0:00:01.087,0:00:09.246
Pewne zagadnienie w fizyce nie daje mi[br]spokoju już od wczesnego dzieciństwa.

0:00:11.010,0:00:15.599
Ma związek z pytaniem, które naukowcy[br]stawiają sobie od niemal stu lat

0:00:15.801,0:00:17.840
i wciąż nie znają odpowiedzi.

0:00:19.058,0:00:21.888
Co łączy najmniejsze elementy przyrody,

0:00:22.092,0:00:24.085
cząstki świata kwantowego,

0:00:24.319,0:00:26.970
z największymi obiektami w przyrodzie,

0:00:27.194,0:00:30.621
planetami, gwiazdami i galaktykami, [br]związanymi siłą grawitacji?

0:00:31.250,0:00:33.753
Jako dziecko[br]nieustannie się nad tym głowiłem.

0:00:33.937,0:00:36.819
Majstrowałem przy mikroskopie,[br]bawiłem się elektromagnesami,

0:00:36.963,0:00:40.288
czytałem o siłach w mikroskali[br]i o mechanice kwantowej,

0:00:40.540,0:00:45.824
zachwycałem się opisem naukowym,[br]który tak dokładnie odpowiada obserwacjom.

0:00:46.220,0:00:50.283
Potem spoglądałem w gwiazdy,[br]czytałem o tym, jak rozumiemy grawitację,

0:00:50.415,0:00:56.395
i myślałem, że z pewnością jest jakiś[br]elegancki sposób, aby połączyć te systemy.

0:00:57.021,0:00:58.422
Ale takiego sposobu nie ma.

0:00:59.673,0:01:03.153
Książki mówią, że, owszem, wiemy wiele[br]o każdej z tych dziedzin z osobna,

0:01:03.444,0:01:06.758
ale gdy tylko próbujemy połączyć je[br]za pomocą matematycznych równań,

0:01:06.758,0:01:08.398
wszystko się rozlatuje.

0:01:08.674,0:01:14.874
Przez 100 lat żadna hipoteza proponująca[br]rozwiązanie tej fizycznej katastrofy

0:01:15.060,0:01:16.874
nie została poparta dowodami.

0:01:18.271,0:01:21.615
Dla małego, dociekliwego, sceptycznego[br]Jamesa, jakim wtedy byłem,

0:01:21.783,0:01:24.651
to była wysoce niezadowalająca odpowiedź.

0:01:26.011,0:01:28.194
Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem.

0:01:28.438,0:01:32.078
Przenieśmy się błyskawicznie[br]do grudnia 2015 roku,

0:01:32.299,0:01:36.473
gdy trafiłem w sam środek świata fizyki,

0:01:36.667,0:01:39.067
który właśnie został[br]wywrócony do góry nogami.

0:01:39.839,0:01:41.191
Wszystko zaczęło się w CERN,

0:01:41.191,0:01:43.641
gdy w naszych danych[br]pojawiło się coś intrygującego:

0:01:43.641,0:01:49.857
ślad nowej cząstki, podejrzenie istnienia[br]niezwykłej odpowiedzi na to pytanie.

0:01:51.777,0:01:55.565
Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem,[br]ale jestem również łowcą cząstek.

0:01:55.565,0:01:59.102
Jestem fizykiem, pracuję w CERN[br]przy Wielkim Zderzaczu Hadronów (LHC),

0:01:59.102,0:02:02.753
naukowym eksperymencie[br]o największej skali w dziejach świata.

0:02:03.877,0:02:08.842
To 27-kilometrowy tunel zakopany 100 m[br]pod granicą francusko-szwajcarską,

0:02:09.118,0:02:11.805
W tunelu używamy[br]nadprzewodzących magnesów

0:02:11.805,0:02:14.235
zimniejszych od przestrzeni kosmicznej

0:02:14.235,0:02:17.676
do przyspieszania protonów do prędkości[br]równej niemal prędkości światła

0:02:17.920,0:02:20.727
i zderzamy je ze sobą[br]miliony razy na sekundę,

0:02:21.301,0:02:23.731
aby zebrać szczątki tych zderzeń

0:02:23.951,0:02:25.547
i na ich podstawie szukać

0:02:25.547,0:02:28.257
nowych, dotąd nieodkrytych[br]cząstek fundamentalnych.

