1 00:00:00,000 --> 00:00:02,000 Ang mga bagay na ating ginawa 2 00:00:02,000 --> 00:00:05,000 ay may iisang katangian -- 3 00:00:05,000 --> 00:00:07,000 sila'y nabubuhay nang mas matagal sa atin. 4 00:00:07,000 --> 00:00:09,000 Tayo'y papanaw, sila'y mananatili; 5 00:00:09,000 --> 00:00:12,000 may iisa tayong buhay, sila ay may marami, 6 00:00:12,000 --> 00:00:15,000 at sa bawat buhay nila maaring iba ang kanilang pagganap. 7 00:00:15,000 --> 00:00:18,000 Na nangangahulugang, samantalang may isa lang tayong talambuhay, 8 00:00:18,000 --> 00:00:20,000 sila ay may marami. 9 00:00:20,000 --> 00:00:22,000 Gusto kong magsalita sa umagang ito 10 00:00:22,000 --> 00:00:25,000 hinggil sa estorya, ang talambuhay -- o mga talambuhay -- 11 00:00:25,000 --> 00:00:28,000 sa iisang bagay, 12 00:00:28,000 --> 00:00:30,000 isang 'di karaniwang bagay. 13 00:00:30,000 --> 00:00:32,000 Ako'y sumasangayon na hindi sya 14 00:00:32,000 --> 00:00:34,000 gaanong kapansinpansin. 15 00:00:34,000 --> 00:00:37,000 Medyo kapareho ng laki sa bola ng rugby. 16 00:00:37,000 --> 00:00:39,000 Gawa sa putik, 17 00:00:39,000 --> 00:00:41,000 at inayon 18 00:00:41,000 --> 00:00:44,000 sa hugis silindro, 19 00:00:44,000 --> 00:00:46,000 napalibutan ng maliliit na sulat 20 00:00:46,000 --> 00:00:49,000 at binilad sa araw hanggang matuyo. 21 00:00:49,000 --> 00:00:51,000 At sa nakikita naman ninyo, 22 00:00:51,000 --> 00:00:53,000 ay medyo nasisira na siya, 23 00:00:53,000 --> 00:00:55,000 na hindi naman kataka-taka 24 00:00:55,000 --> 00:00:58,000 dahil noong dalawa´t kalahating libo pa siya nagawa 25 00:00:58,000 --> 00:01:00,000 at nahukay siya 26 00:01:00,000 --> 00:01:02,000 noong 1879. 27 00:01:02,000 --> 00:01:04,000 Pero sa ngayon, 28 00:01:04,000 --> 00:01:06,000 naniniwala akong ang bagay na ito 29 00:01:06,000 --> 00:01:08,000 ay may malaking papel 30 00:01:08,000 --> 00:01:10,000 sa politika ng Gitnang Silangan. 31 00:01:10,000 --> 00:01:12,000 At ito'y isang bagay 32 00:01:12,000 --> 00:01:14,000 na may mga kaaya-ayang estorya 33 00:01:14,000 --> 00:01:18,000 at mga estoryang hinding hindi matatapos. 34 00:01:18,000 --> 00:01:20,000 Ang estorya ay nagbungad 35 00:01:20,000 --> 00:01:24,000 sa kasagsagan ng gyera sa pagitan ng Iran at Iraq 36 00:01:24,000 --> 00:01:26,000 at ang mga sumunod na mga kaganapan 37 00:01:26,000 --> 00:01:28,000 na umipon 38 00:01:28,000 --> 00:01:30,000 sa pagsakop sa Iraq 39 00:01:30,000 --> 00:01:32,000 ng pwersang dayuhan, 40 00:01:32,000 --> 00:01:34,000 sa pagkaalis sa despotikadong pangulo 41 00:01:34,000 --> 00:01:37,000 at saglit na pagbabago sa rehimen. 42 00:01:37,000 --> 00:01:39,000 Gusto kung magumpisa 43 00:01:39,000 --> 00:01:41,000 sa isang yugto sa mga magkakasunod na kaganapan 44 00:01:41,000 --> 00:01:44,000 na karamihan sa inyo ay pamilyar, 45 00:01:44,000 --> 00:01:46,000 ang pyesta ni Belshazzar -- 46 00:01:46,000 --> 00:01:48,000 dahil tayo ay nagtatalakay hinggil sa gyera ng Iran at Iraq 47 00:01:48,000 --> 00:01:51,000 noong 539 BC. 48 00:01:51,000 --> 00:01:53,000 At ang hindi pagkakasalungat 49 00:01:53,000 --> 00:01:55,000 sa kaganapan 50 00:01:55,000 --> 00:01:58,000 noong 539 BC at 2003 at sa pagitan 51 00:01:58,000 --> 00:02:00,000 ay kagulat-gulat. 52 00:02:00,000 --> 00:02:02,000 Ang nakikita nyo ngayon ay pinta ni Rembrandt 53 00:02:02,000 --> 00:02:04,000 na nasa National Gallery sa London na ngayon, 54 00:02:04,000 --> 00:02:06,000 na nagpapakita sa sulat mula ni propetang Daniel 55 00:02:06,000 --> 00:02:09,000 sa sulat ng mga Hudyo. 56 00:02:09,000 --> 00:02:11,000 At medyo alam niyo na ang estorya. 57 00:02:11,000 --> 00:02:14,000 Si Belshazzar, anak ni Nebuchadnezzar, 58 00:02:14,000 --> 00:02:17,000 si Nebuchadnezzar ang nagsakop sa Israel, pinagdarambungan and Herusalem 59 00:02:17,000 --> 00:02:19,000 at hinuli ang mga tao 60 00:02:19,000 --> 00:02:21,000 at binalik ang mga Hudyo sa Babelonya. 61 00:02:21,000 --> 00:02:24,000 Hindi lang mga Hudyo, kinuha niya pati ang mga lalagyan sa templo. 62 00:02:24,000 --> 00:02:27,000 Sinugod niya at nilapastangan ang templo. 