1
00:00:01,104 --> 00:00:03,174
Çocukluğumdan beri

2
00:00:03,174 --> 00:00:04,942
fizik hakkında

3
00:00:04,942 --> 00:00:09,092
kafamı gerçekten kurcalayan 
bir şeyler var.

4
00:00:10,500 --> 00:00:13,469
Bu, bilim adamlarının 
neredeyse 100 senedir sorduğu

5
00:00:13,469 --> 00:00:16,681
cevapsız bir soru ile ilgili.

6
00:00:18,978 --> 00:00:21,988
Doğadaki en küçük şeyler,

7
00:00:22,052 --> 00:00:24,259
kuantum dünyasındaki parçacıklar,

8
00:00:24,259 --> 00:00:27,224
doğadaki en büyük şeylerle
nasıl örtüşüyor?

9
00:00:27,224 --> 00:00:30,931
Gezegenler, yıldızlar ve galaksiler
yer çekimiyle nasıl bir arada tutuluyor?

10
00:00:30,931 --> 00:00:34,023
Çocukken, bunun gibi sorular 
üzerine kafa yorardım.

11
00:00:34,047 --> 00:00:36,903
Mikroskoplar ve elektromıktanıstarla 
oynayıp durur

12
00:00:36,903 --> 00:00:39,418
küçük şeylerin kuvveti ve 
kuantum mekaniği hakkında

13
00:00:39,418 --> 00:00:40,516
yazılar okurdum.

14
00:00:40,540 --> 00:00:44,944
Betimlemelerin gözlemlerimizle nasıl 
bu kadar iyi örtüştüğüne hayret ederdim.

15
00:00:45,830 --> 00:00:47,413
Sonra yıldızlara bakar

16
00:00:47,607 --> 00:00:50,351
yer çekimini ne kadar anladığmız
hakkında yazılar okurdum.

17
00:00:50,375 --> 00:00:53,725
Bu iki sistemin kesiştiği 
zarif bir yöntemin

18
00:00:53,749 --> 00:00:56,394
kesinlikle var olması 
gerektiğini düşünürdüm.

19
00:00:56,751 --> 00:00:58,302
Fakat böyle bir şey yok.

20
00:00:59,433 --> 00:01:02,773
Kitaplar, bu iki alanı da ayrı ayrı
çok iyi anladıklarını yazardı.

21
00:01:03,373 --> 00:01:06,590
Fakat, ikisini matematiksel
olarak ilişkilendirmeye çalıştığımızda

22
00:01:06,590 --> 00:01:08,134
her şey bozulur.

23
00:01:08,334 --> 00:01:10,194
Yüz yıldır,

24
00:01:10,194 --> 00:01:13,904
bu fizik faciasını çözmek 
için ürettiğimiz fikirlerin hiçbiri

25
00:01:13,914 --> 00:01:16,746
kanıtlarla desteklenmedi.

26
00:01:17,986 --> 00:01:19,106
Bu benim için, 



27
00:01:19,106 --> 00:01:21,509
--küçük,meraklı, şüpheci James için--

28
00:01:21,509 --> 00:01:24,169
son derece yetersiz bir cevaptı.

29
00:01:25,509 --> 00:01:26,826
Bu yüzden, ben

30
00:01:26,826 --> 00:01:28,614
hâlâ şüpheci,küçük bir çocuğum.

31
00:01:28,614 --> 00:01:31,614
Şimdi 2015'in Aralık ayına,

32
00:01:32,424 --> 00:01:34,995
kendimi, baş aşağı olan fizik dünyasının

33
00:01:34,995 --> 00:01:38,688
tam ortasında tokat yemiş gibi
bulduğum zamana gidelim.

34
00:01:39,798 --> 00:01:43,229
Her şey, CERN'de, verilerimizde ilgimizi
çeken bir şey görmemizle başladı.

35
00:01:43,229 --> 00:01:45,704
Bu, yeni bir parçacığın belirtisi,

36
00:01:45,704 --> 00:01:49,908
cevaplanamayan bu soruya belki de
sıra dışı bir cevap için ipucuydu.

37
00:01:51,710 --> 00:01:54,068
Sanırım hala şüpheci küçük 
bir çocuğum ama şimdi

38
00:01:54,068 --> 00:01:56,248
aynı zamanda bir parçacık avcısıyım.

39
00:01:56,261 --> 00:01:59,372
Ben CERN'in Büyük Hadron Çarpıştırıcısında (LHC)

40
00:01:59,382 --> 00:02:03,259
şimdiye kadar yapılmış en büyük 
bilim deneyinde, fizikçiyim.