0:02:28.257,0:02:31.351
Projekt i konstrukcja LHC[br]kosztowały dziesiątki lat pracy

0:02:31.585,0:02:34.077
tysięcy fizyków[br]ze wszystkich krańców Ziemi.

0:02:34.271,0:02:39.862
W lecie 2015 roku pracowaliśmy[br]bez wytchnienia nad rozruchem LHC

0:02:40.284,0:02:44.751
na najwyższej energii, z jaką kiedykolwiek[br]przeprowadzano eksperymenty tego typu.

0:02:45.735,0:02:48.138
Wysoka energia jest istotna,

0:02:48.282,0:02:52.229
ponieważ istnieje równoważność[br]między masą a energią cząstek.

0:02:52.548,0:02:54.979
Masa jest tylko liczbą[br]nadaną cząstkom przez naturę.

0:02:56.068,0:02:59.156
Aby znaleźć nowe cząstki,[br]musimy sięgać tych większych liczb.

0:02:59.276,0:03:02.360
Aby to zrobić trzeba budować[br]większe zderzacze o większej mocy,

0:03:02.434,0:03:07.349
a największym i najpotężniejszym z nich[br]jest Wielki Zderzacz Hadronów.

0:03:08.511,0:03:12.790
Potem zderzamy protony kwadryliony razy

0:03:13.194,0:03:17.818
i miesiącami gromadzimy dane.

0:03:18.813,0:03:22.888
Nowe cząstki mogą się pojawić[br]na wykresach jako garbki,

0:03:23.172,0:03:25.247
niewielkie odstępstwa od oczekiwań,

0:03:25.641,0:03:29.608
małe grupy punktów, przez które[br]gładka linia nie jest już taka gładka.

0:03:30.379,0:03:32.100
Na przykład ten garbek

0:03:33.010,0:03:35.567
po miesiącach gromadzenia[br]danych w 2012 roku

0:03:35.567,0:03:38.556
doprowadził do odkrycia bozonu Higgsa

0:03:38.979,0:03:42.724
i Nagrody Nobla przyznanej[br]za potwierdzenie jego istnienia.

0:03:43.972,0:03:45.772
Ten skok energetyczny

0:03:45.772,0:03:49.943
w 2015 roku dawał największe szanse,

0:03:49.943,0:03:52.302
jakie kiedykolwiek[br]trafiły się naszemu gatunkowi,

0:03:52.302,0:03:53.855
na odkrycie nowych cząstek

0:03:53.855,0:03:55.912
i nowych odpowiedzi na odwieczne pytania,

0:03:55.912,0:03:58.702
bo użyto niemal dwa razy tyle energii

0:03:58.702,0:04:00.624
niż wtedy, gdy odkryliśmy bozon Higgsa.

0:04:00.778,0:04:04.389
Wielu moich kolegów pracowało[br]na ten moment przez całe życie zawodowe,

0:04:04.573,0:04:09.229
i, szczerze mówiąc, ja również[br]czekałem na ten moment całe życie.

0:04:09.447,0:04:11.178
2015 rok to był ten czas.

0:04:12.654,0:04:14.864
W czerwcu 2015 roku

0:04:15.722,0:04:18.381
LHC ponownie włączono.

0:04:19.040,0:04:21.757
Razem z kolegami wstrzymaliśmy oddech

0:04:21.941,0:04:26.432
i ujrzeliśmy pierwsze zderzenie protonów[br]o niespotykanie wysokiej energii.

0:04:26.606,0:04:28.772
Brawa, szampan, świętowanie.[br]

0:04:28.926,0:04:31.542
To był milowy krok w nauce.

0:04:31.776,0:04:36.798
Nie mieliśmy pojęcia, co znajdziemy[br]w naszych najświeższych danych.

0:04:39.990,0:04:42.168
Po kilku tygodniach znaleźliśmy garbek.

0:04:44.192,0:04:45.868
Garbek był niewielki.