63 00:02:27,000 --> 00:02:30,000 At yung mga malalaking gintong lalagyan sa templo ng Herusalem 64 00:02:30,000 --> 00:02:33,000 ay dinala papuntang Babelonya. 65 00:02:33,000 --> 00:02:35,000 Si Belshazzar, ang kanyang anak, 66 00:02:35,000 --> 00:02:37,000 ay naisipang magpyesta. 67 00:02:37,000 --> 00:02:39,000 At para mas magalak pa siya, 68 00:02:39,000 --> 00:02:42,000 ginawan pa nya ng kalapasatangan 69 00:02:42,000 --> 00:02:45,000 at kinuha ang mga lalagyan mula sa templo. 70 00:02:45,000 --> 00:02:48,000 Nakikipagyera na siya sa mga taga-Iran, 71 00:02:48,000 --> 00:02:50,000 sa hari ng Persya. 72 00:02:50,000 --> 00:02:53,000 At sa gabing iyon, sabi ni Daniel, 73 00:02:53,000 --> 00:02:55,000 sa kalagitnaan ng kasiyahan 74 00:02:55,000 --> 00:02:58,000 isang kamay ang lumitaw at nagsulat sa dingding, 75 00:02:58,000 --> 00:03:01,000 "Ikaw ay tinimbang at napag-alamang wala, 76 00:03:01,000 --> 00:03:03,000 at ang iyong kaharian ay maipasa 77 00:03:03,000 --> 00:03:05,000 sa taga-Medes at mga Persyano." 78 00:03:05,000 --> 00:03:07,000 At sa gabing iyon 79 00:03:07,000 --> 00:03:11,000 si Cyrus, hari ng Persya, ay dumating sa Babelonya 80 00:03:11,000 --> 00:03:16,000 at ang buong kaharian ni Belshazzar ay bumagsak. 81 00:03:16,000 --> 00:03:18,000 Isa itong malaking kaganapan 82 00:03:18,000 --> 00:03:20,000 sa kasaysayan 83 00:03:20,000 --> 00:03:22,000 ng mga Hudyo. 84 00:03:22,000 --> 00:03:24,000 Isang malaking estorya. Ito'y estorya na alam nating lahat. 85 00:03:24,000 --> 00:03:26,000 "Ang mga sulat sa dingding" 86 00:03:26,000 --> 00:03:29,000 ay bahagi ng ating araw-araw na lengwahe. 87 00:03:29,000 --> 00:03:31,000 Ang sumunod 88 00:03:31,000 --> 00:03:33,000 ay napakapambihira, 89 00:03:33,000 --> 00:03:35,000 at dito ang silindro 90 00:03:35,000 --> 00:03:37,000 papasok sa estorya. 91 00:03:37,000 --> 00:03:39,000 Si Cyrus, na hari ng Persya, 92 00:03:39,000 --> 00:03:41,000 ay pumasok sa Babelonya na walang pakikipagdigma -- 93 00:03:41,000 --> 00:03:43,000 ang malaking kaharian ng Babelonya, 94 00:03:43,000 --> 00:03:45,000 na sumasaklaw mula sa gitnang timog ng Iraq 95 00:03:45,000 --> 00:03:47,000 hanggang sa Mediterranean, 96 00:03:47,000 --> 00:03:49,000 bumagsak mula kay Cyrus. 97 00:03:49,000 --> 00:03:53,000 At si Cyrus ay gumawa ng deklarasyon 98 00:03:53,000 --> 00:03:56,000 at yun ang kung ano ang silindro na ito, 99 00:03:56,000 --> 00:03:59,000 and deklerasyong ginawa sa lider na ginabayan ng Diyos 100 00:03:59,000 --> 00:04:03,000 na nagpabagsak sa despotadong pinuno ng Iraq 101 00:04:03,000 --> 00:04:05,000 at nagpalaya sa mga mamamayan. 102 00:04:05,000 --> 00:04:07,000 Sa pakipag-usap sa Babelonya -- 103 00:04:07,000 --> 00:04:09,000 ito ay isinulat sa wika ng taga-Babelonya -- 104 00:04:09,000 --> 00:04:12,000 sabi niya, "Ako si Cyrus, hari sa buong kalawakan, 105 00:04:12,000 --> 00:04:14,000 ang dakilang hari, ang makapangyarihang hari, 106 00:04:14,000 --> 00:04:18,000 hari ng Babelonya, hari sa apat na sulok ng daigdig." 107 00:04:18,000 --> 00:04:21,000 Sa nakikita nyo, nindi pinagkakahiyang ang pag-eksherasyon nito. 108 00:04:21,000 --> 00:04:23,000 Meron siguro 109 00:04:23,000 --> 00:04:25,000 yung una talagang pagsisiwalat 110 00:04:25,000 --> 00:04:27,000 sa isang nananalong hukbo 111 00:04:27,000 --> 00:04:29,000 na nakuha natin. 112 00:04:29,000 --> 00:04:31,000 At ito'y isinulat, na makikita natin sa tamang panahon, 113 00:04:31,000 --> 00:04:34,000 sa mga dalubhasang P.R. consultant. 114 00:04:34,000 --> 00:04:37,000 Kaya ang eksharehasyon ay hindi nakakapagtaka. 115 00:04:37,000 --> 00:04:39,000 At kung ano ang dakilang hari, ang makapangyarihang hari, 116 00:04:39,000 --> 00:04:42,000 ang hari sa apat na sulok ng daigdig na gagawin? 117 00:04:42,000 --> 00:04:45,000 Nagpatuloy siya sa pagsabi na bilang pagsakop sa Babelonya 118 00:04:45,000 --> 00:04:48,000 ay papakawalan niya ang mga taong 119 00:04:48,000 --> 00:04:50,000 ang mga taga Babelonya -- Nebuchadnezzar at Belshazzar -- 120 00:04:50,000 --> 00:04:52,000 na nadakip at inalipin 121 00:04:52,000 --> 00:04:54,000 at palayain. 122 00:04:54,000 --> 00:04:56,000 Hahayain nya silang bumalik sa kanilang mga bansa. 