ။

00:02:42.984 --> 00:02:46.542
ရှားပါးတဲ့ ရင်းမြစ်တွေကို အပိုဆောင်းဖို့
ကုန်သွယ်ရေး ကွန်ရက်တစ်ခုကို

00:02:46.542 --> 00:02:51.180
အီဂျစ်၊ အနာတိုးလီးယား၊ အီသီယိုပီးယားမှာ
ပေါ်လာတဲ့ဘုရင်နိုင်ငံတွေနဲ့ ဆောက်ခဲ့တယ်
၊

00:02:51.180 --> 00:02:57.785
ရွှေ၊ငွေ၊ ကြည်ပြာရောင် ကျောက်မျက်၊ 
သစ်ကတိုးတွေ တင်သွင်းခဲ့တယ်။

NOTE Paragraph

00:02:57.785 --> 00:03:00.235
ကုန်သွယ်မှုက ကမ္ဘာ့ ပထမဆုံး အရေးအသားစနစ်

00:03:00.235 --> 00:03:03.985
တီထွင်မှုအတွက်တော့ အလားအလာမရှိတဲ့
တွန်းအားပါ။

00:03:03.985 --> 00:03:07.185
ဒါက အပြင်က ကုန်သည်တွေနဲ့ စီးပွားလုပ်တဲ့
ဆူမေးရီးယန်း ကုန်သည်တွေအတွက်

00:03:07.185 --> 00:03:09.885
စာရင်းကိုင် စနစ်တစ်ခုအဖြစ် စတင်ခဲ့တယ်။

00:03:09.885 --> 00:03:13.735
နှစ်ရာအနည်းငယ် အကြာမှာ ကျူနီဖောင်း
လို့ခေါ်တဲ့ အစောပိုင်း အရုပ်စာစနစ်က

00:03:13.735 --> 00:03:17.085
အက္ခရာတစ်ခု အဖြစ်ပြောင်းသွားတယ်။

00:03:17.085 --> 00:03:20.025
ဆူမေးရီးယန်းတွေဟာ ပထမဆုံး 
ရေးသားထားတဲ့ ဥပဒေတွေကိုရေးဆွဲခဲ့တယ်

00:03:20.025 --> 00:03:24.814
အရေးအသား အတတ်ကို သင်ပေးဖို့
ပထမဆုံး ကျောင်းစနစ်ကို ဖန်တီးခဲ့ကာ

00:03:24.814 --> 00:03:31.317
ဗျူရိုကရေစီနဲ့အခွန်တွေလို စိတ်လှုပ်ရှားစရာ
ပိုနည်းတဲ့ တီထွင်မှုတွေကို အစပျိုးခဲ့တယ်။

NOTE Paragraph

00:03:31.317 --> 00:03:34.837
ကျောင်းတွေမှာ အရုဏ်တက်ကနေ ညနေအထိ 
ရှေးစာတွေ လေ့လာခြင်းက

00:03:34.837 --> 00:03:37.627
ကလေးဘဝကနေ လူကြီးဘဝရောက်တဲ့အထိပါ။

00:03:37.627 --> 00:03:42.004
သူတို့ဟာ စာရင်းကိုင်၊ သင်္ချာကို သင်ယူပြီး
စာပေလက်ရာတွေ၊ဓမ္မတေးတွေ၊ဒဏ္ဍာရီတွေ၊

00:03:42.004 --> 00:03:47.415
စကားပုံတွေ၊ တိရစ္ဆာန်ပုံပြင်တွေ၊ 
မှော်မန္တန်တွေနဲ့ အုတ်ကမ္ပည်းချပ်တွေပေါ်က

00:03:47.415 --> 00:03:50.845
ပထမဆုံး မော်ကွန်းကဗျာတွေကို ကူးယူခဲ့တယ်။

00:03:50.845 --> 00:03:54.145
ဒီကမ္ပည်းချပ်တချို့က ဒဏ္ဍာရီပုံပြင်တွေရဲ့
ပုဂ္ဂိုလ်လည်းဖြစ်တဲ့

00:03:54.145 --> 00:03:59.770
Uruk မြို့ရဲ့ ဘုရင် Gilgamesh ရဲ့ 
ဇာတ်လမ်းကို ပြောပြတယ်။