0:04:46.952,0:04:49.238
Ale na tyle duży, by unieść kilka brwi.

0:04:49.238,0:04:53.707
Na skali uniesień brwi od 1 do 10,[br]gdzie 10 oznacza odkrycie nowej cząstki,

0:04:53.707,0:04:55.784
zdobył może 4.

0:04:55.848,0:04:57.298
(Śmiech)

0:04:58.432,0:05:03.507
Spędziłem godziny, dni, tygodnie[br]na tajnych spotkaniach

0:05:03.507,0:05:06.027
spierając się o niego z kolegami,

0:05:06.051,0:05:07.267
trącając go i szturchając

0:05:07.267,0:05:09.597
najbezwzględniejszymi[br]kijami eksperymentów,

0:05:09.597,0:05:11.978
patrząc uważnie czy wytrzyma badanie.

0:05:12.128,0:05:15.349
Mimo miesięcy gorączkowej pracy,

0:05:15.473,0:05:17.815
spania w biurze,

0:05:17.929,0:05:19.866
batoników na kolację

0:05:20.030,0:05:21.600
i hektolitrów kawy

0:05:21.624,0:05:25.677
- fizycy to maszyny[br]do zamieniania kawy w wykresy -

0:05:25.891,0:05:27.170
(Śmiech)

0:05:27.314,0:05:29.850
garbek nie chciał zniknąć.

0:05:30.704,0:05:34.202
Po kilku miesiącach[br]przedstawiliśmy go światu

0:05:34.296,0:05:36.696
z bardzo jasnym przekazem:

0:05:37.147,0:05:39.838
jest interesujący, ale nie jednoznaczny,

0:05:40.192,0:05:43.521
miejmy go na oku i zbierzmy więcej danych.

0:05:43.872,0:05:46.163
Staraliśmy się zachować spokój.

0:05:47.463,0:05:49.651
Ale machina i tak ruszyła.

0:05:50.383,0:05:52.435
Brzuszek stał się medialnym hitem.

0:05:52.735,0:05:55.120
Mówiono, że przypomina ten garbek,

0:05:55.314,0:05:58.227
który doprowadził[br]do odkrycia bozonu Higgsa.

0:05:58.761,0:06:01.889
Co więcej, moi koledzy-teoretycy

0:06:02.548,0:06:04.475
- kocham moich kolegów-teoretyków -

0:06:04.889,0:06:08.291
koledzy-teoretycy napisali[br]500 artykułów na temat garbka.

0:06:08.385,0:06:09.980
(Śmiech)

0:06:10.574,0:06:14.540
Świat fizyki cząstek stanął na głowie.

0:06:15.745,0:06:24.047
Co sprawiło, że tysiące fizyków[br]kolektywnie straciło dla niego głowę?

0:06:25.596,0:06:27.032
Garbek był wyjątkowy.

0:06:28.198,0:06:31.977
Jego obecność oznaczała widok[br]niespodziewanie wielkiej liczby zderzeń,

0:06:32.637,0:06:37.260
których szczątki składały się tylko[br]z dwóch fotonów, dwóch cząstek światła.

0:06:37.260,0:06:38.497
A to rzadko spotykane.

0:06:39.069,0:06:41.713
Zderzenia cząstek[br]nie przypominają kolizji drogowych;

0:06:41.713,0:06:42.842
podlegają innym prawom.

0:06:43.256,0:06:45.810
Gdy cząstki zderzają się[br]niemal z prędkości światła,

0:06:45.810,0:06:47.671
prawa mechaniki kwantowej biorą górę.

0:06:47.671,0:06:51.705
W świecie kwantów te dwie cząstki[br]mogą na chwilę utworzyć nową cząstkę,

0:06:51.876,0:06:56.264
która istnieje przez ułamki sekund,[br]a zaraz potem rozpada się na inne cząstki,

0:06:56.264,0:06:57.765
które uderzają w nasz detektor.

