WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:02.000
Ang mga bagay na ating ginawa

00:00:02.000 --> 00:00:05.000
ay may iisang katangian --

00:00:05.000 --> 00:00:07.000
sila'y nabubuhay nang mas matagal sa atin.

00:00:07.000 --> 00:00:09.000
Tayo'y papanaw, sila'y mananatili;

00:00:09.000 --> 00:00:12.000
may iisa tayong buhay, sila ay may marami,

00:00:12.000 --> 00:00:15.000
at sa bawat buhay nila maaring iba ang kanilang pagganap.

00:00:15.000 --> 00:00:18.000
Na nangangahulugang, samantalang may isa lang tayong talambuhay,

00:00:18.000 --> 00:00:20.000
sila ay may marami.

NOTE Paragraph

00:00:20.000 --> 00:00:22.000
Gusto kong magsalita sa umagang ito

00:00:22.000 --> 00:00:25.000
hinggil sa estorya, ang talambuhay -- o mga talambuhay --

00:00:25.000 --> 00:00:28.000
sa iisang bagay,

00:00:28.000 --> 00:00:30.000
isang 'di karaniwang bagay.

00:00:30.000 --> 00:00:32.000
Ako'y sumasangayon na hindi sya

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
gaanong kapansinpansin.

00:00:34.000 --> 00:00:37.000
Medyo kapareho ng laki sa bola ng rugby.

00:00:37.000 --> 00:00:39.000
Gawa sa putik,

00:00:39.000 --> 00:00:41.000
at inayon

00:00:41.000 --> 00:00:44.000
sa hugis silindro,

00:00:44.000 --> 00:00:46.000
napalibutan ng maliliit na sulat

00:00:46.000 --> 00:00:49.000
at binilad sa araw hanggang matuyo.

00:00:49.000 --> 00:00:51.000
At sa nakikita naman ninyo,

00:00:51.000 --> 00:00:53.000
ay medyo nasisira na siya,

00:00:53.000 --> 00:00:55.000
na hindi naman kataka-taka

00:00:55.000 --> 00:00:58.000
dahil noong dalawa´t kalahating libo pa siya nagawa

00:00:58.000 --> 00:01:00.000
at nahukay siya

00:01:00.000 --> 00:01:02.000
noong 1879.

00:01:02.000 --> 00:01:04.000
Pero sa ngayon,

00:01:04.000 --> 00:01:06.000
naniniwala akong ang bagay na ito

00:01:06.000 --> 00:01:08.000
ay may malaking papel

00:01:08.000 --> 00:01:10.000
sa politika ng Gitnang Silangan.

00:01:10.000 --> 00:01:12.000
At ito'y isang bagay

00:01:12.000 --> 00:01:14.000
na may mga kaaya-ayang estorya

00:01:14.000 --> 00:01:18.000
at mga estoryang hinding hindi matatapos.

NOTE Paragraph

00:01:18.000 --> 00:01:20.000
Ang estorya ay nagbungad

00:01:20.000 --> 00:01:24.000
sa kasagsagan ng gyera sa pagitan ng Iran at Iraq

00:01:24.000 --> 00:01:26.000
at ang mga sumunod na mga kaganapan

00:01:26.000 --> 00:01:28.000
na umipon

00:01:28.000 --> 00:01:30.000
sa pagsakop sa Iraq

00:01:30.000 --> 00:01:32.000
ng pwersang dayuhan,

00:01:32.000 --> 00:01:34.000
sa pagkaalis sa despotikadong pangulo

00:01:34.000 --> 00:01:37.000
at saglit na pagbabago sa rehimen.

00:01:37.000 --> 00:01:39.000
Gusto kung magumpisa

00:01:39.000 --> 00:01:41.000
sa isang yugto sa mga magkakasunod na kaganapan

00:01:41.000 --> 00:01:44.000
na karamihan sa inyo ay pamilyar,

00:01:44.000 --> 00:01:46.000
ang pyesta ni Belshazzar --

00:01:46.000 --> 00:01:48.000
dahil tayo ay nagtatalakay hinggil sa gyera ng Iran at Iraq

00:01:48.000 --> 00:01:51.000
noong 539 BC.

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
At ang hindi pagkakasalungat

00:01:53.000 --> 00:01:55.000
sa kaganapan

00:01:55.000 --> 00:01:58.000
noong 539 BC at 2003 at sa pagitan

00:01:58.000 --> 00:02:00.000
ay kagulat-gulat.

00:02:00.000 --> 00:02:02.000
Ang nakikita nyo ngayon ay pinta ni Rembrandt

00:02:02.000 --> 00:02:04.000
na nasa National Gallery sa London na ngayon,

00:02:04.000 --> 00:02:06.000
na nagpapakita sa sulat mula ni propetang Daniel

00:02:06.000 --> 00:02:09.000
sa sulat ng mga Hudyo.

00:02:09.000 --> 00:02:11.000
At medyo alam niyo na ang estorya.

NOTE Paragraph

00:02:11.000 --> 00:02:14.000
Si Belshazzar, anak ni Nebuchadnezzar,

00:02:14.000 --> 00:02:17.000
si Nebuchadnezzar ang nagsakop sa Israel, pinagdarambungan and Herusalem

00:02:17.000 --> 00:02:19.000
at hinuli ang mga tao

00:02:19.000 --> 00:02:21.000
at binalik ang mga Hudyo sa Babelonya.

00:02:21.000 --> 00:02:24.000
Hindi lang mga Hudyo, kinuha niya pati ang mga lalagyan sa templo.

00:02:24.000 --> 00:02:27.000
Sinugod niya at nilapastangan ang templo.

00:02:27.000 --> 00:02:30.000
At yung mga malalaking gintong lalagyan sa templo ng Herusalem

00:02:30.000 --> 00:02:33.000
ay dinala papuntang Babelonya.