41
00:02:03,879 --> 00:02:05,779
Bu Fransa ve İsviçre sınırında

42
00:02:05,779 --> 00:02:07,455
yerin 100 metre altında

43
00:02:07,455 --> 00:02:09,316
27 kilometrelik bir tünel.

44
00:02:09,316 --> 00:02:10,646
Bu tünelde, protonları

45
00:02:10,646 --> 00:02:13,681
neredeyse ışık hızı kadar 
hızlandırıp

46
00:02:14,201 --> 00:02:16,863
saniyede milyonlarca defa
birbirine çarptırmak,

47
00:02:16,867 --> 00:02:20,236
bu çarpışmaların kalıntılarını toplayarak

48
00:02:20,606 --> 00:02:24,410
yeni, keşfedilmemiş önemli 
parçacıkları araştırmak için

49
00:02:24,410 --> 00:02:28,327
uzay boşluğundan daha soğuk
süper iletkenli mıknatıslar kullandık.

50
00:02:28,895 --> 00:02:31,578
Tasarımı ve inşaası dünyanın her yerinden

51
00:02:31,588 --> 00:02:33,775
binlerce fizikçinin onlarca yılını aldı.

52
00:02:34,564 --> 00:02:36,765
2015'in yazında, yorulmadan

53
00:02:36,765 --> 00:02:40,224
LHC'yi insanoğlunun
çarpıştırıcı deneylerinde

54
00:02:40,224 --> 00:02:44,775
şimdiye kadar kullandığı en yüksek
enerjide çalıştırmaya çalışıyorduk.

55
00:02:45,600 --> 00:02:48,182
Daha yüksek enerji önemli

56
00:02:48,186 --> 00:02:50,916
çünkü parçacıklar için
enerji ve parçacık kütlesi arasında

57
00:02:50,916 --> 00:02:52,724
bir eşitlik var ve

58
00:02:52,724 --> 00:02:55,259
kütle sadece doğa tarafından
koyulmuş bir sayıdır.

59
00:02:55,773 --> 00:02:57,289
Yeni parçacıklar keşfetmek için

60
00:02:57,289 --> 00:02:59,508
bu daha büyük sayılara erişmemiz gerek.

61
00:02:59,508 --> 00:03:02,422
Bunun için daha yüksek enerjili
çarpıştırıcı inşa edilmeliyiz,

62
00:03:02,422 --> 00:03:05,402
ve dünyanın en büyük, 
en yüksek enerjili çarpıştırıcısı

63
00:03:05,402 --> 00:03:07,199
Büyük Hadron Çarpıştırıcısıdır. (LHC)

64
00:03:08,349 --> 00:03:13,040
Daha sonra, protonları
katrilyonlarca kez çarpıştırır,

65
00:03:13,040 --> 00:03:17,402
ve bu verileri aylarca
çok yavaş bir şekilde toplarız.

66
00:03:18,607 --> 00:03:23,170
Daha sonra yeni parçacıklar verilerimizde
çıkıntılar olarak belirebilir.

67
00:03:23,170 --> 00:03:25,734
Umduğunuzdan daha hafif sapmalar,

68
00:03:25,734 --> 00:03:29,541
pürüzsüz bir çizgiyi pek de pürüzsüz
yapmayan küçük veri noktaları kümeleri.

69
00:03:30,203 --> 00:03:31,798
Mesela bu çıkıntı,

70
00:03:32,968 --> 00:03:35,918
2012'de aylarca veri topladıktan sonra

71
00:03:35,918 --> 00:03:38,570
Higgs parçacığının -Higgs bozonu -
keşfedilmesinin ve

72
00:03:38,570 --> 00:03:40,370
onun varlığının teyiti olduğu olarak


73
00:03:40,370 --> 00:03:42,111
Nobel ödülünün yolunu açmıştır.

74
00:03:43,921 --> 00:03:47,641
2015'te enerjideki sıçrama,

75
00:03:48,421 --> 00:03:51,734
yeni parçacıklar keşfetmek ve
bu sorulara yeni cevaplar bulmak için

76
00:03:51,734 --> 00:03:53,294
insanoğlunun eline geçen

77
00:03:53,294 --> 00:03:55,550
en iyi şansı temsil ediyordu.

78
00:03:55,550 --> 00:03:59,140
Çünkü Higgs bozonunu keşfettiğimizde 
kullandığımız enerjinin

79
00:03:59,140 --> 00:04:00,840
neredeyse iki katını kullanmıştık.

80
00:04:00,840 --> 00:04:03,499
Çok sayıda meslektaşım 
tüm kariyerleri boyunca

81
00:04:03,499 --> 00:04:06,376
bu an için çalışmışlardı 
ve bu benim için de

82
00:04:06,376 --> 00:04:08,887
tüm hayatım boyunca beklediğim andı.

