WEBVTT

00:00:01.207 --> 00:00:02.953
Żaden inny narząd

00:00:02.977 --> 00:00:06.630
ani inna rzecz w ludzkim życiu

00:00:06.654 --> 00:00:10.807
nie jest tak nasycona znaczeniem
i metaforą jak ludzkie serce.

00:00:11.347 --> 00:00:12.758
Od początków dziejów

00:00:12.782 --> 00:00:16.123
serce było symbolem emocji.

00:00:16.520 --> 00:00:20.822
Uważano je za rezydencję duszy,

00:00:20.846 --> 00:00:23.254
magazyn emocji.

00:00:23.278 --> 00:00:30.052
Samo słowo "emocja" wywodzi się
z francuskiego słowa "émouvoir",

00:00:30.076 --> 00:00:31.622
oznaczającego "wzruszyć".

00:00:32.028 --> 00:00:36.516
Może to logiczne,
że emocje wiążemy z organem,

00:00:36.540 --> 00:00:39.487
który charakteryzują nagłe ruchy.

NOTE Paragraph

00:00:39.511 --> 00:00:41.070
Ale co to za więź?

00:00:41.492 --> 00:00:44.616
Zwykła metafora czy rzeczywistość?

00:00:45.426 --> 00:00:47.397
Jako kardiolog

00:00:47.421 --> 00:00:52.958
chciałbym dzisiaj dowieść,
że ta więź jest jak najbardziej realna.

00:00:53.391 --> 00:00:55.465
Emocje mogą mieć

00:00:55.489 --> 00:01:00.906
i mają bezpośredni wpływ na serce.

NOTE Paragraph

00:01:02.446 --> 00:01:03.822
Zanim do tego dojdziemy,

00:01:03.846 --> 00:01:06.309
przedstawmy serce jako metaforę.

00:01:06.879 --> 00:01:10.936
Symbolizm serca obowiązuje do dzisiaj.

00:01:11.415 --> 00:01:16.637
Jeśli zapytamy ludzi, co ilustruje miłość,

00:01:16.661 --> 00:01:20.981
na pierwszym miejscu zawsze będzie serce.

00:01:21.614 --> 00:01:24.621
Kształt serca, zwany kardioidą,

00:01:24.645 --> 00:01:26.085
jest powszechny w przyrodzie.

00:01:26.550 --> 00:01:31.463
Można go znaleźć na liściach,
kwiatach i nasionach,

00:01:31.487 --> 00:01:33.429
łącznie z sylfionem,

00:01:33.453 --> 00:01:36.687
którego używano
w średniowiecznej antykoncepcji.

00:01:36.711 --> 00:01:40.032
Może dlatego serce kojarzy się

00:01:40.056 --> 00:01:42.731
z seksem i miłością romantyczną.

NOTE Paragraph

00:01:43.708 --> 00:01:45.092
Bez względu na powód

00:01:45.116 --> 00:01:50.027
kształt serca zaczął pojawiać się
na obrazach w XIII wieku.

00:01:50.479 --> 00:01:54.196
Z czasem zaczęto je malować na czerwono,

00:01:54.220 --> 00:01:56.062
czyli kolor krwi,

00:01:56.086 --> 00:01:57.474
symbol namiętności.

00:01:57.969 --> 00:01:59.859
W kościele rzymskokatolickim

00:01:59.883 --> 00:02:04.181
kształt serca stał się symbolem
Najświętszego Serca Jezusa.

00:02:04.559 --> 00:02:08.345
Ozdobiony cierniami
i emitujący eteryczne światło,

00:02:08.369 --> 00:02:11.561
stał się symbolem Bożej miłości.

00:02:12.039 --> 00:02:16.920
Kojarzenie serca z miłością
przetrwało do dzisiaj.

00:02:16.944 --> 00:02:22.113
Kiedy Barney Clark, emerytowany dentysta
ze schyłkową niewydolnością serca,

00:02:22.137 --> 00:02:27.972
pierwszy otrzymał
sztuczne serce w 1982 roku,

00:02:27.996 --> 00:02:32.835
jego 39-letnia żona ciągle pytała lekarzy:

00:02:33.780 --> 00:02:35.764
"Czy będzie mnie nadal kochał?".

