WEBVTT

00:00:01.087 --> 00:00:09.246
Pewne zagadnienie w fizyce nie daje mi
spokoju już od wczesnego dzieciństwa.

00:00:11.010 --> 00:00:15.599
Ma związek z pytaniem, które naukowcy
stawiają sobie od niemal stu lat

00:00:15.801 --> 00:00:17.840
i wciąż nie znają odpowiedzi.

00:00:19.058 --> 00:00:21.888
Co łączy najmniejsze elementy przyrody,

00:00:22.092 --> 00:00:24.085
cząstki świata kwantowego,

00:00:24.319 --> 00:00:26.970
z największymi obiektami w przyrodzie,

00:00:27.194 --> 00:00:30.621
planetami, gwiazdami i galaktykami, 
związanymi siłą grawitacji?

NOTE Paragraph

00:00:31.250 --> 00:00:33.753
Jako dziecko
nieustannie się nad tym głowiłem.

00:00:33.937 --> 00:00:36.819
Majstrowałem przy mikroskopie,
bawiłem się elektromagnesami,

00:00:36.963 --> 00:00:40.288
czytałem o siłach w mikroskali
i o mechanice kwantowej,

00:00:40.540 --> 00:00:45.824
zachwycałem się opisem naukowym,
który tak dokładnie odpowiada obserwacjom.

00:00:46.220 --> 00:00:50.283
Potem spoglądałem w gwiazdy,
czytałem o tym, jak rozumiemy grawitację,

00:00:50.415 --> 00:00:56.395
i myślałem, że z pewnością jest jakiś
elegancki sposób, aby połączyć te systemy.

00:00:57.021 --> 00:00:58.422
Ale takiego sposobu nie ma.

00:00:59.673 --> 00:01:03.153
Książki mówią, że, owszem, wiemy wiele
o każdej z tych dziedzin z osobna,

00:01:03.444 --> 00:01:06.758
ale gdy tylko próbujemy połączyć je
za pomocą matematycznych równań,

00:01:06.758 --> 00:01:08.398
wszystko się rozlatuje.

NOTE Paragraph

00:01:08.674 --> 00:01:14.874
Przez 100 lat żadna hipoteza proponująca
rozwiązanie tej fizycznej katastrofy

00:01:15.060 --> 00:01:16.874
nie została poparta dowodami.

00:01:18.271 --> 00:01:21.615
Dla małego, dociekliwego, sceptycznego
Jamesa, jakim wtedy byłem,

00:01:21.783 --> 00:01:24.651
to była wysoce niezadowalająca odpowiedź.

NOTE Paragraph

00:01:26.011 --> 00:01:28.194
Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem.

00:01:28.438 --> 00:01:32.078
Przenieśmy się błyskawicznie
do grudnia 2015 roku,

00:01:32.299 --> 00:01:36.473
gdy trafiłem w sam środek świata fizyki,

00:01:36.667 --> 00:01:39.067
który właśnie został
wywrócony do góry nogami.

00:01:39.839 --> 00:01:41.191
Wszystko zaczęło się w CERN,

00:01:41.191 --> 00:01:43.641
gdy w naszych danych
pojawiło się coś intrygującego:

00:01:43.641 --> 00:01:49.857
ślad nowej cząstki, podejrzenie istnienia
niezwykłej odpowiedzi na to pytanie.

NOTE Paragraph

00:01:51.777 --> 00:01:55.565
Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem,
ale jestem również łowcą cząstek.

00:01:55.565 --> 00:01:59.102
Jestem fizykiem, pracuję w CERN
przy Wielkim Zderzaczu Hadronów (LHC),

00:01:59.102 --> 00:02:02.753
naukowym eksperymencie
o największej skali w dziejach świata.

00:02:03.877 --> 00:02:08.842
To 27-kilometrowy tunel zakopany 100 m
pod granicą francusko-szwajcarską,

00:02:09.118 --> 00:02:11.805
W tunelu używamy
nadprzewodzących magnesów

00:02:11.805 --> 00:02:14.235
zimniejszych od przestrzeni kosmicznej

00:02:14.235 --> 00:02:17.676
do przyspieszania protonów do prędkości
równej niemal prędkości światła

00:02:17.920 --> 00:02:20.727
i zderzamy je ze sobą
miliony razy na sekundę,

00:02:21.301 --> 00:02:23.731
aby zebrać szczątki tych zderzeń

00:02:23.951 --> 00:02:25.547
i na ich podstawie szukać

00:02:25.547 --> 00:02:28.257
nowych, dotąd nieodkrytych
cząstek fundamentalnych.