83
00:04:09,189 --> 00:04:11,245
Bu yüzden, 2015 harekete geçme zamanıydı.

84
00:04:12,715 --> 00:04:15,001
Böylece, 2015'in Haziran ayında

85
00:04:15,306 --> 00:04:18,902
LHC tekrar çalışmaya başladı.

86
00:04:18,912 --> 00:04:21,754
İş arkadaşlarım ve ben 
neseflerimizi tuttuk

87
00:04:21,804 --> 00:04:24,432
ve sonunda bu gelmiş geçmiş
en yüksek enerjide

88
00:04:24,432 --> 00:04:26,228
ilk proton çarpışmalarını gördük.

89
00:04:26,228 --> 00:04:28,300
Alkışlar, şampanyalar, kutlamalar.

90
00:04:28,320 --> 00:04:31,361
Bu bilim için bir dönüm noktasıydı

91
00:04:31,731 --> 00:04:36,631
ve bu yepyeni verilerde ne bulacağımıza
dair hiçbir fikrimiz yoktu.

92
00:04:39,880 --> 00:04:41,990
Ve birkaç hafta sonra
bir çıkıntı keşfettik.

93
00:04:43,631 --> 00:04:45,991
Bu çok büyük bir çıkıntı değildi ama

94
00:04:45,991 --> 00:04:48,757
yine de gözlerimizi fal taşı 
gibi açtıracak kadar büyüktü.

95
00:04:48,757 --> 00:04:51,527
Eğer sizi şaşırtacak şeyleri
10 üzerinden puanlarsak ve 10,

96
00:04:51,527 --> 00:04:53,684
yeni bir parçacık keşfettiğinizi 
gösteriyorsa

97
00:04:53,684 --> 00:04:55,218
bu, 4 puan alır.

98
00:04:55,558 --> 00:04:56,743
(Gülüşmeler)

99
00:04:58,203 --> 00:05:03,445
Saatlerimi, günlerimi, haftalarımı
meslektaşlarımla gizli toplantılarda

100
00:05:03,465 --> 00:05:05,922
bu küçük çıkıntı üzerine 
tartışmak için harcadım.

101
00:05:05,952 --> 00:05:09,319
İncelemelere dayanıp 
dayanamayacağını görmek için

102
00:05:09,319 --> 00:05:11,369
onu, en deneysel
çubuklarımızla dürtükledik.

103
00:05:11,889 --> 00:05:15,279
Fakat, aylarca süren ateşli
çalışmanın ardından bile

104
00:05:15,289 --> 00:05:17,848
- ofislerde sabahlayıp, eve gitmeyerek,

105
00:05:17,848 --> 00:05:19,238
akşam yemeği için gofret yiyip

106
00:05:19,788 --> 00:05:21,358
kovalarca kahve içerek -

107
00:05:21,418 --> 00:05:25,230
ki fizikçiler kahveyi
grafiğe döken makinalardır.

108
00:05:25,808 --> 00:05:26,906
(Gülüşmeler)

109
00:05:26,976 --> 00:05:29,507
Bu küçük çıkıntı bir türlü kaybolmadı.

110
00:05:30,407 --> 00:05:32,817
Böylece, birkaç ay sonra

111
00:05:32,817 --> 00:05:36,767
bu küçük çıkıntıyı şu şekilde açık 
bir mesajla dünyaya sunduk:

112
00:05:37,067 --> 00:05:39,912
"Bu küçük çıkıntı ilginç ama sabit değil

113
00:05:39,912 --> 00:05:43,551
bu yüzden biz daha fazla veri toplarken
gözünüz üzerinde olsun."

114
00:05:43,618 --> 00:05:46,127
Bu konuyla ilgii aşırı sakin
olmaya çalışıyorduk.

115
00:05:47,247 --> 00:05:49,527
Fakat dünya bu bilgiyle 
aşırı heyecanlandı.

116
00:05:50,316 --> 00:05:51,976
Haberler bu bilgiye bayıldı.

117
00:05:51,976 --> 00:05:55,128
İnsanlar, bunun onlara
Higgs bozonunun keşfine doğru beliren

118
00:05:55,148 --> 00:05:57,737
çıkıntıyı hatırlattığını söyledi.

119
00:05:58,527 --> 00:06:01,890
Dahası, benim kuramcı meslektaşlarım

120
00:06:02,490 --> 00:06:04,474
-ki kuramcı meslektaşlarımı çok severim-

121
00:06:04,794 --> 00:06:08,504
bu küçük çıkıntıyla ilgili 
500 sayfalık yazı yazdılar.