00:02:33.000 --> 00:02:35.000
Si Belshazzar, ang kanyang anak,

00:02:35.000 --> 00:02:37.000
ay naisipang magpyesta.

00:02:37.000 --> 00:02:39.000
At para mas magalak pa siya,

00:02:39.000 --> 00:02:42.000
ginawan pa nya ng kalapasatangan

00:02:42.000 --> 00:02:45.000
at kinuha ang mga lalagyan mula sa templo.

00:02:45.000 --> 00:02:48.000
Nakikipagyera na siya sa mga taga-Iran,

00:02:48.000 --> 00:02:50.000
sa hari ng Persya.

NOTE Paragraph

00:02:50.000 --> 00:02:53.000
At sa gabing iyon, sabi ni Daniel,

00:02:53.000 --> 00:02:55.000
sa kalagitnaan ng kasiyahan

00:02:55.000 --> 00:02:58.000
isang kamay ang lumitaw at nagsulat sa dingding,

00:02:58.000 --> 00:03:01.000
"Ikaw ay tinimbang at napag-alamang wala,

00:03:01.000 --> 00:03:03.000
at ang iyong kaharian ay maipasa

00:03:03.000 --> 00:03:05.000
sa taga-Medes at mga Persyano."

00:03:05.000 --> 00:03:07.000
At sa gabing iyon

00:03:07.000 --> 00:03:11.000
si Cyrus, hari ng Persya, ay dumating sa Babelonya

00:03:11.000 --> 00:03:16.000
at ang buong kaharian ni Belshazzar ay bumagsak.

00:03:16.000 --> 00:03:18.000
Isa itong malaking kaganapan

00:03:18.000 --> 00:03:20.000
sa kasaysayan

00:03:20.000 --> 00:03:22.000
ng mga Hudyo.

00:03:22.000 --> 00:03:24.000
Isang malaking estorya. Ito'y estorya na alam nating lahat.

00:03:24.000 --> 00:03:26.000
"Ang mga sulat sa dingding"

00:03:26.000 --> 00:03:29.000
ay bahagi ng ating araw-araw na lengwahe.

00:03:29.000 --> 00:03:31.000
Ang sumunod

00:03:31.000 --> 00:03:33.000
ay napakapambihira,

00:03:33.000 --> 00:03:35.000
at dito ang silindro

00:03:35.000 --> 00:03:37.000
papasok sa estorya.

NOTE Paragraph

00:03:37.000 --> 00:03:39.000
Si Cyrus, na hari ng Persya,

00:03:39.000 --> 00:03:41.000
ay pumasok sa Babelonya na walang pakikipagdigma --

00:03:41.000 --> 00:03:43.000
ang malaking kaharian ng Babelonya,

00:03:43.000 --> 00:03:45.000
na sumasaklaw mula sa gitnang timog ng Iraq

00:03:45.000 --> 00:03:47.000
hanggang sa Mediterranean,

00:03:47.000 --> 00:03:49.000
bumagsak mula kay Cyrus.

00:03:49.000 --> 00:03:53.000
At si Cyrus ay gumawa ng deklarasyon

00:03:53.000 --> 00:03:56.000
at yun ang kung ano ang silindro na ito,

00:03:56.000 --> 00:03:59.000
and deklerasyong ginawa sa lider na ginabayan ng Diyos

00:03:59.000 --> 00:04:03.000
na nagpabagsak sa despotadong pinuno ng Iraq

00:04:03.000 --> 00:04:05.000
at nagpalaya sa mga mamamayan.

00:04:05.000 --> 00:04:07.000
Sa pakipag-usap sa Babelonya --

00:04:07.000 --> 00:04:09.000
ito ay isinulat sa wika ng taga-Babelonya --

00:04:09.000 --> 00:04:12.000
sabi niya, "Ako si Cyrus, hari sa buong kalawakan,

00:04:12.000 --> 00:04:14.000
ang dakilang hari, ang makapangyarihang hari,

00:04:14.000 --> 00:04:18.000
hari ng Babelonya, hari sa apat na sulok ng daigdig."

00:04:18.000 --> 00:04:21.000
Sa nakikita nyo, nindi pinagkakahiyang ang pag-eksherasyon nito.

00:04:21.000 --> 00:04:23.000
Meron siguro

00:04:23.000 --> 00:04:25.000
yung una talagang pagsisiwalat

00:04:25.000 --> 00:04:27.000
sa isang nananalong hukbo

00:04:27.000 --> 00:04:29.000
na nakuha natin.

00:04:29.000 --> 00:04:31.000
At ito'y isinulat, na makikita natin sa tamang panahon,

00:04:31.000 --> 00:04:34.000
sa mga dalubhasang P.R. consultant.

00:04:34.000 --> 00:04:37.000
Kaya ang eksharehasyon ay hindi nakakapagtaka.

NOTE Paragraph

00:04:37.000 --> 00:04:39.000
At kung ano ang dakilang hari, ang makapangyarihang hari,

00:04:39.000 --> 00:04:42.000
ang hari sa apat na sulok ng daigdig na gagawin?

00:04:42.000 --> 00:04:45.000
Nagpatuloy siya sa pagsabi na bilang pagsakop sa Babelonya

00:04:45.000 --> 00:04:48.000
ay papakawalan niya ang mga taong

00:04:48.000 --> 00:04:50.000
ang mga taga Babelonya -- Nebuchadnezzar at Belshazzar --

00:04:50.000 --> 00:04:52.000
na nadakip at inalipin

00:04:52.000 --> 00:04:54.000
at palayain.

00:04:54.000 --> 00:04:56.000
Hahayain nya silang bumalik sa kanilang mga bansa.

