De dingen die we maken
hebben één voornaamste eigenschap:
ze leven langer dan wij.
Wij gaan verloren, zij overleven;
wij hebben één leven, zij hebben vele levens
en in elk leven kunnen ze iets anders betekenen.
Terwijl wij één biografie hebben,
hebben zij er vele.
Ik ga het vanmorgen hebben
over het verhaal, de biografie - of de biografieën -
van één bepaald object,
een opmerkelijk ding.
Ik ga akkoord
dat het niet veel zaaks lijkt.
Het is ongeveer zo groot als een rugbybal.
Het werd gemaakt van klei
en gekneed
tot een cilinder,
overdekt met een nauw aansluitend schrift
en dan gebakken in de zon.
Zoals je kunt zien
is het een beetje beschadigd.
Niet verwonderlijk,
want het is 2500 jaar oud.
Het werd
in 1879 opgegraven.
Maar vandaag,
is dit ding, geloof ik,
een belangrijk element
in de politiek van het Midden-Oosten.
Het is een object
met fascinerende verhalen;
verhalen die allerminst afgelopen zijn.
Het verhaal begint
met de oorlog tussen Iran en Irak
en de gebeurtenissen
die uitmondden
in de invasie van Irak
door buitenlandse troepen,
het verwijderen van een despotische heerser
en een ogenblikkelijke verandering van regime.
Ik begin
met een episode in die opeenvolging van gebeurtenissen
waarmee de meesten van jullie zeer vertrouwd zijn,
Belsazar's feest -
want we hebben het hier over de Iran-Irak oorlog
van 539 voor Christus.
De parallellen
tussen de gebeurtenissen
van 539 voor Christus en 2003
zijn opzienbarend.
Je ziet hier Rembrandts schilderij,
nu in de National Gallery in Londen,
een illustratie van de tekst van de profeet Daniël
in de Hebreeuwse bijbel.
Jullie kennen het verhaal in ruwe lijnen.
Belsazar was de zoon van Nebukadnezar.
Nebukadnezar had Israël veroverd, Jeruzalem geplunderd
en de joden in gevangenschap
naar Babylon meegevoerd.
Maar niet alleen de joden, ook de vaten van de tempel.
Hij had de tempel geplunderd en ontheiligd.
De grote gouden vaten van de tempel in Jeruzalem
had hij meegenomen naar Babylon.
Belsazar, zijn zoon,
besloot een feest in te richten.
Om het nog spannender te maken,
voegde hij nog een beetje heiligschennis bij de pret
en haalde de tempelvaten erbij.
Hij was al in oorlog met de Iraniërs,
met de koning van Perzië.
Die nacht, vertelt Daniël ons,
verscheen op het hoogtepunt van de festiviteiten
een hand en schreef op de muur:
"Je bent gewogen en te licht bevonden.
Je koninkrijk valt in handen
van de Meden en de Perzen."
Diezelfde nacht
trok Cyrus, de koning van de Perzen, Babylon binnen
en kwam het hele regime van Belsazar ten val.
Het is uiteraard een groot moment
in de geschiedenis
van het joodse volk.
Het is een geweldig verhaal. Een verhaal dat we allemaal kennen.
"Het teken aan de wand"
maakt deel uit van onze alledaagse taal.
Wat daarna gebeurde
was opmerkelijk.
Het is waar onze cilinder
opduikt in het verhaal.
Cyrus, de koning van de Perzen,
overwon Babylon zonder slag of stoot.
Het grote rijk van Babel,
dat zich uitstrekte van het centrum van Zuid-Irak
tot aan de Middellandse Zee,
valt in handen van Cyrus.
Cyrus kondigt een verklaring af.
Die staat op deze cilinder,
de verklaring van de door God geleide heerser
die de Iraakse despoot had afgezet
om de mensen de vrijheid terug te geven.