NOTE Paragraph

00:02:36.715 --> 00:02:40.175
Dzisiaj wiemy, że serce
nie jest źródłem miłości

00:02:40.199 --> 00:02:42.203
ani emocji samym w sobie;

00:02:42.227 --> 00:02:43.883
starożytni się mylili.

00:02:43.907 --> 00:02:46.494
Coraz bardziej jednak przekonujemy się,

00:02:46.518 --> 00:02:51.319
że więź serca z emocjami
jest wielce zażyła.

00:02:51.343 --> 00:02:54.006
Serce nie odpowiada za produkcję emocji,

00:02:54.030 --> 00:02:56.124
ale na nie silnie reaguje.

00:02:56.148 --> 00:02:59.050
W pewnym sensie historia naszych emocji

00:02:59.074 --> 00:03:01.212
zapisywana jest w sercu.

00:03:01.909 --> 00:03:06.711
Strach i rozpacz mogą spowodować
poważny uraz serca.

00:03:06.735 --> 00:03:11.186
Nerwy kontrolujące nieświadome procesy,
takie jak bicie serca,

00:03:11.210 --> 00:03:13.032
odbierają silne uczucia

00:03:13.056 --> 00:03:17.994
i włączają tryb "walcz lub uciekaj",

00:03:18.018 --> 00:03:21.506
przez który zawężają się żyły,

00:03:21.530 --> 00:03:23.260
serce wali jak szalone,

00:03:23.284 --> 00:03:25.865
ciśnienie podskakuje,

00:03:25.889 --> 00:03:27.643
co powoduje uszkodzenia.

00:03:27.667 --> 00:03:29.428
Innymi słowy

00:03:29.452 --> 00:03:32.092
staje się jasne,

00:03:32.116 --> 00:03:37.162
że serce jest bardzo wrażliwe na emocje,

00:03:37.186 --> 00:03:40.448
czyli na to "metaforyczne" serce.

NOTE Paragraph

00:03:40.472 --> 00:03:44.920
Dwadzieścia lat temu odkryto chorobę,

00:03:44.944 --> 00:03:49.866
którą nazywa się "zespół takotsubo"
lub "zespół złamanego serca".

00:03:49.890 --> 00:03:55.982
Objawia się dotkliwym osłabieniem serca
w odpowiedzi na silny stres lub rozpacz

00:03:56.006 --> 00:03:59.888
w wyniku rozstania
lub śmierci bliskiej osoby.

00:03:59.912 --> 00:04:03.603
Jak widać, serce w rozpaczy,
na środkowym zdjęciu,

00:04:03.627 --> 00:04:06.823
wygląda inaczej niż serce normalne,
na zdjęciu po lewej.

00:04:06.847 --> 00:04:08.156
Wydaje się ogłuszone

00:04:08.180 --> 00:04:12.596
i często pęcznieje w kształt takotsubo,

00:04:12.620 --> 00:04:13.792
na zdjęciu po prawej,

00:04:13.816 --> 00:04:17.957
czyli japońskiej doniczki
z szeroką podstawą i wąską szyjką.

00:04:17.981 --> 00:04:20.865
Nie wiemy, dlaczego tak się dzieje.

00:04:20.889 --> 00:04:23.491
Symptomy zazwyczaj znikają
w ciągu kilku tygodni,

00:04:23.515 --> 00:04:25.513
ale w czasie najgorszego nasilenia objawów

00:04:25.513 --> 00:04:28.286
serce może zostać uszkodzone,

00:04:28.310 --> 00:04:30.267
mogą wystąpić zagrażające życiu arytmie,

00:04:30.291 --> 00:04:31.678
może dojść do śmierci.

NOTE Paragraph

00:04:31.678 --> 00:04:37.086
Mąż mojej starszej pacjentki

00:04:37.110 --> 00:04:38.663
niedawno zmarł.

00:04:39.362 --> 00:04:42.683
Było jej smutno, ale pogodziła się z tym.

00:04:43.568 --> 00:04:45.448
Może nawet odczuła ulgę.

00:04:45.472 --> 00:04:48.090
Mąż od dawna cierpiał na demencję.

00:04:48.114 --> 00:04:51.679
Tydzień po pogrzebie
spojrzała na jego zdjęcie

00:04:52.481 --> 00:04:53.870
i nie mogła przestać płakać.