00:04:56.000 --> 00:04:58.000
At mas importante,

00:04:58.000 --> 00:05:00.000
hahayaan niya silang bawiin

00:05:00.000 --> 00:05:02.000
ang mga diyos, mga estatuwa,

00:05:02.000 --> 00:05:04.000
mga lalagyan sa templo

00:05:04.000 --> 00:05:06.000
na nakumpiska.

00:05:06.000 --> 00:05:09.000
Ang lahat na mga tao na nasupil at napaalis ng mga taga-Babelonya

00:05:09.000 --> 00:05:11.000
ay uuwi,

00:05:11.000 --> 00:05:14.000
at dadalhin nila ang kanilang mga diyos.

00:05:14.000 --> 00:05:17.000
At sila'y maibangon uli ang kanilang mga altar

00:05:17.000 --> 00:05:19.000
at magpuri sa kanilang mga diyos

00:05:19.000 --> 00:05:22.000
sa kanilang paraan, sa kanilang lugar.

00:05:22.000 --> 00:05:24.000
Ito ang kautusan,

00:05:24.000 --> 00:05:27.000
ang bagay na ito ang ebedinsya

00:05:27.000 --> 00:05:29.000
para sa katutuhan na ang mga Hudyo

00:05:29.000 --> 00:05:31.000
matapos ang paglisan sa Babelonya,

00:05:31.000 --> 00:05:34.000
ang mga taon na kanilang nagugol sa Babelonya,

00:05:34.000 --> 00:05:37.000
na nagluksa habang naalala ang Herusalem,

00:05:37.000 --> 00:05:40.000
ang mga Hudyo na iyon ay pinauwi sa kanilang mga tahanan.

00:05:40.000 --> 00:05:42.000
Napahintulutan silang umuwi sa Herusalem

00:05:42.000 --> 00:05:44.000
at itayong muli ang temple.

NOTE Paragraph

00:05:44.000 --> 00:05:46.000
Ito ang pangunahing dokumento

00:05:46.000 --> 00:05:48.000
sa kasaysayan ng Hudyo.

00:05:48.000 --> 00:05:52.000
At ang Aklat ng mga Salaysay, ang Aklat ni Ezra sa mga kasulatan ng mga Hudyo

00:05:52.000 --> 00:05:54.000
ay nagulat ng kaparihong tugon.

00:05:54.000 --> 00:05:56.000
Ito ang bersyon ng mga Hudyo

00:05:56.000 --> 00:05:58.000
sa parehong estorya.

00:05:58.000 --> 00:06:00.000
"Kaya sabi ni Cyrus, hari ng Persya,

00:06:00.000 --> 00:06:03.000
'Lahat ng kaharian sa lupa na bingay ng Panginoong Diyos sa inyo,

00:06:03.000 --> 00:06:05.000
at inutusan niya ako

00:06:05.000 --> 00:06:07.000
para gawan ng bahay sa Herusalem.

00:06:07.000 --> 00:06:09.000
Sino sa inyo ang kanyang mga tao?

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
Ang Panginoong Diyos ay mapasakanya,

00:06:11.000 --> 00:06:14.000
at haayan siyang pumarito.'"

00:06:14.000 --> 00:06:16.000
"Pumarito" -- aaleh.

00:06:16.000 --> 00:06:19.000
Ang pinakamahalagang elemento

00:06:19.000 --> 00:06:21.000
sa paniwala ng kanilang pagbalik,

00:06:21.000 --> 00:06:23.000
ang pinakamahalang parte

00:06:23.000 --> 00:06:25.000
sa buhay ng Hudianismo.

00:06:25.000 --> 00:06:27.000
Sa napag-alaman ninyo, ang pagbalik mula sa pagkatapon,

00:06:27.000 --> 00:06:29.000
ang pangalawang temple,

00:06:29.000 --> 00:06:31.000
ang nagbagong anyo sa Hudianismo.

00:06:31.000 --> 00:06:33.000
At ang pagbabagong yaon,

00:06:33.000 --> 00:06:35.000
yaong makasaysayang sandali,

00:06:35.000 --> 00:06:39.000
ay dahil kay Cyrus, ang hari ng Persya,

00:06:39.000 --> 00:06:42.000
naiulat sa atin sa kasulatan ng mga Hudyo

00:06:42.000 --> 00:06:45.000
at sa putik ng Babelonya.

NOTE Paragraph

00:06:45.000 --> 00:06:47.000
Dalawang dakilang kasulatan,

00:06:47.000 --> 00:06:49.000
ano kaya ang tungkol sa pulitika?

00:06:49.000 --> 00:06:51.000
Kung ano ang nangyari

00:06:51.000 --> 00:06:54.000
ay nagdulot sa pangunahing pagbabago sa kasaysayan sa Gitnang Silangan.

00:06:54.000 --> 00:06:57.000
Ang empiryo ng Iran, ng Medes at ng mga Persyano,

00:06:57.000 --> 00:06:59.000
ay napagkaisa sa ilalim ni Cyrus,

00:06:59.000 --> 00:07:03.000
ang kauna-unahang dakilang emperyo sa daigdig.

00:07:03.000 --> 00:07:06.000
Nagsimula si Cyrus sa 530 BC.

00:07:06.000 --> 00:07:10.000
At panahon ng kanyang anak na si Darius,

00:07:10.000 --> 00:07:13.000
ang kabuuan ng silangang Mediterranean

00:07:13.000 --> 00:07:15.000
ay napapasailalim sa kontrol ng Persya.

00:07:15.000 --> 00:07:17.000
Sa katunayan, ang emperyong ito

00:07:17.000 --> 00:07:19.000
ay ang Gitnang Silangan na sa ngayon,

00:07:19.000 --> 00:07:22.000
at yun ang nahugis sa Gitnang Silangan ngayon.

