1
00:00:00,000 --> 00:00:02,000
Niaj aĵoj

2
00:00:02,000 --> 00:00:05,000
havas plejsupran econ –

3
00:00:05,000 --> 00:00:07,000
ili vivas pli longe, ol ni.

4
00:00:07,000 --> 00:00:09,000
Ni mortas, ili postvivas;

5
00:00:09,000 --> 00:00:12,000
nur unu vivon ni havas, ili – multajn,

6
00:00:12,000 --> 00:00:15,000
kaj en ĉiu vivo, ili povas preni 
malsamajn signifojn.

7
00:00:15,000 --> 00:00:18,000
Do, dum ni restas kun ununura biografio,

8
00:00:18,000 --> 00:00:20,000
ili ĝuas multajn.

9
00:00:20,000 --> 00:00:22,000
Ĉi-matene, mi volas paroli

10
00:00:22,000 --> 00:00:25,000
pri la vivo, la biografio – fakte, biografioj –

11
00:00:25,000 --> 00:00:28,000
de specifa aĵo,

12
00:00:28,000 --> 00:00:30,000
aĵo rimarkinda.

13
00:00:30,000 --> 00:00:32,000
Mi konsentas:

14
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
ĝi neniel aspektas impona.

15
00:00:34,000 --> 00:00:37,000
Pli-malpli rugbepilko-dimensia,

16
00:00:37,000 --> 00:00:39,000
ĝi estas el argilo,

17
00:00:39,000 --> 00:00:41,000
cilindroforma,

18
00:00:41,000 --> 00:00:44,000
kaj oni kovris ĝin

19
00:00:44,000 --> 00:00:46,000
per eteta skribaĵo

20
00:00:46,000 --> 00:00:49,000
antaŭ ol sunumi ĝin.

21
00:00:49,000 --> 00:00:51,000
Videble,

22
00:00:51,000 --> 00:00:53,000
ĝi estas iom difektita.

23
00:00:53,000 --> 00:00:55,000
Nu, sensurprize:

24
00:00:55,000 --> 00:00:58,000
ĝi estas 2500-jara,

25
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
kaj oni elterigis ĝin

26
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
en 1879.

27
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
Hodiaŭ, tamen,

28
00:01:04,000 --> 00:01:06,000
ĝi estas, miaopinie,

29
00:01:06,000 --> 00:01:08,000
grava rolulo

30
00:01:08,000 --> 00:01:10,000
en la Mezorienta politika areno.

31
00:01:10,000 --> 00:01:12,000
Ĝi entenas

32
00:01:12,000 --> 00:01:14,000
fascinajn rakontojn,

33
00:01:14,000 --> 00:01:18,000
kiuj estas tute ne finitaj ankoraŭ.

34
00:01:18,000 --> 00:01:20,000
Ĉio komencas

35
00:01:20,000 --> 00:01:24,000
kun la Irano-Irako milito

36
00:01:24,000 --> 00:01:26,000
kaj la eventaro,

37
00:01:26,000 --> 00:01:28,000
kiu kulminis

38
00:01:28,000 --> 00:01:30,000
je la invado de Irako

39
00:01:30,000 --> 00:01:32,000
fare de fremda armeo,

40
00:01:32,000 --> 00:01:34,000
la forigo de despoto

41
00:01:34,000 --> 00:01:37,000
kaj tuja ŝanĝo de reĝimo.

42
00:01:37,000 --> 00:01:39,000
Kaj elektu ni

43
00:01:39,000 --> 00:01:41,000
el tiu eventaro epizodon,

44
00:01:41,000 --> 00:01:44,000
kiun la plejparto el vi sendube konas:

45
00:01:44,000 --> 00:01:46,000
la festeno de Belŝacaro

46
00:01:46,000 --> 00:01:48,000
– jes, mi elvokas la Irano-Irako militon

47
00:01:48,000 --> 00:01:51,000
de 539 anE.

48
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
La simileco

49
00:01:53,000 --> 00:01:55,000
inter la okazintaĵoj

50
00:01:55,000 --> 00:01:58,000
de 539 anE kaj 2003

51
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
estas surprizega.

52
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
Jen la pentraĵo fare de Rembranto,

53
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
hodiaŭ en la Nacia Galerio en Londono,

54
00:02:04,000 --> 00:02:06,000
bildiganta la tekston de la profeto Danielo,

55
00:02:06,000 --> 00:02:09,000
en la hebreaj sanktaj skribaĵoj.

56
00:02:09,000 --> 00:02:11,000
Vi ĉiuj pli-malpli konas la rakonton.

57
00:02:11,000 --> 00:02:14,000
Belŝacaro estas la filo de Nebukadnecaro,

58
00:02:14,000 --> 00:02:17,000
konkerinto de Israelo, kiu prirabis Jerusalemon,

59
00:02:17,000 --> 00:02:19,000
ekkaptis la popolon

60
00:02:19,000 --> 00:02:21,000
kaj perforte forkondukis ĝin al Babilono.

61
00:02:21,000 --> 00:02:24,000
Kaj ne nur la popolon, sed ankaŭ la templan vazaron.

62
00:02:24,000 --> 00:02:27,000
Li disrabis, profanis la templon,

63
00:02:27,000 --> 00:02:30,000
kaj portis la grandajn orajn vazojn

64
00:02:30,000 --> 00:02:33,000
de la jerusalema templo al Babilono.