00:02:28.257 --> 00:02:31.351
Projekt i konstrukcja LHC
kosztowały dziesiątki lat pracy

00:02:31.585 --> 00:02:34.077
tysięcy fizyków
ze wszystkich krańców Ziemi.

00:02:34.271 --> 00:02:39.862
W lecie 2015 roku pracowaliśmy
bez wytchnienia nad rozruchem LHC

00:02:40.284 --> 00:02:44.751
na najwyższej energii, z jaką kiedykolwiek
przeprowadzano eksperymenty tego typu.

NOTE Paragraph

00:02:45.735 --> 00:02:48.138
Wysoka energia jest istotna,

00:02:48.282 --> 00:02:52.229
ponieważ istnieje równoważność
między masą a energią cząstek.

00:02:52.548 --> 00:02:54.979
Masa jest tylko liczbą
nadaną cząstkom przez naturę.

00:02:56.068 --> 00:02:59.156
Aby znaleźć nowe cząstki,
musimy sięgać tych większych liczb.

00:02:59.276 --> 00:03:02.360
Aby to zrobić trzeba budować
większe zderzacze o większej mocy,

00:03:02.434 --> 00:03:07.349
a największym i najpotężniejszym z nich
jest Wielki Zderzacz Hadronów.

00:03:08.511 --> 00:03:12.790
Potem zderzamy protony kwadryliony razy

00:03:13.194 --> 00:03:17.818
i miesiącami gromadzimy dane.

00:03:18.813 --> 00:03:22.888
Nowe cząstki mogą się pojawić
na wykresach jako garbki,

00:03:23.172 --> 00:03:25.247
niewielkie odstępstwa od oczekiwań,

00:03:25.641 --> 00:03:29.608
małe grupy punktów, przez które
gładka linia nie jest już taka gładka.

00:03:30.379 --> 00:03:32.100
Na przykład ten garbek

00:03:33.010 --> 00:03:35.567
po miesiącach gromadzenia
danych w 2012 roku

00:03:35.567 --> 00:03:38.556
doprowadził do odkrycia bozonu Higgsa

00:03:38.979 --> 00:03:42.724
i Nagrody Nobla przyznanej
za potwierdzenie jego istnienia.

NOTE Paragraph

00:03:43.972 --> 00:03:45.772
Ten skok energetyczny

00:03:45.772 --> 00:03:49.943
w 2015 roku dawał największe szanse,

00:03:49.943 --> 00:03:52.302
jakie kiedykolwiek
trafiły się naszemu gatunkowi,

00:03:52.302 --> 00:03:53.855
na odkrycie nowych cząstek

00:03:53.855 --> 00:03:55.912
i nowych odpowiedzi na odwieczne pytania,

00:03:55.912 --> 00:03:58.702
bo użyto niemal dwa razy tyle energii

00:03:58.702 --> 00:04:00.624
niż wtedy, gdy odkryliśmy bozon Higgsa.

00:04:00.778 --> 00:04:04.389
Wielu moich kolegów pracowało
na ten moment przez całe życie zawodowe,

00:04:04.573 --> 00:04:09.229
i, szczerze mówiąc, ja również
czekałem na ten moment całe życie.

00:04:09.447 --> 00:04:11.178
2015 rok to był ten czas.

NOTE Paragraph

00:04:12.654 --> 00:04:14.864
W czerwcu 2015 roku

00:04:15.722 --> 00:04:18.381
LHC ponownie włączono.

00:04:19.040 --> 00:04:21.757
Razem z kolegami wstrzymaliśmy oddech

00:04:21.941 --> 00:04:26.432
i ujrzeliśmy pierwsze zderzenie protonów
o niespotykanie wysokiej energii.

00:04:26.606 --> 00:04:28.772
Brawa, szampan, świętowanie.


00:04:28.926 --> 00:04:31.542
To był milowy krok w nauce.

00:04:31.776 --> 00:04:36.798
Nie mieliśmy pojęcia, co znajdziemy
w naszych najświeższych danych.

00:04:39.990 --> 00:04:42.168
Po kilku tygodniach znaleźliśmy garbek.

00:04:44.192 --> 00:04:45.868
Garbek był niewielki.