00:07:22.000 --> 00:07:24.000
Yun ang pinakamalaking emperyo na nakilala sa daigdig noon.

00:07:24.000 --> 00:07:26.000
At ang importante,

00:07:26.000 --> 00:07:28.000
yun ang unang

00:07:28.000 --> 00:07:30.000
saring-kultura, saring-panininiwala na estado

00:07:30.000 --> 00:07:32.000
sa malawakan.

00:07:32.000 --> 00:07:34.000
At kailangan niyang mapatakbo sa panibagong paraan.

00:07:34.000 --> 00:07:36.000
Pinapatakbo siya sa iba't ibang lengwahe.

00:07:36.000 --> 00:07:39.000
Ang katunayang ang kautusan na ito sa Babelonya ay nangangahulugan ng isang bagay.

00:07:39.000 --> 00:07:41.000
Kinikilala nito ang iba't ibang ugali,

00:07:41.000 --> 00:07:44.000
iba't ibang tao, iba't ibang relihiyon, iba't ibang paniniwala.

00:07:44.000 --> 00:07:47.000
Lahat ng mga iyon ay nirerespeto ni Cyrus.

NOTE Paragraph

00:07:47.000 --> 00:07:49.000
Itinakda ni Cyrus ang isang modelo

00:07:49.000 --> 00:07:51.000
kung paano magtaguyod

00:07:51.000 --> 00:07:56.000
ng isang dakilang saring-bayan, saring-paniniwala, saring-kultura na komunidad.

00:07:56.000 --> 00:07:58.000
At ang resulta ay

00:07:58.000 --> 00:08:01.000
isang emperyo na sumasaklaw sa mga pook na nakikita nyo sa screen,

00:08:01.000 --> 00:08:04.000
at tumagal nang 200 taon ng katatagan

00:08:04.000 --> 00:08:07.000
hanggang sinira ito ni Alexander.

00:08:07.000 --> 00:08:09.000
Nagiwan iyon ng panaginip ng Gitnang Silangan bilang isang yunit,

00:08:09.000 --> 00:08:11.000
at ito ang yunit na kung saan ang mga tao sa iba't ibang paniniwala

00:08:11.000 --> 00:08:13.000
ay nagkakaisang namumuhay.

00:08:13.000 --> 00:08:15.000
Ang pananakop ng mga Griyego ang nagtapos nito.

00:08:15.000 --> 00:08:18.000
At hindi na panitili ni Alexander ang gobyernong iyon

00:08:18.000 --> 00:08:20.000
at ito'y naghiwahiwalay.

00:08:20.000 --> 00:08:22.000
Pero kung ano ang nirerepresenta ni Cyrus

00:08:22.000 --> 00:08:24.000
ay nanatiling mahalaga.

NOTE Paragraph

00:08:24.000 --> 00:08:27.000
Ang Griyegong mananalaysay na si Xenophon

00:08:27.000 --> 00:08:29.000
ay nagsulat ng kanyang aklat na "Cyropaedia"

00:08:29.000 --> 00:08:31.000
na isinulong si Cyrus bilang isang dakilang pinuno.

00:08:31.000 --> 00:08:34.000
At sa kabuuan ng Kanlurang kultura pagkatapos,

00:08:34.000 --> 00:08:37.000
si Cyrus ay nanatiling modelo.

00:08:37.000 --> 00:08:39.000
Ito ay isang imahe sa ika-16 na siglo

00:08:39.000 --> 00:08:41.000
para mapakita kung gaano ka laganap

00:08:41.000 --> 00:08:44.000
ang pagpugay nito.

00:08:44.000 --> 00:08:46.000
At ang aklat no Xenophon hinggil ni Cyrus

00:08:46.000 --> 00:08:49.000
kung gaano kasari-sari ang lipunan

00:08:49.000 --> 00:08:51.000
ay isa sa mga dakilang aklat-aralin

00:08:51.000 --> 00:08:53.000
na pumukaw sa ating mga ama

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
sa Rebolusyong Amerikano.

00:08:55.000 --> 00:08:57.000
Si Jefferson ay isang dakilang tagahanga --

00:08:57.000 --> 00:08:59.000
ang mga uliran ni Cyrus

00:08:59.000 --> 00:09:01.000
ay malinaw na nagpahiwatig sa mga uliran sa ika-18 siglo

00:09:01.000 --> 00:09:03.000
kung paano magpaubaya sa relihiyon

00:09:03.000 --> 00:09:06.000
sa bagong estado.

NOTE Paragraph

00:09:08.000 --> 00:09:10.000
Samantala, sa Babelonya,

00:09:10.000 --> 00:09:12.000
ang mga bagay ay hindi naging kanaisnais.

00:09:12.000 --> 00:09:15.000
Pagkatapos ni Alexander, ang ibang emperyo,

00:09:15.000 --> 00:09:18.000
ang Babelonya ay bumagsak, naging lugar ng pagkasira,

00:09:18.000 --> 00:09:22.000
at ang mga bakas sa dakilang emperyo ng Babelonya ay naglaho --

00:09:22.000 --> 00:09:24.000
hanggang noong 1879

00:09:24.000 --> 00:09:27.000
nang ang silindro ay nadiskobre

00:09:27.000 --> 00:09:30.000
sa isang paghuhukay sa Babelonya ng British Museum.

00:09:30.000 --> 00:09:33.000
At dito magsimula ang panibagong estorya.

00:09:33.000 --> 00:09:35.000
Nagsimula ang malaking debate

00:09:35.000 --> 00:09:37.000
sa gitna noong ika-19 na siglo:

00:09:37.000 --> 00:09:40.000
Kapanipaniwala ba ang mga kasulatan? Mapagkatiwalaan ba natin sila?