In klinkend Babylonisch -
het werd geschreven in het Babylonisch -
zegt hij: "Ik ben Cyrus, de koning van het hele universum,
de grote koning, de machtige koning,
de koning van Babel, de koning van de vier hoeken van de wereld."
Ze zaten toen niet verlegen om een beetje overdrijving.
Dit is waarschijnlijk
het eerste persbericht
dat we hebben
van een zegevierend leger.
Het werd, zoals later nog zal blijken,
door zeer bekwame P.R.-consultants geschreven.
De overdrijving komt dus niet echt als een verrassing.
Wat gaat de grote koning, de machtige koning,
de koning van de vier hoeken van de wereld doen?
Hij zegt dat na de verovering van Babylon
alle volkeren,
die de Babyloniërs - Nebukadnezar en Belsazar -
hebben gevangen genomen en tot slaaf gemaakt,
zullen worden vrijgelaten.
Ze mogen terugkeren naar hun land.
En nog belangrijker,
ze mogen
de goden, de beelden,
de tempelvaten
die in beslag waren genomen, terug meenemen.
Alle volkeren die door de Babyloniërs waren onderdrukt en ontheemd,
mogen naar huis gaan
en hun goden meenemen.
Ze mogen hun altaren terug oprichten
en hun goden vereren,
elk op hun eigen manier, in hun eigen land.
Dit is het decreet,
dit object is het bewijs
voor het feit dat de joden,
na de ballingschap in Babylon,
na de jaren dat ze bij de wateren van Babylon
huilden bij de herinnering aan Jeruzalem,
dat die joden terug naar huis mochten.
Ze mochten terugkeren naar Jeruzalem
om de tempel te herbouwen.
Het is een centraal document
in de joodse geschiedenis.
Het Boek Kronieken, het Boek van Ezra in de Hebreeuwse geschriften
rapporteert dit in klinkende termen.
Dat is de joodse versie
van hetzelfde verhaal.
"Zo sprak Cyrus, de koning van Perzië:
"Alle koninkrijken van de aarde heeft de Here God in de hemel u gegeven,
en Hij heeft mij bevolen
voor Hem een huis te bouwen in Jeruzalem.
Wie onder u is er van zijn volk?
De Here God zij met hem,
en laat hem gaan.'"
"Gaan." - aaleh.
Het centrale element,
dat begrip van terugkeer,
staat nog altijd centraal
in het leven van het jodendom.
Zoals jullie allen weten gaf die terugkeer uit ballingschap,
de tweede tempel,
een nieuwe vorm van jodendom.
Die verandering,
dat grote historische moment,
werd mogelijk gemaakt door Cyrus, de koning van Perzië,
en wordt ons in het Hebreeuws verteld in de Bijbel
en in het Babylonisch in klei.
Twee grote teksten,
maar hoe zit het met de politiek?
Dit betekende een fundamentele verschuiving
in de geschiedenis van het Midden-Oosten.
Het Iraanse rijk, de Meden en de Perzen,
verenigd onder Cyrus,
werd het eerste grote wereldrijk.
Dat van Cyrus begint rond 530 voor Christus.
In de tijd van zijn zoon Darius is
het hele oostelijke Middellandse-Zeegebied
onder Perzische controle.
Dit rijk komt nagenoeg overeen met
het Midden-Oosten zoals we dat nu kennen.
Het gaf vorm aan het Midden-Oosten.
Het was toen het grootste rijk ter wereld ooit.
Veel belangrijker nog:
was het de eerste
multiculturele, multireligieuze staat
op grote schaal.
Het moest op een heel nieuwe manier worden bestuurd.
Het moest worden bestuurd in verschillende talen.
Het feit dat dit decreet in het Babylonisch is, zegt al iets.
Het moest hun verschillende zeden erkennen,
verschillende volkeren, religies, geloven.
Allemaal gerespecteerd door Cyrus.
Cyrus wordt een model
van hoe je een grote multinationale,
multireligieuze, multiculturele samenleving bestuurt.
