0:00:00.120,0:00:07.950
[nagbibilang ang kanta: 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1] Ang [br]Internet: Mga Packet, Pag-route at Pagiging Maaasahan

0:00:07.950,0:00:13.650
Kumusta, ako si Lynn. Ako ay software engineer[br]dito sa Spotify at ako ang unang aamin

0:00:13.650,0:00:18.970
na madalas kong ipagwalang-bahala ang pagiging maaasahan ng internet. Ang sobrang dami ng impormasyon

0:00:18.970,0:00:23.170
na napakabilis na pagtingin sa internet ay kamangha-mangha.[br]Pero paano maaari na ang bawat isa sa

0:00:23.170,0:00:29.080
mga datos ay maihahatid sa iyo nang maaasahan? Sabihing[br]gusto mong magpatugtog ng isang kanta mula sa Spotify. Tila

0:00:29.080,0:00:33.989
ang computer mo ay direktang kumokonekta sa mga server[br]ng Spotify at ipinapadala ng Spotify sa iyo ang kanta sa isang

0:00:33.989,0:00:39.410
direktang nakatuong linya. Pero sa totoo lang, hindi iyan[br]kung paano gumagana ang internet. Kung ang internet

0:00:39.410,0:00:43.640
ay gawa sa mga direktang nakatuong koneksiyon[br]imposible na panatilihin ang mga bagay na gumagana

0:00:43.640,0:00:48.050
habang sumasali ang milyon-milyong gumagamit. Lalo dahil[br]walang garantiya na ang bawat kawad at

0:00:48.050,0:00:53.350
computer ay nagtatrabaho sa lahat ng panahon. Sa halip,[br]naglalakbay ang mga datos sa internet sa hindi gaanong

0:00:53.350,0:01:01.210
direktang paraan. Maraming taon ang nakalipas, sa maagang 1970s ang partner ko na si Bob Kahn at ako ay nagsimulang

0:01:01.210,0:01:06.870
magtrabaho sa disenyo kung ano ang tinatawag ngayon na[br]internet. Si Bob at ako ay may responsibilidad

0:01:06.870,0:01:14.790
at oportunidad na idisenyo ang mga protocol ng internet[br]at ang arkitektura nito. Kaya nagtuloy-tuloy kami

0:01:14.790,0:01:20.000
sa pakikilahok sa paglago ng internet[br]at ebolusyon sa lahat ng panahong ito hanggang sa at

0:01:20.000,0:01:25.500
kasama ang kasalukuyan. Ang paraan kung paano[br]naililipat ang impormasyon mula sa isang computer papunta sa isa pa

0:01:25.500,0:01:30.900
ay medyo interesante. Kailangan nito na hindi sumunod[br]sa isang nakapirmeng landas, sa katunayan, maaaring mabago ang landas

0:01:30.900,0:01:36.100
sa gitna ng pakikipag-usap ng isang computer sa isa pa.[br]Ang impormasyon sa internet ay pumupunta mula sa isang

0:01:36.100,0:01:42.050
computer papunta sa isa pa sa kung ano ang tinatawag nating[br]isang packet ng impormasyon at naglalakbay ang isang packet mula sa isang

0:01:42.050,0:01:46.360
lugar papunta sa isa pa sa internet katulad na katulad kung[br]paano ka maaaring makarating mula sa isang lugar papunta sa isa pa

0:01:46.360,0:01:51.420
sa isang kotse. Depende sa pagsikip ng trapiko[br]o mga kondisyon ng kalsada, maaari mong piliin o mapuwersa

0:01:51.420,0:01:59.000
ka na dumaan sa naiibang ruta upang marating[br]ang parehong lugar sa bawat pagkakataong naglalakbay ka. At

0:01:59.000,0:02:03.980
yamang makakapagbiyahe ka ng lahat ng uri ng bagay sa loob[br]ng kotse, maraming uri ng digital na impormasyon ay maaaring