123 00:04:56,000 --> 00:04:58,000 At mas importante, 124 00:04:58,000 --> 00:05:00,000 hahayaan niya silang bawiin 125 00:05:00,000 --> 00:05:02,000 ang mga diyos, mga estatuwa, 126 00:05:02,000 --> 00:05:04,000 mga lalagyan sa templo 127 00:05:04,000 --> 00:05:06,000 na nakumpiska. 128 00:05:06,000 --> 00:05:09,000 Ang lahat na mga tao na nasupil at napaalis ng mga taga-Babelonya 129 00:05:09,000 --> 00:05:11,000 ay uuwi, 130 00:05:11,000 --> 00:05:14,000 at dadalhin nila ang kanilang mga diyos. 131 00:05:14,000 --> 00:05:17,000 At sila'y maibangon uli ang kanilang mga altar 132 00:05:17,000 --> 00:05:19,000 at magpuri sa kanilang mga diyos 133 00:05:19,000 --> 00:05:22,000 sa kanilang paraan, sa kanilang lugar. 134 00:05:22,000 --> 00:05:24,000 Ito ang kautusan, 135 00:05:24,000 --> 00:05:27,000 ang bagay na ito ang ebedinsya 136 00:05:27,000 --> 00:05:29,000 para sa katutuhan na ang mga Hudyo 137 00:05:29,000 --> 00:05:31,000 matapos ang paglisan sa Babelonya, 138 00:05:31,000 --> 00:05:34,000 ang mga taon na kanilang nagugol sa Babelonya, 139 00:05:34,000 --> 00:05:37,000 na nagluksa habang naalala ang Herusalem, 140 00:05:37,000 --> 00:05:40,000 ang mga Hudyo na iyon ay pinauwi sa kanilang mga tahanan. 141 00:05:40,000 --> 00:05:42,000 Napahintulutan silang umuwi sa Herusalem 142 00:05:42,000 --> 00:05:44,000 at itayong muli ang temple. 143 00:05:44,000 --> 00:05:46,000 Ito ang pangunahing dokumento 144 00:05:46,000 --> 00:05:48,000 sa kasaysayan ng Hudyo. 145 00:05:48,000 --> 00:05:52,000 At ang Aklat ng mga Salaysay, ang Aklat ni Ezra sa mga kasulatan ng mga Hudyo 146 00:05:52,000 --> 00:05:54,000 ay nagulat ng kaparihong tugon. 147 00:05:54,000 --> 00:05:56,000 Ito ang bersyon ng mga Hudyo 148 00:05:56,000 --> 00:05:58,000 sa parehong estorya. 149 00:05:58,000 --> 00:06:00,000 "Kaya sabi ni Cyrus, hari ng Persya, 150 00:06:00,000 --> 00:06:03,000 'Lahat ng kaharian sa lupa na bingay ng Panginoong Diyos sa inyo, 151 00:06:03,000 --> 00:06:05,000 at inutusan niya ako 152 00:06:05,000 --> 00:06:07,000 para gawan ng bahay sa Herusalem. 153 00:06:07,000 --> 00:06:09,000 Sino sa inyo ang kanyang mga tao? 154 00:06:09,000 --> 00:06:11,000 Ang Panginoong Diyos ay mapasakanya, 155 00:06:11,000 --> 00:06:14,000 at haayan siyang pumarito.'" 156 00:06:14,000 --> 00:06:16,000 "Pumarito" -- aaleh. 157 00:06:16,000 --> 00:06:19,000 Ang pinakamahalagang elemento 158 00:06:19,000 --> 00:06:21,000 sa paniwala ng kanilang pagbalik, 159 00:06:21,000 --> 00:06:23,000 ang pinakamahalang parte 160 00:06:23,000 --> 00:06:25,000 sa buhay ng Hudianismo. 161 00:06:25,000 --> 00:06:27,000 Sa napag-alaman ninyo, ang pagbalik mula sa pagkatapon, 162 00:06:27,000 --> 00:06:29,000 ang pangalawang temple, 163 00:06:29,000 --> 00:06:31,000 ang nagbagong anyo sa Hudianismo. 164 00:06:31,000 --> 00:06:33,000 At ang pagbabagong yaon, 165 00:06:33,000 --> 00:06:35,000 yaong makasaysayang sandali, 166 00:06:35,000 --> 00:06:39,000 ay dahil kay Cyrus, ang hari ng Persya, 167 00:06:39,000 --> 00:06:42,000 naiulat sa atin sa kasulatan ng mga Hudyo 168 00:06:42,000 --> 00:06:45,000 at sa putik ng Babelonya. 169 00:06:45,000 --> 00:06:47,000 Dalawang dakilang kasulatan, 170 00:06:47,000 --> 00:06:49,000 ano kaya ang tungkol sa pulitika? 171 00:06:49,000 --> 00:06:51,000 Kung ano ang nangyari 172 00:06:51,000 --> 00:06:54,000 ay nagdulot sa pangunahing pagbabago sa kasaysayan sa Gitnang Silangan. 173 00:06:54,000 --> 00:06:57,000 Ang empiryo ng Iran, ng Medes at ng mga Persyano, 174 00:06:57,000 --> 00:06:59,000 ay napagkaisa sa ilalim ni Cyrus, 175 00:06:59,000 --> 00:07:03,000 ang kauna-unahang dakilang emperyo sa daigdig. 176 00:07:03,000 --> 00:07:06,000 Nagsimula si Cyrus sa 530 BC. 177 00:07:06,000 --> 00:07:10,000 At panahon ng kanyang anak na si Darius, 178 00:07:10,000 --> 00:07:13,000 ang kabuuan ng silangang Mediterranean 179 00:07:13,000 --> 00:07:15,000 ay napapasailalim sa kontrol ng Persya. 180 00:07:15,000 --> 00:07:17,000 Sa katunayan, ang emperyong ito 181 00:07:17,000 --> 00:07:19,000 ay ang Gitnang Silangan na sa ngayon, 182 00:07:19,000 --> 00:07:22,000 at yun ang nahugis sa Gitnang Silangan ngayon. 