00:04:54.811 --> 00:04:59.885
Potem pojawił się ból
w klatce piersiowej, płytki oddech,

00:04:59.909 --> 00:05:02.915
opuchnięte żyły szyjne, pot na czole,

00:05:02.939 --> 00:05:06.281
zauważalne dyszenie podczas siadania;

00:05:06.305 --> 00:05:10.291
wszystkie oznaki uszkodzenia serca.

00:05:11.270 --> 00:05:13.494
Trafiła do szpitala,

00:05:13.518 --> 00:05:17.589
badanie USG potwierdziło
nasze podejrzenia:

00:05:17.613 --> 00:05:24.037
serce osłabło do 50% normalnej wydolności

00:05:24.061 --> 00:05:28.503
i spęczniało w kształt takotsubo.

00:05:28.527 --> 00:05:30.994
Reszta badań była w porządku,

00:05:31.018 --> 00:05:33.453
żadnych zatorów tętniczych.

00:05:34.400 --> 00:05:38.792
Po dwóch tygodniach
jej emocje wróciły do normy

00:05:38.816 --> 00:05:43.039
i, jak potwierdziło USG,

00:05:43.063 --> 00:05:44.349
jej serce także.

NOTE Paragraph

00:05:44.978 --> 00:05:50.907
Zespół takotsubo jest związany
z różnymi sytuacjami stresowymi,

00:05:50.907 --> 00:05:52.811
między innymi występami publicznymi...

NOTE Paragraph

00:05:53.029 --> 00:05:55.824
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:05:58.772 --> 00:06:02.883
(Brawa)

NOTE Paragraph

00:06:04.952 --> 00:06:08.040
kłótniami rodzinnymi,
przegranymi w kasynach,

00:06:08.064 --> 00:06:10.205
nawet imprezą-niespodzianką.

NOTE Paragraph

00:06:10.229 --> 00:06:11.821
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:06:11.845 --> 00:06:16.414
Wiąże się także z niepokojami społecznymi,

00:06:16.438 --> 00:06:18.598
na przykład po katastrofie naturalnej.

00:06:18.622 --> 00:06:20.928
W 2014 roku

00:06:20.952 --> 00:06:26.601
ogromne trzęsienie ziemi zniszczyło
cały region na jednej z japońskich wysp.

00:06:27.154 --> 00:06:30.872
Ponad 60 osób zginęło,
tysiące zostało rannych

00:06:31.422 --> 00:06:33.538
Zaraz po katastrofie

00:06:33.562 --> 00:06:38.599
naukowcy odkryli,
że przypadki zespołu takotsubo

00:06:38.623 --> 00:06:44.247
wzrosły 24-krotnie w tym regionie
miesiąc po trzęsieniu

00:06:44.271 --> 00:06:46.972
w porównaniu z rokiem poprzednim.

00:06:48.131 --> 00:06:50.786
Miejsca zamieszkania chorych

00:06:50.810 --> 00:06:53.781
ściśle korelowały z siłą trzęsienia.

00:06:53.805 --> 00:06:58.133
Prawie wszyscy pacjenci
mieszkali blisko epicentrum.

NOTE Paragraph

00:06:58.902 --> 00:07:05.113
Co ciekawe, zespół takotsubo występuje też
po szczęśliwych wydarzeniach,

00:07:05.137 --> 00:07:07.843
ale serce wydaje się reagować inaczej,

00:07:07.867 --> 00:07:11.647
pęczniejąc w połowie,
a nie na wierzchołku.

00:07:12.382 --> 00:07:17.619
Dlaczego różne emocje skutkują
różnymi zmianami sercowymi,

00:07:17.643 --> 00:07:19.002
pozostaje tajemnicą.

00:07:19.567 --> 00:07:24.385
Dzisiaj, jak rodzaj ody
do starożytnych filozofów,

00:07:24.409 --> 00:07:30.462
można powiedzieć, że nawet
jeśli emocje nie mieszkają w sercu,

00:07:30.486 --> 00:07:38.387
serce emocjonalne
pokrywa się z tym biologicznym

00:07:38.997 --> 00:07:42.442
w sposób zaskakujący i tajemniczy.

NOTE Paragraph

00:07:42.948 --> 00:07:46.629
Syndromy sercowe,
łącznie z nagłą śmiercią,

00:07:46.653 --> 00:07:51.725
od dawna towarzyszą
doświadczaniu silnych emocji

00:07:51.749 --> 00:07:54.409
lub chaosowi w metaforycznych sercach.

