1
00:00:00,000 --> 00:00:02,000
Gjërat që ne prodhojmë

2
00:00:02,000 --> 00:00:05,000
kanë një cilësi supreme --

3
00:00:05,000 --> 00:00:07,000
ato jetojnë më shumë se ne.

4
00:00:07,000 --> 00:00:09,000
Ne vdesim ato mbijetojnë;

5
00:00:09,000 --> 00:00:12,000
ne kemi një jetë, ato kanë shumë jetë,

6
00:00:12,000 --> 00:00:15,000
dhe në çdo jetë ato mund të thotë gjëra të ndryshme.

7
00:00:15,000 --> 00:00:18,000
Që të thotë, ndërsa ne kemi një biografi

8
00:00:18,000 --> 00:00:20,000
ato kanë disa.

9
00:00:20,000 --> 00:00:22,000
Në këtë mëngjez dua të flas

10
00:00:22,000 --> 00:00:25,000
rreth historisë, biografia -- ose më mirë biografitë --

11
00:00:25,000 --> 00:00:28,000
e një objekti të veçantë,

12
00:00:28,000 --> 00:00:30,000
një gjë e jashtëzakonshme.

13
00:00:30,000 --> 00:00:32,000
Nuk është, dakord,

14
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
dicka e madhe.

15
00:00:34,000 --> 00:00:37,000
Është e madhe sa një top regbije.

16
00:00:37,000 --> 00:00:39,000
Është bërë prej balte,

17
00:00:39,000 --> 00:00:41,000
dhe i është dhënë forma

18
00:00:41,000 --> 00:00:44,000
e një cilindri

19
00:00:44,000 --> 00:00:46,000
e mbuluar me shkrim të ngushtë

20
00:00:46,000 --> 00:00:49,000
dhe pjekur në diell.

21
00:00:49,000 --> 00:00:51,000
Siç mund të shihni,

22
00:00:51,000 --> 00:00:53,000
është pak e goditur,

23
00:00:53,000 --> 00:00:55,000
nuk është çudi,

24
00:00:55,000 --> 00:00:58,000
pasi është prodhuar dy mijë e pesëqind vjet më parë

25
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
dhe e gjetën

26
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
në vitin 1879.

27
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
Por sot,

28
00:01:04,000 --> 00:01:06,000
besoj se, ky send është

29
00:01:06,000 --> 00:01:08,000
është një lojtar i madh

30
00:01:08,000 --> 00:01:10,000
në politicat e Lindjes së Mesme.

31
00:01:10,000 --> 00:01:12,000
Dhe është një send

32
00:01:12,000 --> 00:01:14,000
me histori interesante

33
00:01:14,000 --> 00:01:18,000
histori që ende nuk kanë marë fund.

34
00:01:18,000 --> 00:01:20,000
Historia fillon

35
00:01:20,000 --> 00:01:24,000
në luftën Iran-Irak

36
00:01:24,000 --> 00:01:26,000
kjo seri ngjarjesh

37
00:01:26,000 --> 00:01:28,000
që kulminoi

38
00:01:28,000 --> 00:01:30,000
me pushtimin e Irakut

39
00:01:30,000 --> 00:01:32,000
nga forcat e huaja,

40
00:01:32,000 --> 00:01:34,000
rrëzimi i një sundimtari despotik

41
00:01:34,000 --> 00:01:37,000
dhe ndërrimi i menjëhershëm i regjimit.

42
00:01:37,000 --> 00:01:39,000
Dua të filloj

43
00:01:39,000 --> 00:01:41,000
me një episod nga ajo sekuencë e ngjarjeve

44
00:01:41,000 --> 00:01:44,000
që shumica nga ju duhet ta njoh mirë,

45
00:01:44,000 --> 00:01:46,000
festa Belshatsarit --

46
00:01:46,000 --> 00:01:48,000
pasi ne flasim mbi luftën e Iran - Irak

47
00:01:48,000 --> 00:01:51,000
të vitit 539 para erës sonë.

48
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
Dhe paralelismi

49
00:01:53,000 --> 00:01:55,000
midis dy ngjarjeve

50
00:01:55,000 --> 00:01:58,000
të vitit 539 para erës sonë dhe vitit 2003 dhe në mes

51
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
janë befasuese.

52
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
Kjo që po shikoni është pikturë e Rembrandit,

53
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
tani në National Gallery (Galleria Kombëtare) në Londër,

54
00:02:04,000 --> 00:02:06,000
që illustron tekstin e profetit Daniel

55
00:02:06,000 --> 00:02:09,000
në shkrimet e shenjta hebraike.

56
00:02:09,000 --> 00:02:11,000
Dhe ju të gjithë e dini afërsisht historinë.

57
00:02:11,000 --> 00:02:14,000
Belshatsar, biri i Nebukadnetsarit,

58
00:02:14,000 --> 00:02:17,000
Nebukadnetsari, i cili kish pushtuar Izraelin, plaçkiti Jeruzalemin

59
00:02:17,000 --> 00:02:19,000
zuri popullin

60
00:02:19,000 --> 00:02:21,000
dhe ktheu përsëri çifutët në Babiloni.

61
00:02:21,000 --> 00:02:24,000
Veç çifutëve, kish marë përdorëset e tempullit.

62
00:02:24,000 --> 00:02:27,000
Kish plaçkitur, përdhosur tempullin.

63
00:02:27,000 --> 00:02:30,000
Dhe orenditë e mëdha prej ari të tempullit të Jeruzalemit

64
00:02:30,000 --> 00:02:33,000
u dërguan në Babiloni.

65
00:02:33,000 --> 00:02:35,000
Belshatsar, i biri,

66
00:02:35,000 --> 00:02:37,000
vendosi të jepte një festë.