NOTE Paragraph

00:03:59.770 --> 00:04:05.887
ဒါပေမဲ့ BCE တတိယ ထောင်စုနှစ်မှာ ဆူမားဟာ 
အနီးဝန်းကျင်က အင်ပါယာတင်မဟုတ်တော့ဘဲ

00:04:05.887 --> 00:04:08.117
မက်ဆိုပိုတေးမီးယားမှာတောင်ပါ။

00:04:08.117 --> 00:04:13.661
လှည့်လည်နေထိုင်တဲ့ လူမျိုးစု အသုတ်တွေဟာ 
မြောက်၊အရှေ့ကနေ ဒေသတွင်းကို တသဲသဲဝင်လာတယ်။

00:04:13.661 --> 00:04:17.661
အသစ်ဝင်လာသူတချို့က ဆူမေးရီးယန်းတွေကို
လေးစားပြီး သူတို့ရဲ့နေထိုင်ပုံကိုခံယူရင်း

00:04:17.661 --> 00:04:21.661
သူတို့ကိုယ်ပိုင် ဘာသာစကားတွေကို ဖော်ပြဖို့
ကျူနီဖောင်းစာကို အသုံးပြုကြတယ်။

00:04:21.661 --> 00:04:29.026
၂၃၀၀ BCE မှာ အက်ကာဒီယန်းဘုရင် ဆာဂွန်ဟာ 
ဆူမေးရီးယန်း မြို့ပြနိုင်ငံတွေကိုသိမ်းတယ်။

00:04:29.026 --> 00:04:31.696
ဒါပေမဲ့ ဆာဂွန်က ဆူမေးရီးယန်း 
ယဉ်ကျေးမှုကို လေးစားပြီး

00:04:31.696 --> 00:04:37.262
အက်ကာဒီယန်းတွေနဲ့ ဆူမေးရီးယန်းတွေဟာ
ရာစုနှစ်တွေချီကာ ယှဉ်တွဲ တည်ရှိခဲ့တယ်။

00:04:37.262 --> 00:04:41.382
အခြား ကျူးကျော်တဲ့ အုပ်စုတွက လုယက်ခြင်းနဲ့
ဖျက်ဆီးခြင်းကို အာရုံစိုက်ခဲ့ကြတယ်။

00:04:41.382 --> 00:04:43.842
ဆူမေးရီယန်း ယဉ်ကျေးမှု ပျံ့နှံတဲ့ 
တစ်ချိန်တည်းမှာပဲ

00:04:43.842 --> 00:04:51.738
ကျူးကျော်မှုတွေရဲ့ ပုံမှန် သတ်ဖြတ်မှုက
ဆူမေးရီးယန်းတွေကို ၁၇၅၀BCE အထိသုတ်သင်တယ်။

NOTE Paragraph

00:04:51.738 --> 00:04:55.944
ဒီနောက်မှာတော့ ဆူမားဟာ သဲကန္တာရ 
ဖုန်အတွင်းမှာ ပြန်ကွယ်ပျောက်သွားခဲ့ပြီး

00:04:55.944 --> 00:05:00.037
၁၉ ရာစုမှသာ ပြန်လည်တွေရှိခဲ့တာပါ။

00:05:00.037 --> 00:05:04.037
ဒါပေမဲ့ ဆူမေးရီးယန်း ယဉ်ကျေးမှုက
နှစ်ထောင်ချီကာ ရှင်သန်ခဲ့တယ်။

00:05:04.037 --> 00:05:09.155
ပထမ အက်ကာဒီးယန်းတွေကနေ 
အက်ဆီးရီးယန်း၊ ဘေဘီလုံတွေအထိပါ။

00:05:09.155 --> 00:05:13.045
ဘေဘီလုံတွေက ဆူမေးရီးယန်းတွေကို
ဟီဗရူး၊ဂရိနဲ့ ရိုမန် ယဉ်ကျေးမှုတွေကနေ

00:05:13.045 --> 00:05:16.798
တီထွင်မှုတွေနဲ့ အစဉ်အလာတွေကို 
လက်ဆင့်ကမ်းပေးခဲ့တယ်။

00:05:16.798 --> 00:05:19.208
တချို့က ယနေ့တိုင် ဆက်ရှိနေဆဲပါ။