0:06:57.765,0:07:01.200
Wyobraźcie sobie kolizję drogową:[br]w momencie zderzenia auta znikają,

0:07:01.200,0:07:03.283
a zamiast nich zjawia się rower,

0:07:03.283,0:07:04.048
(Śmiech)

0:07:04.048,0:07:07.123
który zaraz potem eksploduje[br]i rozpada się na dwie deskorolki,

0:07:07.123,0:07:08.528
uderzające w nasz detektor.

0:07:08.542,0:07:09.371
(Śmiech)

0:07:09.495,0:07:12.578
Nie dosłownie, mam nadzieję;[br]nasze detektory są bardzo drogie.

0:07:13.831,0:07:17.539
Przypadki, kiedy tylko dwa fotony[br]uderzają w detektor są bardzo rzadkie.

0:07:17.963,0:07:21.275
Ze względu na specjalne[br]własności kwantowe fotonów

0:07:21.709,0:07:25.237
istnieje bardzo niewiele[br]hipotetycznych cząstek,

0:07:25.521,0:07:27.018
- tych mitycznych rowerów -

0:07:27.182,0:07:29.285
które mogą zrodzić tylko dwa fotony.

0:07:29.812,0:07:32.508
Jedna z opcji ma kolosalne znaczenie

0:07:32.672,0:07:37.588
i związek z tymi odwiecznymi pytaniami,[br]które nie dają mi spokoju od dzieciństwa,

0:07:38.078,0:07:39.878
z pytaniami o naturę grawitacji.

0:07:41.946,0:07:44.438
Siła grawitacji może się wam wydawać duża,

0:07:44.642,0:07:48.422
ale tak naprawdę jest szalenie słaba[br]w porównaniu z innymi siłami natury.

0:07:48.766,0:07:51.847
Mogę chwilowo pokonać[br]grawitację jednym skokiem,

0:07:52.390,0:07:55.233
ale nie mogę wyjąć protonu z własnej ręki.

0:07:56.253,0:07:59.169
Jaka jest siła grawitacji[br]w porównaniu z innymi siłami natury?

0:08:00.480,0:08:02.320
10 do minus 39.

0:08:02.694,0:08:05.101
To jest ułamek dziesiętny z 39 zerami.

0:08:05.255,0:08:11.548
Co gorsza, wszystkie pozostałe siły[br]idealnie opisuje Model Standardowy,

0:08:11.548,0:08:14.863
nasz obowiązujący, najdokładniejszy[br]opis świata w najmniejszej skali,

0:08:15.007,0:08:19.433
stanowiący jedno z największych[br]osiągnięć gatunku ludzkiego,

0:08:20.388,0:08:24.050
z wyjątkiem grawitacji,[br]którą Model Standardowy pomija.

0:08:24.424,0:08:25.574
To jakiś obłęd!

0:08:26.046,0:08:29.146
To prawie tak,[br]jakby większość grawitacji zaginęła.

0:08:30.394,0:08:33.501
Czujemy jej niewielką część,[br]ale gdzie jest reszta?

0:08:33.785,0:08:35.067
Nie wiadomo.

0:08:36.003,0:08:40.406
Jedno z teoretycznych wyjaśnień[br]stawia kuriozalną hipotezę.

0:08:42.120,0:08:43.379
Wy i ja,

0:08:43.483,0:08:44.961
nawet ty, tam, z tyłu,

0:08:45.085,0:08:47.170
żyjemy w przestrzeni trójwymiarowej.

0:08:47.254,0:08:49.931
Mam nadzieję, że to zdanie[br]nie budzi kontrowersji.

0:08:50.125,0:08:51.534
(Śmiech)

0:08:51.788,0:08:55.196
Wszystkie znane nam cząstki[br]również żyją w przestrzeni trójwymiarowej.

0:08:55.420,0:09:00.200
"Cząstka" to tak właściwie inna nazwa[br]pobudzenia w polu trójwymiarowym,

0:09:00.397,0:09:02.317
miejscowego kołysania w przestrzeni.

0:09:03.288,0:09:06.707
Co ważniejsze, cała matematyka,[br]której używamy do opisu tych zjawisk,

0:09:06.841,0:09:09.794
zakłada, że istnieją tylko[br]trzy wymiary przestrzeni.

0:09:09.938,0:09:13.009
Ale matma to matma,[br]można się nią dowolnie bawić.