183 00:07:22,000 --> 00:07:24,000 Yun ang pinakamalaking emperyo na nakilala sa daigdig noon. 184 00:07:24,000 --> 00:07:26,000 At ang importante, 185 00:07:26,000 --> 00:07:28,000 yun ang unang 186 00:07:28,000 --> 00:07:30,000 saring-kultura, saring-panininiwala na estado 187 00:07:30,000 --> 00:07:32,000 sa malawakan. 188 00:07:32,000 --> 00:07:34,000 At kailangan niyang mapatakbo sa panibagong paraan. 189 00:07:34,000 --> 00:07:36,000 Pinapatakbo siya sa iba't ibang lengwahe. 190 00:07:36,000 --> 00:07:39,000 Ang katunayang ang kautusan na ito sa Babelonya ay nangangahulugan ng isang bagay. 191 00:07:39,000 --> 00:07:41,000 Kinikilala nito ang iba't ibang ugali, 192 00:07:41,000 --> 00:07:44,000 iba't ibang tao, iba't ibang relihiyon, iba't ibang paniniwala. 193 00:07:44,000 --> 00:07:47,000 Lahat ng mga iyon ay nirerespeto ni Cyrus. 194 00:07:47,000 --> 00:07:49,000 Itinakda ni Cyrus ang isang modelo 195 00:07:49,000 --> 00:07:51,000 kung paano magtaguyod 196 00:07:51,000 --> 00:07:56,000 ng isang dakilang saring-bayan, saring-paniniwala, saring-kultura na komunidad. 197 00:07:56,000 --> 00:07:58,000 At ang resulta ay 198 00:07:58,000 --> 00:08:01,000 isang emperyo na sumasaklaw sa mga pook na nakikita nyo sa screen, 199 00:08:01,000 --> 00:08:04,000 at tumagal nang 200 taon ng katatagan 200 00:08:04,000 --> 00:08:07,000 hanggang sinira ito ni Alexander. 201 00:08:07,000 --> 00:08:09,000 Nagiwan iyon ng panaginip ng Gitnang Silangan bilang isang yunit, 202 00:08:09,000 --> 00:08:11,000 at ito ang yunit na kung saan ang mga tao sa iba't ibang paniniwala 203 00:08:11,000 --> 00:08:13,000 ay nagkakaisang namumuhay. 204 00:08:13,000 --> 00:08:15,000 Ang pananakop ng mga Griyego ang nagtapos nito. 205 00:08:15,000 --> 00:08:18,000 At hindi na panitili ni Alexander ang gobyernong iyon 206 00:08:18,000 --> 00:08:20,000 at ito'y naghiwahiwalay. 207 00:08:20,000 --> 00:08:22,000 Pero kung ano ang nirerepresenta ni Cyrus 208 00:08:22,000 --> 00:08:24,000 ay nanatiling mahalaga. 209 00:08:24,000 --> 00:08:27,000 Ang Griyegong mananalaysay na si Xenophon 210 00:08:27,000 --> 00:08:29,000 ay nagsulat ng kanyang aklat na "Cyropaedia" 211 00:08:29,000 --> 00:08:31,000 na isinulong si Cyrus bilang isang dakilang pinuno. 212 00:08:31,000 --> 00:08:34,000 At sa kabuuan ng Kanlurang kultura pagkatapos, 213 00:08:34,000 --> 00:08:37,000 si Cyrus ay nanatiling modelo. 214 00:08:37,000 --> 00:08:39,000 Ito ay isang imahe sa ika-16 na siglo 215 00:08:39,000 --> 00:08:41,000 para mapakita kung gaano ka laganap 216 00:08:41,000 --> 00:08:44,000 ang pagpugay nito. 217 00:08:44,000 --> 00:08:46,000 At ang aklat no Xenophon hinggil ni Cyrus 218 00:08:46,000 --> 00:08:49,000 kung gaano kasari-sari ang lipunan 219 00:08:49,000 --> 00:08:51,000 ay isa sa mga dakilang aklat-aralin 220 00:08:51,000 --> 00:08:53,000 na pumukaw sa ating mga ama 221 00:08:53,000 --> 00:08:55,000 sa Rebolusyong Amerikano. 222 00:08:55,000 --> 00:08:57,000 Si Jefferson ay isang dakilang tagahanga -- 223 00:08:57,000 --> 00:08:59,000 ang mga uliran ni Cyrus 224 00:08:59,000 --> 00:09:01,000 ay malinaw na nagpahiwatig sa mga uliran sa ika-18 siglo 225 00:09:01,000 --> 00:09:03,000 kung paano magpaubaya sa relihiyon 226 00:09:03,000 --> 00:09:06,000 sa bagong estado. 227 00:09:08,000 --> 00:09:10,000 Samantala, sa Babelonya, 228 00:09:10,000 --> 00:09:12,000 ang mga bagay ay hindi naging kanaisnais. 229 00:09:12,000 --> 00:09:15,000 Pagkatapos ni Alexander, ang ibang emperyo, 230 00:09:15,000 --> 00:09:18,000 ang Babelonya ay bumagsak, naging lugar ng pagkasira, 231 00:09:18,000 --> 00:09:22,000 at ang mga bakas sa dakilang emperyo ng Babelonya ay naglaho -- 232 00:09:22,000 --> 00:09:24,000 hanggang noong 1879 233 00:09:24,000 --> 00:09:27,000 nang ang silindro ay nadiskobre 234 00:09:27,000 --> 00:09:30,000 sa isang paghuhukay sa Babelonya ng British Museum. 235 00:09:30,000 --> 00:09:33,000 At dito magsimula ang panibagong estorya. 236 00:09:33,000 --> 00:09:35,000 Nagsimula ang malaking debate 237 00:09:35,000 --> 00:09:37,000 sa gitna noong ika-19 na siglo: 238 00:09:37,000 --> 00:09:40,000 Kapanipaniwala ba ang mga kasulatan? Mapagkatiwalaan ba natin sila? 239 00:09:40,000 --> 00:09:42,000 Ang alam lang natin 240 00:09:42,000 --> 00:09:44,000 ay hinggil sa pagbabalik ng mga Hudyo at ang kautusan ni Cyrus 241 00:09:44,000 --> 00:09:46,000 galing sa kasulatan ng mga Hudyo. 