0:00:00.866,0:00:04.002
Bốn năm sau khi đến Hoa Kỳ,

0:00:04.026,0:00:05.593
như bất kỳ ai 16 tuổi,

0:00:05.617,0:00:08.368
tôi đã đi lấy bằng lái xe.

0:00:08.392,0:00:12.241
Sau khi cho nhân viên xem[br]giấy tờ nhập cư, thẻ xanh,

0:00:12.265,0:00:14.002
cô ấy nói với tôi đó là giả.

0:00:14.026,0:00:16.650
"Đừng quay lại đây nữa," cô ấy nói.

0:00:17.321,0:00:20.478
Đó là lúc tôi phát hiện ra[br]tôi đã ở Mỹ bất hợp pháp.

0:00:20.502,0:00:23.034
Và tôi vẫn ở đây bất hợp pháp.

0:00:23.058,0:00:24.613
Tôi là nhà báo và nhà làm phim.

0:00:24.637,0:00:26.488
Tôi tin vào những câu chuyện.

0:00:26.512,0:00:27.959
Và những gì tôi học được

0:00:27.983,0:00:31.202
là những gì hầu hết mọi người[br]không hiểu về nhập cư

0:00:31.226,0:00:34.515
là những gì họ không hiểu về[br]bản thân họ:

0:00:34.539,0:00:38.453
những câu chuyện di cư xưa của gia đình[br]và những quá trình họ phải trải qua

0:00:38.477,0:00:41.432
trước khi thẻ xanh và bức tường tồn tại,

0:00:41.456,0:00:45.171
hoặc điều gì đã định hình sự hiểu biết[br]của họ về chính quyền công dân.

0:00:45.711,0:00:47.468
Tôi sinh ra ở Philipines.

0:00:47.492,0:00:50.271
Khi tôi 12 tuổi, mẹ tôi gửi tôi [br]đến sống với bố mẹ bà,

0:00:50.295,0:00:51.516
ông bà của tôi,

0:00:51.540,0:00:54.001
hay, theo tiếng Tagalog[br]của chúng tôi, lolo và lola.

0:00:54.850,0:00:57.051
Tên của Lolo là Teofilo.

0:00:57.075,0:01:01.591
Khi ông di cư hợp pháp sang Mỹ[br]và nhập tịch,

0:01:01.615,0:01:04.658
ông ấy đổi tên từ Teofilo thành Ted,

0:01:04.682,0:01:08.159
theo tên của Ted Danson [br]từ chương trình truyền hình "Cheers."

0:01:08.183,0:01:10.290
Không thể kiếm được người Mỹ nào hơn thế.

0:01:10.314,0:01:14.236
Bài hát yêu thích của Lolo là "My Way"[br]của Frank Sinatra,

0:01:14.236,0:01:18.413
và khi đang tìm cách đưa đứa cháu trai[br]duy nhất của ông, là tôi,

0:01:18.448,0:01:19.607
đến Mỹ,

0:01:19.631,0:01:21.586
ông ấy quyết định làm theo cách của mình.

0:01:21.695,0:01:25.674
Theo Lolo, không có cách nào dễ dàng[br]và đơn giản để đưa tôi đến đây,

0:01:25.698,0:01:29.554
vì vậy, Lolo đã tiết kiệm 4,500 đô-la -

0:01:29.578,0:01:31.648
đó là số tiền lớn với[br]một nhân viên bảo vệ

0:01:31.672,0:01:33.841
chỉ kiếm được không quá [br]tám đô-la một giờ -

0:01:33.865,0:01:35.358
để trả cho một thẻ xanh giả

0:01:35.382,0:01:38.071
và cho một kẻ buôn lậu đưa tôi đến Mỹ.

0:01:38.095,0:01:39.588
Đó là cách tôi đến đây.

0:01:39.612,0:01:42.929
Tôi không biết đã bao nhiêu lần [br]mọi người nói với tôi rằng tổ tiên họ

0:01:42.953,0:01:45.441
đã đến Mỹ "đúng cách,"

0:01:45.465,0:01:46.839
mà tôi nhắc họ,

0:01:46.863,0:01:49.368
định nghĩa của Mỹ về "đúng cách"

0:01:49.392,0:01:54.009
đã thay đổi kể từ khi con tàu đầu tiên[br]của những người định cư thả neo.

0:01:54.898,0:01:58.339
Nước Mỹ như chúng ta biết không chỉ[br]là một mảnh đất,

0:01:58.363,0:02:02.226
đặc biệt là vì vùng đất mà ngày nay[br]tạo nên Hợp chủng quốc Hoa Kỳ

0:02:02.250,0:02:05.019
từng thuộc về những người khác[br]ở các quốc gia khác.