00:07:55.235 --> 00:07:57.036
W 1942 roku

00:07:57.060 --> 00:08:02.209
harwardzki uczony Walter Cannon
opublikował artykuł "Śmierć Voodoo",

00:08:02.233 --> 00:08:05.987
gdzie opisał przypadki śmierci
spowodowanej strachem

00:08:06.011 --> 00:08:08.432
wywołanym przez wiarę w nałożenie klątwy,

00:08:08.456 --> 00:08:12.710
na przykład przez szamana
lub w wyniku spożycia zakazanego owocu.

00:08:13.316 --> 00:08:18.046
Wiele ofiar pozbawionych nadziei
zmarło na miejscu.

00:08:19.139 --> 00:08:24.055
Wszystkie ofiary bezgranicznie wierzyły

00:08:24.079 --> 00:08:27.118
w zabójczą moc zewnętrznej siły,

00:08:27.142 --> 00:08:29.529
z którą nie ma jak walczyć.

00:08:29.920 --> 00:08:33.530
Domniemany brak kontroli, według Cannona,

00:08:33.554 --> 00:08:36.859
powodował niekontrolowaną
reakcje fizjologiczną,

00:08:36.883 --> 00:08:41.488
ostre zwężenie żył i w efekcie

00:08:41.512 --> 00:08:46.030
ostry spadek poziomu i ciśnienia krwi,

00:08:46.411 --> 00:08:48.412
silne osłabienie serca

00:08:48.412 --> 00:08:52.131
i niewydolność narządów
z powodu braku tlenu.

NOTE Paragraph

00:08:53.853 --> 00:08:56.120
Cannon wierzył, że śmierć voodoo

00:08:57.017 --> 00:09:00.717
dotyczy tylko autochtonów
czyli ludów pierwotnych.

00:09:01.511 --> 00:09:06.362
Okazuje się, że taka śmierć przydarza się

00:09:06.386 --> 00:09:09.065
również ludziom współczesnym.

00:09:09.642 --> 00:09:15.690
Notuje się śmierć spowodowaną rozpaczą
po partnerach czy rodzeństwie.

00:09:16.217 --> 00:09:20.407
Złamane serca niosą śmierć
dosłownie i w przenośni.

NOTE Paragraph

00:09:20.855 --> 00:09:23.747
To dotyczy również zwierząt.

00:09:24.781 --> 00:09:30.927
W fascynujących badaniach z 1980 roku
wydanych przez "Science"

00:09:30.951 --> 00:09:34.805
naukowcy karmili króliki
jedzeniem bogatym w cholesterol,

00:09:34.829 --> 00:09:38.017
by zobaczyć jak wpływa
na choroby sercowo-naczyniowe.

00:09:38.624 --> 00:09:44.137
Odkryli, że niektóre króliki
chorowały częściej niż inne,

00:09:44.161 --> 00:09:45.780
ale nie wiedzieli dlaczego.

00:09:45.804 --> 00:09:51.559
Króliki miały podobny sposób odżywiania,
środowisko i strukturę genetyczną.

00:09:51.583 --> 00:09:54.203
Pomyśleli, że wpływ może mieć

00:09:54.227 --> 00:09:58.398
ilość czasu jaką inżynierowie
spędzali z królikami.

00:09:58.422 --> 00:10:00.189
Powtórzyli badanie,

00:10:00.213 --> 00:10:02.570
dzieląc króliki na dwie grupy.

00:10:02.594 --> 00:10:05.110
Obie były karmione jedzeniem
bogatym w cholesterol.

00:10:05.880 --> 00:10:10.106
Jedną grupę królików wypuszczono z klatek,

00:10:10.130 --> 00:10:14.430
głaskano, przytulano,
mówiono do nich, bawiono się z nimi,

00:10:14.454 --> 00:10:17.283
zaś drugą grupę królików
zostawiono w klatkach,

00:10:17.307 --> 00:10:18.640
w odosobnieniu.

00:10:19.221 --> 00:10:21.397
Po roku

00:10:21.607 --> 00:10:24.387
autopsja wykazała,

00:10:24.639 --> 00:10:28.173
że króliki z pierwszej grupy,

00:10:28.197 --> 00:10:30.136
które przebywały z ludźmi,

00:10:30.160 --> 00:10:36.340
zapadły na 60% mniej chorób aortalnych
niż króliki z drugiej grupy,

00:10:36.364 --> 00:10:41.404
mimo tego samego poziomu
cholesterolu, ciśnienia krwi i tętna.