Het resultaat hiervan
was een rijk dat de gebieden die jullie op het scherm zien, insloot.
Het kende een stabiliteit van 200 jaar,
totdat het ruw verstoord werd door Alexander.
Het liet een droom na van het Midden-Oosten als een eenheid,
een eenheid waar mensen van verschillende godsdiensten
samen konden leven.
De Griekse invasies beëindigden dat.
En natuurlijk kon Alexander geen overheid in stand houden
en het viel uit elkaar.
Maar wat Cyrus vertegenwoordigde
bleef absoluut centraal.
De Griekse historicus Xenophon
schreef zijn boek 'Cyropaedia'
waarin hij Cyrus als de grote wetgever ten tonele voerde.
Doorheen heel de Europese cultuur erna
bleef Cyrus het model.
Dit is een 16e-eeuwse afbeelding
om te laten zien hoe wijdverbreid
zijn verering eigenlijk was.
Xenophon's boek over Cyrus
over hoe je een diverse samenleving bestuurde,
was een van de grote boeken
die de Founding Fathers
van de Amerikaanse Revolutie inspireerden.
Jefferson was een groot bewonderaar -
de idealen van Cyrus
appelleerden duidelijk aan die 18e-eeuwse idealen
van religieuze tolerantie
in een nieuwe staat.
Ondertussen waren in Babylon
de zaken niet goed verlopen.
Na Alexander kwamen er andere rijken,
Babylon kwijnt weg, valt in puin
en alle sporen van het grote Babylonische rijk gaan verloren -
tot in 1879
de cilinder wordt ontdekt
tijdens opgravingen in Babylon voor een tentoonstelling in het Britse Museum.
Hij komt nu in een ander verhaal terecht.
In dat grote debat
in het midden van de 19e eeuw:
"Is de Schrift betrouwbaar? Kunnen we erop vertrouwen?"
We kenden
de terugkeer van de joden en het decreet van Cyrus
alleen uit de Hebreeuwse geschriften.
Geen enkel ander bewijs.
Plotseling verscheen dit.
Grote opwinding
in een wereld waar het geloof in de schepping
volgens de Schrift door de evolutie en de geologie
aan het wankelen werd gebracht.
Hier was het bewijs
dat de Schrift historisch waar was.
Het is een groot moment in de 19e eeuw.
Maar - en dit is waar het natuurlijk ingewikkeld wordt -
de feiten zijn waar,
leve de archeologie,
maar de interpretatie was toch wat ingewikkelder.
Het cilinderverhaal en het Hebreeuwse Bijbelverhaal
verschillen namelijk op één belangrijk punt.
De Babylonische cilinder
werd geschreven door de priesters
van de grote god van Babylon, Marduk.
Het zal je niet verbazen
dat ze dit alles aan Marduk toeschreven.
"Marduk riep Cyrus bij zijn naam."
Marduk neemt Cyrus bij de hand,
draagt hem op zijn volk te leiden
en geeft hem de heerschappij over Babylon.
Marduk vertelt Cyrus
dat hij groot en edelmoedig
deze mensen hun vrijheid zal teruggeven.
Daarom moeten we allemaal dankbaar zijn
en Marduk aanbidden.
De Hebreeuwse schrijvers
van het Oude Testament
- het zal je niet verbazen -
zien het even anders.
Voor hen kan het natuurlijk onmogelijk
Marduk zijn waardoor dit alles gebeurt.
Het kan alleen maar Jehovah zijn.
In Jesaja
vinden we de prachtige teksten
die alle eer hiervan
niet aan Marduk toeschrijven,
maar aan de Here God van Israël.
De Here God van Israël
die ook Cyrus bij zijn naam riep,
Cyrus bij de hand nam
en hem aanstelde als herder van zijn volk.
Het is een opmerkelijk voorbeeld
van twee verschillende priesterlijke toewijzingen van éénzelfde gebeurtenis,
twee verschillende religieuze interpretaties
van eenzelfde politiek feit.