65
00:02:33,000 --> 00:02:35,000
Belŝacaro, lia filo,

66
00:02:35,000 --> 00:02:37,000
decidas okazigi festenon.

67
00:02:37,000 --> 00:02:39,000
Por igi la aferon eĉ pli amuza,

68
00:02:39,000 --> 00:02:42,000
li aldonas iom da sakrilegio

69
00:02:42,000 --> 00:02:45,000
kaj venigas la templan vazaron.

70
00:02:45,000 --> 00:02:48,000
Jam li militas kontraŭ Irano,

71
00:02:48,000 --> 00:02:50,000
kontraŭ la reĝo de Persujo.

72
00:02:50,000 --> 00:02:53,000
Tiunokte, laŭ Danielo,

73
00:02:53,000 --> 00:02:55,000
ĉe la kulmino de la festo,

74
00:02:55,000 --> 00:02:58,000
ekaperas mano, kiu skribas sur la muro:

75
00:02:58,000 --> 00:03:01,000
«Vi estas pesita sur pesilo kaj trovita tro malpeza.

76
00:03:01,000 --> 00:03:03,000
Via regno estas dividita

77
00:03:03,000 --> 00:03:05,000
kaj donita al la Medoj kaj Persoj».

78
00:03:05,000 --> 00:03:07,000
Precize tiun nokton,

79
00:03:07,000 --> 00:03:11,000
Ciro, reĝo de Persujo, eniras Babilonon

80
00:03:11,000 --> 00:03:16,000
kaj la reĝimo de Belŝacaro disfalas.

81
00:03:16,000 --> 00:03:18,000
Kompreneble, estas granda momento

82
00:03:18,000 --> 00:03:20,000
en la historio

83
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
de la juda popolo,

84
00:03:22,000 --> 00:03:24,000
bildveka rakonto, kiun ni ĉiuj konas.

85
00:03:24,000 --> 00:03:26,000
«La skribaĵo sur la muro»

86
00:03:26,000 --> 00:03:29,000
estas ofta esprimo en la angla.

87
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
Sed la sekvaĵo

88
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
estas rimarkinda,

89
00:03:33,000 --> 00:03:35,000
kaj ĝi rilatas

90
00:03:35,000 --> 00:03:37,000
al nia cilindro.

91
00:03:37,000 --> 00:03:39,000
Ciro, reĝo de Persujo,

92
00:03:39,000 --> 00:03:41,000
eniris Babilonon senbatale.

93
00:03:41,000 --> 00:03:43,000
La granda babilona imperio,

94
00:03:43,000 --> 00:03:45,000
kiu etendiĝis de centra suda Irako

95
00:03:45,000 --> 00:03:47,000
ĝis la Mediteraneo,

96
00:03:47,000 --> 00:03:49,000
nun apartenas al li.

97
00:03:49,000 --> 00:03:53,000
Kaj Ciro publikigas deklaron.

98
00:03:53,000 --> 00:03:56,000
Jen tio, kio estas tiu cilindro,

99
00:03:56,000 --> 00:03:59,000
la deklaro fare de la Dio-gvidita estro,

100
00:03:59,000 --> 00:04:03,000
kiu renversis irakan desposton

101
00:04:03,000 --> 00:04:05,000
por liberigi la popolon.

102
00:04:05,000 --> 00:04:07,000
Per pompa babilonan

103
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
– ĝi estas skribita en la babilona –

104
00:04:09,000 --> 00:04:12,000
li diras: «Mi estas Ciro, reĝo de la universo,

105
00:04:12,000 --> 00:04:14,000
la granda reĝo, la potenca reĝo,

106
00:04:14,000 --> 00:04:18,000
estro de Babilono, reĝo de la kvar anguloj de la mondo».

107
00:04:18,000 --> 00:04:21,000
Troigi oni ne timas, kiel vi konstatas.

108
00:04:21,000 --> 00:04:23,000
Eble estas la unua

109
00:04:23,000 --> 00:04:25,000
gazetara komunikaĵo

110
00:04:25,000 --> 00:04:27,000
fare de venkinta armeo

111
00:04:27,000 --> 00:04:29,000
kiun oni malkovris.

112
00:04:29,000 --> 00:04:31,000
Faris ĝin, kiel ni vidos,

113
00:04:31,000 --> 00:04:34,000
tre lertaj konsilistoj pri publikaj rilatoj.

114
00:04:34,000 --> 00:04:37,000
La troigo, tiam, ne vere suprizas.

115
00:04:37,000 --> 00:04:39,000
Kaj kion intencas fari la potenca reĝo,

116
00:04:39,000 --> 00:04:42,000
estro de la kvar anguloj de la mondo?

117
00:04:42,000 --> 00:04:45,000
Konkerinte Babilonon, li intencas

118
00:04:45,000 --> 00:04:48,000
tuj liberigi la popolojn

119
00:04:48,000 --> 00:04:50,000
kaptitajn kaj sklavigitajn

120
00:04:50,000 --> 00:04:52,000
de Babilono

121
00:04:52,000 --> 00:04:54,000
– de Nebukadnecaro kaj Belŝacaro.

122
00:04:54,000 --> 00:04:56,000
Li lasos ilin reiri iliajn hejmlandojn.

123
00:04:56,000 --> 00:04:58,000
Eĉ pli grave,

124
00:04:58,000 --> 00:05:00,000
li lasos ilin repreni

125
00:05:00,000 --> 00:05:02,000
la diojn, statuojn

126
00:05:02,000 --> 00:05:04,000
kaj templajn vazarojn

127
00:05:04,000 --> 00:05:06,000
konfiskitajn.