67
00:02:37,000 --> 00:02:39,000
Për ta bëre atë më emocionuese,

68
00:02:39,000 --> 00:02:42,000
kish shtuar një grimë sakrilegj për ta bërë më arguetuese,

69
00:02:42,000 --> 00:02:45,000
nxori jashtë vazot prej ari të tempullit.

70
00:02:45,000 --> 00:02:48,000
Ai ish në luftë me iranianët ndërkohë,

71
00:02:48,000 --> 00:02:50,000
me mbretin e Persisë.

72
00:02:50,000 --> 00:02:53,000
Atë natë, Danieli na tregon,

73
00:02:53,000 --> 00:02:55,000
në kulmin e festimeve

74
00:02:55,000 --> 00:02:58,000
u shfaq një dorë dhe shkroi në mur,

75
00:02:58,000 --> 00:03:01,000
"Ti u peshove në peshore dhe u gjet që të mungonte diçka,

76
00:03:01,000 --> 00:03:03,000
mbretëria jote u nda dhe iu dha

77
00:03:03,000 --> 00:03:05,000
Medasve dhe Persianëve."

78
00:03:05,000 --> 00:03:07,000
Atë natë

79
00:03:07,000 --> 00:03:11,000
Kiri, mbret i Persisë, hyri në Babiloni

80
00:03:11,000 --> 00:03:16,000
dhe regjimi i Belshatsarit u rrëzua.

81
00:03:16,000 --> 00:03:18,000
Është, natyrisht, një moment i rëndësishëm

82
00:03:18,000 --> 00:03:20,000
në historinë

83
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
e popullit çifut.

84
00:03:22,000 --> 00:03:24,000
Është një histori e madhe. Është një histori që ne e njohim mirë.

85
00:03:24,000 --> 00:03:26,000
"Shkrimi mbi mur"

86
00:03:26,000 --> 00:03:29,000
është pjesë e gjuhës sone.

87
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
Ç'ndodhi më vonë

88
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
ishte e shquar,

89
00:03:33,000 --> 00:03:35,000
ishte aty ku cilindri ynë

90
00:03:35,000 --> 00:03:37,000
hyn në histori.

91
00:03:37,000 --> 00:03:39,000
Kiri, mbreti i persianëve,

92
00:03:39,000 --> 00:03:41,000
hyri në Babiloni pa një luftim --

93
00:03:41,000 --> 00:03:43,000
perandoria madhështore e Babilonisë,

94
00:03:43,000 --> 00:03:45,000
që shtrihej nga qendra e Irakut të jugut

95
00:03:45,000 --> 00:03:47,000
deri në Mesdhe,

96
00:03:47,000 --> 00:03:49,000
ra në duart e Kirit.

97
00:03:49,000 --> 00:03:53,000
Kiri bëri një deklaratë.

98
00:03:53,000 --> 00:03:56,000
Dhe kjo është ajo që ky cilindër është,

99
00:03:56,000 --> 00:03:59,000
declarata e bërë nga sudimtari i udhëhequr nga Perëndia

100
00:03:59,000 --> 00:04:03,000
i cili përmbysi despotin iraken

101
00:04:03,000 --> 00:04:05,000
dhe po i sillte popullit lirinë.

102
00:04:05,000 --> 00:04:07,000
Në Babilonisht --

103
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
ishte shkruajtur në Babilonisht --

104
00:04:09,000 --> 00:04:12,000
ai thosh "jam Kiri mbreti i gjithë universit,

105
00:04:12,000 --> 00:04:14,000
mbreti i madh, mbreti i fuqishëm

106
00:04:14,000 --> 00:04:18,000
mbret i Babilonisë, mbret i katër anëve të botës

107
00:04:18,000 --> 00:04:21,000
Siç e shihni nuk i strukeshin ekzagjerimeve.

108
00:04:21,000 --> 00:04:23,000
Ka mundësi

109
00:04:23,000 --> 00:04:25,000
të jetë komunikata e parë për shtyp

110
00:04:25,000 --> 00:04:27,000
e një ushtrie fitimtare

111
00:04:27,000 --> 00:04:29,000
që ne kemi.

112
00:04:29,000 --> 00:04:31,000
Dhe është shkrojtur, siç do e shohim pas pak,

113
00:04:31,000 --> 00:04:34,000
prej konsulentësh të aftë në relacionet publike.

114
00:04:34,000 --> 00:04:37,000
Ndaj hiperbola nuk është shumë e çuditëshme.

115
00:04:37,000 --> 00:04:39,000
Dhe çfarë mbreti i madh, mbreti i fuqishëm,

116
00:04:39,000 --> 00:04:42,000
mbreti i katër anëve të botës, do të bënte?

117
00:04:42,000 --> 00:04:45,000
Ai vazhdon të thotë se, pasi pushtoi Babiloninë,

118
00:04:45,000 --> 00:04:48,000
do të lirojë të gjithë personat

119
00:04:48,000 --> 00:04:50,000
që babilonezët -- Nebukadnetsari dhe Belshatsari --

120
00:04:50,000 --> 00:04:52,000
kishin zënë dhe bërë skllevër

121
00:04:52,000 --> 00:04:54,000
duke i lënë ata të lirë.

122
00:04:54,000 --> 00:04:56,000
Do ti linte të ktheheshin në vendet e tyre.

123
00:04:56,000 --> 00:04:58,000
Dhe më e rëndësishmja,

124
00:04:58,000 --> 00:05:00,000
do ti lejonte të rimerrnin me vete

125
00:05:00,000 --> 00:05:02,000
pasuritë, statujat,

126
00:05:02,000 --> 00:05:04,000
orenditë e tempullit

127
00:05:04,000 --> 00:05:06,000
të cilat iu ishin konfiskuar.

