WEBVTT

00:00:07.475 --> 00:00:10.425
هەموو جارێک کە هەناسە دەدەی،
هەوا دەرواتە خوارەوەی بۆری هەناسە.

00:00:10.425 --> 00:00:12.705
لە ڕێگەی زنجیرەیەک کەناڵەوە
کە پێی دەڵێن برۆنچی،

00:00:12.705 --> 00:00:17.050
وە لە کۆتایدا دەگاتە کۆمەڵە بچوکەکان
لە هەوای تورەکە پێی دەگوترێ ئەلڤیۆیۆلی.

00:00:17.050 --> 00:00:19.980
٦۰ ملیۆن ئەلڤێۆلی هەیە
لە سییەکاندا.

00:00:19.980 --> 00:00:23.410
زیادکردن بۆ ڕوبەرێک
بە نزیکەیی ۷٥ مەتر چوارگۆشە

00:00:23.410 --> 00:00:25.440
بە قەبارەی دادگای تێنس.

00:00:25.440 --> 00:00:29.690
ئەم تورەکە بچوکانە، تەنها یەک خانە ئەستور،
بۆ ئاسانکاری بۆ ئاڵوگۆڕێکی گرنگ:

00:00:29.690 --> 00:00:32.730
ڕێگەدان بە ئۆکسجین لە هەواوە
هەناسە ئەدەین بۆ ناو خوێن

00:00:32.730 --> 00:00:35.710
وە ئۆکسیدی کاربۆن پاک دەکەنەوە.

NOTE Paragraph

00:00:35.710 --> 00:00:38.550
نەخۆشی سییەکان وێرانی دەکات
لەسەر ئەم ئاڵوگۆڕە.

00:00:38.550 --> 00:00:42.820
لەسەر ئەم ئاڵوگورە ئەوسانی
سیەکان وێران دەکات.

00:00:42.820 --> 00:00:46.140
چەندین جۆری جیاواز نەخۆشی هەیە
کە دەبێتە هۆی ئاوسانی سی.

00:00:46.140 --> 00:00:50.010
باوترینیان
ڤایرۆسن یان بەکتریان.

NOTE Paragraph

00:00:50.010 --> 00:00:54.403
ئەو میکرۆسکۆپانە دەچنە ناو جەستەوە
لە ڕێگەی ئاو یان هەوا کاتێ هەناسە دەکێشین،

00:00:54.403 --> 00:00:56.823
یان کاتێک دەست لە چاوەکانمان، لووتەکانمان،

00:00:56.823 --> 00:01:00.293
یان دەم پاش دەست لێدان
لە ماددەی پیس.

00:01:00.293 --> 00:01:04.293
پاشان، ڕووبەڕووی کۆئەندامی هەناسەدان
دەبنەوە بەرگری هێڵی یەکەم:

00:01:04.293 --> 00:01:06.293
لە کاتی موکۆسیلاری بەرزکەرەوە.

00:01:06.293 --> 00:01:10.896
ئەم موکۆسیلاریە پێکهاتووە لە لینجی کە
کە داگیرکەرە و دەزووی باریکە

00:01:10.896 --> 00:01:15.461
پێی دەوترێت سیلیا کە لینجیەکە هەڵدەگرێت تا
دەم، لەو شوێنەی کە دەکرێت کۆکەی لێ بێت:

NOTE Paragraph

00:01:15.461 --> 00:01:18.761
بەڵام هەندێک لەم هەڵێکێشانە لەوانەیە
لە پێشووتر هەر لینج بووبێتن

00:01:18.761 --> 00:01:21.821
بۆ ناو سییەکان،
کە لەوێ ئەبینین.

