1
00:00:01,127 --> 00:00:02,727
Burası büyüdüğüm yer.

2
00:00:03,159 --> 00:00:05,452
Hollanda'da Rotherdam şehrine yakın

3
00:00:05,476 --> 00:00:06,912
küçük bir köy.

4
00:00:07,649 --> 00:00:11,303
1970 ve 1980'lerde bir gençken

5
00:00:11,667 --> 00:00:13,458
burası hâlâ sakin bir yerdi.

6
00:00:13,482 --> 00:00:17,481
Çiftliklerle, tarlalarla
ve bataklıklarla doluydu

7
00:00:17,699 --> 00:00:21,783
ve boş zamanımı orada 
kendi başıma geçirirdim;

8
00:00:21,807 --> 00:00:23,759
bunun gibi yağlı boyalar yapar,

9
00:00:24,213 --> 00:00:26,673
kır çiçekleri toplar, kuşları seyreder

10
00:00:26,858 --> 00:00:29,501
ve ayrıca böcekler toplardım.

11
00:00:29,745 --> 00:00:31,816
İşte bu bulduğum değerli olanlardan.

12
00:00:31,840 --> 00:00:33,537
Bu çok özel bir böcek

13
00:00:33,711 --> 00:00:36,077
ve bu muhteşem böceğin adı karınca böceği.

14
00:00:36,442 --> 00:00:39,371
Bu böcek bütün hayatını
karınca yuvasında

15
00:00:39,395 --> 00:00:41,308
geçiren bir böcek.

16
00:00:41,332 --> 00:00:44,376
Karıncayla konuşmaya evrimleşmiş.

17
00:00:44,688 --> 00:00:47,409
Karıncaların iletişim için
kullandığı kokuların aynısını,

18
00:00:47,433 --> 00:00:50,387
aynı kimyasalları kullanır

19
00:00:50,411 --> 00:00:53,583
ve işte burada, bu böcek
işçi karıncaya diyor ki,

20
00:00:53,607 --> 00:00:55,898
"Hey, ben de bir işçi karıncayım,

21
00:00:55,922 --> 00:00:57,692
açım, lütfen besle beni."

22
00:00:57,716 --> 00:00:59,242
Karınca buna uyar

23
00:00:59,266 --> 00:01:01,891
çünkü böcek aynı kimyasalları kullanıyor.

24
00:01:01,915 --> 00:01:03,676
Milyonlarca yıl içerisinde

25
00:01:03,700 --> 00:01:08,870
bu böcek, karıncalar arasında
yaşamak için evrilmiş.

26
00:01:09,554 --> 00:01:10,712
Yıllar içinde,

27
00:01:10,736 --> 00:01:12,081
o köyde yaşadığım zamanlarda

28
00:01:12,081 --> 00:01:15,537
20.000'i aşkın çeşitte böcek topladım

29
00:01:15,561 --> 00:01:18,776
ve iğnelenmiş böcek koleksiyonu yaptım.

30
00:01:19,120 --> 00:01:23,137
Bu, çok erken yaşlarda 
evrime ilgi duymamı sağladı.

31
00:01:23,421 --> 00:01:28,643
Bu farklılıklar nasıl oluşur,
bu çeşitlilik nasıl meydana geliyor?

32
00:01:29,625 --> 00:01:32,998
Bu yüzden evrim biyoloğu oldum,

33
00:01:33,022 --> 00:01:34,500
Charles Darwin gibi.

34
00:01:34,784 --> 00:01:38,572
Ve Charles Darwin gibi
ben de çok geçmeden evrimin

35
00:01:38,596 --> 00:01:43,149
çoğunlukla geçmişte olan bir şey olduğu
gerçeğiyle hayal kırıklığına uğradım.

36
00:01:43,173 --> 00:01:46,267
Bugün gördüğümüz modelleri çalışıyoruz,

37
00:01:46,621 --> 00:01:50,033
geçmişte yaşanan evrimi
anlamaya çalışıyoruz

38
00:01:50,057 --> 00:01:53,918
fakat hiçbir zaman gerçekte
yaşandığını göremiyoruz.

39
00:01:53,942 --> 00:01:55,671
Bunu gözlemleyemiyoruz.