128
00:05:06,000 --> 00:05:09,000
Ĉiu popolo subpremita kaj ekzilita

129
00:05:09,000 --> 00:05:11,000
povas retrovi sian hejmlandon

130
00:05:11,000 --> 00:05:14,000
kaj kunporti siajn diojn.

131
00:05:14,000 --> 00:05:17,000
Ĉiu povos restarigi siajn altarojn

132
00:05:17,000 --> 00:05:19,000
kaj adori siajn diojn

133
00:05:19,000 --> 00:05:22,000
propramaniere, propralande.

134
00:05:22,000 --> 00:05:24,000
Tio estas la dekreto,

135
00:05:24,000 --> 00:05:27,000
la provo,

136
00:05:27,000 --> 00:05:29,000
ke la Judoj,

137
00:05:29,000 --> 00:05:31,000
post ekzilo al Babilono

138
00:05:31,000 --> 00:05:34,000
kaj jaroj pasigitaj borde de la babilonaj riveroj,

139
00:05:34,000 --> 00:05:37,000
priplorantaj la treamatan Jerusalemon,

140
00:05:37,000 --> 00:05:40,000
ricevis la permeson reiri al la hejmlando.

141
00:05:40,000 --> 00:05:42,000
Ili estas permesitaj reiri al Jerusalemo

142
00:05:42,000 --> 00:05:44,000
kaj restrarigi la templon.

143
00:05:44,000 --> 00:05:46,000
Tio estas grava dokumento

144
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
por la historio de la Judoj.

145
00:05:48,000 --> 00:05:52,000
La Kroniklo kaj la Libro de Ezra, en la hebreaj skribaĵoj,

146
00:05:52,000 --> 00:05:54,000
rakontas ĉion triumftone.

147
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
Jen la juda versio

148
00:05:56,000 --> 00:05:58,000
de la sama rakonto:

149
00:05:58,000 --> 00:06:00,000
«Tiele diras Ciro, reĝo de Persujo:

150
00:06:00,000 --> 00:06:03,000
Ĉiujn regnojn de la tero donis al mi la Eternulo, 
Dio de la ĉielo,

151
00:06:03,000 --> 00:06:05,000
kaj Li komisiis al mi

152
00:06:05,000 --> 00:06:07,000
konstrui al Li domon en Jerusalemo,

153
00:06:07,000 --> 00:06:09,000
Kiu inter vi estas el Lia tuta popolo,

154
00:06:09,000 --> 00:06:11,000
kun tiu estu lia Dio;

155
00:06:11,000 --> 00:06:14,000
kaj li iru en Jerusalemon».

156
00:06:14,000 --> 00:06:16,000
«Li iru» – aaleh.

157
00:06:16,000 --> 00:06:19,000
La centra elemento, denove,

158
00:06:19,000 --> 00:06:21,000
de la temo de reveno,

159
00:06:21,000 --> 00:06:23,000
grava parto

160
00:06:23,000 --> 00:06:25,000
de la vivo de judaismo.

161
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
Kiel vi scias, la reveno de la ekzilo,

162
00:06:27,000 --> 00:06:29,000
la dua templo,

163
00:06:29,000 --> 00:06:31,000
refasonis judaismon,

164
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
kaj tiun ŝanĝon,

165
00:06:33,000 --> 00:06:35,000
tiun grandan historian momenton,

166
00:06:35,000 --> 00:06:39,000
ebligis Ciro, reĝo de Persujo,

167
00:06:39,000 --> 00:06:42,000
kiel diras la hebreaj pergamenoj

168
00:06:42,000 --> 00:06:45,000
kaj la babilona argilo.

169
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
Du grandaj tekstoj,

170
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
sed kion diri pri la politika situacio?

171
00:06:49,000 --> 00:06:51,000
Tiupunkte okazis

172
00:06:51,000 --> 00:06:54,000
fundamenta ŝanĝo en la historio de Mezoriento.

173
00:06:54,000 --> 00:06:57,000
La irana imperio, tiuj de la Medoj kaj de la Persoj,

174
00:06:57,000 --> 00:06:59,000
unuigitaj sub Ciro,

175
00:06:59,000 --> 00:07:03,000
fariĝis la unua granda imperio tutmonda.

176
00:07:03,000 --> 00:07:06,000
Ciro alvenas en la 530-aj anE.

177
00:07:06,000 --> 00:07:10,000
Kiam lia filo, Dario, sekvas lin,

178
00:07:10,000 --> 00:07:13,000
la tutan Orientan Mediteraneon

179
00:07:13,000 --> 00:07:15,000
regas la Persoj.

180
00:07:15,000 --> 00:07:17,000
Tiu imperio estas fakte

181
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
la Mezoriento tiel, kiel ni konas ĝin,

182
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
kaj ĝi formas la Mezoriento tiel, 
kiel ĝi estas hodiaŭ.

183
00:07:22,000 --> 00:07:24,000
Ĝi estis la plej granda imperio konita ĝis tiam.

184
00:07:24,000 --> 00:07:26,000
Eĉ pli grave:

185
00:07:26,000 --> 00:07:28,000
ĝi estis la unua

186
00:07:28,000 --> 00:07:30,000
grandskala plurkultura,

187
00:07:30,000 --> 00:07:32,000
plurfida ŝtato.