God, weten wij,
staat gewoonlijk aan de kant van de grote legers.
De vraag is welke god dat was?
Het debat brengt
iedereen in de 19e eeuw in de war
door het besef dat de Hebreeuwse geschriften
deel uitmaken van een veel grotere wereld van religie.
Het is heel duidelijk
dat de cilinder ouder is dan de tekst van Jesaja
en toch spreekt Jehovah
met bijna dezelfde woorden
als Marduk.
En je voelt dat Jesaja dit weet,
omdat hij zegt:
- en dit zijn natuurlijk Gods woorden -
"Ik heb u geroepen bij uw naam
hoewel gij Mij niet kent."
Ik denk dat het duidelijk is
dat Cyrus zich niet realiseert
dat hij handelt in opdracht van Jehovah.
Evenzeer zou hij verbaasd zijn geweest, mocht hij in opdracht van Marduk hebben gehandeld.
Interessant is natuurlijk
dat Cyrus een goede Iraniër is
met een totaal andere verzameling goden
die in geen van deze teksten worden genoemd.
(Gelach)
Dat was in 1879.
40 jaar later
in 1917,
komt de cilinder in weer een andere wereld terecht.
Dit keer de politiek
van de hedendaagse wereld -
het jaar van de Balfour-verklaring,
het jaar waarin de nieuwe keizerlijke macht in het Midden-Oosten,
Groot-Brittannië, besluit
een joods nationaal tehuis af te kondigen.
Het zal het de joden
mogelijk maken om terug te keren.
Het antwoord
van de joodse bevolking in Oost-Europa is uitzinnig.
In Oost-Europa
stellen joden afbeeldingen van Cyrus
en George V
naast elkaar tentoon -
de twee grote koningen
die de terugkeer naar Jeruzalem hebben toegestaan.
De Cyruscilinder komt terug in de publieke aandacht,
en de tekst erop,
als demonstratie van waarom hetgeen
na de oorlog in 1918 gaat gebeuren,
deel uitmaakt van een goddelijk plan.
Jullie weten allemaal wat er gebeurd is.
De staat Israël werd opgericht
en 50 jaar later, in de late jaren 60,
is het duidelijk dat de Britse rol als imperiale macht is uitgespeeld.
En weer begint ander verhaal van de cilinder.
De regio, beslissen de Britten en de VS,
moet worden gevrijwaard van het communisme
en de supermacht die daarvoor zal worden gecreëerd
werd Iran, de sjah.
Dus verzint de sjah een Iraanse geschiedenis
of een terugkeer naar de Iraanse geschiedenis,
die hem een plaats geeft in een grote traditie.
Hij laat munten slaan
die hem tonen
met de Cyruscilinder.
Ter gelegenheid van zijn grote feesten in Persepolis,
vraagt hij de cilinder terug.
De cilinder wordt uitgeleend door het British Museum, gaat naar Teheran
en maakt deel uit van die grote feesten
van de Pahlavi-dynastie.
De Cyruscilinder: garantie voor de sjah.
10 jaar later, weer een ander verhaal:
Iraanse Revolutie, 1979.
Islamitische revolutie, geen Cyrus meer:
“We zijn niet geïnteresseerd in die geschiedenis,
we zijn geïnteresseerd in een islamitisch Iran.”
Tot Irak,
de nieuwe supermacht die we allemaal wilden voor de regio,
tot de aanval overgaat.
Weer een Iran-Irak oorlog.
Het wordt van essentieel belang voor de Iraniërs
zich hun grote verleden te herinneren,
hun grootse verleden
toen ze Irak bevochten en wonnen.
Het wordt van cruciaal belang een symbool te vinden
dat alle Iraniërs kan verenigen:
moslims en niet-moslims,
christenen, aanhangers van het zoroastrisme, joden die in Iran leven,
vrome mensen, niet-vrome mensen.