242 00:09:46,000 --> 00:09:48,000 Walang ibang ebedinsya. 243 00:09:48,000 --> 00:09:50,000 Biglang lumabas ito. 244 00:09:50,000 --> 00:09:52,000 At malaking kagalakan 245 00:09:52,000 --> 00:09:54,000 sa daigdig sa mga lugar na naniniwala sa mga kasulatan 246 00:09:54,000 --> 00:09:56,000 na inalog ang kanilang pananampalataya hinggil sa paglikha 247 00:09:56,000 --> 00:09:58,000 sa ebolusyon, sa heyolohiya, 248 00:09:58,000 --> 00:10:00,000 ito ang ebedinsya 249 00:10:00,000 --> 00:10:02,000 na ang mga kasulatan ay totoo sa kasaysayan. 250 00:10:02,000 --> 00:10:05,000 Isa itong malaking sandali sa ika-19 na siglo. 251 00:10:05,000 --> 00:10:10,000 Pero -- at dito naging komplikado -- 252 00:10:10,000 --> 00:10:12,000 ang katotohanang ito ay totoo, 253 00:10:12,000 --> 00:10:15,000 hurrah para sa arkiyoloheyo, 254 00:10:15,000 --> 00:10:18,000 pero ang pagsalin ay mas komplikado. 255 00:10:18,000 --> 00:10:21,000 Dahil ang silindro at ang Bibliya ng mga Hudyo 256 00:10:21,000 --> 00:10:23,000 ay may pinagkaiba. 257 00:10:23,000 --> 00:10:25,000 Ang silindro ng Babelonya 258 00:10:25,000 --> 00:10:27,000 ay sinulat ng mga pari 259 00:10:27,000 --> 00:10:29,000 ng dakilang dyos ng Babelonya, si Marduk. 260 00:10:29,000 --> 00:10:31,000 At hindi nakakapagtaka 261 00:10:31,000 --> 00:10:33,000 kung ang sinasabi nila ay gawa ni Marduk. 262 00:10:33,000 --> 00:10:36,000 "Marduk, hawak namin, ang nagngangalang Cyrus." 263 00:10:36,000 --> 00:10:39,000 Hawak ni Marduk sa kamay si Cyrus, 264 00:10:39,000 --> 00:10:41,000 para panguluhan ang kanyang tao 265 00:10:41,000 --> 00:10:44,000 at binigay sa kanya ang kaharian ng Babelonya. 266 00:10:44,000 --> 00:10:46,000 Sinabihan ni Marduk si Cyrus 267 00:10:46,000 --> 00:10:48,000 upang gumawa ng mga dakila at mapagbigay na bagay 268 00:10:48,000 --> 00:10:50,000 upang mapalaya ang mga tao. 269 00:10:50,000 --> 00:10:52,000 At dahil dito mapasalamatin ako 270 00:10:52,000 --> 00:10:54,000 at ipinagbunyi ko si Marduk. 271 00:10:54,000 --> 00:10:56,000 At ang mga manunulat na Hudyo 272 00:10:56,000 --> 00:10:58,000 sa Lumang Tipan, 273 00:10:58,000 --> 00:11:01,000 hindi nakakapagtataka mong malaman, 274 00:11:01,000 --> 00:11:03,000 na iba ang kanilang pananaw nito. 275 00:11:03,000 --> 00:11:05,000 Sa kanila, imposibleng si Marduk 276 00:11:05,000 --> 00:11:07,000 ang gumawa ng lahat. 277 00:11:07,000 --> 00:11:09,000 Tanging si Heyoba lamang. 278 00:11:09,000 --> 00:11:11,000 At sa Isaiah, 279 00:11:11,000 --> 00:11:13,000 ay may magagandang teksto 280 00:11:13,000 --> 00:11:15,000 na binigay ang karangalan, 281 00:11:15,000 --> 00:11:16,000 hindi ni Marduk 282 00:11:16,000 --> 00:11:19,000 ngunit sa Panginoong Diyos ng Israel -- 283 00:11:19,000 --> 00:11:21,000 ang Panginoong Diyos ng Israel 284 00:11:21,000 --> 00:11:23,000 ay tinawag rin si Cyrus sa kanyang pangalan, 285 00:11:23,000 --> 00:11:26,000 at inakay din si Cyrus 286 00:11:26,000 --> 00:11:28,000 at sinabihan din siya sa pagpastol ng kanyang mga tao. 287 00:11:28,000 --> 00:11:30,000 Ito'y isang ehemplo 288 00:11:30,000 --> 00:11:34,000 ng dalawang magkaibang makaparing gugulin sa parehong pangyayari, 289 00:11:34,000 --> 00:11:36,000 dalawang magkaibang relihiyosong pag-takeover 290 00:11:36,000 --> 00:11:38,000 ng isang katotohanang pulitikal. 291 00:11:38,000 --> 00:11:40,000 Ang Diyos ay alam nating 292 00:11:40,000 --> 00:11:42,000 dumadapig sa mga malalaking batalyon. 293 00:11:42,000 --> 00:11:45,000 Ang tanong ay kung sinong dyos yun? 294 00:11:45,000 --> 00:11:47,000 At ang debate ay nagpagalaw 295 00:11:47,000 --> 00:11:49,000 sa lahat noong ika-19 na siglo 296 00:11:49,000 --> 00:11:51,000 para maunawa na ang mga kasulatan ng mga Hudyo 297 00:11:51,000 --> 00:11:54,000 ay parte sa mas malawak na daigdig ng relihiyon. 298 00:11:54,000 --> 00:11:56,000 At klarong klaro na 299 00:11:56,000 --> 00:11:59,000 ang silindro ay mas luma na teksto kaysa sa Isaiah, 300 00:11:59,000 --> 00:12:01,000 gayunpaman, si Heyoba ay nagsalita 301 00:12:01,000 --> 00:12:03,000 ng pareho 302 00:12:03,000 --> 00:12:05,000 kay Marduk. 