128
00:05:06,000 --> 00:05:09,000
Të gjithë njerëzit që babilonezët kishin shtypur dhe shpërngulur

129
00:05:09,000 --> 00:05:11,000
do të kthehen në shtëpi,

130
00:05:11,000 --> 00:05:14,000
dhe do të marrin me vete perënditë e tyre.

131
00:05:14,000 --> 00:05:17,000
Dhe ata do të jenë në gjendje të venë ne vend altarët e tyre

132
00:05:17,000 --> 00:05:19,000
dhe të adhurojnë perënditë e tyre

133
00:05:19,000 --> 00:05:22,000
në mënyrën e vet, në vendin e tyre.

134
00:05:22,000 --> 00:05:24,000
Ky është dekreti,

135
00:05:24,000 --> 00:05:27,000
ky objekt është dëshmia

136
00:05:27,000 --> 00:05:29,000
e faktit se çifutët,

137
00:05:29,000 --> 00:05:31,000
pas mërgimit me forcë në Babiloni,

138
00:05:31,000 --> 00:05:34,000
vitet që kanë kaluar ulur pranë ujërave të Babilonisë,

139
00:05:34,000 --> 00:05:37,000
duke vajtuar kujtonin Jeruzalemin,

140
00:05:37,000 --> 00:05:40,000
këtyre çifutëve ju lejua të ktheheshin në shtëpi.

141
00:05:40,000 --> 00:05:42,000
I lejohesh të ktheheshin në Jeruzalem

142
00:05:42,000 --> 00:05:44,000
dhe të rindërtonin tempullin.

143
00:05:44,000 --> 00:05:46,000
Është një dokument qendror

144
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
në historinë hebraike.

145
00:05:48,000 --> 00:05:52,000
Libri i Kronikave, libri i Ezras në shkrimet hebraike

146
00:05:52,000 --> 00:05:54,000
e raportuan me fjalë tingëlluese.

147
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
Ky është versioni hebraik

148
00:05:56,000 --> 00:05:58,000
e të njëjtës histori.

149
00:05:58,000 --> 00:06:00,000
"Kështu foli Kiri, mbreti i Persisë,

150
00:06:00,000 --> 00:06:03,000
"Zoti i qiellit më dha të gjitha mbretëritë e tokës,

151
00:06:03,000 --> 00:06:05,000
dhe më ngarkoi

152
00:06:05,000 --> 00:06:07,000
ti ngre një shtëpi në Jeruzalem.

153
00:06:07,000 --> 00:06:09,000
Kush nga ju është nga njerëzit e tij?

154
00:06:09,000 --> 00:06:11,000
Zoti do të jetë me të

155
00:06:11,000 --> 00:06:14,000
dhe do e lërë të ngrihet."

156
00:06:14,000 --> 00:06:16,000
"Ngrihet" -- Aliyah.

157
00:06:16,000 --> 00:06:19,000
Përsëri, element qendror

158
00:06:19,000 --> 00:06:21,000
kthimi,

159
00:06:21,000 --> 00:06:23,000
një pjesë qendrore

160
00:06:23,000 --> 00:06:25,000
e jetës në judaizëm.

161
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
Siç e dini, kthimi nga mërgimi,

162
00:06:27,000 --> 00:06:29,000
tempulli i dytë,

163
00:06:29,000 --> 00:06:31,000
çuan në një riorganizimin të Judaizmit.

164
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
Dhe ndryshimi,

165
00:06:33,000 --> 00:06:35,000
moment i madh historik,

166
00:06:35,000 --> 00:06:39,000
u bë i mundur nga Kiri, mbret i Persisë,

167
00:06:39,000 --> 00:06:42,000
raportuar për ne në hebraisht në shkrimet e shenjta

168
00:06:42,000 --> 00:06:45,000
dhe në argjilën babilonase.

169
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
Dy tekste të mëdhej,

170
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
po politika?

171
00:06:49,000 --> 00:06:51,000
Çfarë po ndodhte

172
00:06:51,000 --> 00:06:54,000
ishte ndryshim themelor në historinë e Lindjes së Mesme.

173
00:06:54,000 --> 00:06:57,000
Perandoria e Iranit, Medasve dhe persianëve,

174
00:06:57,000 --> 00:06:59,000
bashkuar nën Kirin,

175
00:06:59,000 --> 00:07:03,000
u bë perandoria e parë e madhe në botë.

176
00:07:03,000 --> 00:07:06,000
Kiri filloi në vitin 530s para erës sonë.

177
00:07:06,000 --> 00:07:10,000
Dhe në kohën e të birit, Darit

178
00:07:10,000 --> 00:07:13,000
i gjithë Mesdheu lindor

179
00:07:13,000 --> 00:07:15,000
është nën kontrollin persian.

180
00:07:15,000 --> 00:07:17,000
Kjo perandori është, në fakt,

181
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
Lindja e Mesme ashtu siç e njohim ne,

182
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
dhe kjo është ajo që formon Lindjen e Mesme si e njohim ne.

183
00:07:22,000 --> 00:07:24,000
Ajo ishte perandoria më e madhe që bota e kishte njohur deri atëherë.

184
00:07:24,000 --> 00:07:26,000
Shumë më e rëndësishme,

185
00:07:26,000 --> 00:07:28,000
ai ishte i pari

186
00:07:28,000 --> 00:07:30,000
shtet multikulturor, shumë fetar

187
00:07:30,000 --> 00:07:32,000
në një shkallë të madhe.

188
00:07:32,000 --> 00:07:34,000
Dhe duhej udhëhequr në një mënyrë mjaft të re.