0:09:13.153,0:09:17.129
Ludzie od wieków eksperymentują[br]z dodatkowymi wymiarami,

0:09:17.262,0:09:19.797
ale to zawsze były[br]abstrakcyjne matematyczne idee.

0:09:20.211,0:09:23.073
Spójrzcie dookoła,[br]ty z tyłu - rozejrzyj się,

0:09:23.327,0:09:25.798
naturalnie istnieją tylko trzy wymiary.

0:09:26.954,0:09:28.513
A co jeśli to nieprawda?

0:09:30.109,0:09:36.184
Co, jeśli brakująca grawitacja[br]wycieka do innego wymiaru,

0:09:36.388,0:09:38.344
który jest dla nas niewidoczny?

0:09:39.355,0:09:42.339
Co, jeśli siła grawitacji jest[br]równa innym siłom przyrody,

0:09:42.563,0:09:45.488
jeśli spojrzeć na nią[br]w tym dodatkowym wymiarze,

0:09:45.488,0:09:48.398
a to, czego doświadczamy tutaj,[br]to tylko jej niewielki kawałek

0:09:48.412,0:09:50.459
i dlatego wydaje się taka słaba?

0:09:52.158,0:09:57.823
Jeśli to prawda, trzeba by rozszerzyć[br]Model Standardowy o nową cząstkę,

0:09:57.829,0:10:03.025
hiperwymiarową cząstkę grawitacji,[br]grawiton żyjący w dodatkowym wymiarze.

0:10:03.025,0:10:04.740
Widzę wasze zdumione spojrzenia.

0:10:04.740,0:10:06.220
Powinniście zapytać:

0:10:06.220,0:10:10.168
"Jak, u licha, mamy zweryfikować[br]ten szalony pomysł rodem z sci-fi

0:10:10.168,0:10:12.799
skoro tkwimy[br]w przestrzeni trójwymiarowej?".

0:10:12.803,0:10:15.855
Tak jak zawsze:[br]zderzając ze sobą dwa protony,

0:10:16.342,0:10:17.414
(Śmiech)

0:10:17.458,0:10:22.292
z taką siłą, żeby zderzenie rozniosło się[br]w ten domniemany dodatkowy wymiar,

0:10:22.721,0:10:25.160
tworząc hiperwymiarowy grawiton,

0:10:25.404,0:10:28.954
który momentalnie wróciłby[br]do trzech wymiarów LHC

0:10:29.748,0:10:31.870
i rozpadł się na dwa fotony,

0:10:32.278,0:10:33.616
dwie cząstki światła.

0:10:35.417,0:10:38.257
Ten hipotetyczny, hiperwymiarowy grawiton

0:10:38.431,0:10:43.878
jest jedyną nową hipotetyczną cząstką[br]o takich własnościach kwantowych,

0:10:44.241,0:10:48.477
która mogłaby zrodzić nasz[br]mały, dwu-fotonowy garbek.

0:10:50.000,0:10:55.844
Zatem możliwość wyjaśnienia[br]tajemnic grawitacji

0:10:55.844,0:10:58.982
i odkrycie dodatkowych[br]wymiarów przestrzeni...

0:10:59.206,0:11:00.982
Być może już rozumiecie,

0:11:00.982,0:11:03.516
dlaczego tysiące maniaków fizyki

0:11:03.516,0:11:07.036
potraciło naraz głowy[br]dla dwu-fotonowego garbka.

0:11:07.036,0:11:10.526
Odkrycie tego rodzaju zmuszałoby[br]do pisania od nowa podręczników.

0:11:10.699,0:11:13.406
Ale pamiętajcie, że my,[br]fizycy eksperymentalni,

0:11:13.406,0:11:17.080
którzy prowadzili te badania,[br]mówiliśmy jasno: "Potrzeba więcej danych".

0:11:18.472,0:11:23.351
Większa ilość danych przekształciłaby[br]garbek albo w nowiuteńką Nagrodę Nobla,

0:11:23.723,0:11:25.173
(Śmiech)

0:11:25.677,0:11:30.301
albo wypełniła przestrzeń[br]i przekształciła go w gładką linię.