NOTE Paragraph

00:10:41.704 --> 00:10:47.830
Dzisiaj kwestia dbania o serce
przestaje być domeną filozofów

00:10:47.854 --> 00:10:52.804
rozwodzących się
nad metaforycznym sensem serca,

00:10:52.828 --> 00:10:56.509
a przechodzi w ręce lekarzy takich jak ja,

00:10:56.533 --> 00:10:59.356
posługujących się technologią,
która nawet sto lat temu,

00:10:59.380 --> 00:11:02.477
ze względu na rangę serca w kulturze,

00:11:02.501 --> 00:11:03.844
była tematem tabu.

00:11:04.225 --> 00:11:08.460
W tym procesie serce przeszło zmianę.

00:11:08.484 --> 00:11:13.572
Nie jest obiektem nadprzyrodzonym
przepełnionym metaforą i znaczeniem,

00:11:13.596 --> 00:11:17.987
ale maszyną, którą można
manipulować i kontrolować.

00:11:19.040 --> 00:11:21.359
Najważniejsze jest to,

00:11:21.383 --> 00:11:24.544
by przy manipulacji

00:11:24.568 --> 00:11:29.486
uwzględniać życie emocjonalne serca

00:11:29.510 --> 00:11:32.752
w istnienie którego
wierzymy od tysięcy lat.

NOTE Paragraph

00:11:33.836 --> 00:11:37.333
Na przykład badania
"Lifestyle Heart Trial",

00:11:37.357 --> 00:11:41.861
opublikowane przez czasopismo
"The Lancet" w 1990 roku.

00:11:41.885 --> 00:11:45.928
48 pacjentów z przewlekłą
lub ostrą chorobą wieńcową

00:11:45.952 --> 00:11:51.399
zostało losowo przypisanych
do zwykłej opieki lub zmiany trybu życia.

00:11:51.399 --> 00:11:54.286
Tej drugiej zapewniono
nisko-tłuszczową dietę wegetariańską,

00:11:54.286 --> 00:11:56.035
łagodne ćwiczenia fizyczne,

00:11:56.059 --> 00:11:57.630
grupowe wsparcie psychologa

00:11:57.654 --> 00:11:59.605
i pomoc w radzeniu sobie ze stresem.

00:11:59.629 --> 00:12:04.375
Badania wykryły,
że u pacjentów z drugiej grupy

00:12:04.399 --> 00:12:09.533
poziom płytek wieńcowych spadł o 5%.

00:12:09.557 --> 00:12:11.572
Pacjenci z normalną opieką

00:12:11.596 --> 00:12:16.066
mieli o 5% więcej płytek po roku,

00:12:16.090 --> 00:12:18.503
a o 28% więcej po pięciu latach.

00:12:18.527 --> 00:12:22.914
Notowano u nich również
dwukrotnie więcej problemów z sercem

00:12:22.938 --> 00:12:26.317
takich jak zawały, wszczepianie bypassów

00:12:26.341 --> 00:12:28.225
i śmierć spowodowaną przez chore serce.

NOTE Paragraph

00:12:28.249 --> 00:12:29.824
Ciekawe jest to,

00:12:30.719 --> 00:12:36.013
że niektórzy pacjenci
zaczęli stosować diety i ćwiczyć

00:12:36.037 --> 00:12:40.291
prawie tak intensywnie jak pacjenci
z grupy intensywnej opieki.

00:12:41.203 --> 00:12:43.289
Ich choroby nadal się pogłębiały.

00:12:44.900 --> 00:12:50.230
Sama dieta i ćwiczenia nie wystarczą,
by wspomóc walkę z chorobą wieńcową.

00:12:50.738 --> 00:12:53.542
Kontrole po jednym roku i pięciu latach

00:12:54.526 --> 00:12:57.495
wykazały, że zarządzanie stresem
jest bardziej skuteczne

00:12:57.519 --> 00:12:59.571
w walce z chorobami wieńcowymi

00:12:59.595 --> 00:13:01.123
niż ćwiczenia.

NOTE Paragraph

00:13:02.001 --> 00:13:05.618
Te badania są na małą skalę

00:13:05.642 --> 00:13:08.823
i współzależność
nie dowodzi przyczynowości.