40
00:01:55,695 --> 00:01:57,782
Darwin'in dediği gibi,

41
00:01:58,346 --> 00:02:01,045
"Zamanın eli çağların geçişini
gösterene kadar

42
00:02:01,395 --> 00:02:05,265
bu yavaş değişimlerden
hiçbirini göremiyoruz."

43
00:02:06,293 --> 00:02:07,443
Yoksa görebiliyor muyuz?

44
00:02:08,373 --> 00:02:09,901
Geçtiğimiz birkaç on yıl içinde

45
00:02:09,901 --> 00:02:13,434
evrim biyologları bazen evrimin 
çok daha hızlı ilerlediğini,

46
00:02:13,754 --> 00:02:18,616
özellikle de çevrede 
büyük ölçüde değiştiğinde 


47
00:02:18,990 --> 00:02:22,688
ve uyum sağlama ihtiyacı büyük olduğunda

48
00:02:22,712 --> 00:02:25,452
gözlemlenebileceğini fark ettiler.

49
00:02:26,609 --> 00:02:27,941
Ve tabii ki bu günlerde

50
00:02:28,585 --> 00:02:31,877
çevredeki büyük değişiklikler
bizim yüzümüzden oluyor.

51
00:02:32,081 --> 00:02:35,618
Biçiyoruz, suluyoruz, 
sürüyoruz, inşa ediyoruz,

52
00:02:35,992 --> 00:02:39,075
iklimi değiştiren sera gazlarını

53
00:02:39,075 --> 00:02:40,334
atmosfere salıyoruz.

54
00:02:40,598 --> 00:02:43,387
Egzotik bitki ve hayvanları

55
00:02:43,411 --> 00:02:45,538
daha önce yaşamadıkları 
yerlere bırakıyoruz,

56
00:02:45,538 --> 00:02:51,164
yiyecek ve diğer ihtiyaçlarımız için
balık avlayıp ağaç topluyoruz.

57
00:02:52,102 --> 00:02:57,869
Ve tüm bu çevresel değişiklerin
merkezi şehirlere uzanıyor.

58
00:02:58,555 --> 00:03:02,911
Şehirler tamamen bizim
yarattığımız bir habitat oluşturuyor.

59
00:03:03,175 --> 00:03:06,540
Ve onu bitkilerin ancak 
en büyük zorluklarla

60
00:03:06,540 --> 00:03:08,540
kök salabileceği geçirimsiz yüzeyler olan

61
00:03:08,714 --> 00:03:11,965
tuğla, beton, cam ve çelikle donatıyoruz.

62
00:03:13,141 --> 00:03:15,982
Ayrıca şehirlerde yapay ışık ve gürültüyü,

63
00:03:16,006 --> 00:03:17,335
kimyasal kirliliği

64
00:03:17,609 --> 00:03:20,387
büyük oranlarda buluyoruz.

65
00:03:21,109 --> 00:03:23,962
Bahçecilikten, akvaryumdan 
ve evcil hayvan ticaretinden

66
00:03:23,962 --> 00:03:26,810
kaçtıkları için şehirde yaşayan

67
00:03:26,810 --> 00:03:28,849
dünyanın her yerinden yabani bitki

68
00:03:28,849 --> 00:03:30,942
ve hayvan karışımları buluyoruz.

69
00:03:31,532 --> 00:03:34,728
Peki türler

70
00:03:35,365 --> 00:03:39,451
tamamen değiştirilmiş
bir çevrede ne yapar?

71
00:03:40,431 --> 00:03:43,623
Çoğu maalesef yok olur.

72
00:03:44,403 --> 00:03:46,125
Fakat yok olmayanlar,

73
00:03:46,515 --> 00:03:48,828
olağanüstü yollarla adapte olurlar.

74
00:03:50,238 --> 00:03:52,538
Biyologlar bugünlerde şehirlerin

75
00:03:52,538 --> 00:03:56,803
evrimin körükleyicisi olduğunu
fark etmeye başladılar.

76
00:03:56,803 --> 00:04:00,102
Bunlar, vahşi hayvanların ve bitkilerin

77
00:04:00,102 --> 00:04:03,026
bu yeni kentsel koşullara uyacak şekilde 
gözümüzün önünde

78
00:04:03,326 --> 00:04:06,826
çok hızlı evrimleştiği yerlerdir.