122
00:06:08,504 --> 00:06:10,424
(Gülüşmeler)

123
00:06:10,454 --> 00:06:14,684
Parçacık fiziği dünyası
tepe taklak olmuştu.

124
00:06:15,496 --> 00:06:19,806
Peki, binlerce fizikçinin toplu olarak 
bu özel parçacıkla ilgili

125
00:06:19,816 --> 00:06:24,306
aşırı heycanlanmasına 
sebep olan şey neydi?

126
00:06:25,482 --> 00:06:27,012
Bu küçük çıkıntı eşsizdi.

127
00:06:27,788 --> 00:06:29,301
Bu küçük çıkıntı bize,

128
00:06:29,301 --> 00:06:32,497
kalıntısı yalnızca iki fotondan
yani iki ışık biriminden oluşan

129
00:06:32,497 --> 00:06:35,872
beklenmedik sayıda çok çarpışmaya 
tanık olduğumuzu

130
00:06:35,872 --> 00:06:37,242
gösteriyordu,

131
00:06:37,242 --> 00:06:38,306
ki bu çok nadirdir.

132
00:06:38,742 --> 00:06:41,679
Parçacık çarpışmaları araba 
çarpışmalarına benzemez.

133
00:06:41,679 --> 00:06:43,087
Farklı kuralları vardır.

134
00:06:43,087 --> 00:06:45,836
İki parçacık, ışık hızı kadar 
bir hızla çarpıştığında

135
00:06:45,836 --> 00:06:47,263
kuantum dünyası devreye girer.

136
00:06:47,263 --> 00:06:48,535
Kuantum dünyasında,

137
00:06:48,535 --> 00:06:50,636
bu iki parçacık çarpıştığında

138
00:06:50,666 --> 00:06:53,436
dedektörümüze çarpan diğer 
parçacıklara bölünmenden önce

139
00:06:53,436 --> 00:06:56,868
çok kısa bir anlığına yaşayan
yeni bir parçacık yaratabilir.

140
00:06:57,002 --> 00:07:01,235
Çarpışmanın etkisiyle iki arabanın da
ortadan kaybolup bir bisikletin oluştuğu

141
00:07:01,265 --> 00:07:03,462
bir kaza düşünün.

142
00:07:03,462 --> 00:07:04,422
(Gülüşmeler)

143
00:07:04,422 --> 00:07:06,642
Sonra bisiklet patlıyor
ve dedektörümüze çarpan

144
00:07:06,642 --> 00:07:07,782
iki kaykaya dönüşüyor.

145
00:07:07,782 --> 00:07:08,905
(Gülüşmeler)

146
00:07:08,905 --> 00:07:10,615
Tabi umarım böyle bir şey olmaz.

147
00:07:11,208 --> 00:07:12,836
Çünkü dedektörlerimiz çok pahalı.

148
00:07:14,049 --> 00:07:17,541
Dedektörlerimize yalnızca iki fotonun 
çarptığı olaylar çok nadirdir.

149
00:07:17,871 --> 00:07:20,799
Fotonların özel kuantum 
özellikleri nedeniyle de

150
00:07:21,491 --> 00:07:24,425
yalnızca iki fotonun 
ortaya çıkmasını sağlayacak

151
00:07:24,435 --> 00:07:26,930
çok az sayıda olası yeni parçacıklar

152
00:07:26,930 --> 00:07:29,515
- yani şu hayali bisikletler - mecvut.

153
00:07:29,652 --> 00:07:32,502
Ama bu olasılıklardan 
bir tanesi çok büyük

154
00:07:32,502 --> 00:07:35,472
ve bu olasılık küçücük bir 
çocukken kafama takılan

155
00:07:35,472 --> 00:07:39,104
yer çekimiyle ilgili o uzun 
soluklu soruyla alakalı.

156
00:07:41,766 --> 00:07:44,356
Yer çekimi size olağanüstü
güçlü görünebilir.

157
00:07:44,356 --> 00:07:47,178
Fakat, aslında doğanın diğer
güçleriyle karşılaştırıldığında

158
00:07:47,178 --> 00:07:48,678
inanılmaz derecede zayıf.

159
00:07:48,678 --> 00:07:51,659
Zıpladığım zaman kısa bir 
süreliğine yer çekimini yenebilirim

160
00:07:52,440 --> 00:07:55,283
ama bir protonu elimden çıkaramam.

161
00:07:56,113 --> 00:07:59,499
Doğadaki diğer güçlerle karşılaştırıldığında
yer çekiminin gücü ne midir?

162
00:08:00,299 --> 00:08:02,096
10 üzeri -39'dur.

163
00:08:02,255 --> 00:08:05,032
Yani sorasında 39 tane 
0 olan ondalık bir sayıdır.