00:01:21.821 --> 00:01:24.311
چونکە ئالڤێۆلی خزمەت دەکات
وەک خاڵی ئاڵوگۆڕی گرنگ

00:01:24.311 --> 00:01:26.691
لە نێوان خوێن و هەوادا
لە جیهانی دەرەوە،

00:01:26.691 --> 00:01:31.157
جۆری تایبه تمەندی خۆیان هەیە
لە خانەی سپی، یان ماکرۆکۆسپەکان،

00:01:31.157 --> 00:01:35.756
کە بەرگری دەکات لە دژی زیندەوەرە بیانیەکان
بە خۆداکردن و خواردنی.

00:01:35.756 --> 00:01:40.485
کاتێک نەخۆشی هەوکردنەکان دەچنە ناو سیەکان
ماکرۆکۆسپەکان کار دەکەن بۆ لەناوبردنیان.

00:01:40.485 --> 00:01:45.439
سیستەمی بەرگری زیاد دەکات خانە سپیەکان
خوێن لە ئەلڤێۆلی بۆ یارمەتیدیدان.

00:01:45.439 --> 00:01:49.049
وەک ئەوەی خانە بەرگری شەڕ لەگەڵ نەخۆشی
دەکەن ئەوان هەڵئاوسان دروست دەکەن

00:01:49.049 --> 00:01:51.819
وە شلە وەک بەرهەمێک
لە هەڵم و تا.

NOTE Paragraph

00:01:51.819 --> 00:01:53.359
کاتێک ئەم شلەیە دروست دەبێت،

00:01:53.359 --> 00:01:56.979
لە ناوەوە ئاڵوگۆڕی گاز دەکات
ئەلڤیۆلیەکە زۆر سەخترە.

00:01:56.979 --> 00:02:00.639
وه ک ئاستی ئۆکسیدی کاربۆن
لە خوێندا دەست بە بەرزبونەوە دەکات.

00:02:00.639 --> 00:02:05.363
لەش خێراتر هەناسە دەدات بۆ هەوڵدان
بۆ ئەوەی ئۆکسجینی زیاتر بەدەست بێنێت.

00:02:05.363 --> 00:02:09.143
ئەم هەناسە خێرایە یەکێکە لە زۆرترین
نیشانەی باوی سییەکان.

00:02:09.143 --> 00:02:14.298
هەروەها جەستەکە هەوڵ دەدات شلەکە بتەدەرەوە
لە ڕێگەی کۆکە.

NOTE Paragraph

00:02:14.298 --> 00:02:17.038
دیاریکردنی هۆکاری سییەکان
لەوانەیە قورس بێت.

00:02:17.038 --> 00:02:20.778
بەڵام کاتێک دامەزرا،
دکتۆرەکان دەتوانن دژە بەکتریاکان ببەەن

00:02:20.778 --> 00:02:25.352
کە لەوانەیە یان دژە بەکتریای تێدابێت
یان چارەسەری دژە ڤایرۆس.

00:02:25.352 --> 00:02:29.270
چارەسەری لەگەڵ ئەنتی بایوتیک یارمەتی دەدات
لەش پەتاتەکە لەژێر کۆنترۆڵدایە.

00:02:29.270 --> 00:02:31.220
هەروەک نەخۆشیەکە پاک بوویەوە،

00:02:31.220 --> 00:02:35.659
جەستەکە بەرەبەرە شلە و خانە مردوەکان
لەرێگەی هەڵمژینەوە دەردەکات.

00:02:35.659 --> 00:02:38.589
خراپترین نیشانەکان بەشێوەیەکی ئاسایی 
کاڵ دەبێت لە هەفتەیەکدا،

00:02:38.589 --> 00:02:42.029
هەرچەندە چاکبوونەوەی تەواو لەوانەیە
هەتا مانگێک بێت.

NOTE Paragraph

00:02:42.029 --> 00:02:45.709
ئەگەرنا زۆر جار کەسانی تەندروست دەتوانن
لە ماڵەوە نەخۆشی سییەکان چارەسەر بکەن.

00:02:45.709 --> 00:02:48.879
بەڵام بۆ هەندێک گرووپ، سییەکان
لەوانەیە زۆر سەختتر بێت.