79
00:04:06,826 --> 00:04:10,346
Tıpkı karınca böceğinin 
milyonlarca yıl önce

80
00:04:10,346 --> 00:04:13,039
karınca kolonisinin 
içine girdiğinde yaptığı gibi.

81
00:04:13,039 --> 00:04:17,506
Artık insan kolonisinin 
içinde hareket eden ve şehirlerimize

82
00:04:17,506 --> 00:04:19,724
adapte olan hayvanları
ve bitkileri buluyoruz.

83
00:04:20,164 --> 00:04:21,311
Ve bunu yaparken

84
00:04:21,311 --> 00:04:23,155
evrimin aslında çok hızlı

85
00:04:23,155 --> 00:04:26,763
ilerleyebileceğini de anlamaya başlıyoruz.

86
00:04:26,853 --> 00:04:29,999
Her zaman uzun yıllar sürmez,

87
00:04:30,119 --> 00:04:32,433
bizim gözlerimizin altında olabilir.

88
00:04:33,703 --> 00:04:36,730
Örneğin beyaz ayaklı fare.

89
00:04:37,337 --> 00:04:40,201
Bu New York çevresindeki 
bölgeden gelen yerli bir memeli

90
00:04:40,565 --> 00:04:43,670
ve 400 yıldan daha uzun bir süre önce, 
şehir inşa edilmeden önce,

91
00:04:43,670 --> 00:04:45,574
bu fare her yerde yaşıyordu.

92
00:04:45,924 --> 00:04:50,378
Ancak bugünlerde, 
asfalt ve trafik deniziyle çevrili

93
00:04:50,378 --> 00:04:55,899
şehrin parkları olan 
küçük yeşil adalarda sıkışıp kaldılar.

94
00:04:56,890 --> 00:05:01,543
Biraz Darwin'in Galapagos'taki 
ispinozlarının modern bir versiyonu gibi.

95
00:05:03,803 --> 00:05:05,594
Ve Darwin'in ispinozları gibi

96
00:05:05,804 --> 00:05:10,254
her bir parktaki fareler evrim geçirmeye,

97
00:05:10,414 --> 00:05:12,982
birbirlerinden farklı olmaya başladılar.

98
00:05:13,542 --> 00:05:15,564
Fordham Üniversitesi'nden

99
00:05:15,783 --> 00:05:17,337
bu süreci inceleyen meslektaşım

100
00:05:17,337 --> 00:05:19,001
Jason Munshi-South.

101
00:05:19,001 --> 00:05:22,430
New York City'nin parklarındaki 
beyaz ayaklı farelerin

102
00:05:22,430 --> 00:05:24,284
DNA'sını inceliyor

103
00:05:24,634 --> 00:05:28,593
ve bu adaların 
takımadalarında nasıl gelişmeye

104
00:05:28,593 --> 00:05:30,590
başladıklarını anlamaya çalışıyor.

105
00:05:30,950 --> 00:05:33,693
Ve bir tür DNA parmak izi kullanıyor 
ve diyor ki,

106
00:05:33,693 --> 00:05:35,248
"Biri bana bir fare verirse

107
00:05:35,728 --> 00:05:37,376
nereden geldiğini söylemezse

108
00:05:37,776 --> 00:05:39,430
sadece DNA'sına bakarak

109
00:05:39,430 --> 00:05:42,093
tam olarak hangi parktan 
geldiğini söyleyebilirim."

110
00:05:42,093 --> 00:05:44,357
İşte bu kadar farklı hale geldiler.

111
00:05:45,597 --> 00:05:49,065
Jason ayrıca bu değişikliklerin,

112
00:05:49,065 --> 00:05:50,444
bu evrimsel değişikliklerin

113
00:05:50,444 --> 00:05:53,242
rastgele olmadığını, 
bir anlam ifade ettiklerini keşfetti.

114
00:05:53,502 --> 00:05:55,679
Örneğin Central Park'ta

115
00:05:56,499 --> 00:05:59,054
farelerin çok yağlı yiyeceklerle 
başa çıkmalarına

116
00:05:59,054 --> 00:06:02,270
izin veren genler
geliştirdiklerini görüyoruz.

117
00:06:03,345 --> 00:06:04,586
İnsan yiyeceği.