00:09:40.000 --> 00:09:42.000
Ang alam lang natin

00:09:42.000 --> 00:09:44.000
ay hinggil sa pagbabalik ng mga Hudyo at ang kautusan ni Cyrus

00:09:44.000 --> 00:09:46.000
galing sa kasulatan ng mga Hudyo.

00:09:46.000 --> 00:09:48.000
Walang ibang ebedinsya.

00:09:48.000 --> 00:09:50.000
Biglang lumabas ito.

00:09:50.000 --> 00:09:52.000
At malaking kagalakan

00:09:52.000 --> 00:09:54.000
sa daigdig sa mga lugar na naniniwala sa mga kasulatan

00:09:54.000 --> 00:09:56.000
na inalog ang kanilang pananampalataya hinggil sa paglikha

00:09:56.000 --> 00:09:58.000
sa ebolusyon, sa heyolohiya,

00:09:58.000 --> 00:10:00.000
ito ang ebedinsya

00:10:00.000 --> 00:10:02.000
na ang mga kasulatan ay totoo sa kasaysayan.

00:10:02.000 --> 00:10:05.000
Isa itong malaking sandali sa ika-19 na siglo.

NOTE Paragraph

00:10:05.000 --> 00:10:10.000
Pero -- at dito naging komplikado --

00:10:10.000 --> 00:10:12.000
ang katotohanang ito ay totoo,

00:10:12.000 --> 00:10:15.000
hurrah para sa arkiyoloheyo,

00:10:15.000 --> 00:10:18.000
pero ang pagsalin ay mas komplikado.

00:10:18.000 --> 00:10:21.000
Dahil ang silindro at ang Bibliya ng mga Hudyo

00:10:21.000 --> 00:10:23.000
ay may pinagkaiba.

00:10:23.000 --> 00:10:25.000
Ang silindro ng Babelonya

00:10:25.000 --> 00:10:27.000
ay sinulat ng mga pari

00:10:27.000 --> 00:10:29.000
ng dakilang dyos ng Babelonya, si Marduk.

00:10:29.000 --> 00:10:31.000
At hindi nakakapagtaka

00:10:31.000 --> 00:10:33.000
kung ang sinasabi nila ay gawa ni Marduk.

00:10:33.000 --> 00:10:36.000
"Marduk, hawak namin, ang nagngangalang Cyrus."

00:10:36.000 --> 00:10:39.000
Hawak ni Marduk sa kamay si Cyrus,

00:10:39.000 --> 00:10:41.000
para panguluhan ang kanyang tao

00:10:41.000 --> 00:10:44.000
at binigay sa kanya ang kaharian ng Babelonya.

00:10:44.000 --> 00:10:46.000
Sinabihan ni Marduk si Cyrus

00:10:46.000 --> 00:10:48.000
upang gumawa ng mga dakila at mapagbigay na bagay

00:10:48.000 --> 00:10:50.000
upang mapalaya ang mga tao.

00:10:50.000 --> 00:10:52.000
At dahil dito mapasalamatin ako

00:10:52.000 --> 00:10:54.000
at ipinagbunyi ko si Marduk.

NOTE Paragraph

00:10:54.000 --> 00:10:56.000
At ang mga manunulat na Hudyo

00:10:56.000 --> 00:10:58.000
sa Lumang Tipan,

00:10:58.000 --> 00:11:01.000
hindi nakakapagtataka mong malaman,

00:11:01.000 --> 00:11:03.000
na iba ang kanilang pananaw nito.

00:11:03.000 --> 00:11:05.000
Sa kanila, imposibleng si Marduk

00:11:05.000 --> 00:11:07.000
ang gumawa ng lahat.

00:11:07.000 --> 00:11:09.000
Tanging si Heyoba lamang.

00:11:09.000 --> 00:11:11.000
At sa Isaiah,

00:11:11.000 --> 00:11:13.000
ay may magagandang teksto

00:11:13.000 --> 00:11:15.000
na binigay ang karangalan,

00:11:15.000 --> 00:11:16.000
hindi ni Marduk

00:11:16.000 --> 00:11:19.000
ngunit sa Panginoong Diyos ng Israel --

00:11:19.000 --> 00:11:21.000
ang Panginoong Diyos ng Israel

00:11:21.000 --> 00:11:23.000
ay tinawag rin si Cyrus sa kanyang pangalan,

00:11:23.000 --> 00:11:26.000
at inakay din si Cyrus

00:11:26.000 --> 00:11:28.000
at sinabihan din siya sa pagpastol ng kanyang mga tao.

00:11:28.000 --> 00:11:30.000
Ito'y isang ehemplo

00:11:30.000 --> 00:11:34.000
ng dalawang magkaibang makaparing gugulin sa parehong pangyayari,

00:11:34.000 --> 00:11:36.000
dalawang magkaibang relihiyosong pag-takeover

00:11:36.000 --> 00:11:38.000
ng isang katotohanang pulitikal.

NOTE Paragraph

00:11:38.000 --> 00:11:40.000
Ang Diyos ay alam nating

00:11:40.000 --> 00:11:42.000
dumadapig sa mga malalaking batalyon.

00:11:42.000 --> 00:11:45.000
Ang tanong ay kung sinong dyos yun?

00:11:45.000 --> 00:11:47.000
At ang debate ay nagpagalaw

00:11:47.000 --> 00:11:49.000
sa lahat noong ika-19 na siglo

00:11:49.000 --> 00:11:51.000
para maunawa na ang mga kasulatan ng mga Hudyo

00:11:51.000 --> 00:11:54.000
ay parte sa mas malawak na daigdig ng relihiyon.

00:11:54.000 --> 00:11:56.000
At klarong klaro na

00:11:56.000 --> 00:11:59.000
ang silindro ay mas luma na teksto kaysa sa Isaiah,

00:11:59.000 --> 00:12:01.000
gayunpaman, si Heyoba ay nagsalita

00:12:01.000 --> 00:12:03.000
ng pareho

00:12:03.000 --> 00:12:05.000
kay Marduk.