00:04:46.952 --> 00:04:49.238
Ale na tyle duży, by unieść kilka brwi.

00:04:49.238 --> 00:04:53.707
Na skali uniesień brwi od 1 do 10,
gdzie 10 oznacza odkrycie nowej cząstki,

00:04:53.707 --> 00:04:55.784
zdobył może 4.

NOTE Paragraph

00:04:55.848 --> 00:04:57.298
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:04:58.432 --> 00:05:03.507
Spędziłem godziny, dni, tygodnie
na tajnych spotkaniach

00:05:03.507 --> 00:05:06.027
spierając się o niego z kolegami,

00:05:06.051 --> 00:05:07.267
trącając go i szturchając

00:05:07.267 --> 00:05:09.597
najbezwzględniejszymi
kijami eksperymentów,

00:05:09.597 --> 00:05:11.978
patrząc uważnie czy wytrzyma badanie.

00:05:12.128 --> 00:05:15.349
Mimo miesięcy gorączkowej pracy,

00:05:15.473 --> 00:05:17.815
spania w biurze,

00:05:17.929 --> 00:05:19.866
batoników na kolację

00:05:20.030 --> 00:05:21.600
i hektolitrów kawy

00:05:21.624 --> 00:05:25.677
- fizycy to maszyny
do zamieniania kawy w wykresy -

NOTE Paragraph

00:05:25.891 --> 00:05:27.170
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:05:27.314 --> 00:05:29.850
garbek nie chciał zniknąć.

00:05:30.704 --> 00:05:34.202
Po kilku miesiącach
przedstawiliśmy go światu

00:05:34.296 --> 00:05:36.696
z bardzo jasnym przekazem:

00:05:37.147 --> 00:05:39.838
jest interesujący, ale nie jednoznaczny,

00:05:40.192 --> 00:05:43.521
miejmy go na oku i zbierzmy więcej danych.

00:05:43.872 --> 00:05:46.163
Staraliśmy się zachować spokój.

NOTE Paragraph

00:05:47.463 --> 00:05:49.651
Ale machina i tak ruszyła.

00:05:50.383 --> 00:05:52.435
Brzuszek stał się medialnym hitem.

00:05:52.735 --> 00:05:55.120
Mówiono, że przypomina ten garbek,

00:05:55.314 --> 00:05:58.227
który doprowadził
do odkrycia bozonu Higgsa.

00:05:58.761 --> 00:06:01.889
Co więcej, moi koledzy-teoretycy

00:06:02.548 --> 00:06:04.475
- kocham moich kolegów-teoretyków -

00:06:04.889 --> 00:06:08.291
koledzy-teoretycy napisali
500 artykułów na temat garbka.

NOTE Paragraph

00:06:08.385 --> 00:06:09.980
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:06:10.574 --> 00:06:14.540
Świat fizyki cząstek stanął na głowie.

00:06:15.745 --> 00:06:24.047
Co sprawiło, że tysiące fizyków
kolektywnie straciło dla niego głowę?

00:06:25.596 --> 00:06:27.032
Garbek był wyjątkowy.

00:06:28.198 --> 00:06:31.977
Jego obecność oznaczała widok
niespodziewanie wielkiej liczby zderzeń,

00:06:32.637 --> 00:06:37.260
których szczątki składały się tylko
z dwóch fotonów, dwóch cząstek światła.

00:06:37.260 --> 00:06:38.497
A to rzadko spotykane.

NOTE Paragraph

00:06:39.069 --> 00:06:41.713
Zderzenia cząstek
nie przypominają kolizji drogowych;

00:06:41.713 --> 00:06:42.842
podlegają innym prawom.

00:06:43.256 --> 00:06:45.810
Gdy cząstki zderzają się
niemal z prędkości światła,

00:06:45.810 --> 00:06:47.671
prawa mechaniki kwantowej biorą górę.

00:06:47.671 --> 00:06:51.705
W świecie kwantów te dwie cząstki
mogą na chwilę utworzyć nową cząstkę,

00:06:51.876 --> 00:06:56.264
która istnieje przez ułamki sekund,
a zaraz potem rozpada się na inne cząstki,

00:06:56.264 --> 00:06:57.765
które uderzają w nasz detektor.