189
00:07:34,000 --> 00:07:36,000
Duhej të menaxhohej në gjuhë të ndryshme.

190
00:07:36,000 --> 00:07:39,000
Fakti që ky dekret është në babilonisht thotë një gjë.

191
00:07:39,000 --> 00:07:41,000
Duhet të njihte zakonet e tyre të ndryshme,

192
00:07:41,000 --> 00:07:44,000
popujt të ndryshëm, të feve të ndryshme, të besimeve të ndryshme.

193
00:07:44,000 --> 00:07:47,000
Të gjitha ato respektoheshin nga Kiri.

194
00:07:47,000 --> 00:07:49,000
Kiri krijon një model

195
00:07:49,000 --> 00:07:51,000
se si drejtohet

196
00:07:51,000 --> 00:07:56,000
një shoqëri e madhe shumëkombëshe, shumë fetare, multikulturore.

197
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
Dhe rezultat i saj

198
00:07:58,000 --> 00:08:01,000
ishte një perandori që përfshinte zonat që ju shihni në ekran,

199
00:08:01,000 --> 00:08:04,000
që mbijetoi për 200 vjet me stabilitet

200
00:08:04,000 --> 00:08:07,000
derisa u shpartallua nga Aleksandri.

201
00:08:07,000 --> 00:08:09,000
Ajo la një ëndërr të Lindjes së Mesme si një njësi,

202
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
një njësi ku njerëzit e besimeve të ndryshme

203
00:08:11,000 --> 00:08:13,000
mund të jetojnë së bashku.

204
00:08:13,000 --> 00:08:15,000
Pushtimet greke i dhanë fund atyre.

205
00:08:15,000 --> 00:08:18,000
Natyrisht, Aleksandri nuk mundi të krijojë një qeveri

206
00:08:18,000 --> 00:08:20,000
dhe ajo u fragmentua.

207
00:08:20,000 --> 00:08:22,000
Ajo që Kiri përfaqësoi

208
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
mbeti absolutisht qendror.

209
00:08:24,000 --> 00:08:27,000
Historiani grek Ksenofoni

210
00:08:27,000 --> 00:08:29,000
shkruajti këtë libër "Kiropedia"

211
00:08:29,000 --> 00:08:31,000
ku promovonte Kirin si një sundimtar madhështor.

212
00:08:31,000 --> 00:08:34,000
Dhe në kulturën europiane që pasoi,

213
00:08:34,000 --> 00:08:37,000
Kiri mbeti një model.

214
00:08:37,000 --> 00:08:39,000
Ky është një imazh i shekullit të gjashtëmbëdhjetë

215
00:08:39,000 --> 00:08:41,000
që tregon se sa i përhapur

216
00:08:41,000 --> 00:08:44,000
përnderimi i tij ishte.

217
00:08:44,000 --> 00:08:46,000
Libri i Ksenofonit mbi Kirin

218
00:08:46,000 --> 00:08:49,000
mbi qeverisjen e një shoqërie të ndryshme

219
00:08:49,000 --> 00:08:51,000
qe një nga librat e rëndësishëm

220
00:08:51,000 --> 00:08:53,000
që frymëzoi themeluesit

221
00:08:53,000 --> 00:08:55,000
e Revolucionit Amerikan.

222
00:08:55,000 --> 00:08:57,000
Jefferson ishte një admirues i madh --

223
00:08:57,000 --> 00:08:59,000
idealet e Kirit

224
00:08:59,000 --> 00:09:01,000
natyrisht të flasësh për idealet e shekullit të 18

225
00:09:01,000 --> 00:09:03,000
se si ju e krijoni tolerancën fetare

226
00:09:03,000 --> 00:09:06,000
në një shtet të ri.

227
00:09:08,000 --> 00:09:10,000
Ndërkohë, në Babiloni,

228
00:09:10,000 --> 00:09:12,000
gjërat nuk janë duke vajtur mirë.

229
00:09:12,000 --> 00:09:15,000
Pas Aleksandrit, perandoritë e tjera,

230
00:09:15,000 --> 00:09:18,000
Babilonia perëndoi, ra në rrënojë,

231
00:09:18,000 --> 00:09:22,000
dhe të gjitha gjurmët e perandorisë së Babilonisë së madhe janë zhdukur --

232
00:09:22,000 --> 00:09:24,000
deri në vitin 1879

233
00:09:24,000 --> 00:09:27,000
kur u zbulua ky cilindër

234
00:09:27,000 --> 00:09:30,000
nga një ekspozitë e British Museum të gërmimeve në Babiloni.

235
00:09:30,000 --> 00:09:33,000
Aty hyri një histori e re.

236
00:09:33,000 --> 00:09:35,000
Ajo hyn në atë debat të madh

237
00:09:35,000 --> 00:09:37,000
në mes të shekullit të 19:

238
00:09:37,000 --> 00:09:40,000
Janë shkrimet e shenjta të vërteta? A mund ti besojmë atyre?

239
00:09:40,000 --> 00:09:42,000
I vetmi burim historik

240
00:09:42,000 --> 00:09:44,000
rreth kthimit të çifutëve dhe dekretit të Kirit

241
00:09:44,000 --> 00:09:46,000
ishte nga shkrimet hebraike.

242
00:09:46,000 --> 00:09:48,000
Asnjë provë tjetër.

243
00:09:48,000 --> 00:09:50,000
Papritmas, u shfaq.

244
00:09:50,000 --> 00:09:52,000
Dhe eksitim të madh

245
00:09:52,000 --> 00:09:54,000
në një botë ku ata që besonin në shkrimet e shenjta

246
00:09:54,000 --> 00:09:56,000
kishin patur ndonjë lëkundje rreth besimit

247
00:09:56,000 --> 00:09:58,000
nga evolucioni, nga gjeologjia

248
00:09:58,000 --> 00:10:00,000
aty ata kishin një provë

249
00:10:00,000 --> 00:10:02,000
që shkrimet e shenjta ishin historikisht të vërteta.

