Θυμάστε τότε που ως παιδιά κάνατε μια ζωγραφιά και μετά δείχνατε τη ζωγραφιά σας στους γονείς σας ή σε όσους σας φρόντιζαν, περιμένοντας ένα μπράβο ή μια επιδοκιμασία; Δεν το πήρα ποτέ αυτό από τη μητέρα μου. Κάθε φορά που της έδειχνα τη ζωγραφιά μου, «Κοίτα τι έφτιαξα, μαμά! Τι λες; Σου αρέσει;», κοιτούσε τη ζωγραφιά μου, μετά κοιτούσε εμένα και απαντούσε με μια ερώτηση, «Εσύ τι λες; Αρέσει σε σένα;» Δεν έχει σημασία τι νομίζω εγώ, είναι πιο σημαντικό τι νομίζεις εσύ. Τότε θύμωνα λιγάκι μαζί της γιατί νόμιζα ότι ήταν κάποια δοκιμασία, αλλά τώρα ξέρω. Προσπαθούσε να με βοηθήσει να έχω αυτοπεποίθηση, να με βοηθήσει να απαντήσω ερωτήσεις όπως, «Τι νομίζω εγώ; Τι μου αρέσει; Μου αρέσει ο εαυτός μου; Ποια είμαι;» Μου έχουν κάνει αυτήν την ερώτηση, «Ποια νομίζεις ότι είσαι;» πολλές φορές στη ζωή μου, από άτομα με καλές και όχι τόσο καλές προθέσεις. Και κάθε φορά ένιωθα τελείως τρομοκρατημένη. Ένα κομμάτι μέσα μου ήταν πολύ φοβισμένο. Όταν τελικά κοίταξα εκείνον τον φόβο, είδα ένα φοβισμένο μικρό κορίτσι που προσπαθούσε να καταλάβει. Τότε άρχισα να επικοινωνώ με αυτό το κορίτσι. Βρήκα ότι μιλώντας με το κοριτσάκι μέσα μου, κέρδιζα αυτοπεποίθηση. Ήταν μια δύσκολη πορεία αλλά άξιζε τον κόπο. Η ιστορία ξεκινά στο πανεπιστήμιο. Ένα βράδυ διασκεδάζαμε με φίλους στην παραλία, τραγουδώντας και παίζοντας μουσική γύρω από τη φωτιά. Μια φίλη μου έπαιζε μαντολίνο. Έπαιζε με τόση χάρη που είχα μείνει με το στόμα ανοιχτό. Μου ζήτησε να παίξω μαζί της, αλλά τότε δεν έπαιζα κάποιο μουσικό όργανο. Αλλά εκείνη τη βραδιά, υποσχέθηκα στον εαυτό μου να μάθω λύρα, ένα μουσικό όργανο από την Κρήτη. Όμως μόλις το είπα αυτό φωναχτά, συνέβη κάτι περίεργο. Οι μισοί από τους φίλους μου στο πανεπιστήμιο σταμάτησαν να μου μιλάνε και οι άλλοι μισοί άρχισαν να με αποφεύγουν ευγενικά. Όταν ζήτησα τον λόγο από έναν από αυτούς, είπε, «Είναι λόγω της λύρας». Και λέω, «Ναι, και τι έγινε;» «Δεν μπορείς, είσαι γυναίκα, και η λύρα είναι ένα μουσικό όργανο που παίζουν παραδοσιακά οι άντρες». Χωρίς να γνωρίζει ότι αυτό το πήλινο μοντέλο, που βρέθηκε στο Παλαιόκαστρο της Κρήτης και είναι από το 1350 πΧ, δείχνει μια ομάδα γυναικών να χορεύουν στη μουσική μια λύρας που παίζει μια γυναίκα. Ή ξεχνώντας τελείως ανθρώπους όπως η Λαυρεντία Μπερνιδάκη, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα τη δεκαετία του '40 να έχει μαγνητοφωνηθεί σε δίσκο ως τραγουδίστρια. Αλλά ήταν και η πρώτη γυναίκα που γνωρίζουμε, που έπαιξε όλα τα μουσικά όργανα που παίζονταν