303 00:12:05,000 --> 00:12:08,000 At ako'y may kunting pakiramdam na alam ito ni Isaiah, 304 00:12:08,000 --> 00:12:10,000 dahil sabi niya, 305 00:12:10,000 --> 00:12:13,000 may Diyos na nagsabi, 306 00:12:13,000 --> 00:12:15,000 "Tinawag kita sa iyong pangalan 307 00:12:15,000 --> 00:12:17,000 pero hindi mo ako kilala." 308 00:12:17,000 --> 00:12:19,000 Sa tingin ko'y kinilala 309 00:12:19,000 --> 00:12:21,000 ni Cyrus na hindi niya napag-alaman 310 00:12:21,000 --> 00:12:24,000 na gumaganap siya sa utos ni Heyoba. 311 00:12:24,000 --> 00:12:27,000 At pare-pareho, nasurpresa din siya na gumaganap din siya sa utos ni Marduk. 312 00:12:27,000 --> 00:12:29,000 Dahil napaka-interesado 313 00:12:29,000 --> 00:12:31,000 na si Cyrus ay isang mabuting Persyano 314 00:12:31,000 --> 00:12:33,000 na may ibang mga dyos 315 00:12:33,000 --> 00:12:35,000 na hindi nakasaad sa mga teksto. 316 00:12:35,000 --> 00:12:37,000 (Tawanan) 317 00:12:37,000 --> 00:12:39,000 Yun ay sa 1879. 318 00:12:39,000 --> 00:12:41,000 40 na taon ang nakalipas 319 00:12:41,000 --> 00:12:44,000 at tayo'y nasa 1917, 320 00:12:44,000 --> 00:12:46,000 at ang silindro ay pumasok sa kakaibang daigdig. 321 00:12:46,000 --> 00:12:48,000 Ngayon, sa tunay na pulitika 322 00:12:48,000 --> 00:12:50,000 ng kontemporaryong mundo -- 323 00:12:50,000 --> 00:12:53,000 ang taon ng Deklarasyong Balfour, 324 00:12:53,000 --> 00:12:56,000 ang taon nung ang bagong emperyo sa Gitnang Silangan, ang Britanya, 325 00:12:56,000 --> 00:12:58,000 ay nagdeklarar 326 00:12:58,000 --> 00:13:00,000 ng pambansang tirahan ng mga Hudyo, 327 00:13:00,000 --> 00:13:02,000 pinahihintulotan 328 00:13:02,000 --> 00:13:04,000 ang mga Hudyo na bumalik. 329 00:13:04,000 --> 00:13:06,000 At ang tugon nito 330 00:13:06,000 --> 00:13:09,000 sa populasyon ng mga Hudyo sa Silangang Europa ay rabsodik. 331 00:13:09,000 --> 00:13:11,000 At sa buong Silangang Europa, 332 00:13:11,000 --> 00:13:13,000 itinanghal ng mga Hudyo ang larawan ni Cyrus 333 00:13:13,000 --> 00:13:15,000 at ni George V 334 00:13:15,000 --> 00:13:17,000 na magkatabi -- 335 00:13:17,000 --> 00:13:19,000 dalawang dakilang pinuno 336 00:13:19,000 --> 00:13:22,000 na naghintulot pabalikin sa Herusalem. 337 00:13:22,000 --> 00:13:25,000 At ang silindro ni Cyrus ay ipinakita muli sa madla 338 00:13:25,000 --> 00:13:27,000 at ang mga teksto nito 339 00:13:27,000 --> 00:13:30,000 bilang demonstrasyon kung bakit ano ang nangyari 340 00:13:30,000 --> 00:13:33,000 pagkatapos sa gyera noong 1918 341 00:13:33,000 --> 00:13:36,000 ay parte ng plano ng Diyos. 342 00:13:36,000 --> 00:13:38,000 Alam nyo lahat ang nangyari. 343 00:13:38,000 --> 00:13:41,000 Ang estado ng Israel ay i-sinet-up, 344 00:13:41,000 --> 00:13:44,000 at 50 taon ang nakalipas, noong 60s, 345 00:13:44,000 --> 00:13:47,000 naging klaro na na ang pagiging imperyo ng Britanya ay wakas na. 346 00:13:47,000 --> 00:13:50,000 At isa pang estorya ng silindro ang nag-umpisa. 347 00:13:50,000 --> 00:13:52,000 Sa rehiyon, ang U.K. at ang U.S. ay nagpasiya, 348 00:13:52,000 --> 00:13:55,000 na ilayo sa komunismo, 349 00:13:55,000 --> 00:13:58,000 at ang may-kapangyarihan na gagawa nito 350 00:13:58,000 --> 00:14:00,000 ay ang Iran, ang Shah. 351 00:14:00,000 --> 00:14:03,000 At ang Shah ay nagimbento ng kasaysayan ng Persya, 352 00:14:03,000 --> 00:14:05,000 o pagbalik sa kasaysayan ng Persya, 353 00:14:05,000 --> 00:14:08,000 na nagluklok sa kanya sa sentro ng dakilang tradisyon 354 00:14:08,000 --> 00:14:10,000 at gumawa ng mga barya 355 00:14:10,000 --> 00:14:12,000 na may mukha niya 356 00:14:12,000 --> 00:14:14,000 at ang silindro ni Cyrus. 357 00:14:14,000 --> 00:14:17,000 Nung siya ay nagkaroon ng malaking pagdiriwanng sa Persepolis, 358 00:14:17,000 --> 00:14:19,000 binuhay niya ang silindro 359 00:14:19,000 --> 00:14:22,000 at ang sinlindro ay inarkila ng Museo ng Britanya, napunta sa Tehran, 360 00:14:22,000 --> 00:14:24,000 at parte ng yung malaking selebrasyon 361 00:14:24,000 --> 00:14:27,000 ng dinastiyang Pahlavi. 