188
00:07:32,000 --> 00:07:34,000
Endis regi ĝin ja novmaniere,

189
00:07:34,000 --> 00:07:36,000
en diversaj lingvoj. La fakto,

190
00:07:36,000 --> 00:07:39,000
ke oni tion skribis en la babilona estas signifoplena.

191
00:07:39,000 --> 00:07:41,000
Endis agnoski la diversajn popolojn,

192
00:07:41,000 --> 00:07:44,000
kutimojn, religiojn kaj fidojn.

193
00:07:44,000 --> 00:07:47,000
Ĉion tion ĉi Ciro respektas.

194
00:07:47,000 --> 00:07:49,000
Li kreas modelon

195
00:07:49,000 --> 00:07:51,000
pri regado de granda societo

196
00:07:51,000 --> 00:07:56,000
plurnacia, plurfida kaj plurkultura.

197
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
Kaj rezultas imperio,

198
00:07:58,000 --> 00:08:01,000
kiu inkludas la regionojn sur la ekrano,

199
00:08:01,000 --> 00:08:04,000
kaj kiu spertis 200 jarojn da stabileco

200
00:08:04,000 --> 00:08:07,000
antaŭ ol, Aleksandro detruis ĝin.

201
00:08:07,000 --> 00:08:09,000
Ĝi postlasis revon pri unuiĝinta Mezoriento,

202
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
kie diversfidaj popoloj

203
00:08:11,000 --> 00:08:13,000
povas vivi kune.

204
00:08:13,000 --> 00:08:15,000
La helenaj invadoj ĉesigis tion.

205
00:08:15,000 --> 00:08:18,000
Kompreneble, Aleksandro ne povis estigi registraron

206
00:08:18,000 --> 00:08:20,000
kaj lia imperio dispeciĝis.

207
00:08:20,000 --> 00:08:22,000
Tamen, tio, kion prezentis

208
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
Ciro supervivis.

209
00:08:24,000 --> 00:08:27,000
La helena historiisto Ksenofono

210
00:08:27,000 --> 00:08:29,000
verkis «Ciropedia»-n,

211
00:08:29,000 --> 00:08:31,000
en kiu li deklaras Ciron saĝa estro.

212
00:08:31,000 --> 00:08:34,000
Por la eŭropa kulturo venonttempa,

213
00:08:34,000 --> 00:08:37,000
Ciro restas modelo.

214
00:08:37,000 --> 00:08:39,000
Jen 16-jarcenta bildo

215
00:08:39,000 --> 00:08:41,000
montranta kiel admiro pri li

216
00:08:41,000 --> 00:08:44,000
estis disvastita.

217
00:08:44,000 --> 00:08:46,000
La libro de Ksenofono pri Ciro

218
00:08:46,000 --> 00:08:49,000
kaj la regado de bunta societo

219
00:08:49,000 --> 00:08:51,000
estis unu el la gravaj verkoj,

220
00:08:51,000 --> 00:08:53,000
kiuj inspiris la Patroj

221
00:08:53,000 --> 00:08:55,000
de la usona revolucio.

222
00:08:55,000 --> 00:08:57,000
Jefferson admiris la reĝon;

223
00:08:57,000 --> 00:08:59,000
ties idealoj

224
00:08:59,000 --> 00:09:01,000
klare respondis al tiuj de la 18-a jarcento

225
00:09:01,000 --> 00:09:03,000
pri religia toleremo

226
00:09:03,000 --> 00:09:06,000
en nova ŝtato.

227
00:09:08,000 --> 00:09:10,000
Dume, en Babilono,

228
00:09:10,000 --> 00:09:12,000
la situacio ne tre bonas.

229
00:09:12,000 --> 00:09:15,000
Post Aleksandro kaj la aliaj imperioj,

230
00:09:15,000 --> 00:09:18,000
Babilono dekadencas, ruiniĝas

231
00:09:18,000 --> 00:09:22,000
kaj ĉia ajn spuro de la granda imperio malaperas

232
00:09:22,000 --> 00:09:24,000
– ĝis 1879,

233
00:09:24,000 --> 00:09:27,000
kiam fosesplorada kampanjo

234
00:09:27,000 --> 00:09:30,000
de la Brituja Muzeo malkovras la cilindron.

235
00:09:30,000 --> 00:09:33,000
Nun, nova historio malfermiĝas por ĝi.

236
00:09:33,000 --> 00:09:35,000
Ĝi fariĝas argumento

237
00:09:35,000 --> 00:09:37,000
en grava mez-19-a jarcenta debato:

238
00:09:37,000 --> 00:09:40,000
Ĉu estas fidindaj la Sanktaj Skribaĵoj?

239
00:09:40,000 --> 00:09:42,000
La revenon de la Judoj

240
00:09:42,000 --> 00:09:44,000
kaj la dekreton de Ciro oni konis

241
00:09:44,000 --> 00:09:46,000
nur per la hebreaj skribaĵoj.

242
00:09:46,000 --> 00:09:48,000
Ne ekzistis alia pruvo.

243
00:09:48,000 --> 00:09:50,000
Nu, ekaperas la cilindro,

244
00:09:50,000 --> 00:09:52,000
kiu estigas grandan entuziasmon

245
00:09:52,000 --> 00:09:54,000
ĉe tiuj, kiuj kredis la skribaĵojn,

246
00:09:54,000 --> 00:09:56,000
sed kies fido estis ŝanceligita

247
00:09:56,000 --> 00:09:58,000
de evoluado kaj geologio.