118
00:06:04,986 --> 00:06:07,954
Her yıl 25 milyon kişi
Central Park'ı ziyaret ediyor.

119
00:06:07,954 --> 00:06:10,369
Kuzey Amerika'da 
en çok ziyaret edilen park.

120
00:06:10,369 --> 00:06:13,417
Ve bu insanlar atıştırmalık yiyecekleri,

121
00:06:13,417 --> 00:06:15,726
fıstıkları ve abur cuburları 
geride bıraktılar

122
00:06:15,726 --> 00:06:17,957
ve fareler bunlarla beslenmeye başladılar.

123
00:06:17,957 --> 00:06:20,811
Bu alıştıklarından 
tamamen farklı bir diyet

124
00:06:20,811 --> 00:06:21,962
ve yıllar içinde

125
00:06:21,962 --> 00:06:25,426
bu çok yağlı, insan diyetine 
uyacak şekilde geliştiler.

126
00:06:27,218 --> 00:06:29,450
Ve bu başka bir şehir hayvanı.

127
00:06:29,450 --> 00:06:31,480
Bu, Avrupalı bahçe salyangozu.

128
00:06:31,600 --> 00:06:32,820
Çok yaygın bir salyangoz,

129
00:06:32,820 --> 00:06:36,846
soluk sarıdan koyu kahverengiye kadar

130
00:06:36,846 --> 00:06:40,345
çok çeşitli renklerde bulunur.

131
00:06:40,655 --> 00:06:43,331
Ve bu renkler tamamen salyangozun

132
00:06:43,331 --> 00:06:44,860
DNA'sı tarafından belirlenir.

133
00:06:45,510 --> 00:06:50,450
Ve bu renkler aynı zamanda 
o kabuğun içinde yaşayan

134
00:06:50,450 --> 00:06:52,315
salyangozun ısı yönetimini de belirler.

135
00:06:52,815 --> 00:06:55,739
Örneğin güneş ışığında
oturan bir salyangoz

136
00:06:55,739 --> 00:06:56,795
parlak güneşte,

137
00:06:56,795 --> 00:06:58,626
soluk sarı bir kabuğa sahipse

138
00:06:59,084 --> 00:07:05,070
koyu kahverengi bir kabuğun içinde 
oturan bir salyangoz kadar ısınmaz.

139
00:07:05,300 --> 00:07:09,310
Tıpkı beyaz bir arabada
oturduğunuzda olduğu gibi,

140
00:07:09,310 --> 00:07:12,330
siyah bir arabanın içinde oturduğunuzdan 
daha serin kalırsınız.

141
00:07:12,350 --> 00:07:15,243
Şimdi kentsel ısı adaları adı verilen 
bir olgu var,

142
00:07:15,463 --> 00:07:18,092
bu da büyük bir şehrin 
merkezinde sıcaklığın

143
00:07:18,402 --> 00:07:20,989
büyük şehrin dışından 
birkaç derece daha yüksek

144
00:07:20,989 --> 00:07:22,414
olabileceği anlamına geliyor.

145
00:07:22,414 --> 00:07:23,632
Bu milyonlarca insanın

146
00:07:23,632 --> 00:07:26,349
bu yoğunluklara sahip olması

147
00:07:26,609 --> 00:07:28,473
ve tüm faaliyetlerinin ve makinelerinin

148
00:07:28,473 --> 00:07:30,252
ısı ürettikleri gerçeğiyle ilgilidir.

149
00:07:30,282 --> 00:07:33,367
Ayrıca rüzgar yüksek binalar 
tarafından engellenir

150
00:07:33,696 --> 00:07:37,903
ve tüm çelik, tuğla ve beton 
güneş ısısını emer

151
00:07:38,133 --> 00:07:39,827
ve geceleri onu dışarıya yayarlar.

152
00:07:39,827 --> 00:07:43,366
Böylece büyük bir şehrin merkezinde 
bu sıcak hava balonunu elde edersiniz.

153
00:07:43,386 --> 00:07:46,880
Öğrencilerim ve ben, 
bu bahçe salyangozlarının

154
00:07:46,880 --> 00:07:49,110
değişken kabukları ile

155
00:07:49,540 --> 00:07:53,886
kentsel ısı adalarına 
uyum sağladığını düşündük.