164
00:08:05,032 --> 00:08:06,362
Daha da kötüsü,

165
00:08:06,362 --> 00:08:08,112
doğanın bilinen bütün güçleri,

166
00:08:08,112 --> 00:08:11,193
Standard Model dediğimiz şeyle 
mükemmel bir şekilde tanımlanmış

167
00:08:11,193 --> 00:08:14,448
ki bu doğanın, en küçük ölçülerde,
mevcut olan en iyi tanımıdır ve

168
00:08:14,448 --> 00:08:16,872
açık yüreklilikle söyleyebilirim ki, bu

169
00:08:16,881 --> 00:08:20,271
- Standart Modelin dışında
kalan yer çekimi hariç -

170
00:08:20,271 --> 00:08:24,101
insanoğlunun en büyük, en önemli
başarılarından biridir.

171
00:08:24,101 --> 00:08:25,974
Bu çılgınca bir şey.

172
00:08:25,974 --> 00:08:29,336
Neredeyse yer çekiminin çoğu 
kaybolmuş gibi bir şey.

173
00:08:30,298 --> 00:08:32,148
Onun birazını hissedebiliyoruz ama

174
00:08:32,148 --> 00:08:33,638
geri kalanı nerede?

175
00:08:33,808 --> 00:08:34,795
Kimse bilmiyor.

176
00:08:35,465 --> 00:08:40,455
Ancak, kuramsal bir açıklama
çılgınca bir fikir ortaya atıyor.

177
00:08:41,885 --> 00:08:43,027
Sen ve ben --

178
00:08:43,037 --> 00:08:44,440
hatta sen arkadaki --

179
00:08:44,898 --> 00:08:47,165
biz, uzayın üç boyutunda yaşıyoruz.

180
00:08:47,165 --> 00:08:49,553
Umarım bu tartışmaya açık 
bir ifade olmamıştır.

181
00:08:49,553 --> 00:08:50,858
(Gülüşmeler)

182
00:08:51,521 --> 00:08:55,108
Bilinen parçacıkların tümü de 
uzayın üç boyutunda yaşıyor.

183
00:08:55,108 --> 00:08:57,967
Aslında, parçacık,
üç boyutlu alandaki uyarımın,

184
00:08:57,967 --> 00:09:01,305
yani uzaydaki bölgesel bir sallantının

185
00:09:01,305 --> 00:09:02,615
başka bir adıdır.

186
00:09:03,145 --> 00:09:06,148
Daha da önemlisi, bütün bunları
tanımlamak için kullandığımız

187
00:09:06,148 --> 00:09:09,772
bütün matematik uzayda sadece
üç boyutun var olduğunu varsayıyor.

188
00:09:09,772 --> 00:09:12,981
Ama matematik matematiktir,onunla
istediğimiz şekilde oynayabiliriz.

189
00:09:12,981 --> 00:09:16,695
İnsanlar da uzun zamandır uzayın 
ilave boyutlarıyla oynuyordu

190
00:09:16,695 --> 00:09:17,695
fakat bu her zaman

191
00:09:17,695 --> 00:09:19,711
soyut bir matematiksel
kavram olarak kaldı.

192
00:09:20,161 --> 00:09:22,931
Yani, sadece etrafınıza bakın --
sen arkadaki, etrafına bak --

193
00:09:22,956 --> 00:09:25,521
uzayın sadece üç boyutunun olduğu apaçık.

194
00:09:26,331 --> 00:09:28,163
Peki ya bu doğru değilse?

195
00:09:29,939 --> 00:09:36,259
Ya kayıp yer çekimi bize görünmeyen

196
00:09:36,279 --> 00:09:38,314
uzay dışı bir boyuta sızıyorsa?

197
00:09:39,234 --> 00:09:42,503
Ya yer çekimi en az diğer 
güçler kadar güçlüyse ve

198
00:09:42,503 --> 00:09:45,191
bunu sadece uzay dışı 
boyutta gözlemleyebiiyorsan ve

199
00:09:45,191 --> 00:09:48,401
bizim deneyimlediğimiz yer çekiminin
onu çok güçsüz gösteren

200
00:09:48,401 --> 00:09:50,968
sadece ufacık bir kısmıysa?

201
00:09:51,775 --> 00:09:53,139
Eğer bunlar doğruysa,

202
00:09:53,139 --> 00:09:55,149
parçacıkların Standart Modelini,

203
00:09:55,149 --> 00:09:57,223
ilave bir boyutu kapsayacak şekilde


204
00:09:57,223 --> 00:09:59,545
yani yer çekiminin
hiperboyutlu parçacığı olan

205
00:09:59,545 --> 00:10:01,987
uzay dışı boyutlarda yaşayan 
özel uzaysal gravitonu

206
00:10:01,987 --> 00:10:03,651
kapsayacak şekilde genişletmeliyiz.