00:06:57.765 --> 00:07:01.200
Wyobraźcie sobie kolizję drogową:
w momencie zderzenia auta znikają,

00:07:01.200 --> 00:07:03.283
a zamiast nich zjawia się rower,

NOTE Paragraph

00:07:03.283 --> 00:07:04.048
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:07:04.048 --> 00:07:07.123
który zaraz potem eksploduje
i rozpada się na dwie deskorolki,

00:07:07.123 --> 00:07:08.528
uderzające w nasz detektor.

NOTE Paragraph

00:07:08.542 --> 00:07:09.371
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:07:09.495 --> 00:07:12.578
Nie dosłownie, mam nadzieję;
nasze detektory są bardzo drogie.

NOTE Paragraph

00:07:13.831 --> 00:07:17.539
Przypadki, kiedy tylko dwa fotony
uderzają w detektor są bardzo rzadkie.

00:07:17.963 --> 00:07:21.275
Ze względu na specjalne
własności kwantowe fotonów

00:07:21.709 --> 00:07:25.237
istnieje bardzo niewiele
hipotetycznych cząstek,

00:07:25.521 --> 00:07:27.018
- tych mitycznych rowerów -

00:07:27.182 --> 00:07:29.285
które mogą zrodzić tylko dwa fotony.

00:07:29.812 --> 00:07:32.508
Jedna z opcji ma kolosalne znaczenie

00:07:32.672 --> 00:07:37.588
i związek z tymi odwiecznymi pytaniami,
które nie dają mi spokoju od dzieciństwa,

00:07:38.078 --> 00:07:39.878
z pytaniami o naturę grawitacji.

NOTE Paragraph

00:07:41.946 --> 00:07:44.438
Siła grawitacji może się wam wydawać duża,

00:07:44.642 --> 00:07:48.422
ale tak naprawdę jest szalenie słaba
w porównaniu z innymi siłami natury.

00:07:48.766 --> 00:07:51.847
Mogę chwilowo pokonać
grawitację jednym skokiem,

00:07:52.390 --> 00:07:55.233
ale nie mogę wyjąć protonu z własnej ręki.

00:07:56.253 --> 00:07:59.169
Jaka jest siła grawitacji
w porównaniu z innymi siłami natury?

00:08:00.480 --> 00:08:02.320
10 do minus 39.

00:08:02.694 --> 00:08:05.101
To jest ułamek dziesiętny z 39 zerami.

NOTE Paragraph

00:08:05.255 --> 00:08:11.548
Co gorsza, wszystkie pozostałe siły
idealnie opisuje Model Standardowy,

00:08:11.548 --> 00:08:14.863
nasz obowiązujący, najdokładniejszy
opis świata w najmniejszej skali,

00:08:15.007 --> 00:08:19.433
stanowiący jedno z największych
osiągnięć gatunku ludzkiego,

00:08:20.388 --> 00:08:24.050
z wyjątkiem grawitacji,
którą Model Standardowy pomija.

00:08:24.424 --> 00:08:25.574
To jakiś obłęd!

00:08:26.046 --> 00:08:29.146
To prawie tak,
jakby większość grawitacji zaginęła.

00:08:30.394 --> 00:08:33.501
Czujemy jej niewielką część,
ale gdzie jest reszta?

00:08:33.785 --> 00:08:35.067
Nie wiadomo.

NOTE Paragraph

00:08:36.003 --> 00:08:40.406
Jedno z teoretycznych wyjaśnień
stawia kuriozalną hipotezę.

00:08:42.120 --> 00:08:43.379
Wy i ja,

00:08:43.483 --> 00:08:44.961
nawet ty, tam, z tyłu,

00:08:45.085 --> 00:08:47.170
żyjemy w przestrzeni trójwymiarowej.

00:08:47.254 --> 00:08:49.931
Mam nadzieję, że to zdanie
nie budzi kontrowersji.

NOTE Paragraph

00:08:50.125 --> 00:08:51.534
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:08:51.788 --> 00:08:55.196
Wszystkie znane nam cząstki
również żyją w przestrzeni trójwymiarowej.

00:08:55.420 --> 00:09:00.200
"Cząstka" to tak właściwie inna nazwa
pobudzenia w polu trójwymiarowym,

00:09:00.397 --> 00:09:02.317
miejscowego kołysania w przestrzeni.

00:09:03.288 --> 00:09:06.707
Co ważniejsze, cała matematyka,
której używamy do opisu tych zjawisk,

00:09:06.841 --> 00:09:09.794
zakłada, że istnieją tylko
trzy wymiary przestrzeni.

00:09:09.938 --> 00:09:13.009
Ale matma to matma,
można się nią dowolnie bawić.