ευρέως στην Κρήτη: το λαούτο, το βιολί, τη λύρα και το μαντολίνο. Είχα όμως την ίδια αντίδραση και από άντρες και από γυναίκες. Μέχρι που κάποιος με έδειξε δημοσίως με το δάχτυλο λέγοντας, «Ποια νομίζεις ότι είσαι και θέλεις να παίξεις λύρα;» Ήμουν απογοητευμένη, αποκαρδιωμένη και ένιωθα μόνη. Αλλά ξέρετε κάτι; Ένα κομμάτι μέσα μου ήταν πραγματικά ενθουσιασμένο για να μάθει να παίζει, έτσι πήγα, αγόρασα το όργανο και άρχισα να ψάχνω για δάσκαλο. Όπως φαίνεται, οι δάσκαλοι μουσικής, και ιδίως οι δάσκαλοι λύρας, δεν δίδασκαν λύρα σε γυναίκες. Έτσι είπα, «Εντάξει, θα πρέπει να μάθω μόνη μου». Κι έτσι έκανα. Αλλά όπως ισχύει για τα περισσότερα, η μουσική είναι καλύτερη όταν τη μοιράζεσαι. Υπήρχε μια ομάδα από άντρες και γυναίκες 70-80 ετών από το χωριό Μέλαμπες στο Ρέθυμνο, που συναντιόντουσαν μία φορά την εβδομάδα για να παίξουν μουσική, να τραγουδήσουν, να φάνε και να μοιραστούν ιστορίες. Σε μία από τις συναντήσεις τους, ανέφερα δειλά ότι παίζω κι εγώ λύρα, κι ενθουσιάστηκαν τόσο πολύ που μια νεαρή κοπέλα παίζει αυτό το μουσικό όργανο, που με καλούσαν κάθε εβδομάδα για να παίξω μαζί τους. Ήμουν τόσο ενθουσιασμένη Είχα βρει επιτέλους τους ανθρώπους μου, και διασκέδαζα τόσο πολύ. (Γέλια) Δεν θα ξεχάσω ποτέ όμως ένα συμβάν. Σε μία από τις εβδομαδιαίες συναντήσεις μου ζήτησαν να παίξω. Ξαφνικά, ένας άντρας που είχε έρθει στην ομάδα για πρώτη φορά, σηκώθηκε και φώναξε: «Θα παίξει λύρα; Μια γυναίκα; Ποια νομίζει ότι είναι;» (Γέλια) Η καρδιά μου χτυπούσε πολύ γρήγορα, και ήμουν έτοιμη να βάλω τα κλάματα όταν ένας από τους γηραιότερους της ομάδας γύρισε απαλά το κεφάλι μου για να τον κοιτάξω και είπε: «Χρύσα, επανέλαβε μετά από μένα: "Είμαι αυτός που είμαι, είμαι αυτός που είμαι, είμαι ο Ποπάυ, το καπετανάκι!"» (Γέλια) Μόλις τελείωσα να επαναλαμβάνω τη φράση, όλοι ξεσπάσαμε σε γέλια και απέκτησα το παρατσούκλι «καπετανάκι», δηλαδή «μικρός καπετάνιος», με μια δόση επαναστατικής διάθεσης. Αλλά κράτησα αυτήν την καπετανίστικη διάθεση υποστηρίζοντας τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα των γυναικών. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί τόσες πολλές γυναίκες και άντρες πληρώνουν τα ίδια δίδακτρα αλλά πολλές φορές δεν αμείβονται το ίδιο; Πέρα από το μισθολογικό χάσμα, έχετε σκεφτεί ποτέ γιατί δεν υπάρχουν περισσότερες γυναίκες CEO, πολιτικοί, μηχανικοί ή κι εδώ που τα λέμε, μουσικοί λύρας; Ποιος ευθύνεται γι' αυτό; [Ποιος ευθύνεται;] Αφού πέρασα μερικά χρόνια σε ιδιωτικό ιατρείο ως