00:12:05.000 --> 00:12:08.000
At ako'y may kunting pakiramdam na alam ito ni Isaiah,

00:12:08.000 --> 00:12:10.000
dahil sabi niya,

00:12:10.000 --> 00:12:13.000
may Diyos na nagsabi,

00:12:13.000 --> 00:12:15.000
"Tinawag kita sa iyong pangalan

00:12:15.000 --> 00:12:17.000
pero hindi mo ako kilala."

00:12:17.000 --> 00:12:19.000
Sa tingin ko'y kinilala

00:12:19.000 --> 00:12:21.000
ni Cyrus na hindi niya napag-alaman

00:12:21.000 --> 00:12:24.000
na gumaganap siya sa utos ni Heyoba.

00:12:24.000 --> 00:12:27.000
At pare-pareho, nasurpresa din siya na gumaganap din siya sa utos ni Marduk.

00:12:27.000 --> 00:12:29.000
Dahil napaka-interesado

00:12:29.000 --> 00:12:31.000
na si Cyrus ay isang mabuting Persyano

00:12:31.000 --> 00:12:33.000
na may ibang mga dyos

00:12:33.000 --> 00:12:35.000
na hindi nakasaad sa mga teksto.

NOTE Paragraph

00:12:35.000 --> 00:12:37.000
(Tawanan)

NOTE Paragraph

00:12:37.000 --> 00:12:39.000
Yun ay sa 1879.

00:12:39.000 --> 00:12:41.000
40 na taon ang nakalipas

00:12:41.000 --> 00:12:44.000
at tayo'y nasa 1917,

00:12:44.000 --> 00:12:46.000
at ang silindro ay pumasok sa kakaibang daigdig.

00:12:46.000 --> 00:12:48.000
Ngayon, sa tunay na pulitika

00:12:48.000 --> 00:12:50.000
ng kontemporaryong mundo --

00:12:50.000 --> 00:12:53.000
ang taon ng Deklarasyong Balfour,

00:12:53.000 --> 00:12:56.000
ang taon nung ang bagong emperyo sa Gitnang Silangan, ang Britanya,

00:12:56.000 --> 00:12:58.000
ay nagdeklarar

00:12:58.000 --> 00:13:00.000
ng pambansang tirahan ng mga Hudyo,

00:13:00.000 --> 00:13:02.000
pinahihintulotan

00:13:02.000 --> 00:13:04.000
ang mga Hudyo na bumalik.

00:13:04.000 --> 00:13:06.000
At ang tugon nito

00:13:06.000 --> 00:13:09.000
sa populasyon ng mga Hudyo sa Silangang Europa ay rabsodik.

00:13:09.000 --> 00:13:11.000
At sa buong Silangang Europa,

00:13:11.000 --> 00:13:13.000
itinanghal ng mga Hudyo ang larawan ni Cyrus

00:13:13.000 --> 00:13:15.000
at ni George V

00:13:15.000 --> 00:13:17.000
na magkatabi --

00:13:17.000 --> 00:13:19.000
dalawang dakilang pinuno

00:13:19.000 --> 00:13:22.000
na naghintulot pabalikin sa Herusalem.

00:13:22.000 --> 00:13:25.000
At ang silindro ni Cyrus ay ipinakita muli sa madla

00:13:25.000 --> 00:13:27.000
at ang mga teksto nito

00:13:27.000 --> 00:13:30.000
bilang demonstrasyon kung bakit ano ang nangyari

00:13:30.000 --> 00:13:33.000
pagkatapos sa gyera noong 1918

00:13:33.000 --> 00:13:36.000
ay parte ng plano ng Diyos.

00:13:36.000 --> 00:13:38.000
Alam nyo lahat ang nangyari.

00:13:38.000 --> 00:13:41.000
Ang estado ng Israel ay i-sinet-up,

00:13:41.000 --> 00:13:44.000
at 50 taon ang nakalipas, noong 60s,

00:13:44.000 --> 00:13:47.000
naging klaro na na ang pagiging imperyo ng Britanya ay wakas na.

00:13:47.000 --> 00:13:50.000
At isa pang estorya ng silindro ang nag-umpisa.

NOTE Paragraph

00:13:50.000 --> 00:13:52.000
Sa rehiyon, ang U.K. at ang U.S. ay nagpasiya,

00:13:52.000 --> 00:13:55.000
na ilayo sa komunismo,

00:13:55.000 --> 00:13:58.000
at ang may-kapangyarihan na gagawa nito

00:13:58.000 --> 00:14:00.000
ay ang Iran, ang Shah.

00:14:00.000 --> 00:14:03.000
At ang Shah ay nagimbento ng kasaysayan ng Persya,

00:14:03.000 --> 00:14:05.000
o pagbalik sa kasaysayan ng Persya,

00:14:05.000 --> 00:14:08.000
na nagluklok sa kanya sa sentro ng dakilang tradisyon

00:14:08.000 --> 00:14:10.000
at gumawa ng mga barya

00:14:10.000 --> 00:14:12.000
na may mukha niya

00:14:12.000 --> 00:14:14.000
at ang silindro ni Cyrus.

00:14:14.000 --> 00:14:17.000
Nung siya ay nagkaroon ng malaking pagdiriwanng sa Persepolis,

00:14:17.000 --> 00:14:19.000
binuhay niya ang silindro

00:14:19.000 --> 00:14:22.000
at ang sinlindro ay inarkila ng Museo ng Britanya, napunta sa Tehran,

00:14:22.000 --> 00:14:24.000
at parte ng yung malaking selebrasyon

00:14:24.000 --> 00:14:27.000
ng dinastiyang Pahlavi.