362 00:14:27,000 --> 00:14:30,000 Ang sinlindro ni Cyrus: taga-paggrantiya ng Shah. 363 00:14:30,000 --> 00:14:33,000 10 taon ang nakalipas, ay isang panibagong estorya: 364 00:14:33,000 --> 00:14:35,000 Rebolusyong Iran, 1979. 365 00:14:35,000 --> 00:14:37,000 Islamikong rebolusyon, walang Cyrus; 366 00:14:37,000 --> 00:14:39,000 hindi na tayo interesado sa kasaysayan na iyun, 367 00:14:39,000 --> 00:14:42,000 interesadon na tayo sa Islamikong Iran -- 368 00:14:42,000 --> 00:14:44,000 hanggang sa Iraq, 369 00:14:44,000 --> 00:14:47,000 isang bagong superpower tayo'y nagdesisyong panatilihin sa rehiyon, 370 00:14:47,000 --> 00:14:49,000 umatake. 371 00:14:49,000 --> 00:14:51,000 Pagkatapos ay isa pang gyera ng Iran at Iraq. 372 00:14:51,000 --> 00:14:53,000 Naging kritikal ito para sa mga taga-Iran 373 00:14:53,000 --> 00:14:56,000 para isa-ala-ala ang nakaraan, 374 00:14:56,000 --> 00:14:58,000 kanilang dakilang nakaraan 375 00:14:58,000 --> 00:15:01,000 nung lumaban sila sa Iraq at nanalo. 376 00:15:01,000 --> 00:15:03,000 Ito'y naging isang mahalagang simbolo 377 00:15:03,000 --> 00:15:06,000 na natipon ng lahat ng taga-Iran -- 378 00:15:06,000 --> 00:15:08,000 Muslim at hindi Muslim, 379 00:15:08,000 --> 00:15:11,000 Kristiyano, Zoroastriyano, Hudyo na naninirahan sa Iran, 380 00:15:11,000 --> 00:15:13,000 mga deboto, at hindi deboto. 381 00:15:13,000 --> 00:15:16,000 At ang halatang simbolo ay si Cyrus. 382 00:15:16,000 --> 00:15:19,000 Kaya nung ang Museo ng Britanya at Pambansang Museo ng Tehran 383 00:15:19,000 --> 00:15:21,000 ay nagtulungan at nagtrabahong magkasama, gaya ng ginagawa natin, 384 00:15:21,000 --> 00:15:23,000 ang mga Iranian ay humiling lamang ng isang bagay 385 00:15:23,000 --> 00:15:25,000 bilang utang. 386 00:15:25,000 --> 00:15:27,000 At iyon ang gusto nilang bagay. 387 00:15:27,000 --> 00:15:29,000 Gusto nilang hiramin ang silindro ni Cyrus. 388 00:15:29,000 --> 00:15:31,000 At nung nakaraang taon, 389 00:15:31,000 --> 00:15:35,000 ang silindro ni Cyrus ay nagbalik sa Tehran 390 00:15:35,000 --> 00:15:38,000 sa pangalawang pagkakataon. 391 00:15:38,000 --> 00:15:41,000 Ipinakikita rito ang pagbigay na nakasilid sa isang lalagyan 392 00:15:41,000 --> 00:15:44,000 ng direkto ng Pambansang Museo ng Tehran, 393 00:15:44,000 --> 00:15:47,000 isa sa maraming babae sa Iran sa mataas na posisyon, 394 00:15:47,000 --> 00:15:49,000 Gng. Ardakani. 395 00:15:49,000 --> 00:15:51,000 Ito'y isang malaking kaganapan. 396 00:15:51,000 --> 00:15:54,000 Ito ang kabilang sulok ng parehong litrato. 397 00:15:54,000 --> 00:15:57,000 Ito ay sa Tehran 398 00:15:57,000 --> 00:15:59,000 sa pagitan ng isa at dalawang milyon katao 399 00:15:59,000 --> 00:16:01,000 sa loob ng ilang buwan. 400 00:16:01,000 --> 00:16:03,000 Ito ay higit pa sa blockbuster na pelikula 401 00:16:03,000 --> 00:16:05,000 sa Kanluran. 402 00:16:05,000 --> 00:16:08,000 Isang paksa sa malaking debate 403 00:16:08,000 --> 00:16:11,000 ang tungkol sa kung ano ang kahulugan ng silindro, ano ang ibig sabihin ni Cyrus, 404 00:16:11,000 --> 00:16:14,000 pero higit pa, si Cyrus na naihayag sa silindron ito -- 405 00:16:14,000 --> 00:16:17,000 si Cyrus bilang tagapagligtas ng kanyang bayan, 406 00:16:17,000 --> 00:16:19,000 ang kampeyon ng pagkakilanlang Persyano 407 00:16:19,000 --> 00:16:21,000 at ng mga taga-Iran, 408 00:16:21,000 --> 00:16:23,000 pagparaya sa pananampalataya. 409 00:16:23,000 --> 00:16:25,000 Sa sa kasalukuyang Iran, 410 00:16:25,000 --> 00:16:28,000 ang mga Zoroastriyano at Kristiyano ay may tiyak na puwang 411 00:16:28,000 --> 00:16:31,000 sa parlamento ng Iran, isang bagay na maipagmayabang. 412 00:16:31,000 --> 00:16:34,000 Ang makita itong bagay na ito saTehran, 413 00:16:34,000 --> 00:16:36,000 libo-libong Hudyo na naninirahan sa Iran 414 00:16:36,000 --> 00:16:38,000 ay pumunta sa Tehran para tingnan ito. 415 00:16:38,000 --> 00:16:40,000 ito'y naging isang dakilang simbolo, 416 00:16:40,000 --> 00:16:42,000 isang malaking paksa ng debate 417 00:16:42,000 --> 00:16:45,000 tungkol kung ano ang Iran sa kanyan tahanan at sa labas. 418 00:16:45,000 --> 00:16:48,000 Ang Iran ba ay mananatiling tagapagtanggol ng naaapi? 