υπνοθεραπεύτρια, θεραπεύοντας γυναίκες με θέματα που έχουν να κάνουν με την αυτοπεποίθηση, μου ήρθε. Οι περισσότερες γυναίκες δεν πίστευαν ότι ήταν αρκετές. Αρκετά έξυπνες, αρκετά αδύνατες, αρκετά όμορφες, με αρκετά προσόντα, με αρκετή εκπαίδευση. Εγώ λέω, αρκετά! Πολλές μελέτες δείχνουν ότι σε σύγκριση με τους άντρες, οι γυναίκες δεν θεωρούν τους εαυτούς τους το ίδιο έτοιμες για προαγωγή. Προβλέπουν ότι θα τα πάνε χειρότερα στις εξετάσεις, και γενικά υποτιμούν τις ικανότητές τους, όταν στην πραγματικότητα, η πραγματική τους απόδοση δεν διαφέρει ούτε στην ποιότητα ούτε στην ποσότητα. Αποτυγχάνουμε να σπάσουμε το γυάλινο ταβάνι επειδή μας λείπει αυτοπεποίθηση. Η απάντηση στην ερώτησή μου «Ποιος ευθύνεται» είναι εμείς, οι γυναίκες, και ιδίως αυτά που λέμε στους εαυτούς μας και αυτά που πιστεύουμε ότι ισχύουν για εμάς. Κάθε μία από εμάς είναι υπεύθυνη για τη ζωή μας. Το μοναδικό άτομο που ορίζει ποια είστε ή ποια πιστεύετε ότι είστε, είστε εσείς. Δεν έχει σημασία τι λένε ή τι πιστεύουν οι άλλοι για εσάς, το πιο σημαντικό πράγμα είναι τι πιστεύετε εσείς ότι ισχύει για εσάς. Αξιολογήστε τις δικές σας ζωγραφιές, μην ψάχνετε για μπράβο και επιδοκιμασίες για τις δημιουργίες σας. Τώρα, ο τρόπος που ακούτε την ερώτηση λέει πολλά για το σημείο εκκίνησής σας όσον αφορά την αυτοπεποίθησή σας. Την ακούτε σαν μια ερώτηση έναυσμα για το ταξίδι αυτοανακάλυψής σας; «Ποια νομίζεις ότι είσαι;» Ή σαν προσβολή; «Ποια νομίζεις ότι είσαι;» «Ποια νομίζεις ότι είσαι και κυνηγάς τα όνειρά σου;» «Ποια νομίζεις ότι είσαι και υψώνεις τη φωνή σου;» «Ποια νομίζεις ότι είσαι και αντιμιλάς στην εξουσία;» «Ποια νομίζεις ότι είσαι και κατονομάζεις αυτόν που σε κακοποίησε μετά από τόσα χρόνια;» «Ποια νομίζεις ότι είσαι και υψώνεις το κεφάλι σου μετά από μια αποτυχία;» Όταν κάποιος σας ρωτά, «Ποια νομίζεις ότι είσαι», πώς απαντάτε; Το πιο πιθανό, με φόβο. Έχουν ρίξει αυτή την ερώτηση στους περισσότερους από εμάς σαν κατηγορία, αλλά τη βλέπω σαν την πιο δυνατή ερώτηση που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας. Ο Σωκράτης, ο Έλληνας φιλόσοφος, είπε: «ὁ δὲ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ» Η ζωή που δεν εξετάζεται, δεν αρμόζει σε άνθρωπο Από εκεί ξεκίνησα να φτιάχνω την ιδέα ότι για να έχουμε μια ζωή που αξίζει να βιωθεί και να απαντήσουμε με αυτοπεποίθηση την ερώτηση «Ποια νομίζεις ότι είσαι», πρέπει να εξετάσουμε τις ζωές μας ξεκινώντας από την παιδική ηλικία και να διαπαιδαγωγήσουμε σωστά το εσωτερικό παιδί μας. Αλλά πρώτα, τι