00:14:27.000 --> 00:14:30.000
Ang sinlindro ni Cyrus: taga-paggrantiya ng Shah.

NOTE Paragraph

00:14:30.000 --> 00:14:33.000
10 taon ang nakalipas, ay isang panibagong estorya:

00:14:33.000 --> 00:14:35.000
Rebolusyong Iran, 1979.

00:14:35.000 --> 00:14:37.000
Islamikong rebolusyon, walang Cyrus;

00:14:37.000 --> 00:14:39.000
hindi na tayo interesado sa kasaysayan na iyun,

00:14:39.000 --> 00:14:42.000
interesadon na tayo sa Islamikong Iran --

00:14:42.000 --> 00:14:44.000
hanggang sa Iraq,

00:14:44.000 --> 00:14:47.000
isang bagong superpower tayo'y nagdesisyong panatilihin sa rehiyon,

00:14:47.000 --> 00:14:49.000
umatake.

00:14:49.000 --> 00:14:51.000
Pagkatapos ay isa pang gyera ng Iran at Iraq.

00:14:51.000 --> 00:14:53.000
Naging kritikal ito para sa mga taga-Iran

00:14:53.000 --> 00:14:56.000
para isa-ala-ala ang nakaraan,

00:14:56.000 --> 00:14:58.000
kanilang dakilang nakaraan

00:14:58.000 --> 00:15:01.000
nung lumaban sila sa Iraq at nanalo.

00:15:01.000 --> 00:15:03.000
Ito'y naging isang mahalagang simbolo

00:15:03.000 --> 00:15:06.000
na natipon ng lahat ng taga-Iran --

00:15:06.000 --> 00:15:08.000
Muslim at hindi Muslim,

00:15:08.000 --> 00:15:11.000
Kristiyano, Zoroastriyano, Hudyo na naninirahan sa Iran,

00:15:11.000 --> 00:15:13.000
mga deboto, at hindi deboto.

00:15:13.000 --> 00:15:16.000
At ang halatang simbolo ay si Cyrus.

NOTE Paragraph

00:15:16.000 --> 00:15:19.000
Kaya nung ang Museo ng Britanya at Pambansang Museo ng Tehran

00:15:19.000 --> 00:15:21.000
ay nagtulungan at nagtrabahong magkasama, gaya ng ginagawa natin,

00:15:21.000 --> 00:15:23.000
ang mga Iranian ay humiling lamang ng isang bagay

00:15:23.000 --> 00:15:25.000
bilang utang.

00:15:25.000 --> 00:15:27.000
At iyon ang gusto nilang bagay.

00:15:27.000 --> 00:15:29.000
Gusto nilang hiramin ang silindro ni Cyrus.

00:15:29.000 --> 00:15:31.000
At nung nakaraang taon,

00:15:31.000 --> 00:15:35.000
ang silindro ni Cyrus ay nagbalik sa Tehran

00:15:35.000 --> 00:15:38.000
sa pangalawang pagkakataon.

00:15:38.000 --> 00:15:41.000
Ipinakikita rito ang pagbigay na nakasilid sa isang lalagyan

00:15:41.000 --> 00:15:44.000
ng direkto ng Pambansang Museo ng Tehran,

00:15:44.000 --> 00:15:47.000
isa sa maraming babae sa Iran sa mataas na posisyon,

00:15:47.000 --> 00:15:49.000
Gng. Ardakani.

00:15:49.000 --> 00:15:51.000
Ito'y isang malaking kaganapan.

00:15:51.000 --> 00:15:54.000
Ito ang kabilang sulok ng parehong litrato.

00:15:54.000 --> 00:15:57.000
Ito ay sa Tehran

00:15:57.000 --> 00:15:59.000
sa pagitan ng isa at dalawang milyon katao

00:15:59.000 --> 00:16:01.000
sa loob ng ilang buwan.

00:16:01.000 --> 00:16:03.000
Ito ay higit pa sa blockbuster na pelikula

00:16:03.000 --> 00:16:05.000
sa Kanluran.

00:16:05.000 --> 00:16:08.000
Isang paksa sa malaking debate

00:16:08.000 --> 00:16:11.000
ang tungkol sa kung ano ang kahulugan ng silindro, ano ang ibig sabihin ni Cyrus,

00:16:11.000 --> 00:16:14.000
pero higit pa, si Cyrus na naihayag sa silindron ito --

00:16:14.000 --> 00:16:17.000
si Cyrus bilang tagapagligtas ng kanyang bayan,

00:16:17.000 --> 00:16:19.000
ang kampeyon ng pagkakilanlang Persyano

00:16:19.000 --> 00:16:21.000
at ng mga taga-Iran,

00:16:21.000 --> 00:16:23.000
pagparaya sa pananampalataya.

00:16:23.000 --> 00:16:25.000
Sa sa kasalukuyang Iran,

00:16:25.000 --> 00:16:28.000
ang mga Zoroastriyano at Kristiyano ay may tiyak na puwang

00:16:28.000 --> 00:16:31.000
sa parlamento ng Iran, isang bagay na maipagmayabang.

NOTE Paragraph

00:16:31.000 --> 00:16:34.000
Ang makita itong bagay na ito saTehran,

00:16:34.000 --> 00:16:36.000
libo-libong Hudyo na naninirahan sa Iran

00:16:36.000 --> 00:16:38.000
ay pumunta sa Tehran para tingnan ito.

00:16:38.000 --> 00:16:40.000
ito'y naging isang dakilang simbolo,

00:16:40.000 --> 00:16:42.000
isang malaking paksa ng debate

00:16:42.000 --> 00:16:45.000
tungkol kung ano ang Iran sa kanyan tahanan at sa labas.