0:11:31.009,0:11:36.325
Zebraliśmy pięć razy więcej danych[br]i po kilku miesiącach garbek...

0:11:37.072,0:11:39.420
stał się gładką linią.

0:11:43.217,0:11:46.561
Media donosiły o "wielkim rozczarowaniu",[br]"zawiedzionych nadziejach"

0:11:46.725,0:11:49.015
i "smutnych fizykach cząstek".

0:11:49.259,0:11:52.000
Z tonu tych doniesień[br]można by wywnioskować,

0:11:52.000,0:11:54.582
że zamknęliśmy LHC[br]i poszliśmy do domu.

0:11:54.766,0:11:55.916
(Śmiech)

0:11:56.628,0:11:58.231
Ale nie zrobiliśmy tego.

0:12:01.057,0:12:03.071
Ale dlaczego nie?

0:12:04.475,0:12:07.320
Jeśli nie odkryłem nowej cząstki,[br]a przecież nie odkryłem,

0:12:08.029,0:12:11.032
skoro nie odkryłem nowej cząstki,[br]dlaczego dzisiaj do was mówię?

0:12:11.032,0:12:14.489
Dlaczego nie spuściłem ze wstydem głowy[br]i nie poszedłem do domu?

0:12:19.169,0:12:22.520
Fizycy cząstek są odkrywcami.

0:12:23.421,0:12:26.373
Dużą część naszej pracy[br]stanowi kartografia.

0:12:27.468,0:12:29.630
Albo inaczej, zapomnijcie na chwilę o LHC.

0:12:29.904,0:12:32.366
Wyobraźcie sobie, że jako kosmonauci

0:12:32.554,0:12:35.099
docieracie na odległą planetę[br]w poszukiwaniu obcych.

0:12:35.219,0:12:37.271
Jakie jest wasze pierwsze zadanie?

0:12:37.931,0:12:41.031
Szybko okrążyć planetę,[br]wylądować, pobieżnie się rozejrzeć,

0:12:41.031,0:12:44.327
szukając oczywistych śladów życia,[br]i przesłać wstępny raport do bazy.

0:12:44.784,0:12:46.408
Na takim właśnie etapie jesteśmy.

0:12:47.039,0:12:48.886
Rzuciliśmy pierwsze spojrzenie na LHC,

0:12:48.886,0:12:51.604
szukając nowych, dużych,[br]łatwych do spostrzeżenia cząstek,

0:12:51.604,0:12:53.528
i możemy zaraportować, że takich nie ma.

0:12:53.528,0:12:56.018
Zobaczyliśmy dziwny,[br]obcy garbek na odległej górze,

0:12:56.018,0:12:58.688
ale z bliska okazało się, że to kamień,

0:12:58.816,0:13:01.380
I co teraz robimy?[br]Poddajemy się i wracamy do domu?

0:13:01.380,0:13:02.641
Kategorycznie nie.

0:13:02.641,0:13:05.166
Tak robią koszmarni naukowcy.

0:13:05.166,0:13:08.677
Teraz spędzamy kilka kolejnych[br]dziesięcioleci na badaniach,

0:13:08.677,0:13:10.090
oznaczając terytorium,

0:13:10.090,0:13:12.970
przeszukując piasek z pomocą[br]specjalistycznego sprzętu,

0:13:12.970,0:13:15.538
zerkając pod każdy kamień,[br]wiercąc pod powierzchnią.

0:13:16.106,0:13:20.880
Nowe cząstki mogą pojawić się natychmiast[br]jako duże i łatwe do zauważenia garby

0:13:20.880,0:13:24.821
lub ujawnić swoją obecność[br]po latach gromadzenia danych.

0:13:26.103,0:13:30.267
Ludzkość dopiero zaczęła poszukiwania[br]na tak dużych energiach

0:13:30.267,0:13:32.432
i mamy mnóstwo badań do przeprowadzenia.

0:13:32.432,0:13:38.177
Ale co, jeśli nawet po 10-20 latach[br]nie znajdziemy nowych cząstek?

0:13:39.053,0:13:40.948
Zbudujemy większy sprzęt.