είναι το εσωτερικό παιδί; [Το εσωτερικό παιδί] Το εσωτερικό παιδί είναι μέρος του χαρακτήρα σας που επηρεάστηκε στην παιδική ηλικία, κάτι που μπορεί να έχει παιδιάστικες αντιδράσεις σε καθημερινές ενήλικες καταστάσεις, όπως το να μη μιλάμε, να μην μπορούμε να αλλάξουμε μια ενοχλητική συνήθεια, να ζητάμε αυτό που θέλουμε, να θέτουμε όρια, να κάνουμε αίτηση για εκείνη τη δουλειά, να ζητάμε εκείνη την προαγωγή, να διαπραγματευόμαστε τον μισθό μας, ή την αξία μας. Αναρωτιέστε αν έχετε εσωτερικό παιδί; Η απάντηση είναι ναι, έχετε επειδή κάποτε ήσασταν παιδί. Γιατί πρέπει να θεραπεύσουμε το εσωτερικό παιδί μας για να έχουμε αυτοπεποίθηση; Επειδή τα πρώιμα χρόνια ανάπτυξης στη ζωή ενός παιδιού, υπάρχουν ορισμένα γεγονότα που πυροδοτούν συναισθήματα τα οποία δεν είναι εξοπλισμένο να διαχειριστεί ένα παιδί. Όλοι μας σε κάποια φάση είχαμε κάποιες πρωταρχικές ανάγκες ως παιδιά που δεν ικανοποιήθηκαν, και αυτό δημιούργησε κάποιου είδους τραύμα ή περιοριστική πεποίθηση. Έλλειψη αγάπης, αποδοχής, προστασίας. Εκείνη τη στιγμή, το παιδί πιστεύει, «Εγώ φταίω. Κάτι δεν πάει καλά με μένα». Και συνεχίζει την ενήλικη ζωή της βλέποντας τον εαυτό της βασισμένη σε αυτήν την πεποίθηση. Δεν είμαι αρκετή. Δεν μπορώ. Δεν αξίζω. Η ιδέα μου είναι να ακούσουμε με συμπόνια τι λέει το εσωτερικό παιδί, και να δώσουμε τις σωστές απαντήσεις ως στοργικοί γονείς με αγάπη. «Μπορείς». «Είσαι αρκετή». «Αξίζεις». Θα μοιραστώ μαζί σας την τεχνική που χρησιμοποιώ με τους πελάτες μου για να τους βοηθήσω να επικαιροποιήσουν αυτές τις εσφαλμένες πεποιθήσεις που τους βοήθησε να χτίσουν αυτοπεποίθηση. Είναι μια διαδικασία που μπορεί να κάνει ο καθένας, και οι γυναίκες και οι άντρες. Αλλά αυτήν την εποχή, θέλω να αφιερώσω αυτήν την πρακτική στις γυναίκες. Με στατιστικά χαμηλότερη αυτοπεποίθηση, οι γυναίκες την χρειάζονται πραγματικά, επειδή είναι ώρα να γνωρίσετε τον άνθρωπο που είστε στην πραγματικότητα. Περιλαμβάνει τρία βήματα. Πρέπει να χρησιμοποιήσετε τη φαντασία σας, ένα στυλό και ένα κομμάτι χαρτί. Βήμα πρώτο. Βρείτε ένα ήσυχο μέρος στην άνεση του σπιτιού σας όπου μπορείτε να έχετε λίγο χρόνο ανενόχλητοι, πάρτε το σημειωματάριό σας, και επιτρέψτε στον εαυτό σας να επιστρέψει σε μια εποχή στην παιδική σας ηλικία που συνέβη κάτι που σας πλήγωσε. Το σημαντικό πράγμα εδώ είναι να παρατηρήσετε και να γράψετε όλες τις λεπτομέρειες σαν παρατηρητής. Γίνετε μάρτυρας της σκηνής σαν παρατηρητής. Και βήμα δεύτερο: Θα δημιουργήσετε την ίδια σύνδεση με αυτό το εσωτερικό