Het voor de hand liggende embleem is Cyrus.
Als het British Museum en het Nationaal Museum van Teheran
zoals tevoren gaan samenwerken,
vragen de Iraniërs
maar één ding te leen.
Het is het enige object dat ze willen.
De Cyruscilinder.
Vorig jaar
ging de Cyruscilinder
voor de tweede keer naar Teheran.
Hier wordt hij in zijn toonkast voorgesteld
door de directeur van het Nationaal Museum van Teheran,
een van de vele vrouwen in Iran in zeer hoge posities,
Mevrouw Ardakani.
Het was een enorme gebeurtenis.
Dit is de andere kant van dezelfde afbeelding.
Hij werd in Teheran bekeken
door tussen de een en twee miljoen mensen
in de loop van een paar maanden.
Dit overstijgt elke megatentoonstelling
in het Westen.
Het is het onderwerp van een groot debat
over wat deze cilinder betekent, wat Cyrus betekent,
maar vooral wat Cyrus verwoordde door deze cilinder -
Cyrus als de verdediger van het vaderland,
de kampioen van de Iraanse identiteit
en van de Iraanse volkeren,
tolerant voor alle geloven.
In het huidige Iran
bekleden aanhangers van het zoroastrisme en christenen gegarandeerde plaatsen
in het Iraanse parlement, iets om heel erg trots op zijn.
Duizenden Iraanse joden
kwamen het object
in Teheran bekijken.
Het werd een groot embleem,
een groot debatonderwerp
over wat Iran is in binnen- en buitenland.
Is Iran nog steeds de verdediger van de onderdrukten?
Zal Iran de mensen
die de tirannen tot slaaf hebben gemaakt en onteigend, bevrijden?
Dit is zware nationale retoriek
en het resulteerde
in een grote optocht
ter ere van de terugkeer.
Hier zie je een grote replica van de Cyruscilinder op het podium
samen met grote figuren uit de Iraanse geschiedenis
hier bijeen om plaats te nemen
in het erfgoed van Iran.
Het verhaal werd gepresenteerd
door de president zelf.
Voor mij
was het mogen overbrengen
van dit object naar Iran,
het mogen deelnemen
aan een buitengewoon debat
op het hoogste niveau
over wat Iran is,
wat verschillende Irans er zijn
en hoe de verschillende geschiedenissen van Iran
de wereld van vandaag vorm kunnen geven.
Het is een debat dat nog steeds voortduurt
en het zal blijven nazinderen,
want dit voorwerp
is een van de grote verklaringen
van menselijke aspiratie.
Het staat zij aan zij met de Amerikaanse grondwet.
Het zegt zeker veel meer over echte vrijheid
dan de Magna Carta.
Het is een document dat zoveel kan betekenen
voor Iran en voor de regio.
Een replica ervan staat
bij de Verenigde Naties.
In New York zal het dit najaar aanwezig zijn
bij de grote debatten
over de toekomst van het Midden-Oosten.
Ik wil eindigen met jullie te vragen
wat het volgende verhaal zal zijn
waarin dit object zal figureren.
Het zal zeker nog een rol spelen
in veel meer verhalen van het Midden-Oosten.
En welk verhaal van het Midden-Oosten,
welk verhaal van de wereld
willen jullie zien
als gevolg van wat er gezegd wordt,
van wat er wordt uitgedrukt op deze cilinder?
Het recht van de volkeren
om samen te leven in dezelfde staat,
met vrijheid van godsdienst -
een Midden-Oosten, een wereld
waarin religie niet het onderwerp van verdeeldheid
of van debat is.
In de wereld van het Midden-Oosten momenteel,
zijn deze debatten, zoals je weet, schril.
Maar ik denk dat het mogelijk is
dat de meest geavanceerde en de meest wijze stem van allemaal
misschien wel de stem
van dit stille ding is,
de Cyruscilinder.
Dank je.
(Applaus)