156
00:07:53,886 --> 00:07:55,704
Belki bir şehrin merkezinde,

157
00:07:55,704 --> 00:07:58,584
salyangozların aşırı ısınmasını

158
00:07:58,584 --> 00:08:01,893
azaltacak yönde kabuk renginin 
değiştiğini görüyoruz.

159
00:08:02,321 --> 00:08:05,637
Ve bunu incelemek için 
bir vatandaş-bilim projesi başlattık.

160
00:08:06,057 --> 00:08:08,754
Hollanda'nın dört bir yanındaki 
insanların bahçelerinde,

161
00:08:08,904 --> 00:08:11,052
sokaklarında ve ayrıca 
kırsal kesimde

162
00:08:11,052 --> 00:08:14,117
salyangozların fotoğraflarını çekmelerine 
ve bunları vatandaş

163
00:08:14,117 --> 00:08:15,872
bilim web platformuna yüklemelerine

164
00:08:15,872 --> 00:08:19,124
olanak tanıyan ücretsiz bir 
akıllı telefon uygulaması geliştirdik.

165
00:08:19,514 --> 00:08:22,018
Ve bir yıldan fazla bir süredir,

166
00:08:22,177 --> 00:08:25,036
Hollanda'da fotoğraflanmış 
10.000 salyangoz fotoğrafı aldık

167
00:08:25,036 --> 00:08:27,098
ve sonuçları analiz etmeye başladığımızda

168
00:08:27,837 --> 00:08:31,401
şüphelerimizin gerçekten 
doğrulandığını gördük.

169
00:08:31,401 --> 00:08:33,741
Kentsel ısı adalarının merkezinde

170
00:08:33,741 --> 00:08:39,725
salyangoz kabuklarının daha sarı,
daha açık renklere evrildiğini görüyoruz.

171
00:08:42,434 --> 00:08:45,295
Şehir salyangozu ve Manhattan faresi

172
00:08:45,295 --> 00:08:50,931
yarattığımız bu yeni yaşam alanına,

173
00:08:51,126 --> 00:08:54,353
bu şehir yaşam alanına 
uyacak şekilde evrimleşen, büyüyen

174
00:08:54,534 --> 00:08:57,392
hayvan ve bitki listesinin 
sadece iki örneğidir.

175
00:08:57,630 --> 00:09:00,224
Ve bu konu hakkında yazdığım bir kitapta

176
00:09:00,854 --> 00:09:02,196
kentsel evrim konusuna

177
00:09:02,196 --> 00:09:03,721
çok daha fazla örnek veriyorum.

178
00:09:03,721 --> 00:09:06,575
Örneğin, kaldırımda çimlenmede

179
00:09:06,575 --> 00:09:08,941
daha iyi olan tohumlar, 
geliştirmiş yabani otlar.

180
00:09:09,990 --> 00:09:13,403
Çekirgeler gürültülü trafiğin 
yakınında olduğunda

181
00:09:13,403 --> 00:09:16,744
daha yüksek perdeli bir 
şarkı geliştirirler.

182
00:09:17,474 --> 00:09:22,923
Sivrisinekler metro istasyonlarındaki 
insanların kanıyla

183
00:09:22,923 --> 00:09:25,282
beslenmek için evrimleşirler.

184
00:09:25,282 --> 00:09:27,976
Ve hatta tüylerine koyarak kendilerini

185
00:09:27,976 --> 00:09:31,101
ağır metal kirliliğinden 
arındırmanın yollarını geliştiren

186
00:09:31,101 --> 00:09:34,893
sıradan şehir güvercini bile.

187
00:09:35,809 --> 00:09:38,053
Dünyanın her yerindeki 
benim gibi biyologlar,

188
00:09:38,103 --> 00:09:41,296
bu büyüleyici kentsel evrim süreciyle

189
00:09:41,296 --> 00:09:42,480
ilgilenmeye başlıyorlar.

190
00:09:42,480 --> 00:09:46,351
Dünyadaki yaşam tarihinde gerçekten

191
00:09:46,351 --> 00:09:48,403
eşsiz bir olayda olduğumuzu anlıyoruz.

192
00:09:48,403 --> 00:09:50,755
Oluşturduğumuz bir habitata

193
00:09:50,755 --> 00:09:55,586
evrimleşen ve adapte olan 
tamamen yeni bir ekosistem.