0:02:05.526,0:02:10.637
Nước Mỹ mà chúng ta biết không chỉ [br]là một quốc gia của những người nhập cư.

0:02:10.661,0:02:14.571
Có hai nhóm người Mỹ không phải[br]là người nhập cư:

0:02:14.595,0:02:17.147
Người Mỹ bản địa, những người bản địa[br]của vùng đất này

0:02:17.171,0:02:19.517
và những người bị giết[br]trong hoạt động diệt chủng;

0:02:19.517,0:02:23.332
và người Mỹ gốc Phi, những người đã bị[br]bắt cóc, vận chuyển và trở thành nô lệ

0:02:23.356,0:02:25.226
để xây dựng đất nước này.

0:02:25.652,0:02:29.469
Mỹ, trên tất cả, là một ý tưởng,

0:02:29.493,0:02:32.021
dù không thực tế và chưa hoàn hảo[br]tới mức nào,

0:02:32.045,0:02:36.050
chỉ tồn tại vì những người định cư[br]đầu tiên đến đây một cách tự do

0:02:36.074,0:02:38.074
mà không cần lo lắng về quốc tịch.

0:02:38.469,0:02:40.563
Vậy, bạn đến từ đâu?

0:02:40.923,0:02:42.142
Bạn đến bằng cách nào?

0:02:42.651,0:02:43.821
Ai đã trả tiền?

0:02:43.845,0:02:46.616
Trên khắp nước Mỹ,[br]trước nhiều nhóm khán giả khác nhau --

0:02:46.640,0:02:48.147
nhóm bảo thủ và nhóm tiến bộ,

0:02:48.171,0:02:50.197
học sinh trung học và người lớn tuổi --

0:02:50.221,0:02:51.637
tôi đã hỏi những câu hỏi đó.

0:02:51.661,0:02:54.413
Là một người da màu,[br]tôi luôn được hỏi tôi đến từ đâu,

0:02:54.437,0:02:56.888
như trong, "Bạn thật sự đến từ đâu?"

0:02:56.912,0:03:00.111
Vì vậy, tôi cũng đã hỏi những [br]người da trắng họ thật sự đến từ đâu.

0:03:00.463,0:03:02.899
Sau khi hỏi một sinh viên[br]tại Đại học Georgia

0:03:02.923,0:03:04.123
anh ấy đến từ đâu,

0:03:04.147,0:03:05.968
anh ấy nói, "Tôi là người Mỹ."

0:03:05.992,0:03:08.623
"Tôi biết," tôi nói,[br]"nhưng bạn đến từ đâu?"

0:03:09.006,0:03:10.932
"Tôi là người da trắng," anh ta trả lời.

0:03:10.956,0:03:13.847
“Nhưng da trắng không phải[br]là một quốc gia,” tôi nói.

0:03:13.871,0:03:15.960
"Tổ tiên của bạn đến từ đâu?"

0:03:16.428,0:03:18.159
Khi anh ta nhún vai trả lời,

0:03:18.183,0:03:19.739
tôi đã nói,

0:03:19.763,0:03:21.420
“Chà, bạn đến từ đâu?

0:03:21.444,0:03:23.868
Bạn đến đây bằng cách nào?[br]Ai đã trả tiền? "

0:03:24.643,0:03:26.340
Anh ấy không thể trả lời.

0:03:26.364,0:03:29.191
Tôi không nghĩ bạn có thể nói về[br]nước Mỹ với tư cách nước Mỹ

0:03:29.215,0:03:32.536
mà không trả lời ba câu hỏi cốt lõi đó.

0:03:32.999,0:03:35.874
Nhập cư là huyết mạch của Hoa Kỳ,

0:03:35.898,0:03:39.157
đất nước này đã tự phục hồi như thế [br]nào trong nhiều thế kỷ,

0:03:39.181,0:03:43.882
từ những người định cư và nhà cách mạng, [br]người đã sống ở 13 thuộc địa ban đầu

0:03:43.906,0:03:47.315
đến hàng triệu người nhập cư,[br]chủ yếu đến từ Châu Âu,

0:03:47.339,0:03:49.893
người đã không ngừng khai [br]phá vùng đất này.

0:03:50.322,0:03:52.913
Mặc dù người Mỹ bản địa đã ở đây

0:03:52.937,0:03:56.391
và có bản sắc bộ lạc riêng[br]và ý thức về quyền công dân,

0:03:56.415,0:04:02.069
họ không được xem là công dân Mỹ[br]cho đến khi có Đạo luật Công dân 1924.