0:02:03.980,0:02:10.359
ipadala na may mga IP packet pero may ilang limitasyon.[br]Paano kung halimbawa kailangan mong lumipat

0:02:10.359,0:02:14.200
sa isang space shuttle kung saan ginawa ito [br]sa lugar na paglulunsaran nito. Hindi kakasya

0:02:14.200,0:02:18.780
ang shuttle sa isang trak kaya kailangan nito na[br]maibiyahe sa maraming bahagi, na ibabiyahe gamit ang plota

0:02:18.780,0:02:23.099
ng mga trak. Maaari silang dumaan sa lahat ng iba't ibang ruta[br]at makakarating sa patutunguhan sa iba't ibang oras.

0:02:23.099,0:02:28.109
Pero sa sandaling ang lahat ng mga bahagi ay naroon,[br]maaari mong buuing muli ang mga bahagi para maging ganap

0:02:28.109,0:02:34.329
na shuttle at magiging handa ito sa paglulunsad. Sa [br]internet ang mga detalye ay nagtatrabaho sa katulad na paraan. Kung

0:02:34.329,0:02:40.090
may napakalaking imahen ka na gusto mong[br]ipadala sa isang kaibigan o i-upload sa isang website,

0:02:40.090,0:02:44.819
ang imaheng iyan ay maaaring buuin ng mga 10 ng milyon-milyong bit na mga 1 at 0, napakarami na ipapadala

0:02:44.819,0:02:49.810
sa isang packet. Yamang mga datos ito sa isang computer,[br]ang computer na nagpapadala ng imahen ay maaaring mabilis

0:02:49.810,0:02:55.719
na hatiin ito sa daan-daan o kahit na libo-libong[br]mas maliliit na bahagi na tinatawag na mga packet. Di tulad ng mga kotse

0:02:55.719,0:03:00.230
o trak ang mga packet na ito ay walang mga driver[br]at hindi nila pinipili ang kanilang ruta. Bawat packet

0:03:00.230,0:03:04.650
ay may internet address kung saan ito nanggaling[br]at saan ito pupunta. Ang mga espesyal na computer

0:03:04.650,0:03:09.430
sa internet na tinatawag na mga router ay kumikilos na tulad ng [br]mga tagapangasiwa ng trapiko upang panatilihin ang mga packet na gumagalaw

0:03:09.430,0:03:15.239
sa mga network nang walang gusot. Kung masikip ang isang ruta, ang mga indibidwal na packet ay maaaring bumiyahe sa iba't ibang ruta

0:03:15.239,0:03:20.370
sa pamamagitan ng internet at maaaring makarating sa[br]patutunguhan sa mga medyo naiibang oras

0:03:20.370,0:03:26.569
o kahit na wala sa ayos. Pag-usapan natin kung paano[br]gumagana ito. Bilang bahagi ng internet protocol,

0:03:26.569,0:03:31.169
sinusubaybayan ng bawat router ang maraming landas[br]sa pagpapadala ng mga packet, at pinipili nito ang pinakamura

0:03:31.169,0:03:37.079
na landas na mayroon para sa bawat piraso ng mga datos base[br]sa patutunguhang IP address ng packet.

0:03:37.079,0:03:42.120
Pinakamura hindi ibig sabihin ang gastos, pero[br]oras at mga salik na hindi teknikal tulad ng politika

0:03:42.120,0:03:47.499
at relasyon sa pagitan ng mga kompanya. Madalas[br]ang pinakamagaling na ruta na paglalakbayan ng mga datos ay hindi kinakailangang

0:03:47.499,0:03:53.150
ang pinakadirekta. Ang pagkakaroon ng mga opsiyon sa mga landas ang gumagawa sa network fault na mapagparaya. Na ibig sabihin nito

0:03:53.150,0:03:57.700
ang network ay maaaring magpadala ng mga packet kahit[br]na kung may isang bagay na magiging maling-mali.