250
00:10:02,000 --> 00:10:05,000
Ishte nje moment i rëndësishëm i shekullit të 19.

251
00:10:05,000 --> 00:10:10,000
Por -- kjo, natyrisht, qe aty ku u koklavit --

252
00:10:10,000 --> 00:10:12,000
faktet ishin të vërteta,

253
00:10:12,000 --> 00:10:15,000
hurrah për arkeologjoninë,

254
00:10:15,000 --> 00:10:18,000
por interpretimi ishte mjaft më i komplikuar.

255
00:10:18,000 --> 00:10:21,000
Pasi raporti i cilindrit dhe raporti i Bilbës hebraike

256
00:10:21,000 --> 00:10:23,000
ndryshojnë në një aspekt kyç.

257
00:10:23,000 --> 00:10:25,000
Cilindri babilonez

258
00:10:25,000 --> 00:10:27,000
është shkruar nga priftërinjtë

259
00:10:27,000 --> 00:10:29,000
e Mardukut, perëndia i madh babilonez.

260
00:10:29,000 --> 00:10:31,000
Ndaj, nuk është e habitëshme

261
00:10:31,000 --> 00:10:33,000
kur ata thonë që gjithçka që ndodhi ishte falë perëndisë Marduk.

262
00:10:33,000 --> 00:10:36,000
"Marduku, ne supozojmë, thërriste Kirin në emër".

263
00:10:36,000 --> 00:10:39,000
Marduku mori Kirin përdore,

264
00:10:39,000 --> 00:10:41,000
i bën thirrje atij për të mbrojtur popullin e tij

265
00:10:41,000 --> 00:10:44,000
dhe i jep atij sundimin e Babilonisë.

266
00:10:44,000 --> 00:10:46,000
Marduku i thotë Kirit

267
00:10:46,000 --> 00:10:48,000
të bëjë këto gjëra të mëdha, bujare

268
00:10:48,000 --> 00:10:50,000
ti japi popullit lirinë.

269
00:10:50,000 --> 00:10:52,000
Kjo është arsyeja pse ne të gjithë duhet ti jemi mirënjohës

270
00:10:52,000 --> 00:10:54,000
dhe adhurojmë Mardukun.

271
00:10:54,000 --> 00:10:56,000
Shkrimtarët hebrenj

272
00:10:56,000 --> 00:10:58,000
në Dhjatën e Vjetër,

273
00:10:58,000 --> 00:11:01,000
nuk do të mbeteni të befasuar kur të mësoni

274
00:11:01,000 --> 00:11:03,000
që kanë një pikëpamje tjetër.

275
00:11:03,000 --> 00:11:05,000
Për ta, sigurisht, është e pamundur që Marduku

276
00:11:05,000 --> 00:11:07,000
bëri që gjithë kjo të ndodhë.

277
00:11:07,000 --> 00:11:09,000
Ai mund të jetë vetëm Jehovai.

278
00:11:09,000 --> 00:11:11,000
Dhe kështu në Isaia,

279
00:11:11,000 --> 00:11:13,000
ne kemi tekste të mrekullueshme

280
00:11:13,000 --> 00:11:15,000
që i japin të gjithë meritën,

281
00:11:15,000 --> 00:11:16,000
jo Mardukut

282
00:11:16,000 --> 00:11:19,000
por Zotit, Perëndisë së Izraelit --

283
00:11:19,000 --> 00:11:21,000
Zoti, Perëndia i Izraelit

284
00:11:21,000 --> 00:11:23,000
i cili gjithashtu thirri Kirin me emër,

285
00:11:23,000 --> 00:11:26,000
po ashtu e mori Kirin përdore

286
00:11:26,000 --> 00:11:28,000
dhe i tha të mbronte popullin e tij.

287
00:11:28,000 --> 00:11:30,000
Është një shembull i shquar

288
00:11:30,000 --> 00:11:34,000
e dy përvetësimeve të ndryshme të priftërinjve të njëjtës ngjarje,

289
00:11:34,000 --> 00:11:36,000
dy përvetësime të ndryshme fetare

290
00:11:36,000 --> 00:11:38,000
të fakteve politike.

291
00:11:38,000 --> 00:11:40,000
Perëndia, ne e dimë,

292
00:11:40,000 --> 00:11:42,000
është zakonisht nga ana e ushtrive të mëdha.

293
00:11:42,000 --> 00:11:45,000
Pyetja është, cili zot ishte ai?

294
00:11:45,000 --> 00:11:47,000
Debati turbullon

295
00:11:47,000 --> 00:11:49,000
të gjithë në shekullin e 19

296
00:11:49,000 --> 00:11:51,000
të kuptojnë se shkrimet e shenjta hebraike

297
00:11:51,000 --> 00:11:54,000
janë pjesë e një bote shumë më të gjerë të fesë.

298
00:11:54,000 --> 00:11:56,000
Dhe kjo është mjaft e qartë

299
00:11:56,000 --> 00:11:59,000
cilindri është më i vjetër se teksti i Isaias,

300
00:11:59,000 --> 00:12:01,000
dhe akoma, Jehovai po flet

301
00:12:01,000 --> 00:12:03,000
me fjalë shumë të ngjashme

302
00:12:03,000 --> 00:12:05,000
me ato të përdorura nga Marduk.