248
00:09:58,000 --> 00:10:00,000
Jen estis pruvaĵo

249
00:10:00,000 --> 00:10:02,000
pri la historia vereco de la Biblio.

250
00:10:02,000 --> 00:10:05,000
Granda 19-a jarcenta momento.

251
00:10:05,000 --> 00:10:10,000
Tamen, ne tiom klara estas ĉio.

252
00:10:10,000 --> 00:10:12,000
La faktoj ja veras

253
00:10:12,000 --> 00:10:15,000
– estu laŭdata arkeologio –

254
00:10:15,000 --> 00:10:18,000
sed sia interpretado iom pli malsimplas,

255
00:10:18,000 --> 00:10:21,000
ĉar la cilindro kaj la hebrea Biblio

256
00:10:21,000 --> 00:10:23,000
malakordas per grava detalo.

257
00:10:23,000 --> 00:10:25,000
La babilona cilindro

258
00:10:25,000 --> 00:10:27,000
estis verkita de pastroj

259
00:10:27,000 --> 00:10:29,000
de la granda dio babilona, Marduk.

260
00:10:29,000 --> 00:10:31,000
Sensurprize, ili rakontas

261
00:10:31,000 --> 00:10:33,000
kiel ĉio elvenas el dekreto de Marduk.

262
00:10:33,000 --> 00:10:36,000
«Marduk, ni scias, vokis Ciron per lia nomo.»

263
00:10:36,000 --> 00:10:39,000
Marduk prenas Ciron je la mano,

264
00:10:39,000 --> 00:10:41,000
ordonas lin gvidi sian popolon

265
00:10:41,000 --> 00:10:44,000
kaj donas al li la regadon de Babilono.

266
00:10:44,000 --> 00:10:46,000
Marduk diras al Ciro,

267
00:10:46,000 --> 00:10:48,000
ke li agu noble

268
00:10:48,000 --> 00:10:50,000
kaj liberigu la kaptitajn.

269
00:10:50,000 --> 00:10:52,000
Tial ni ĉiuj devas esti dankemaj

270
00:10:52,000 --> 00:10:54,000
al Marduk kaj adori lin.

271
00:10:54,000 --> 00:10:56,000
La hebreaj verkistoj

272
00:10:56,000 --> 00:10:58,000
de la Malnova Testamento,

273
00:10:58,000 --> 00:11:01,000
denove sensurprize,

274
00:11:01,000 --> 00:11:03,000
vidas la aferon malsame.

275
00:11:03,000 --> 00:11:05,000
Laŭ ili, tute neeblas,

276
00:11:05,000 --> 00:11:07,000
ke Marduk estu la fonto de eventoj tiaj.

277
00:11:07,000 --> 00:11:09,000
Nur povas esti Jehovo.

278
00:11:09,000 --> 00:11:11,000
Kaj do, en Isaako

279
00:11:11,000 --> 00:11:13,000
ni povas legi mirindajn tekstojn

280
00:11:13,000 --> 00:11:15,000
pri la agoj ne de Marduk

281
00:11:15,000 --> 00:11:16,000
sed de la Dio de Israelo,

282
00:11:16,000 --> 00:11:19,000
la Dio de Israelo,

283
00:11:19,000 --> 00:11:21,000
kiu ankaŭ vokas Ciron

284
00:11:21,000 --> 00:11:23,000
per lia nomo,

285
00:11:23,000 --> 00:11:26,000
prenas lin je la mano,

286
00:11:26,000 --> 00:11:28,000
kaj igas lin gvidi sian popolon.

287
00:11:28,000 --> 00:11:30,000
Estas rimarkinda ekzemplo

288
00:11:30,000 --> 00:11:34,000
de alproprigo,

289
00:11:34,000 --> 00:11:36,000
fare de du malsamaj sacerdotaroj,

290
00:11:36,000 --> 00:11:38,000
de sama evento.

291
00:11:38,000 --> 00:11:40,000
Ni scias, ke Dio

292
00:11:40,000 --> 00:11:42,000
estas kutime favora al grandaj batalionoj.

293
00:11:42,000 --> 00:11:45,000
Sed la demando estas: pri kia Dio temas?

294
00:11:45,000 --> 00:11:47,000
Estiĝas granda debato

295
00:11:47,000 --> 00:11:49,000
en la 19-a jarcento,

296
00:11:49,000 --> 00:11:51,000
kiam oni ekkonscias, ke la hebreaj skribaĵoj

297
00:11:51,000 --> 00:11:54,000
apartenas al multe pli ampleksa religia mondo.

298
00:11:54,000 --> 00:11:56,000
Klarege,

299
00:11:56,000 --> 00:11:59,000
la cilindro estas pli antikva, ol la teksto de Isaako.

300
00:11:59,000 --> 00:12:01,000
Tamen, Jehovo uzas vortojn

301
00:12:01,000 --> 00:12:03,000
tre similajn

302
00:12:03,000 --> 00:12:05,000
al tiuj de Marduk.

303
00:12:05,000 --> 00:12:08,000
Kaj iel, oni sentas, ke Isaako konscias pri tio,

304
00:12:08,000 --> 00:12:10,000
ĉar li diras

305
00:12:10,000 --> 00:12:13,000
(nu, Dio mem diras, kompreneble):

306
00:12:13,000 --> 00:12:15,000
«Mi vokis vin laŭ via nomo,

307
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
kvankam vi Min ne konis.»