419 00:16:48,000 --> 00:16:50,000 Papalayain ba ng Iran ang mga tao 420 00:16:50,000 --> 00:16:53,000 na inalipin at inalipusta ng mga malupit na pinuno? 421 00:16:53,000 --> 00:16:56,000 Ito ay isang malaking pambansang retorika, 422 00:16:56,000 --> 00:16:58,000 at inipon itong lahat 423 00:16:58,000 --> 00:17:00,000 sa maayos na pagtanghal 424 00:17:00,000 --> 00:17:02,000 paglunsad sa pagbabalik. 425 00:17:02,000 --> 00:17:05,000 Dito ay nakikita ninyo ang pinalaking silindro ni Cyrus sa entablado 426 00:17:05,000 --> 00:17:08,000 na may dakilang tao sa kasaysayan ng Iran 427 00:17:08,000 --> 00:17:10,000 na nagtipon-tipon 428 00:17:10,000 --> 00:17:13,000 sa pamana ng Iran. 429 00:17:13,000 --> 00:17:15,000 Ang salaysay ay inilahad 430 00:17:15,000 --> 00:17:18,000 mismo ng pangulo. 431 00:17:18,000 --> 00:17:20,000 At para sa akin, 432 00:17:20,000 --> 00:17:22,000 para iwan ang bagay na ito sa Iran, 433 00:17:22,000 --> 00:17:24,000 para pahintulutan ang bagay na ito sa Iran 434 00:17:24,000 --> 00:17:26,000 ay inihintulot na maging parte 435 00:17:26,000 --> 00:17:28,000 sa isang ekstraordinaryong debate 436 00:17:28,000 --> 00:17:30,000 na aabot sa pinakamataas na level 437 00:17:30,000 --> 00:17:32,000 sa kung anuman ang Iran, 438 00:17:32,000 --> 00:17:35,000 anong pinagkaiba ng Iran 439 00:17:35,000 --> 00:17:37,000 at paano ang pagkaiba ng kasaysayan ng Iran 440 00:17:37,000 --> 00:17:40,000 ay huhugis ng mundo ngayon. 441 00:17:40,000 --> 00:17:43,000 Ang debate ay patuloy pa rin, 442 00:17:43,000 --> 00:17:45,000 at patuloy pa rin iyan mamamayagpag, 443 00:17:45,000 --> 00:17:47,000 dahil ang bagay 444 00:17:47,000 --> 00:17:49,000 ay isa sa dakilang deklarasyon 445 00:17:49,000 --> 00:17:51,000 ng hangarin ng tao. 446 00:17:51,000 --> 00:17:55,000 Ito ay sumangayonsa constitusyon ng Amerika. 447 00:17:55,000 --> 00:17:58,000 Higit pa sa tunay na kalayaan ang sinasabi nito 448 00:17:58,000 --> 00:18:00,000 maging sa Magna Carta. 449 00:18:00,000 --> 00:18:03,000 Ito ay isang dokumento na maaaring nangangahulugan ng maraming bagay, 450 00:18:03,000 --> 00:18:06,000 para sa Iran at sa rehiyon. 451 00:18:06,000 --> 00:18:08,000 Isang replica nito 452 00:18:08,000 --> 00:18:10,000 ay nasa United Nations. 453 00:18:10,000 --> 00:18:13,000 Sa New York nitong tag-lagas, ay naroon ito 454 00:18:13,000 --> 00:18:15,000 kung kelan ang malaking debate 455 00:18:15,000 --> 00:18:18,000 tungkol sa kinabukasan ng Gitnang Silangan. 456 00:18:18,000 --> 00:18:20,000 At gusto kong magtapos sa tanong na 457 00:18:20,000 --> 00:18:22,000 ano ang maging sunod na estorya 458 00:18:22,000 --> 00:18:24,000 na itong bagay na ito ay naaanyo. 459 00:18:24,000 --> 00:18:26,000 Lalabas ito 460 00:18:26,000 --> 00:18:28,000 sa marami pang Gitnang Silangang estorya. 461 00:18:28,000 --> 00:18:30,000 At kung ano ang mga estorya sa Gitnang Silangan, 462 00:18:30,000 --> 00:18:32,000 kung ano ang estorya ng daigdig, 463 00:18:32,000 --> 00:18:34,000 gusto mp bang makita ito 464 00:18:34,000 --> 00:18:36,000 na sumasalamin kung ano ang sinabi, 465 00:18:36,000 --> 00:18:38,000 kung ano ang pinahayag ng silindro? 466 00:18:38,000 --> 00:18:40,000 Ang karapatan ng mga tao 467 00:18:40,000 --> 00:18:42,000 para mamuhay na magkasama sa parehong estado, 468 00:18:42,000 --> 00:18:44,000 nagsasamba ng magka-iba, malaya -- 469 00:18:44,000 --> 00:18:46,000 isang Gitnang Silangan, isang daigdig, 470 00:18:46,000 --> 00:18:48,000 kung saan ang relihiyon ay hindi paksa ng debisyon 471 00:18:48,000 --> 00:18:51,000 o ng debate. 472 00:18:51,000 --> 00:18:54,000 Sa mundo ng Gitnang Silangan ngayon, 473 00:18:54,000 --> 00:18:57,000 ang debate ay nakakatulilig. 474 00:18:57,000 --> 00:18:59,000 Pero sa tingin ko ay possible 475 00:18:59,000 --> 00:19:03,000 na ang pinakamakapangyarihan at pinakamatalino sa kanilang lahat 476 00:19:03,000 --> 00:19:05,000 ay maging tinig 477 00:19:05,000 --> 00:19:07,000 nitong tahimik na bagay, 478 00:19:07,000 --> 00:19:09,000 ang silindro ni Cyrus. 479 00:19:09,000 --> 00:19:11,000 Salamat po. 480 00:19:11,000 --> 00:19:15,000 (Palakpakan)