303
00:12:05,000 --> 00:12:08,000
Ka një ndjenjë të vogël që Isaia e di këtë,

304
00:12:08,000 --> 00:12:10,000
pasi ai thotë,

305
00:12:10,000 --> 00:12:13,000
po flet Zoti, natyrisht,

306
00:12:13,000 --> 00:12:15,000
"Unë të kam thirrur ty në emër

307
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
edhe pse ti nuk ke njohur mua. "

308
00:12:17,000 --> 00:12:19,000
Unë mendoj se është e njohur

309
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
se Kiri nuk e kupton

310
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
se ai është duke vepruar nën urdhërat e Jehovait.

311
00:12:24,000 --> 00:12:27,000
Dhe në mënyrë të barabartë, ai do të ketë qenë i befasuar që ai ishte duke vepruar nën urdhërat e Mardukut.

312
00:12:27,000 --> 00:12:29,000
Sepse interesant, sigurisht,

313
00:12:29,000 --> 00:12:31,000
Kiri është një iranian i mirë

314
00:12:31,000 --> 00:12:33,000
me një seri krejtësisht të ndryshme të perëndive

315
00:12:33,000 --> 00:12:35,000
që nuk janë përmendur në ndonjë nga këto tekste.

316
00:12:35,000 --> 00:12:37,000
(Të qeshura)

317
00:12:37,000 --> 00:12:39,000
Ky është viti 1879.

318
00:12:39,000 --> 00:12:41,000
Kaluan 40 vjet

319
00:12:41,000 --> 00:12:44,000
dhe jemi në vitin 1917,

320
00:12:44,000 --> 00:12:46,000
cilindri hyn në një botë tjetër.

321
00:12:46,000 --> 00:12:48,000
Këtë herë, politika reale

322
00:12:48,000 --> 00:12:50,000
e botës bashkëkohore --

323
00:12:50,000 --> 00:12:53,000
viti i Deklaratës Balfour,

324
00:12:53,000 --> 00:12:56,000
viti kur pushteti i ri perandorak në Lindjen e Mesme, Britania,

325
00:12:56,000 --> 00:12:58,000
vendos se do të deklarojë

326
00:12:58,000 --> 00:13:00,000
një atdhe Hebraik,

327
00:13:00,000 --> 00:13:02,000
që do lejojë

328
00:13:02,000 --> 00:13:04,000
kthimin e çifutëve.

329
00:13:04,000 --> 00:13:06,000
Përgjigja e kësaj

330
00:13:06,000 --> 00:13:09,000
nga popullata çifute në Evropën Lindore është rapsodike.

331
00:13:09,000 --> 00:13:11,000
Dhe në të gjithë Evropën Lindore,

332
00:13:11,000 --> 00:13:13,000
çifutët vinin fotografinë e Kirit

333
00:13:13,000 --> 00:13:15,000
dhe mbretit Gjergj V

334
00:13:15,000 --> 00:13:17,000
krah për krah --

335
00:13:17,000 --> 00:13:19,000
dy sundimtarët e mëdhenj

336
00:13:19,000 --> 00:13:22,000
të cilët lejuan kthimin në Jeruzalem.

337
00:13:22,000 --> 00:13:25,000
Cilindri i Kirit u kthye në dispozicion të publikut

338
00:13:25,000 --> 00:13:27,000
Dhe teksti i tij

339
00:13:27,000 --> 00:13:30,000
një demostrim i asaj që po ndodhte

340
00:13:30,000 --> 00:13:33,000
pas luftës në fund të vitit 1918

341
00:13:33,000 --> 00:13:36,000
është pjesë e një plani hyjnor.

342
00:13:36,000 --> 00:13:38,000
Të gjithë ne e dimë se çndodhi.

343
00:13:38,000 --> 00:13:41,000
Shteti i Israelit u themelua,

344
00:13:41,000 --> 00:13:44,000
50 vjet më vonë, nga fundi i viteve 60,

345
00:13:44,000 --> 00:13:47,000
është e qartë që roli i Britanisë si fuqi imperialiste kish marrë fund.

346
00:13:47,000 --> 00:13:50,000
Një histori tjetër e cilindrit fillon.

347
00:13:50,000 --> 00:13:52,000
Rajoni, Mbretëria e Bashkuar dhe ShBA vendosin,

348
00:13:52,000 --> 00:13:55,000
si duhet të ruhen nga komunizmi,

349
00:13:55,000 --> 00:13:58,000
dhe superfuqia që duhej krijuar për ta bërë këtë

350
00:13:58,000 --> 00:14:00,000
do të ishte Irani, Shahu i Persisë.

351
00:14:00,000 --> 00:14:03,000
Ndaj Shahu trilloi një histori iraniane,

352
00:14:03,000 --> 00:14:05,000
apo një kthim të historisë iraniane,

353
00:14:05,000 --> 00:14:08,000
që vinte atë në qendër të një tradite të madhe

354
00:14:08,000 --> 00:14:10,000
dhe shtypi monedha

355
00:14:10,000 --> 00:14:12,000
ku tregonte veten

356
00:14:12,000 --> 00:14:14,000
me cilindrin e Kirit.

357
00:14:14,000 --> 00:14:17,000
Kur kish festimet e tij e mëdha në Persepoli,

358
00:14:17,000 --> 00:14:19,000
ai mori cilindrin

359
00:14:19,000 --> 00:14:22,000
cilindri u dha hua nga British Museum, shkon në Teheran,

360
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
dhe eshte pjese e atyre festimeve të mëdha

361
00:14:24,000 --> 00:14:27,000
të dinastisë Pahlavi.

362
00:14:27,000 --> 00:14:30,000
Cilindri i Kirit, garant i Shahut.

363
00:14:30,000 --> 00:14:33,000
10 vjet më vonë, një histori tjetër:

364
00:14:33,000 --> 00:14:35,000
Revolucioni iranian, viti 1979.