παιδί που είδατε στην πρώτη σκηνή. Πλησιάστε την, πείτε της ότι είστε μια φίλη. Πείτε της ότι είδατε τι έγινε, και δεν φταίει αυτή. Πείτε της, «Σε αγαπώ και σε εκτιμώ. Εγώ θα σε φροντίσω. Όλα θα πάνε καλά». [Όλα θα πάνε καλά] Στο τρίτο βήμα, θα πείτε τα αντίο σας, αλλά πριν από αυτό θα τη ρωτήσετε, «Τι χρειάζεσαι αυτή τη στιγμή;» Περιμένετε την απάντηση και γράψτε την. Μιλήστε της με τη σοφία που έχετε σήμερα και μοιραστείτε μαζί της ένα μήνυμα που θα τη βοηθήσει καθώς μεγαλώνει. Δώστε υποσχέσεις, εκφράστε την αγάπη και ευγνωμοσύνη σας. «Θα επιστρέψω. Σε αγαπώ. Ευχαριστώ». Μπορείτε να επαναλάβετε αυτή τη διαδικασία για όσα συμβάντα θέλετε. Και κάθε φορά που χρειάζεστε λίγη περισσότερη αυτοπεποίθηση ή κουράγιο, επαναλάβετε, «Είμαι αρκετή. Είμαι αξιαγάπητη. Είμαι ασφαλής. Μπορώ». Αυτό έκανα όταν αποφάσισα να μάθω να παίζω λύρα παρά την αποδοκιμασία της κοινωνίας. Αυτό έκανα πριν από λίγο, πριν ανέβω σε αυτήν τη σκηνή. Σήμερα, έχω τη χαρά να αναφέρω ότι όλο και περισσότερες γυναίκες παίζουν λύρα στην Κρήτη, και υπάρχουν πολλοί δάσκαλοι που δεν κάνουν διακρίσεις σε φύλο. [Ξένια Παντελάκη] [Κατερίνα Πετράκη] [Κέλυ Θωμά] Υπήρξε μια μεγάλη αλλαγή στην αντίληψη της κοινωνίας. [Γιώτα Σίλλη] [Γεωργία Ανδρουλάκι-Χνάρη] [Γεωργία Νταγάκη] [Ιωάννα Ζούλη] [Έλενα Καρατζή] Αυτό συμβαίνει όταν οι γυναίκες εμφανίζονται με αυθεντικότητα, με αυτοπεποίθηση, γνωρίζοντας ποιες είναι πραγματικά. Και κάποιος ίσως να αναρωτηθεί, τι άλλο θα ήταν δυνατό αν επιτρέψετε στον εαυτό σας να προσδιορίσει ποιες είστε και να δράσετε πάνω σε αυτό; Αυτή η πρακτική με βοήθησε να χτίσω την αυτοπεποίθηση για να φτιάξω μια ζωή που αξίζει να τη ζω, το κουράγιο να ορθώσω ανάστημα και να πω την αλήθεια μου, και τη συμπόνοια να αποδεχτώ το φως και τις σκιές μου. Σας προσκαλώ να κάνετε τη δουλειά με το εσωτερικό παιδί και να εξετάσετε τις ζωές σας, επειδή μέσω των ματιών της, αυτά τα μάτια που βλέπουν τον κόσμο με περιέργεια και δέος, θα προσδιορίσετε ποια είστε πραγματικά. Είναι πολύ σημαντικό επειδή το πώς προσδιορίσετε τον εαυτό σας θα επηρεάσει το πόσο επιτυχημένη θα είστε στη δουλειά σας, την ποιότητα των σχέσεών σας, ακόμη και το πόσο ευτυχισμένες και εκπληρωμένες θα είστε στη ζωή σας. Σταματήστε πια να δειλιάζετε, αφήστε το φως σας να λάμψει, έτσι ώστε να βγείτε στον κόσμο με αγάπη, δημιουργικότητα και χάρη. Έτσι, θα ρωτήσω και πάλι, αλλά πάρτε τον χρόνο σας να απαντήσετε. Ποια νομίζεις ότι είσαι; Σας ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)