00:09:13.153 --> 00:09:17.129
Ludzie od wieków eksperymentują
z dodatkowymi wymiarami,

00:09:17.262 --> 00:09:19.797
ale to zawsze były
abstrakcyjne matematyczne idee.

00:09:20.211 --> 00:09:23.073
Spójrzcie dookoła,
ty z tyłu - rozejrzyj się,

00:09:23.327 --> 00:09:25.798
naturalnie istnieją tylko trzy wymiary.

NOTE Paragraph

00:09:26.954 --> 00:09:28.513
A co jeśli to nieprawda?

00:09:30.109 --> 00:09:36.184
Co, jeśli brakująca grawitacja
wycieka do innego wymiaru,

00:09:36.388 --> 00:09:38.344
który jest dla nas niewidoczny?

00:09:39.355 --> 00:09:42.339
Co, jeśli siła grawitacji jest
równa innym siłom przyrody,

00:09:42.563 --> 00:09:45.488
jeśli spojrzeć na nią
w tym dodatkowym wymiarze,

00:09:45.488 --> 00:09:48.398
a to, czego doświadczamy tutaj,
to tylko jej niewielki kawałek

00:09:48.412 --> 00:09:50.459
i dlatego wydaje się taka słaba?

00:09:52.158 --> 00:09:57.823
Jeśli to prawda, trzeba by rozszerzyć
Model Standardowy o nową cząstkę,

00:09:57.829 --> 00:10:03.025
hiperwymiarową cząstkę grawitacji,
grawiton żyjący w dodatkowym wymiarze.

NOTE Paragraph

00:10:03.025 --> 00:10:04.740
Widzę wasze zdumione spojrzenia.

00:10:04.740 --> 00:10:06.220
Powinniście zapytać:

00:10:06.220 --> 00:10:10.168
"Jak, u licha, mamy zweryfikować
ten szalony pomysł rodem z sci-fi

00:10:10.168 --> 00:10:12.799
skoro tkwimy
w przestrzeni trójwymiarowej?".

00:10:12.803 --> 00:10:15.855
Tak jak zawsze:
zderzając ze sobą dwa protony,

NOTE Paragraph

00:10:16.342 --> 00:10:17.414
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:10:17.458 --> 00:10:22.292
z taką siłą, żeby zderzenie rozniosło się
w ten domniemany dodatkowy wymiar,

00:10:22.721 --> 00:10:25.160
tworząc hiperwymiarowy grawiton,

00:10:25.404 --> 00:10:28.954
który momentalnie wróciłby
do trzech wymiarów LHC

00:10:29.748 --> 00:10:31.870
i rozpadł się na dwa fotony,

00:10:32.278 --> 00:10:33.616
dwie cząstki światła.

00:10:35.417 --> 00:10:38.257
Ten hipotetyczny, hiperwymiarowy grawiton

00:10:38.431 --> 00:10:43.878
jest jedyną nową hipotetyczną cząstką
o takich własnościach kwantowych,

00:10:44.241 --> 00:10:48.477
która mogłaby zrodzić nasz
mały, dwu-fotonowy garbek.

NOTE Paragraph

00:10:50.000 --> 00:10:55.844
Zatem możliwość wyjaśnienia
tajemnic grawitacji

00:10:55.844 --> 00:10:58.982
i odkrycie dodatkowych
wymiarów przestrzeni...

00:10:59.206 --> 00:11:00.982
Być może już rozumiecie,

00:11:00.982 --> 00:11:03.516
dlaczego tysiące maniaków fizyki

00:11:03.516 --> 00:11:07.036
potraciło naraz głowy
dla dwu-fotonowego garbka.

00:11:07.036 --> 00:11:10.526
Odkrycie tego rodzaju zmuszałoby
do pisania od nowa podręczników.

00:11:10.699 --> 00:11:13.406
Ale pamiętajcie, że my,
fizycy eksperymentalni,

00:11:13.406 --> 00:11:17.080
którzy prowadzili te badania,
mówiliśmy jasno: "Potrzeba więcej danych".

00:11:18.472 --> 00:11:23.351
Większa ilość danych przekształciłaby
garbek albo w nowiuteńką Nagrodę Nobla,

NOTE Paragraph

00:11:23.723 --> 00:11:25.173
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:11:25.677 --> 00:11:30.301
albo wypełniła przestrzeń
i przekształciła go w gładką linię.