0:03:57.700,0:04:04.849
Ito ang batayan ng susing saligan ng[br]internet: pagiging maaasahan. Ngayon ano kung gusto mong

0:04:04.849,0:04:09.349
humiling ng ilang datos at hindi lahat ay [br]naihatid? Sabihin nating gusto mong makinig sa isang kanta.

0:04:09.349,0:04:14.829
Paano ka magiging 100% sigurado na ang lahat ng mga datos ay[br]maihahatid para perpektong tutugtugin ang kanta?

0:04:14.829,0:04:21.440
Ipinapakilala ang bagong best friend mo, TCP (transmission[br]control protocol). Pinangangasiwaan ng TCP ang pagpapadala

0:04:21.440,0:04:26.530
at pagtanggap ng lahat ng mga datos mo bilang mga packet.[br]Isipin ito na tulad ng serbisyo sa koreo na garantisado.

0:04:26.530,0:04:31.669
Kapag humihiling ka ng isang kanta sa device mo, nagpapadala[br]ang Spotify ng kanta na hinahati-hati sa maraming packet.

0:04:31.669,0:04:37.210
Kapag dumarating ang mga packet mo, ginagawa ng TCP[br]ang ganap na imbentaryo at ipinapadala pabalik ang mga pagkilala

0:04:37.210,0:04:42.840
na tinanggap ang bawat packet. Kung ang lahat ng packet ay[br]naroon. pinipirmahan ng TCP ang paghahatid sa iyo at tapos na.

0:04:42.840,0:04:54.819
(pinapatugtog ang kanta) Kung nakita ng TCP ang ilang packet[br]na nawawala, hindi nito pipirmahan, kung hindi ang kanta

0:04:54.819,0:04:59.930
mo ay hindi mabuting pakinggan o ang mga bahagi ng[br]kanta ay nawawala. Para sa bawat nawawala o

0:04:59.930,0:05:05.930
hindi kumpletong packet, ipapadala silang muli ng Spotify.[br]Sa sandaling naberipika ng TCP ang paghahatid ng maraming packet

0:05:05.930,0:05:13.370
para sa hiling na isang kanta, magsisimulang tutugtog[br]ang kanta. Ang magaling sa TCP

0:05:13.370,0:05:19.220
at mga router system ay masusukat sila. Maaari silang[br]gumana sa 8 aparato o 8 bilyong aparato. Sa katunayan,

0:05:19.220,0:05:23.449
dahil sa mga saligang ito ng pagpaparaya at pag-uulit sa pagkakasala, kapag nagdagdag tayo ng mas maraming router

0:05:23.449,0:05:28.069
mas maaasahan ang internet. Isa pang magaling[br]ang maaari nating palakihin at sukatin ang internet

0:05:28.069,0:05:34.379
nang hindi ginagambala ang serbisyo sa sinumang gumagamit[br]nito. Ang internet ay gawa sa daan-daang libo-libong

0:05:34.379,0:05:39.280
network at bilyon-bilyong computer at aparato[br]na konektado nang pisikal. Ang iba't ibang

0:05:39.280,0:05:44.360
sistemang ito na bumubuo sa internet ay kumokonekta[br]sa bawat isa, nag-uusap sa isa't isa,

0:05:44.360,0:05:51.289
at nagtatrabaho na magkasama dahil sa mga pamantayan na sinang-ayunan kung paano ipapadala ang mga datos sa internet.

0:05:51.289,0:05:56.000
Ang mga computing device, o router sa internet, ay tumutulong[br]sa lahat ng packet na makarating sa

0:05:56.000,0:06:02.789
patutunguhan kung saan bubuuin muli sila, kung[br]kinakailangan, nang nasa ayos. Nangyayari ito bilyon-bilyong

0:06:02.789,0:06:08.889
beses sa isang araw, maging ikaw at iba ay nagpapadala[br]ng isang email, bumibisita sa isang web page, nagbi-video

0:06:08.889,0:06:13.870
chat, gumagamit ng mobile app o kapag ang mga sensor[br]o aparato sa internet ay nag-uusap sa

0:06:13.870,0:06:14.910
isa't isa.