207
00:10:03,651 --> 00:10:05,418
Yüz ifadelerinizi görebiliyorum.

208
00:10:05,418 --> 00:10:07,717
Muhtemelen bana "Üç boyutta
sıkışıp kalmış olarak

209
00:10:07,717 --> 00:10:10,479
nasıl bu çılgın bilim kurgu
fikrini test edeceğiz?"

210
00:10:10,479 --> 00:10:12,435
sorusunu soruyorsunuzdur.

211
00:10:12,709 --> 00:10:14,114
Her zaman yaptığımız gibi,

212
00:10:14,114 --> 00:10:15,840
iki protonu birbirine çarptırarak --

213
00:10:15,840 --> 00:10:16,799
(Gülüşmeler)

214
00:10:17,499 --> 00:10:18,779
Çarpışmanın,

215
00:10:18,779 --> 00:10:21,379
tekrar LHC'nin üç boyutuna geri dönen,

216
00:10:21,379 --> 00:10:24,597
iki foton yani iki ışık parçacığı 
tüketen bu hiperboyutlu gravitonu,

217
00:10:24,597 --> 00:10:25,666
anlık olarak yaratarak

218
00:10:25,666 --> 00:10:28,718
mevcut olabilecek herhangi bir

219
00:10:29,228 --> 00:10:31,526
ilave-uzamsal boyutta yankılanması 


220
00:10:32,373 --> 00:10:33,803
oldukça zordur.

221
00:10:35,651 --> 00:10:38,768
Bu varsayımsal ilave boyutlu graviton,

222
00:10:38,768 --> 00:10:42,173
bizim ufak, iki-fotonluk
çıkıntımıza sebep olabilecek

223
00:10:42,173 --> 00:10:44,949
özel kuantum özelliklerine sahip

224
00:10:44,949 --> 00:10:48,279
tek olası varsayımsal yeni 
parçacıklardan biridir.

225
00:10:51,384 --> 00:10:54,882
Yani, yer çekiminin gizemini açıklama ve

226
00:10:54,882 --> 00:10:58,752
uzayın ilave boyutlarını 
keşfetme olasılığı --

227
00:10:59,366 --> 00:11:01,739
belki şimdi neden binlerce
fizikçinin hep beraber

228
00:11:01,739 --> 00:11:04,754
bizim ufak iki fotonluk çıkıntımız 
için aşırı heyecanlandığını

229
00:11:04,754 --> 00:11:06,980
birazcık anlayabilmişsinizdir.

230
00:11:06,980 --> 00:11:08,463
Bu tür bir keşif

231
00:11:08,463 --> 00:11:10,256
ders kitaplarını baştan yazdırır.

232
00:11:10,280 --> 00:11:11,287
Ama unutmayın,

233
00:11:11,287 --> 00:11:15,737
bizim, yani o zaman bu işle uğraşan 
deneyselcilerin mesajı oldukça açıktı:

234
00:11:15,737 --> 00:11:17,413
Daha fazla veriye ihtiyacımız var.

235
00:11:17,893 --> 00:11:19,317
Daha fazla veriyle,

236
00:11:19,317 --> 00:11:23,306
küçük çıkıntı ya gıcır gıcır bir 
Nobel Ödülüne dönüşecek

237
00:11:24,066 --> 00:11:25,640
(Gülüşmeler)

238
00:11:25,680 --> 00:11:28,384
ya da fazla veri çıkıntının
etrafındaki boşluğu doldurup

239
00:11:28,384 --> 00:11:30,563
onu güzel pürüzsüz bir
çizgiye dönüştürecekti.

240
00:11:31,029 --> 00:11:33,103
Böylece, daha fazla veri topladık ve

241
00:11:33,113 --> 00:11:35,253
birkaç ay sonra, beş kat fazla veriyle

242
00:11:35,263 --> 00:11:36,597
küçük çıkıntımız

243
00:11:36,597 --> 00:11:39,693
pürüzsüz bir çizgiye dönüştü.

244
00:11:43,272 --> 00:11:45,750
Gazeteler "büyük hayal kırıklığı",
"sönen umutlar" ve

245
00:11:45,750 --> 00:11:49,347
parçacık fizikçilerinin "ne kadar 
üzgün oldukları" ile ilgili yazılar yazdı.

246
00:11:49,347 --> 00:11:51,157
Gazetelerde yazılanlara bakınca,

247
00:11:51,157 --> 00:11:54,414
bizim LHC'yi kapatıp eve gitmeye 
karar verdiğimizi düşünürdünüz.