00:11:31.009 --> 00:11:36.325
Zebraliśmy pięć razy więcej danych
i po kilku miesiącach garbek...

NOTE Paragraph

00:11:37.072 --> 00:11:39.420
stał się gładką linią.

00:11:43.217 --> 00:11:46.561
Media donosiły o "wielkim rozczarowaniu",
"zawiedzionych nadziejach"

00:11:46.725 --> 00:11:49.015
i "smutnych fizykach cząstek".

00:11:49.259 --> 00:11:52.000
Z tonu tych doniesień
można by wywnioskować,

00:11:52.000 --> 00:11:54.582
że zamknęliśmy LHC
i poszliśmy do domu.

NOTE Paragraph

00:11:54.766 --> 00:11:55.916
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:11:56.628 --> 00:11:58.231
Ale nie zrobiliśmy tego.

00:12:01.057 --> 00:12:03.071
Ale dlaczego nie?

00:12:04.475 --> 00:12:07.320
Jeśli nie odkryłem nowej cząstki,
a przecież nie odkryłem,

00:12:08.029 --> 00:12:11.032
skoro nie odkryłem nowej cząstki,
dlaczego dzisiaj do was mówię?

00:12:11.032 --> 00:12:14.489
Dlaczego nie spuściłem ze wstydem głowy
i nie poszedłem do domu?

NOTE Paragraph

00:12:19.169 --> 00:12:22.520
Fizycy cząstek są odkrywcami.

00:12:23.421 --> 00:12:26.373
Dużą część naszej pracy
stanowi kartografia.

00:12:27.468 --> 00:12:29.630
Albo inaczej, zapomnijcie na chwilę o LHC.

00:12:29.904 --> 00:12:32.366
Wyobraźcie sobie, że jako kosmonauci

00:12:32.554 --> 00:12:35.099
docieracie na odległą planetę
w poszukiwaniu obcych.

00:12:35.219 --> 00:12:37.271
Jakie jest wasze pierwsze zadanie?

00:12:37.931 --> 00:12:41.031
Szybko okrążyć planetę,
wylądować, pobieżnie się rozejrzeć,

00:12:41.031 --> 00:12:44.327
szukając oczywistych śladów życia,
i przesłać wstępny raport do bazy.

00:12:44.784 --> 00:12:46.408
Na takim właśnie etapie jesteśmy.

00:12:47.039 --> 00:12:48.886
Rzuciliśmy pierwsze spojrzenie na LHC,

00:12:48.886 --> 00:12:51.604
szukając nowych, dużych,
łatwych do spostrzeżenia cząstek,

00:12:51.604 --> 00:12:53.528
i możemy zaraportować, że takich nie ma.

00:12:53.528 --> 00:12:56.018
Zobaczyliśmy dziwny,
obcy garbek na odległej górze,

00:12:56.018 --> 00:12:58.688
ale z bliska okazało się, że to kamień,

NOTE Paragraph

00:12:58.816 --> 00:13:01.380
I co teraz robimy?
Poddajemy się i wracamy do domu?

00:13:01.380 --> 00:13:02.641
Kategorycznie nie.

00:13:02.641 --> 00:13:05.166
Tak robią koszmarni naukowcy.

00:13:05.166 --> 00:13:08.677
Teraz spędzamy kilka kolejnych
dziesięcioleci na badaniach,

00:13:08.677 --> 00:13:10.090
oznaczając terytorium,

00:13:10.090 --> 00:13:12.970
przeszukując piasek z pomocą
specjalistycznego sprzętu,

00:13:12.970 --> 00:13:15.538
zerkając pod każdy kamień,
wiercąc pod powierzchnią.

00:13:16.106 --> 00:13:20.880
Nowe cząstki mogą pojawić się natychmiast
jako duże i łatwe do zauważenia garby

00:13:20.880 --> 00:13:24.821
lub ujawnić swoją obecność
po latach gromadzenia danych.

NOTE Paragraph

00:13:26.103 --> 00:13:30.267
Ludzkość dopiero zaczęła poszukiwania
na tak dużych energiach

00:13:30.267 --> 00:13:32.432
i mamy mnóstwo badań do przeprowadzenia.

00:13:32.432 --> 00:13:38.177
Ale co, jeśli nawet po 10-20 latach
nie znajdziemy nowych cząstek?

00:13:39.053 --> 00:13:40.948
Zbudujemy większy sprzęt.