194
00:09:57,186 --> 00:09:58,811
Ve sadece akademisyenlerden değil,

195
00:09:58,811 --> 00:10:02,624
aynı zamanda şehirde bulunan 
milyonlarca el,

196
00:10:02,624 --> 00:10:05,094
kulak ve gözden de 
yardım almaya başlıyoruz.

197
00:10:05,094 --> 00:10:08,142
Vatandaş bilim adamları, okul çocukları

198
00:10:08,142 --> 00:10:09,049
onlarla birlikte,

199
00:10:09,049 --> 00:10:12,407
bu kentsel evrim sürecini

200
00:10:12,407 --> 00:10:16,479
gerçek zamanlı olarak izlememizi sağlayan 
küresel bir gözlem ağı

201
00:10:16,779 --> 00:10:18,030
inşa ediyoruz.

202
00:10:19,200 --> 00:10:22,863
Ve aynı zamanda bu, 
insanlara evrimin sadece

203
00:10:22,863 --> 00:10:25,641
Galapagos'a gitmenizi gerektiren 
soyut bir şey olmadığını

204
00:10:25,641 --> 00:10:28,465
ya da ne olduğunu anlamak için

205
00:10:28,465 --> 00:10:32,905
bir paleontolog olmanız gerekmediğini
açıkça gösteriyor.

206
00:10:33,095 --> 00:10:36,233
Her zaman, her yerde gerçekleşen

207
00:10:36,233 --> 00:10:39,523
çok sıradan bir biyolojik süreç.

208
00:10:39,703 --> 00:10:42,107
Arka bahçenizde, yaşadığınız sokakta,

209
00:10:42,107 --> 00:10:44,317
bu tiyatronun hemen dışında.

210
00:10:44,782 --> 00:10:48,436
Ama elbette heyecanımın
diğer bir tarafı var.

211
00:10:48,436 --> 00:10:51,487
Büyüdüğüm köye geri döndüğümde

212
00:10:51,487 --> 00:10:56,816
artık gençliğimden tanıdığım tarlaları 
ve bataklıkları bulamıyorum.

213
00:10:56,816 --> 00:10:58,533
Köy şimdi

214
00:10:58,533 --> 00:11:00,964
büyüyen Rotterdam Holding'i 
tarafından emildi

215
00:11:00,964 --> 00:11:03,796
ve bunun yerine alışveriş merkezleri,

216
00:11:03,796 --> 00:11:06,530
banliyöler ve otobüs şeritleri buluyorum.

217
00:11:06,870 --> 00:11:10,160
Ve belki de o karınca böceği de 
dahil olmak üzere,

218
00:11:10,160 --> 00:11:14,054
alışkın olduğum birçok hayvan 
ve bitki ortadan kayboldu.

219
00:11:15,474 --> 00:11:18,523
Ama bugün o köyde büyüyen çocukların

220
00:11:18,523 --> 00:11:20,331
benim büyüdüğüm geleneksel doğayı

221
00:11:20,331 --> 00:11:24,175
artık deneyimlemiyor olabileceği

222
00:11:24,175 --> 00:11:25,532
gerçeği ile rahatlatıyorum,

223
00:11:25,532 --> 00:11:27,920
ancak etraflarındaki bu yeni doğa türü,

224
00:11:27,920 --> 00:11:29,784
yeni bir ekosistem türü,

225
00:11:29,784 --> 00:11:33,989
eskisinden duyduğum heyecanı
onlara yaşatabilir.

226
00:11:33,989 --> 00:11:37,687
Yeni, modern bir Galapagos'ta yaşıyorlar.

227
00:11:37,687 --> 00:11:41,399
Ve vatandaş bilimcilerle

228
00:11:41,399 --> 00:11:44,606
ve benim gibi evrimsel biyologlarla

229
00:11:44,606 --> 00:11:48,134
bir araya gelerek 
21. yüzyılın kentsel evrimini

230
00:11:48,524 --> 00:11:50,718
inceleyen Darwin'leri olabilirler.

231
00:11:50,979 --> 00:11:52,306
Teşekkür ederim.

232
00:11:52,306 --> 00:11:54,710
(Alkışlar)