308
00:12:17,000 --> 00:12:19,000
Oni kvazaŭ agnoskas,

309
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
ke Ciro sekvas la ordonojn de Jehovo

310
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
sen koni lin. Sed Ciro estus

311
00:12:24,000 --> 00:12:27,000
egale konsternita ekscii, ke li sekvas

312
00:12:27,000 --> 00:12:29,000
la ordonojn de Marduk,

313
00:12:29,000 --> 00:12:31,000
ĉar Ciro estas bona Irano,

314
00:12:31,000 --> 00:12:33,000
kies diaro estas tute aparta,

315
00:12:33,000 --> 00:12:35,000
kaj neniun el tiuj dioj la tekstoj mencias.

316
00:12:35,000 --> 00:12:37,000
(Ridoj)

317
00:12:37,000 --> 00:12:39,000
Okazas tio en 1879.

318
00:12:39,000 --> 00:12:41,000
Antaŭenigu ni

319
00:12:41,000 --> 00:12:44,000
ĝis 1917,

320
00:12:44,000 --> 00:12:46,000
kiam la cilindro eniras malsaman mondon,

321
00:12:46,000 --> 00:12:48,000
tiun de la politiko

322
00:12:48,000 --> 00:12:50,000
de moderna mondo,

323
00:12:50,000 --> 00:12:53,000
kun la Balfour-a Deklaracio,

324
00:12:53,000 --> 00:12:56,000
la jaro kiam la nova imperia potenco 
en Mezoriento, Britujo,

325
00:12:56,000 --> 00:12:58,000
decidas estigi

326
00:12:58,000 --> 00:13:00,000
judan hejman nacion,

327
00:13:00,000 --> 00:13:02,000
kaj ebligi Judojn

328
00:13:02,000 --> 00:13:04,000
reveni hejmlanden.

329
00:13:04,000 --> 00:13:06,000
Laŭdega estas

330
00:13:06,000 --> 00:13:09,000
la reago de la orienteŭropaj Judoj.

331
00:13:09,000 --> 00:13:11,000
Tra Orienta Eŭropo,

332
00:13:11,000 --> 00:13:13,000
Judoj elmontras bildojn de Ciro

333
00:13:13,000 --> 00:13:15,000
kaj de Georgo la Kvina

334
00:13:15,000 --> 00:13:17,000
flankalflanke

335
00:13:17,000 --> 00:13:19,000
– la du grandaj ŝtatestroj,

336
00:13:19,000 --> 00:13:22,000
kiuj ebligis la revenon al Israelo.

337
00:13:22,000 --> 00:13:25,000
Tiam revenas la cilindro je la publika vido,

338
00:13:25,000 --> 00:13:27,000
kaj ĝian tekston oni faras demonstracio

339
00:13:27,000 --> 00:13:30,000
de la fakto, ke ĉio kio estas okazonta

340
00:13:30,000 --> 00:13:33,000
post la fino de la mondmilito en 1918

341
00:13:33,000 --> 00:13:36,000
sinsekvas el dia intenco.

342
00:13:36,000 --> 00:13:38,000
Vi ĉiuj scias, kio okazis finfine:

343
00:13:38,000 --> 00:13:41,000
la kreado de la Ŝtato de Israel kaj,

344
00:13:41,000 --> 00:13:44,000
post 50 jaroj, fine de la 60-aj,

345
00:13:44,000 --> 00:13:47,000
la konkludo de la rolo de Britujo kiel imperia potenco.

346
00:13:47,000 --> 00:13:50,000
Tiam, vivon plian komencas la cilindro.

347
00:13:50,000 --> 00:13:52,000
La regionon, decidas Usono kaj la U.R.,

348
00:13:52,000 --> 00:13:55,000
oni devas ŝirmi kontraŭ komunismo,

349
00:13:55,000 --> 00:13:58,000
kaj la potenco kreota tiucele

350
00:13:58,000 --> 00:14:00,000
estos Irano, kaj la Ŝaho.

351
00:14:00,000 --> 00:14:03,000
La Ŝaho sekve elpensas iranan historion,

352
00:14:03,000 --> 00:14:05,000
aŭ revenon al ĝi,

353
00:14:05,000 --> 00:14:08,000
kiu lokigas lin ĉe la centro de granda tradicio,

354
00:14:08,000 --> 00:14:10,000
kaj li stampigas monerojn

355
00:14:10,000 --> 00:14:12,000
montrantajn sin mem

356
00:14:12,000 --> 00:14:14,000
kun la Cira cilindro.

357
00:14:14,000 --> 00:14:17,000
Kiam li starigas siajn grandiozajn 
solenaĵojn en Persepoliso,

358
00:14:17,000 --> 00:14:19,000
li venigas la cilindron,

359
00:14:19,000 --> 00:14:22,000
pruntedonitan de la Brituja Muzeo.

360
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
Ĝi iras al Teherano kaj estas parto 
de la pompaj ceremonioj

361
00:14:24,000 --> 00:14:27,000
pri la Pahlavia dinastio.

362
00:14:27,000 --> 00:14:30,000
La cira cilindro kiel garantianto de la Ŝaho.

363
00:14:30,000 --> 00:14:33,000
Dek jarojn pli poste, nova historiero ekas:

364
00:14:33,000 --> 00:14:35,000
la irana revolucio de 1979.