00:13:08.847 --> 00:13:13.205
Bardzo możliwe, że stres
prowadzi do niezdrowych nawyków

00:13:13.229 --> 00:13:16.508
i to jest prawdziwą przyczyną
zwiększonego ryzyka chorób sercowych.

00:13:16.532 --> 00:13:20.133
Ale, podobnie jak przy wiązaniu
palenia z rakiem płuc,

00:13:20.157 --> 00:13:23.414
skoro tyle badań wykazuje to samo,

00:13:23.438 --> 00:13:26.848
i istnieją mechanizmy wyjaśniające
związki przyczynowe,

00:13:26.872 --> 00:13:31.283
chyba kaprysem byłoby zaprzeczać,
że związek jest.

00:13:31.798 --> 00:13:35.477
Wielu lekarzy doszło
do podobnych wniosków, co ja

00:13:35.501 --> 00:13:38.159
przez dwadzieścia lat
kariery kardiologa:

00:13:39.033 --> 00:13:43.441
serce emocjonalne wpływa na to biologiczne

00:13:43.465 --> 00:13:46.021
w sposób zaskakujący i tajemniczy.

NOTE Paragraph

00:13:46.045 --> 00:13:50.823
Dzisiejsza medycyna nadal uważa
serce za maszynę.

00:13:51.312 --> 00:13:54.485
Takie ujęcie dało ogromne korzyści.

00:13:55.027 --> 00:13:57.585
Kardiologia

00:13:57.609 --> 00:14:02.247
jest niewątpliwie jednym
z największych sukcesów

00:14:02.271 --> 00:14:03.858
ostatnich stu lat.

00:14:05.170 --> 00:14:10.818
Stenty, rozruszniki serca,
defibrylatory, wszczepianie bypassów,

00:14:10.842 --> 00:14:12.162
przeszczepy serc,

00:14:12.186 --> 00:14:16.135
wszystko to wynaleziono
po II wojnie światowej.

NOTE Paragraph

00:14:16.159 --> 00:14:18.270
Możliwe, że zbliżamy się

00:14:18.294 --> 00:14:23.580
do limitu medycyny naukowej

00:14:23.604 --> 00:14:25.202
w walce z chorobami serca.

00:14:25.226 --> 00:14:28.591
Tempo umieralności
z przyczyn sercowo-naczyniowych

00:14:28.615 --> 00:14:32.304
znacznie spadło przez ostatnią dekadę.

00:14:33.312 --> 00:14:36.292
Potrzeba zmiany podejścia,

00:14:36.316 --> 00:14:40.311
żeby móc kontynuować rodzaj postępu,
do jakiego się przyzwyczailiśmy.

00:14:40.335 --> 00:14:45.760
Psychosocjologia musi stanąć w centrum

00:14:45.784 --> 00:14:47.908
podejścia do problemów sercowych.

NOTE Paragraph

00:14:48.685 --> 00:14:50.823
To niełatwe zadanie.

00:14:50.847 --> 00:14:54.790
To jest nadal domena nieodkryta.

00:14:55.956 --> 00:15:01.121
Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne
nadal nie zalicza stresu

00:15:01.145 --> 00:15:04.936
do modyfikowalnych czynników
ryzyka chorób serca,

00:15:04.960 --> 00:15:09.763
może dlatego, że łatwiej walczyć
z wysokim cholesterolem

00:15:09.787 --> 00:15:12.462
niż problemami społecznymi
i emocjonalnymi.

NOTE Paragraph

00:15:13.582 --> 00:15:15.974
Może istnieje lepszy sposób,

00:15:15.998 --> 00:15:20.875
jeśli uznamy, że mówiąc "złamane serce",

00:15:20.899 --> 00:15:25.513
naprawdę czasem mówimy o złamanym sercu.

00:15:25.537 --> 00:15:31.979
Musimy traktować siłę emocji poważnie,

00:15:32.003 --> 00:15:33.754
jeśli chcemy zadbać o serce.

NOTE Paragraph

00:15:34.442 --> 00:15:36.781
Stres emocjonalny, jak się okazuje,

00:15:36.805 --> 00:15:39.683
to bardzo często kwestia życia i śmierci.

NOTE Paragraph

00:15:41.048 --> 00:15:42.208
Dziękuję.

NOTE Paragraph

00:15:42.232 --> 00:15:47.555
(Brawa)