0:13:40.948,0:13:42.346
(Śmiech)

0:13:42.370,0:13:46.310
Będziemy szukać na wyższych energiach.

0:13:46.946,0:13:49.999
Planuje się budowę tunelu[br]o długości 100 km, który umożliwi

0:13:50.612,0:13:53.262
zderzanie cząstek z energią[br]10 razy większą niż LHC.

0:13:53.262,0:13:55.949
Nie mamy wpływu na to,[br]gdzie natura umieszcza cząstki,

0:13:56.016,0:13:58.162
mamy wpływ tylko[br]na kontynuowanie poszukiwań.

0:13:58.162,0:14:02.094
A co, jeśli 100-kilometrowy tunel,[br]albo 500-kilometrowy,

0:14:02.502,0:14:06.773
albo 10 000-kilometrowy zderzacz[br]unoszący się między Ziemią a Księżycem

0:14:06.969,0:14:10.031
nie doprowadzi do odkrycia nowych cząstek?

0:14:11.417,0:14:14.401
Wówczas być może okaże się,[br]że źle uprawiamy fizykę.

0:14:14.401,0:14:16.080
(Śmiech)

0:14:16.080,0:14:18.667
Być może trzeba wszystko[br]jeszcze raz przemyśleć.

0:14:19.127,0:14:23.839
Być może potrzeba więcej środków,[br]technologii, ekspertyz niż te, które mamy.

0:14:24.610,0:14:25.972
Częściowo korzystamy już

0:14:25.972,0:14:29.152
ze sztucznej inteligencji[br]i samouczenia maszyn w LHC,

0:14:29.152,0:14:33.155
ale wyobraźcie sobie eksperyment[br]z użyciem tak złożonego algorytmu,

0:14:33.155,0:14:36.443
że mógłby sam uczyć się szukać[br]hiperwymiarowego grawitonu.

0:14:36.978,0:14:38.377
Ostateczne pytanie:

0:14:38.377,0:14:41.974
co, jeśli sztuczna inteligencja nie pomoże[br]odpowiedzieć na te pytania?

0:14:41.974,0:14:44.579
Co, jeśli te otwarte od wieków pytania

0:14:44.579,0:14:47.448
są skazane na brak odpowiedzi[br]w najbliższej przyszłości?

0:14:47.448,0:14:48.365
Co, jeśli pytania,

0:14:48.365,0:14:50.395
które nie dają mi spokoju od dzieciństwa,

0:14:50.395,0:14:52.918
nie znajdą odpowiedzi za mojego życia?

0:14:54.395,0:14:55.551
Wówczas to wszystko...

0:14:56.282,0:14:58.376
... okaże się tym bardziej fascynujące.

0:15:00.144,0:15:03.369
Zmusi nas do myślenia[br]w zupełnie inny sposób.

0:15:04.361,0:15:06.393
Będziemy musieli zrewidować założenia

0:15:06.393,0:15:08.882
i zastanowić się, czy gdzieś nie ma błędu.

0:15:09.321,0:15:12.836
Będziemy musieli zachęcić więcej osób[br]do studiowania nauk ścisłych,

0:15:12.836,0:15:16.022
bo będzie potrzebne świeże spojrzenie[br]na odwieczne problemy.

0:15:16.022,0:15:19.040
Ja nie znam odpowiedzi i wciąż ich szukam.

0:15:19.064,0:15:21.393
Ale być może ktoś,[br]kto jeszcze chodzi do szkoły

0:15:21.417,0:15:23.513
albo jeszcze się nawet nie urodził,

0:15:23.513,0:15:26.916
mógłby nas kiedyś poprowadzić[br]w kierunki innego spojrzenia na fizykę,

0:15:26.940,0:15:31.208
i zwrócić uwagę, że być może[br]zadajemy niewłaściwe pytania.

0:15:32.112,0:15:34.156
To nie byłby koniec fizyki,

0:15:34.156,0:15:35.952
tylko jej obiecujący początek.

0:15:37.204,0:15:38.354
Dziękuję.

0:15:38.378,0:15:40.919
(Brawa)