00:16:45.000 --> 00:16:48.000
Ang Iran ba ay mananatiling tagapagtanggol ng naaapi?

00:16:48.000 --> 00:16:50.000
Papalayain ba ng Iran ang mga tao

00:16:50.000 --> 00:16:53.000
na inalipin at inalipusta ng mga malupit na pinuno?

00:16:53.000 --> 00:16:56.000
Ito ay isang malaking pambansang retorika,

00:16:56.000 --> 00:16:58.000
at inipon itong lahat

00:16:58.000 --> 00:17:00.000
sa maayos na pagtanghal

00:17:00.000 --> 00:17:02.000
paglunsad sa pagbabalik.

00:17:02.000 --> 00:17:05.000
Dito ay nakikita ninyo ang pinalaking silindro ni Cyrus sa entablado

00:17:05.000 --> 00:17:08.000
na may dakilang tao sa kasaysayan ng Iran

00:17:08.000 --> 00:17:10.000
na nagtipon-tipon

00:17:10.000 --> 00:17:13.000
sa pamana ng Iran.

00:17:13.000 --> 00:17:15.000
Ang salaysay ay inilahad

00:17:15.000 --> 00:17:18.000
mismo ng pangulo.

NOTE Paragraph

00:17:18.000 --> 00:17:20.000
At para sa akin,

00:17:20.000 --> 00:17:22.000
para iwan ang bagay na ito sa Iran,

00:17:22.000 --> 00:17:24.000
para pahintulutan ang bagay na ito sa Iran

00:17:24.000 --> 00:17:26.000
ay inihintulot na maging parte

00:17:26.000 --> 00:17:28.000
sa isang ekstraordinaryong debate

00:17:28.000 --> 00:17:30.000
na aabot sa pinakamataas na level

00:17:30.000 --> 00:17:32.000
sa kung anuman ang Iran,

00:17:32.000 --> 00:17:35.000
anong pinagkaiba ng Iran

00:17:35.000 --> 00:17:37.000
at paano ang pagkaiba ng kasaysayan ng Iran

00:17:37.000 --> 00:17:40.000
ay huhugis ng mundo ngayon.

00:17:40.000 --> 00:17:43.000
Ang debate ay patuloy pa rin,

00:17:43.000 --> 00:17:45.000
at patuloy pa rin iyan mamamayagpag,

00:17:45.000 --> 00:17:47.000
dahil ang bagay

00:17:47.000 --> 00:17:49.000
ay isa sa dakilang deklarasyon

00:17:49.000 --> 00:17:51.000
ng hangarin ng tao.

00:17:51.000 --> 00:17:55.000
Ito ay sumangayonsa constitusyon ng Amerika.

00:17:55.000 --> 00:17:58.000
Higit pa sa tunay na kalayaan ang sinasabi nito

00:17:58.000 --> 00:18:00.000
maging sa Magna Carta.

00:18:00.000 --> 00:18:03.000
Ito ay isang dokumento na maaaring nangangahulugan ng maraming bagay,

00:18:03.000 --> 00:18:06.000
para sa Iran at sa rehiyon.

NOTE Paragraph

00:18:06.000 --> 00:18:08.000
Isang replica nito

00:18:08.000 --> 00:18:10.000
ay nasa United Nations.

00:18:10.000 --> 00:18:13.000
Sa New York nitong tag-lagas, ay naroon ito

00:18:13.000 --> 00:18:15.000
kung kelan ang malaking debate

00:18:15.000 --> 00:18:18.000
tungkol sa kinabukasan ng Gitnang Silangan.

00:18:18.000 --> 00:18:20.000
At gusto kong magtapos sa tanong na

00:18:20.000 --> 00:18:22.000
ano ang maging sunod na estorya

00:18:22.000 --> 00:18:24.000
na itong bagay na ito ay naaanyo.

00:18:24.000 --> 00:18:26.000
Lalabas ito

00:18:26.000 --> 00:18:28.000
sa marami pang Gitnang Silangang estorya.

00:18:28.000 --> 00:18:30.000
At kung ano ang mga estorya sa Gitnang Silangan,

00:18:30.000 --> 00:18:32.000
kung ano ang estorya ng daigdig,

00:18:32.000 --> 00:18:34.000
gusto mp bang makita ito

00:18:34.000 --> 00:18:36.000
na sumasalamin kung ano ang sinabi,

00:18:36.000 --> 00:18:38.000
kung ano ang pinahayag ng silindro?

00:18:38.000 --> 00:18:40.000
Ang karapatan ng mga tao

00:18:40.000 --> 00:18:42.000
para mamuhay na magkasama sa parehong estado,

00:18:42.000 --> 00:18:44.000
nagsasamba ng magka-iba, malaya --

00:18:44.000 --> 00:18:46.000
isang Gitnang Silangan, isang daigdig,

00:18:46.000 --> 00:18:48.000
kung saan ang relihiyon ay hindi paksa ng debisyon

00:18:48.000 --> 00:18:51.000
o ng debate.

NOTE Paragraph

00:18:51.000 --> 00:18:54.000
Sa mundo ng Gitnang Silangan ngayon,

00:18:54.000 --> 00:18:57.000
ang debate ay nakakatulilig.

00:18:57.000 --> 00:18:59.000
Pero sa tingin ko ay possible

00:18:59.000 --> 00:19:03.000
na ang pinakamakapangyarihan at pinakamatalino sa kanilang lahat

00:19:03.000 --> 00:19:05.000
ay maging tinig

00:19:05.000 --> 00:19:07.000
nitong tahimik na bagay,

00:19:07.000 --> 00:19:09.000
ang silindro ni Cyrus.

NOTE Paragraph

00:19:09.000 --> 00:19:11.000
Salamat po.

NOTE Paragraph

00:19:11.000 --> 00:19:15.000
(Palakpakan)