0:04:02.093,0:04:07.176
Bước ngoặt của Đạo luật Quyền công dân[br]năm 1964 mà người Mỹ gốc Phi đã đấu tranh

0:04:07.200,0:04:11.478
đã truyền động lực cho[br]Đạo luật Nhập cư và Quốc tịch năm 1965,

0:04:11.502,0:04:15.354
điều đã chấm dứt hệ thống[br]bài trừ dựa trên chủng tộc của Mỹ

0:04:15.378,0:04:18.133
đã tồn tại trong suốt 40 năm.

0:04:18.569,0:04:20.511
Tôi có thể tiếp tục nói về điều này,

0:04:20.535,0:04:23.507
nhưng ý tôi là, quan điểm[br]lớn hơn ở đây là:

0:04:24.201,0:04:25.966
Bao nhiêu trong số chúng ta,

0:04:25.990,0:04:28.775
dù là những người nhập cư[br]trong quá khứ hay hiện tại,

0:04:28.799,0:04:32.078
hiểu về những phần cốt yếu này[br]của lịch sử Mỹ?

0:04:32.102,0:04:36.107
Bao nhiêu phần của lịch sử này đã tạo nên[br]bài kiểm tra công dân Mỹ thật sự?

0:04:36.470,0:04:37.721
Bạn đã từng thấy nó chưa?

0:04:37.745,0:04:39.462
Nó hầu hết là kiểm tra nói,

0:04:39.486,0:04:44.307
và nhân viên chính phủ sẽ hỏi[br]ứng viên tới 10 trong số 100 câu hỏi.

0:04:44.331,0:04:48.130
Để đỗ, ứng viên phải[br]trả lời đúng ít nhất sáu câu.

0:04:48.471,0:04:50.330
Tôi đã xem qua bài kiểm tra gần đây,

0:04:50.354,0:04:53.520
và tôi thấy kinh ngạc[br]trước những câu hỏi được đưa ra

0:04:53.544,0:04:57.683
và điều tạo nên những câu trả lời[br]được chấp nhận với những bỏ sót rõ ràng.

0:04:57.707,0:05:01.084
Có một câu hỏi về[br]tượng Nữ thần Tự do và vị trí của nó.

0:05:01.108,0:05:03.470
Không có một câu hỏi nào về đảo Ellis,

0:05:03.494,0:05:05.942
về Hoa Kỳ với tư cách một quốc gia nhập cư

0:05:05.966,0:05:09.069
và hàng loạt những luật chống nhập cư[br]đã được thông qua.

0:05:09.379,0:05:11.933
Không có điều gì về[br]lịch sử của người Mỹ bản địa.

0:05:12.250,0:05:15.786
Có một câu hỏi về điều mà[br]Martin Luther King, Jr. đã làm,

0:05:15.810,0:05:19.298
nhưng phần lớn là những nội dung[br]thiếu sót và vô trách nhiệm

0:05:19.322,0:05:21.074
về người Mỹ gốc Phi.

0:05:21.098,0:05:22.288
Đây là một ví dụ.

0:05:22.312,0:05:26.510
Câu hỏi số 74 của phần lịch sử Hoa Kỳ

0:05:26.534,0:05:32.024
yêu cầu ứng viên "nêu một lý do[br]đã dẫn đến cuộc Nội chiến."

0:05:32.048,0:05:34.788
Có ba câu trả lời được chấp nhận:

0:05:35.384,0:05:36.889
chế độ nô lệ,

0:05:36.913,0:05:38.721
quyền của các tiểu bang,

0:05:38.745,0:05:41.065
những lý do kinh tế.

0:05:41.399,0:05:44.583
Lola và Lolo của tôi[br]có nhận được câu hỏi ấy không?

0:05:44.607,0:05:46.150
Nếu họ có,

0:05:46.174,0:05:48.695
họ có hiểu được lịch sử đằng sau nó không?

0:05:48.938,0:05:51.274
Vậy còn các chú và các dì[br]và các anh em họ của tôi

0:05:51.274,0:05:54.558
và hàng triệu người nhập cư khác[br]đã làm bài kiểm tra này

0:05:54.582,0:05:56.231
để trở thành công dân Mỹ?

0:05:56.622,0:05:59.893
Người nhập cư biết được những gì[br]về Mỹ trước khi họ đến đây?

0:06:00.439,0:06:04.020
Chúng ta đang xin loại quốc tịch nào?

0:06:04.044,0:06:08.404
Và đó có đúng là quốc tịch mà[br]chúng ta thật sự muốn không?

0:06:09.224,0:06:12.115
Hãy nghĩ về nó --[br]tôi đã nghĩ rất nhiều về điều ấy --

0:06:12.139,0:06:15.568
Một quốc tịch tôn quý trông như thế nào?

0:06:15.592,0:06:20.108
Làm sao để tôi xin được nó[br]khi tôi mới đến đây vào 26 năm trước,

0:06:20.108,0:06:21.704
khi người gốc Phi và bản địa

0:06:21.704,0:06:24.586
những người đã từng ở đây,[br]trên đất Mỹ, hàng trăm năm

0:06:24.610,0:06:26.558
vẫn đang chờ đến lượt họ?