248
00:11:54,414 --> 00:11:55,599
(Gülüşmeler)

249
00:11:56,369 --> 00:11:58,089
Ama biz öyle yapmadık.

250
00:12:00,919 --> 00:12:01,891
Peki

251
00:12:02,221 --> 00:12:03,524
neden öyle yapmadık?

252
00:12:04,374 --> 00:12:07,521
Yani, eğer bir parçacık keşfetmediysem
- ki keşfetmedim -

253
00:12:08,061 --> 00:12:10,791
neden burada sizinle konuşuyorum?

254
00:12:10,791 --> 00:12:13,201
Neden sadece utançla başımı eğip

255
00:12:13,471 --> 00:12:14,758
eve gitmedim?

256
00:12:18,916 --> 00:12:20,756
Parçacık fizikçileri

257
00:12:20,756 --> 00:12:22,342
araştırmacıdır.

258
00:12:23,592 --> 00:12:26,195
Bizim yaptığımız daha çok harita çizimi.

259
00:12:26,819 --> 00:12:29,056
Şöyle anlatayım:
bir saniyeliğine LHC'yi unutun.


260
00:12:29,056 --> 00:12:31,333
Uzak bir gezegene varmakta olan,

261
00:12:31,333 --> 00:12:34,860
uzaylı arayan bir uzay araştırmacısı 
olduğunuzu hayal edin.

262
00:12:35,010 --> 00:12:36,667
İlk göreviniz nedir?

263
00:12:37,397 --> 00:12:39,699
Hemen gezegenin yörüngesinde
dönmek, iniş yapmak,

264
00:12:39,713 --> 00:12:42,783
bariz yaşam belirtileri için 
hızlıca etrafa göz atmak

265
00:12:42,783 --> 00:12:44,338
ve ana üsse raporlamak.

266
00:12:44,822 --> 00:12:46,524
Şu anda biz bu aşamadayız.

267
00:12:47,114 --> 00:12:50,066
LHC'ye, yeni, gözle açık bir 
şekilde görülebilen parçacıklar

268
00:12:50,076 --> 00:12:52,941
var mı diye bir baktık ve
şimdi olmadığını raporlayabiliriz.

269
00:12:53,547 --> 00:12:56,447
Uzaktaki bir dağda tuhaf 
görünümlü uzaylı bir çıkıntı gördük

270
00:12:56,447 --> 00:12:59,063
fakat yakınlaştığımızda onun 
bir kaya olduğunu anladık.

271
00:12:59,063 --> 00:13:01,399
Peki sonra ne yaparız?
Pes edip geri mi döneriz?

272
00:13:01,419 --> 00:13:02,348
Tabi ki hayır.

273
00:13:02,348 --> 00:13:04,782
Eğer öyle yaparsak berbat 
birer bilim adamı oluruz.

274
00:13:04,782 --> 00:13:07,243
Hayır, bir sonraki birkaç on yılı,

275
00:13:07,243 --> 00:13:09,957
keşfederek, bölgenin haritasını çıkararak,

276
00:13:09,957 --> 00:13:12,657
toprağı ince aralıklı aletlerle 
dikkatle inceleyerek,

277
00:13:12,657 --> 00:13:14,190
her taşın altına bakarak,

278
00:13:14,190 --> 00:13:16,030
yüzeyin altını kazarak geçiririz.

279
00:13:16,030 --> 00:13:17,030
Yeni parçacılar

280
00:13:17,030 --> 00:13:19,794
büyük, gözle görülebilecek kadar
bariz çıkıntılar halinde

281
00:13:19,794 --> 00:13:21,595
ya hemen belirir ya da

282
00:13:21,617 --> 00:13:24,689
kendilerini yıllarca süren veri 
toplamanın ardından gösterir.

283
00:13:25,719 --> 00:13:28,030
İnsanlık, yüksek yoğunluktaki enerjideki 


284
00:13:28,030 --> 00:13:29,971
yani LHC'deki keşfine daha yeni başladı

285
00:13:29,971 --> 00:13:32,172
ve daha yapılacak çok araştırmamız var.

286
00:13:32,172 --> 00:13:34,642
Peki, ya 10 ya da 20 yıl
geçtikten sonra bile

287
00:13:34,642 --> 00:13:38,143
yeni bir parçacık keşfedemezsek?

288
00:13:38,587 --> 00:13:40,562
Daha büyük bir makine inşa ederiz.

289
00:13:40,642 --> 00:13:42,100
(Gülüşmeler)

290
00:13:42,130 --> 00:13:45,994
Daha yüksek enerjilerde 
araştırmalar yaparız.