365
00:14:35,000 --> 00:14:37,000
Islamisma revolucio – for Ciro,

366
00:14:37,000 --> 00:14:39,000
tiu historio ne plu interesas nin;

367
00:14:39,000 --> 00:14:42,000
ni interesiĝas pri islamisma Irano –

368
00:14:42,000 --> 00:14:44,000
ĝis Irako, la nova superpotenco,

369
00:14:44,000 --> 00:14:47,000
kiu, laŭ ĉiuj, devas regi la regionon,

370
00:14:47,000 --> 00:14:49,000
atakas.

371
00:14:49,000 --> 00:14:51,000
Nova Irako-Irano milito, do.

372
00:14:51,000 --> 00:14:53,000
Tiam iĝas gravege por la Iranoj

373
00:14:53,000 --> 00:14:56,000
rememori ilian gloran pasintecon,

374
00:14:56,000 --> 00:14:58,000
kiam ili luktis kontraŭ Irako

375
00:14:58,000 --> 00:15:01,000
kaj venkis.

376
00:15:01,000 --> 00:15:03,000
Ili bezonas simbolon,

377
00:15:03,000 --> 00:15:06,000
kiu kunigos ĉiujn Iranojn

378
00:15:06,000 --> 00:15:08,000
islamanojn, kristanojn,

379
00:15:08,000 --> 00:15:11,000
mazdaanojn, judojn –

380
00:15:11,000 --> 00:15:13,000
religiemaj aŭ ne.

381
00:15:13,000 --> 00:15:16,000
La plej taŭga emblemo estas Ciro.

382
00:15:16,000 --> 00:15:19,000
Do kadre de la kunagado kaj kunlaboro

383
00:15:19,000 --> 00:15:21,000
de la Brituja Muzeo kaj la Nacia Muzeo en Teherano

384
00:15:21,000 --> 00:15:23,000
Irano demandas pruntedone

385
00:15:23,000 --> 00:15:25,000
nur unu aĵon.

386
00:15:25,000 --> 00:15:27,000
Estas la ununura aĵo, kiun ĝi volas.

387
00:15:27,000 --> 00:15:29,000
Ĝi volas pruntepreni la ciran cilindron.

388
00:15:29,000 --> 00:15:31,000
Pasintjare,

389
00:15:31,000 --> 00:15:35,000
la cira cilindro iris Teheranon

390
00:15:35,000 --> 00:15:38,000
duan fojon.

391
00:15:38,000 --> 00:15:41,000
Oni vidas ĝin prezentitan, metitan en ĝia montrujo

392
00:15:41,000 --> 00:15:44,000
de la direktoro de la Nacia Muzeo de Teherano,

393
00:15:44,000 --> 00:15:47,000
unu el la multnombraj virinoj en altnivelaj 
oficoj en Irano,

394
00:15:47,000 --> 00:15:49,000
S-rino Ardakani.

395
00:15:49,000 --> 00:15:51,000
Estis pompa evento.

396
00:15:51,000 --> 00:15:54,000
Jen la alia flanko de la sama foto.

397
00:15:54,000 --> 00:15:57,000
En Teherano,

398
00:15:57,000 --> 00:15:59,000
inter unu kaj du milionoj da homoj

399
00:15:59,000 --> 00:16:01,000
vidas ĝin en nur kelkaj monatoj,

400
00:16:01,000 --> 00:16:03,000
preter kia ajn popularega ekspoziciado

401
00:16:03,000 --> 00:16:05,000
en Okcidento.

402
00:16:05,000 --> 00:16:08,000
Kaj ĝi fariĝas temo de debatego

403
00:16:08,000 --> 00:16:11,000
pri la signifo de la cilindro, kaj de Ciro,

404
00:16:11,000 --> 00:16:14,000
sed precipe, de Ciro prezentata de la cilindro

405
00:16:14,000 --> 00:16:17,000
– la defendanto de la hejmlando,

406
00:16:17,000 --> 00:16:19,000
la ĉampiono, kompreneble, de iraneco

407
00:16:19,000 --> 00:16:21,000
kaj de ĉiuj iranaj popoloj,

408
00:16:21,000 --> 00:16:23,000
tolerema pri ĉiuj fidoj.

409
00:16:23,000 --> 00:16:25,000
En la nuntempa Irano,

410
00:16:25,000 --> 00:16:28,000
mazdaanoj kaj kristanoj havas garantiitajn seĝojn

411
00:16:28,000 --> 00:16:31,000
en la irana parlamento, granda nacia prifierindaĵo.

412
00:16:31,000 --> 00:16:34,000
Por vidi tiun aĵon,

413
00:16:34,000 --> 00:16:36,000
miloj da iranaj Judoj

414
00:16:36,000 --> 00:16:38,000
iras Teheranon.

415
00:16:38,000 --> 00:16:40,000
Ĝi fariĝas grava emblemo,

416
00:16:40,000 --> 00:16:42,000
grava debattemo

417
00:16:42,000 --> 00:16:45,000
pri tio, kio estas Irano en- kaj eksterlande.

418
00:16:45,000 --> 00:16:48,000
Ĉu ĝi devas esti plu la defendanto de la subpremitaj?

419
00:16:48,000 --> 00:16:50,000
Ĉu ĝi liberigos la popolojn

420
00:16:50,000 --> 00:16:53,000
sklavigitajn kaj ekzilitajn de tiranoj?