365
00:14:35,000 --> 00:14:37,000
Revolucioni islamik, jo më Kiri;

366
00:14:37,000 --> 00:14:39,000
nuk na intereson kjo histori,

367
00:14:39,000 --> 00:14:42,000
jemi të interesuar për Iranin islamik --

368
00:14:42,000 --> 00:14:44,000
deri sa Iraku,

369
00:14:44,000 --> 00:14:47,000
superfuqia e re që kemi vendosur që duhet të jenë në rajon,

370
00:14:47,000 --> 00:14:49,000
sulmon.

371
00:14:49,000 --> 00:14:51,000
Një tjetër luftë Iran-Irak.

372
00:14:51,000 --> 00:14:53,000
Dhe kjo bëhet kritike për iranianët

373
00:14:53,000 --> 00:14:56,000
të kujtojnë të kaluarën e tyre madhështore,

374
00:14:56,000 --> 00:14:58,000
të kaluarën e tyre madhështore

375
00:14:58,000 --> 00:15:01,000
kur luftuan kundër Irakut dhe fituan.

376
00:15:01,000 --> 00:15:03,000
U bë kritike për të gjetur një simbol

377
00:15:03,000 --> 00:15:06,000
që do të tërheqë së bashku të gjithë iranianët -

378
00:15:06,000 --> 00:15:08,000
muslimanët dhe jo-muslimanët,

379
00:15:08,000 --> 00:15:11,000
Të krishterët, zoroastrianët, hebrenjtë që jetojnë në Iran,

380
00:15:11,000 --> 00:15:13,000
njerëz që janë të devotshëm, jo të devotshëm.

381
00:15:13,000 --> 00:15:16,000
Dhe emblemë e dukshme është Kiri.

382
00:15:16,000 --> 00:15:19,000
Pra, kur British Museum dhe Muzeu Kombëtar i Teheranit

383
00:15:19,000 --> 00:15:21,000
kooperojnë dhe bashkëpunojnë, siç ishim duke bërë,

384
00:15:21,000 --> 00:15:23,000
iranianët kërkonin vetëm një gjë

385
00:15:23,000 --> 00:15:25,000
si një hua.

386
00:15:25,000 --> 00:15:27,000
Ishte i vetmi objekt që ata dëshironin.

387
00:15:27,000 --> 00:15:29,000
Donin të merrnin hua cilindrin e Kirit.

388
00:15:29,000 --> 00:15:31,000
Vitin e kaluar,

389
00:15:31,000 --> 00:15:35,000
cilindri i Kirit vajti në Teheran

390
00:15:35,000 --> 00:15:38,000
për herë të dytë.

391
00:15:38,000 --> 00:15:41,000
Është vënë në shikim të publikut, brenda këllëfit të tij

392
00:15:41,000 --> 00:15:44,000
nga drejtori i Muzeut Kombëtar të Teheranit,

393
00:15:44,000 --> 00:15:47,000
njëra nga ato shumë gra në Iran me një pozitë të rëndësishme

394
00:15:47,000 --> 00:15:49,000
Zonja Ardakani.

395
00:15:49,000 --> 00:15:51,000
Kjo ishte një ngjarje e madhe.

396
00:15:51,000 --> 00:15:54,000
Kjo është ana tjetër e së njëjtës pamje.

397
00:15:54,000 --> 00:15:57,000
U vizitua në Teheran

398
00:15:57,000 --> 00:15:59,000
nga rreth një a dy milion njerëz

399
00:15:59,000 --> 00:16:01,000
në hapësirën e disa muajve.

400
00:16:01,000 --> 00:16:03,000
Kjo tejkalon çdo ekspozitë të suksesshme

401
00:16:03,000 --> 00:16:05,000
në Perëndim.

402
00:16:05,000 --> 00:16:08,000
Dhe kjo është objekt i një debati të madh

403
00:16:08,000 --> 00:16:11,000
rreth asaj se çfarë cilindri përfaqëson, çfarë Kiri përfaqëson,

404
00:16:11,000 --> 00:16:14,000
por mbi të gjitha, si artikulohet Kiri përmes këtij cilindri --

405
00:16:14,000 --> 00:16:17,000
Kiri si mbrojtës i mëmëdheut,

406
00:16:17,000 --> 00:16:19,000
kampioni, natyrisht, i identitetit iranian

407
00:16:19,000 --> 00:16:21,000
dhe i popullit iranian,

408
00:16:21,000 --> 00:16:23,000
tolerant me të gjitha fetë.

409
00:16:23,000 --> 00:16:25,000
Dhe në Iranin e sotëm,

410
00:16:25,000 --> 00:16:28,000
zoroastrianët dhe të krishterët kanë vende të garantuara

411
00:16:28,000 --> 00:16:31,000
në parlamentin iranian, diçka për të qënë shumë, shumë krenar.

412
00:16:31,000 --> 00:16:34,000
Për të parë këtë objekt në Teheran,

413
00:16:34,000 --> 00:16:36,000
mijëra hebrenj që jetojnë në Iran

414
00:16:36,000 --> 00:16:38,000
vajtën në Teheran ta shihnin atë.

415
00:16:38,000 --> 00:16:40,000
Ai u bë një simbol i madh,

416
00:16:40,000 --> 00:16:42,000
një objekt i madh i një debati

417
00:16:42,000 --> 00:16:45,000
për atë që Irani është brenda dhe jashtë vendit.

418
00:16:45,000 --> 00:16:48,000
A është Irani ende mbrojtës i shtypurve?

419
00:16:48,000 --> 00:16:50,000
A e mban Irani popullin e lirë

420
00:16:50,000 --> 00:16:53,000
të cilin tiranët e skllavëruan dhe e shpronësuan?