291
00:13:46,384 --> 00:13:47,974
Parçacıkları LHC'nin enerjisinin


292
00:13:47,974 --> 00:13:50,749
10 katı enerjide çarpıştırabileceğimiz

293
00:13:50,749 --> 00:13:52,914
100 km'lik tünelin 
planlaması devam ediyor.

294
00:13:52,914 --> 00:13:56,070
Doğanın yeni parçacıkları 
nereye koyacağına biz karar vermiyoruz.

295
00:13:56,070 --> 00:13:58,560
Biz sadece araştırmaya 
devam etmeye karar veriyoruz.

296
00:13:58,560 --> 00:14:01,280
Peki, ya 100 km'lik 
ya da 500 km'lik tünel

297
00:14:01,280 --> 00:14:04,200
ya da Dünya ve Ay arasında 
uzayda süzülen

298
00:14:04,200 --> 00:14:06,960
10.000 km'lik çarpıştırıcıdan sonra bile

299
00:14:06,960 --> 00:14:10,061
yeni parçacıklar bulamazsak?

300
00:14:11,511 --> 00:14:14,616
O zaman, belki de parçacık 
fiziğini yanlış yapıyoruzdur.

301
00:14:14,616 --> 00:14:16,071
(Gülüşmeler)

302
00:14:16,071 --> 00:14:18,525
Belki bir şeyleri yeniden düşünmeliyizdir.

303
00:14:18,525 --> 00:14:21,162
Belki şu anda sahip olduğumuzdan
daha fazla kaynağa,

304
00:14:21,162 --> 00:14:23,959
teknolojiye, uzmanlığa ihtiyacımız vardır.

305
00:14:24,589 --> 00:14:28,066
Zaten yapay zeka ve LHC'de makine 
öğrenme tekniklerini kullanıyoruz ama

306
00:14:28,066 --> 00:14:31,006
kendine hiperboyutlu graviton 
keşfetmeyi öğretebilen,

307
00:14:31,006 --> 00:14:33,806
böyle ileri teknoloji ürünü 
algoritmaları kullanarak

308
00:14:33,806 --> 00:14:36,272
parçacık fiziği deneyi 
tasarladığınızı hayal edin.

309
00:14:36,692 --> 00:14:41,339
Peki ya yapay zeka bile sorularımızı 
cevaplamada bize yardımcı olamazsa?

310
00:14:41,649 --> 00:14:44,485
Ya bu yüzyıllarca cevaplanamamış sorular

311
00:14:44,485 --> 00:14:47,383
öngörülebilir gelecekte de 
cevaplanamamaya mahkumsa?

312
00:14:47,399 --> 00:14:50,306
Ya küçüklüğümden beri 
aklımı kurcalayan şeyler

313
00:14:50,306 --> 00:14:52,553
hayatım boyunca 
cevaplanamamaya mahkumsa?

314
00:14:54,203 --> 00:14:55,170
İşte o zaman,

315
00:14:55,730 --> 00:14:58,748
daha da büyüleyici olacak.

316
00:14:59,738 --> 00:15:03,248
Tamamen yeni şekillerde 
düşünmek zorunda kalacağız.

317
00:15:04,358 --> 00:15:06,180
Varsayımlarımıza geri gidip

318
00:15:06,180 --> 00:15:08,206
bir yerde kusur olup 
olmadığını saptayacağız.

319
00:15:08,866 --> 00:15:11,585
Yüzyıllık sorularda yeni bakışlara 
ihtiyaç duyduğumuzdan

320
00:15:11,585 --> 00:15:13,775
bilim araştırmalarında 
bize katılmaları için

321
00:15:13,775 --> 00:15:15,935
daha çok insanı 
cesaretlendirmemiz gerekecek.

322
00:15:15,935 --> 00:15:19,015
Bunların cevaplarını ben de
bilmiyorum ama hala arıyorum.

323
00:15:19,015 --> 00:15:20,052
Ama biri

324
00:15:20,052 --> 00:15:23,362
- belki şimdi ilkokulda 
belki de henüz doğmadı -

325
00:15:23,562 --> 00:15:24,969
fiziği, en sonunda

326
00:15:24,969 --> 00:15:27,866
tamamen yeni bir bakış açısıyla 
görmemizi sağlayacak ve

327
00:15:27,866 --> 00:15:31,374
belki de yanlış soruları 
sorduğumuzu bize gösterecek.

328
00:15:32,074 --> 00:15:33,584
Ki bu fiziğin sonu değil

329
00:15:34,444 --> 00:15:36,564
yeni ve farklı bir başlangıcı olacak.

330
00:15:37,094 --> 00:15:38,175
Teşekkürler.

331
00:15:38,275 --> 00:15:39,898
(Alkışlar)