421
00:16:53,000 --> 00:16:56,000
Ebriiga nacieca retoriko,

422
00:16:56,000 --> 00:16:58,000
kaj oni uzis ĝin plene

423
00:16:58,000 --> 00:17:00,000
en pompa spektaklo

424
00:17:00,000 --> 00:17:02,000
substrekanta la revenon de la cilindro.

425
00:17:02,000 --> 00:17:05,000
Vi povas vidi tiun ŝveligitan version de ĝi sursceneje,

426
00:17:05,000 --> 00:17:08,000
akompanitan de gravuloj de la irana historio,

427
00:17:08,000 --> 00:17:10,000
venitaj por preni sian lokon

428
00:17:10,000 --> 00:17:13,000
en la nacia heredaĵo.

429
00:17:13,000 --> 00:17:15,000
Ĝi estis teatraĵo prezentita

430
00:17:15,000 --> 00:17:18,000
de la prezidento mem.

431
00:17:18,000 --> 00:17:20,000
Por mi,

432
00:17:20,000 --> 00:17:22,000
akompani tiun aĵon al Irano,

433
00:17:22,000 --> 00:17:24,000
havi la eblon fari tion,

434
00:17:24,000 --> 00:17:26,000
signifis povi partopreni

435
00:17:26,000 --> 00:17:28,000
eksterordinaran debaton

436
00:17:28,000 --> 00:17:30,000
kondukitan de la plej altaj niveloj

437
00:17:30,000 --> 00:17:32,000
pri tio, kio estas Irano,

438
00:17:32,000 --> 00:17:35,000
kiom da malsamaj Iranoj kunekzistas,

439
00:17:35,000 --> 00:17:37,000
kaj kiel la diversaj historioj iranaj

440
00:17:37,000 --> 00:17:40,000
povus fasoni la hodiaŭan mondon.

441
00:17:40,000 --> 00:17:43,000
Tiu debato plu daŭras,

442
00:17:43,000 --> 00:17:45,000
kaj certe daŭros longe,

443
00:17:45,000 --> 00:17:47,000
ĉar tiu aĵo

444
00:17:47,000 --> 00:17:49,000
estas unu el la grandaj deklaroj

445
00:17:49,000 --> 00:17:51,000
pri homaj aspiroj.

446
00:17:51,000 --> 00:17:55,000
Ĝi staras flankalflanke kun la Usona Konstitucio.

447
00:17:55,000 --> 00:17:58,000
Pri veraj liberoj, ĝi certe signifas pli,

448
00:17:58,000 --> 00:18:00,000
ol la Magna Carta.

449
00:18:00,000 --> 00:18:03,000
Tiu dokumento povas havi tiom da signifoj,

450
00:18:03,000 --> 00:18:06,000
por Irano kaj la regiono.

451
00:18:06,000 --> 00:18:08,000
Repliko de ĝi

452
00:18:08,000 --> 00:18:10,000
estos ĉe la Unuiĝintaj Nacioj

453
00:18:10,000 --> 00:18:13,000
en Novjorko, tiun aŭtunon, kaj ĉeestos

454
00:18:13,000 --> 00:18:15,000
la gravajn debatojn

455
00:18:15,000 --> 00:18:18,000
pri la estonteco de Mezoriento.

456
00:18:18,000 --> 00:18:20,000
Mi ŝatus konkludi demandante vin

457
00:18:20,000 --> 00:18:22,000
kia estos la venonta rakonto

458
00:18:22,000 --> 00:18:24,000
en kiu tiu aĵo ludos rolon?

459
00:18:24,000 --> 00:18:26,000
Ĝi estos ĉe la kerno, sendube,

460
00:18:26,000 --> 00:18:28,000
de multaj pli da mezorientaj eventoj.

461
00:18:28,000 --> 00:18:30,000
Kaj kia mezorienta evento,

462
00:18:30,000 --> 00:18:32,000
kia monda evento,

463
00:18:32,000 --> 00:18:34,000
devus laŭ vi

464
00:18:34,000 --> 00:18:36,000
speguli tion,

465
00:18:36,000 --> 00:18:38,000
kio esprimas tiu cilindro?

466
00:18:38,000 --> 00:18:40,000
La rajton de popoloj

467
00:18:40,000 --> 00:18:42,000
vivi kune en la sama ŝtato,

468
00:18:42,000 --> 00:18:44,000
kun malsamaj fidoj, en libera etoso

469
00:18:44,000 --> 00:18:46,000
– Mezoriento, mondo,

470
00:18:46,000 --> 00:18:48,000
en kiu religio ne estas fonto de disiĝo

471
00:18:48,000 --> 00:18:51,000
aŭ debatoj.

472
00:18:51,000 --> 00:18:54,000
En la nuna Mezoriento,

473
00:18:54,000 --> 00:18:57,000
kiel vi scias, la debatoj estas akraj.

474
00:18:57,000 --> 00:18:59,000
Tamen mi pensas,

475
00:18:59,000 --> 00:19:03,000
ke eble la plej potenca kaj saĝa voĉo de ĉiuj

476
00:19:03,000 --> 00:19:05,000
estas la voĉo

477
00:19:05,000 --> 00:19:07,000
de tiu muta aĵo,

478
00:19:07,000 --> 00:19:09,000
la cira cilindro.

479
00:19:09,000 --> 00:19:11,000
Dankon.

480
00:19:11,000 --> 00:19:15,000
(Aplaŭdoj)