0:06:27.033,0:06:29.814
Một trong những tác giả yêu thích[br]của tôi là Toni Morrison.

0:06:29.838,0:06:34.299
Vào năm 1996, một năm trước khi tôi biết[br]mình đã ở quốc gia này bất hợp pháp,

0:06:34.323,0:06:37.330
lớp Tám của tôi được giao[br]đọc tác phẩm "The Bluest Eye,"

0:06:37.354,0:06:38.886
cuốn sách đầu tiên của Morrison.

0:06:39.172,0:06:43.431
Đầu tiên, cuốn sách đã thách thức tôi[br]với những câu hỏi khó.

0:06:43.455,0:06:45.145
Tại sao Pecola Breedlove,

0:06:45.169,0:06:47.693
cô gái da đen này là[br]nhân vật trung tâm của cuốn sách,

0:06:47.717,0:06:50.641
tại sao cô ấy lại muốn[br]có một đôi mắt xanh?

0:06:50.665,0:06:52.355
Ai đã nói với cô rằng cô muốn nó?

0:06:52.767,0:06:54.431
Tại sao cô ấy tin họ?

0:06:55.066,0:06:58.376
Morrison nói rằng cô ấy viết cuốn sách[br]để phác họa những gì xảy ra

0:06:58.400,0:07:03.271
khi một người đầu hàng[br]trước thứ cô ấy gọi là "đại tự sự."

0:07:03.676,0:07:10.147
"Định nghĩa," Morrison nói, "được viết bởi[br]người cầm quyền, không phải kẻ bị trị."

0:07:11.131,0:07:13.217
Khi tôi nhận ra[br]mình đã ở đây bất hợp pháp,

0:07:13.241,0:07:18.839
Tôi tự thuyết phục, nếu không là công dân[br]hợp pháp trên khai sinh hay luật pháp,

0:07:18.863,0:07:22.095
thì vẫn còn một hình thức công dân khác.

0:07:22.119,0:07:24.542
Quyền công dân qua việc tham gia:

0:07:24.566,0:07:25.789
tôi hội nhập.

0:07:25.813,0:07:30.236
Tôi hội nhập với những người Mỹ,[br]kể cả những người không muốn tôi ở đây.

0:07:30.775,0:07:33.022
Quyền công dân qua việc đóng góp:

0:07:33.046,0:07:36.835
tôi trả lại cho cộng đồng của mình[br]bằng bất cứ cách nào tôi có thể.

0:07:36.859,0:07:40.560
Là một doanh nhân không chính thống --[br]và vâng, khái niệm này tồn tại đấy --

0:07:40.584,0:07:43.194
tôi đã thuê nhiều công dân Mỹ.

0:07:43.218,0:07:45.755
Quyền công dân qua việc giáo dục:

0:07:45.779,0:07:49.885
chúng ta không thể đợi người khác[br]để dạy cho ta về quá khứ

0:07:49.909,0:07:51.785
và cách chúng ta đến với thực tại này.

0:07:51.809,0:07:55.039
Chúng ta phải tự giáo dục bản thân[br]và người thân của mình.

0:07:55.777,0:07:59.986
Quyền công dân là điều gì đó vĩ đại[br]hơn cả bản thân mình:

0:08:00.010,0:08:02.815
Chúng ta đang, tôi nghĩ,[br]dù là cá nhân hay tập thể,

0:08:02.839,0:08:06.251
viết lại cuốn đại tự sự của Hoa Kỳ.

0:08:06.275,0:08:09.814
Những người, từng bị trị, bây giờ[br]đứng lên nắm quyền quyết định.

0:08:10.241,0:08:12.664
Họ đang hỏi những câu hỏi cần được hỏi.

0:08:12.688,0:08:14.588
Phần cốt yếu của việc định nghĩa lại

0:08:14.612,0:08:17.737
là cách ta xác định[br]không chỉ ai là một người Mỹ

0:08:17.761,0:08:19.957
mà còn những điều gì[br]cấu thành quyền công dân.

0:08:20.277,0:08:24.458
Điều mà, theo tôi, là trách nhiệm[br]của chúng ta đối với nhau.

0:08:25.276,0:08:27.968
Thế nên, hãy suy nghĩ[br]về câu chuyện của cá nhân mình

0:08:27.992,0:08:29.190
và hãy tự hỏi:

0:08:29.814,0:08:31.146
Mình đến từ đâu?

0:08:31.603,0:08:32.838
Mình đến bằng cách nào?

0:08:33.726,0:08:34.994
Ai đã trả tiền?