421
00:16:53,000 --> 00:16:56,000
Kjo është retorikë marramendëse kombëtare,

422
00:16:56,000 --> 00:16:58,000
dhe kjo ishte ishte mbledhur

423
00:16:58,000 --> 00:17:00,000
në një rikonstruksion historik

424
00:17:00,000 --> 00:17:02,000
për fillimin e kthimit.

425
00:17:02,000 --> 00:17:05,000
Këtu shihni cilindrin e zmadhuar të Kirit në skenë

426
00:17:05,000 --> 00:17:08,000
me figura madhështore të historisë iraniane

427
00:17:08,000 --> 00:17:10,000
të mbledhur për të zënë vend

428
00:17:10,000 --> 00:17:13,000
në trashëgiminë e Iranit.

429
00:17:13,000 --> 00:17:15,000
Ky ishte një tregim i paraqitur

430
00:17:15,000 --> 00:17:18,000
nga presidenti vetë.

431
00:17:18,000 --> 00:17:20,000
Dhe për mua,

432
00:17:20,000 --> 00:17:22,000
të çoj këtë objekt në Iran,

433
00:17:22,000 --> 00:17:24,000
të më lejohet të çoj këtë objekt në Iran

434
00:17:24,000 --> 00:17:26,000
ishte që të më lejohej të isha pjesë

435
00:17:26,000 --> 00:17:28,000
i një debati të jashtëzakonshëm

436
00:17:28,000 --> 00:17:30,000
i çuar në nivelet më të larta

437
00:17:30,000 --> 00:17:32,000
për atë që Irani është,

438
00:17:32,000 --> 00:17:35,000
sa Irane të ndryshëm janë

439
00:17:35,000 --> 00:17:37,000
dhe si historitë e ndryshme të Iranit

440
00:17:37,000 --> 00:17:40,000
mund të formësojnë botën sot.

441
00:17:40,000 --> 00:17:43,000
Është një debat që është ende duke vazhduar,

442
00:17:43,000 --> 00:17:45,000
dhe ende do vazhdojë të gjëmojë,

443
00:17:45,000 --> 00:17:47,000
pasi ky objekt

444
00:17:47,000 --> 00:17:49,000
është një prej deklaratave të mëdha

445
00:17:49,000 --> 00:17:51,000
e aspiratës njerëzore.

446
00:17:51,000 --> 00:17:55,000
Ajo qëndron me kushtetutën amerikane.

447
00:17:55,000 --> 00:17:58,000
Ai me siguri thotë shumë më tepër në lidhje me liritë reale

448
00:17:58,000 --> 00:18:00,000
se Magna Carta.

449
00:18:00,000 --> 00:18:03,000
Kjo është një dokument që mund të thotë kaq shumë gjëra,

450
00:18:03,000 --> 00:18:06,000
për Iranin dhe për rajonin.

451
00:18:06,000 --> 00:18:08,000
Një kopje e këtij

452
00:18:08,000 --> 00:18:10,000
ndodhet në OKB.

453
00:18:10,000 --> 00:18:13,000
Në Nju Jork këtë vjeshtë, ai do të jetë i pranishëm

454
00:18:13,000 --> 00:18:15,000
kur bisedimet e mëdha

455
00:18:15,000 --> 00:18:18,000
rreth së ardhmes në Lindjen e Mesme do të fillojnë.

456
00:18:18,000 --> 00:18:20,000
Dhe unë dua të përfundoj duke ju pyetur

457
00:18:20,000 --> 00:18:22,000
cila do jetë historia e ardhshme

458
00:18:22,000 --> 00:18:24,000
në të cilën ky object figuron.

459
00:18:24,000 --> 00:18:26,000
Ai do të shfaqet, sigurisht,

460
00:18:26,000 --> 00:18:28,000
në shumë histori të Lindjes së Mesme.

461
00:18:28,000 --> 00:18:30,000
Dhe cila histori e Lindjes së Mesme,

462
00:18:30,000 --> 00:18:32,000
cila histori e botës,

463
00:18:32,000 --> 00:18:34,000
doni të shihni

464
00:18:34,000 --> 00:18:36,000
duke reflektuar mbi atë çfarë thuhet

465
00:18:36,000 --> 00:18:38,000
çfarë shprehet në këtë cilindër?

466
00:18:38,000 --> 00:18:40,000
E drejta e popujve

467
00:18:40,000 --> 00:18:42,000
të jetojnë së bashku në të njëjtin shtet,

468
00:18:42,000 --> 00:18:44,000
të luten në mënyra të ndryshme, të lirë --

469
00:18:44,000 --> 00:18:46,000
një Lindje e Mesme, një botë,

470
00:18:46,000 --> 00:18:48,000
në të cilën feja nuk është objekt përçarje

471
00:18:48,000 --> 00:18:51,000
apo debati.

472
00:18:51,000 --> 00:18:54,000
Në botën brenda Lindjes së Mesme për momentin,

473
00:18:54,000 --> 00:18:57,000
debatet janë, siç e dini, të mprehtë.

474
00:18:57,000 --> 00:18:59,000
Por unë mendoj se është e mundur

475
00:18:59,000 --> 00:19:03,000
që zëri më i fuqishëm dhe më i urti prej të gjithë tyre

476
00:19:03,000 --> 00:19:05,000
mund të jetë zëri

477
00:19:05,000 --> 00:19:07,000
i kësaj gjëje të heshtur,

478
00:19:07,000 --> 00:19:09,000
cilindri i Kirit.

479
00:19:09,000 --> 00:19:11,000
Faleminderit.

480
00:19:11,000 --> 00:19:15,000
(Duartrokitje)