NOTE Paragraph

00:13:40.948 --> 00:13:42.346
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:13:42.370 --> 00:13:46.310
Będziemy szukać na wyższych energiach.

00:13:46.946 --> 00:13:49.999
Planuje się budowę tunelu
o długości 100 km, który umożliwi

00:13:50.612 --> 00:13:53.262
zderzanie cząstek z energią
10 razy większą niż LHC.

00:13:53.262 --> 00:13:55.949
Nie mamy wpływu na to,
gdzie natura umieszcza cząstki,

00:13:56.016 --> 00:13:58.162
mamy wpływ tylko
na kontynuowanie poszukiwań.

00:13:58.162 --> 00:14:02.094
A co, jeśli 100-kilometrowy tunel,
albo 500-kilometrowy,

00:14:02.502 --> 00:14:06.773
albo 10 000-kilometrowy zderzacz
unoszący się między Ziemią a Księżycem

00:14:06.969 --> 00:14:10.031
nie doprowadzi do odkrycia nowych cząstek?

00:14:11.417 --> 00:14:14.401
Wówczas być może okaże się,
że źle uprawiamy fizykę.

NOTE Paragraph

00:14:14.401 --> 00:14:16.080
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:14:16.080 --> 00:14:18.667
Być może trzeba wszystko
jeszcze raz przemyśleć.

00:14:19.127 --> 00:14:23.839
Być może potrzeba więcej środków,
technologii, ekspertyz niż te, które mamy.

00:14:24.610 --> 00:14:25.972
Częściowo korzystamy już

00:14:25.972 --> 00:14:29.152
ze sztucznej inteligencji
i samouczenia maszyn w LHC,

00:14:29.152 --> 00:14:33.155
ale wyobraźcie sobie eksperyment
z użyciem tak złożonego algorytmu,

00:14:33.155 --> 00:14:36.443
że mógłby sam uczyć się szukać
hiperwymiarowego grawitonu.

NOTE Paragraph

00:14:36.978 --> 00:14:38.377
Ostateczne pytanie:

00:14:38.377 --> 00:14:41.974
co, jeśli sztuczna inteligencja nie pomoże
odpowiedzieć na te pytania?

00:14:41.974 --> 00:14:44.579
Co, jeśli te otwarte od wieków pytania

00:14:44.579 --> 00:14:47.448
są skazane na brak odpowiedzi
w najbliższej przyszłości?

00:14:47.448 --> 00:14:48.365
Co, jeśli pytania,

00:14:48.365 --> 00:14:50.395
które nie dają mi spokoju od dzieciństwa,

00:14:50.395 --> 00:14:52.918
nie znajdą odpowiedzi za mojego życia?

00:14:54.395 --> 00:14:55.551
Wówczas to wszystko...

00:14:56.282 --> 00:14:58.376
... okaże się tym bardziej fascynujące.

NOTE Paragraph

00:15:00.144 --> 00:15:03.369
Zmusi nas do myślenia
w zupełnie inny sposób.

00:15:04.361 --> 00:15:06.393
Będziemy musieli zrewidować założenia

00:15:06.393 --> 00:15:08.882
i zastanowić się, czy gdzieś nie ma błędu.

00:15:09.321 --> 00:15:12.836
Będziemy musieli zachęcić więcej osób
do studiowania nauk ścisłych,

00:15:12.836 --> 00:15:16.022
bo będzie potrzebne świeże spojrzenie
na odwieczne problemy.

00:15:16.022 --> 00:15:19.040
Ja nie znam odpowiedzi i wciąż ich szukam.

00:15:19.064 --> 00:15:21.393
Ale być może ktoś,
kto jeszcze chodzi do szkoły

00:15:21.417 --> 00:15:23.513
albo jeszcze się nawet nie urodził,

00:15:23.513 --> 00:15:26.916
mógłby nas kiedyś poprowadzić
w kierunki innego spojrzenia na fizykę,

00:15:26.940 --> 00:15:31.208
i zwrócić uwagę, że być może
zadajemy niewłaściwe pytania.

00:15:32.112 --> 00:15:34.156
To nie byłby koniec fizyki,

00:15:34.156 --> 00:15:35.952
tylko jej obiecujący początek.

NOTE Paragraph

00:15:37.204 --> 00:15:38.354
Dziękuję.

NOTE Paragraph

00:15:38.378 --> 00:15:40.919
(Brawa)