00:02:48.879 --> 00:02:52.499
پێویستی بە نەخۆشخانە و ئۆکسجین هەیە،
هەوای دەستکرد،

00:02:52.499 --> 00:02:56.499
یان پێوانەکانی تری پشتگیری
لە کاتێکدا کە لەش شەڕ لەگەڵ تووشبون دەکات.

00:02:56.499 --> 00:02:58.459
جگەرەکێشان زیانی بە سیلیا گەیاند،

00:02:58.459 --> 00:03:02.139
کەمتر توانایان هەیە بۆ ئەوەی تەنانەت
ڕێژەی ئاسایی لە لینجەکان و نهێنیەکان،

00:03:02.139 --> 00:03:05.919
رێدەدات بەتەنیا قەبارەی زیادکراو
پەیوەندی بە سییەکانەوە هەیە.

00:03:05.919 --> 00:03:07.589
نەخۆشیەکانی بۆماوەیی و خودبەرگری

00:03:07.589 --> 00:03:11.699
دەتوانێت کەسێک زیاتر بە خۆڕاڕا بکات 
بۆ نەخۆشیکەکان کە دەبێتە هۆی سییەکان.

00:03:11.699 --> 00:03:14.989
منداڵانی گەنج و بەساڵاچو
هەروەها هیچ لە لێکردنەوەیان.

00:03:14.989 --> 00:03:16.659
وە سیستەمی بەرگری لاوازتر.

00:03:16.659 --> 00:03:18.509
ئەگەر کەسێک نەخۆشی سی
ڤایرۆسی هەبووبێت،

00:03:18.509 --> 00:03:22.509
مەترسیان لە هەناسەدانی بەکتریا
توشبوون زیاترە.

NOTE Paragraph

00:03:22.509 --> 00:03:26.269
زۆربەی مردنەکان لە سییەکانەوە
بەهۆی نەبوونی توانای تەندروستیەوە.

00:03:26.269 --> 00:03:28.759
بەڵام هەندێک جار، تەنانەت 
بە چاودێرییەکی گونجاو،

00:03:28.759 --> 00:03:33.669
جەستەکە دەچێتە ناو شەرێکی بەردەوام لە دژی
ئەو نەخۆشیەی کە ناتوانێت بیپارێزێت،

00:03:33.669 --> 00:03:36.699
چالاککردنی ڕێڕەوی هەڵاوسان
لە هەموو جەستەدا،

00:03:36.699 --> 00:03:38.739
نەک تەنها لە سییەکاندا.

00:03:38.739 --> 00:03:40.719
ئەمە لە ڕاستیدا میکانیزمێکی پاراستنە،

00:03:40.719 --> 00:03:44.319
بەڵام دوای ماوەیەکی زۆر لە ئۆرگانەکانی 
ئەم ناوچەیە دەست بە لەناوچون دەکات.

00:03:44.319 --> 00:03:46.899
کە دەبێتە هۆی شۆک و هەندێک جار مردن.

NOTE Paragraph

00:03:46.899 --> 00:03:48.939
کەواتە چۆن دەتوانین ڕێگر
لە سییەکان بکەین؟

00:03:48.939 --> 00:03:51.639
خواردنی باش و خەوی پێویست
وە وەرزش کردنە

00:03:51.639 --> 00:03:54.219
یارمەتی لەشتان دەدات بۆ 
شەڕکردن لە تووشبوون.

00:03:54.219 --> 00:03:57.579
ڤاکسینەکان دەتوانن پارێزگاری بکەن
لە دژی باو نەخۆشی سییەکان،

00:03:57.579 --> 00:04:01.669
لە کاتی شوشتنی دەست ٮەبەردەوامی رێگرە
لە بڵاونەبونەوەی ئەم نەخۆشیانە.

00:04:01.669 --> 00:04:05.159
وە پارێزگاری لەو لاوازترین
بۆ نەخۆشی سییەکان.