0:00:00.714,0:00:03.810
2013 жылы

0:00:03.834,0:00:06.343
Ұлыбритания үкіметі сауалнама жүргізді.

0:00:07.494,0:00:10.643
Сауалнама тұрғындардың[br]

0:00:10.667,0:00:11.904
сан сауаттылығын тексерді.

0:00:11.928,0:00:13.571
Нәтижесіне өздері таңғалды.

0:00:13.595,0:00:16.959
Елдегі ересек 100 адамның

0:00:16.983,0:00:20.484
47-сі сан сауаттылығының[br]бірінші деңгейіне жетпеді.

0:00:20.892,0:00:25.004
Сан сауаттылығының 1-деңгейі[br]GCSE ұпайымен анықталады.

0:00:25.410,0:00:28.658
Бөлу, пайыз анықтау, [br]ондық сандарды түсіну деген сөз.

0:00:28.682,0:00:33.310
Бұл нәтиже үкіметті[br]біраз әуреге салды.

0:00:33.334,0:00:34.962
Біраз шешімдер[br]қабылданып,

0:00:34.986,0:00:36.708
ақша қайта қарастырылып,

0:00:36.732,0:00:39.770
2011 жылы қайтадан[br]сауалнама жүргізілді.

0:00:39.794,0:00:41.999
Сонымен нәтижесі[br]қалай өзгерді дейсіз ғой.

0:00:44.021,0:00:45.465
Әлгі сан 49 болды.

0:00:45.489,0:00:46.938
(Күлкі)

0:00:46.962,0:00:49.411
Бұл ақпаратты[br]Financial Times-та бөліскенде,

0:00:49.435,0:00:51.106
бір оқырманымыз:

0:00:51.130,0:00:54.891
"Бұл ақпарат тұрғынның тек [br]51 %-ына үрейлі" деп қалжыңдады.

0:00:54.915,0:00:57.201
(Күлкі)

0:00:57.225,0:01:00.382
Өз басыма мектеп оқушысының

0:01:00.406,0:01:03.501
осыған қатысты пікірі ұнады.

0:01:03.525,0:01:05.056
Ол қолын көтеріп,

0:01:05.080,0:01:07.596
"Бұл мәліметті жинақтаған[br]адам

0:01:07.620,0:01:09.435
49 %-дың ішіндегі [br]біреу емес пе?"

0:01:09.459,0:01:10.713
(Күлкі)

0:01:10.737,0:01:14.787
Сандарды түсіне алмау - [br]үлкен мәселе,

0:01:14.811,0:01:16.921
себебі сандардың өмірлік[br]маңызы бар,

0:01:16.945,0:01:20.812
әрі біздің заманымыздағы[br]негізгі өзгерістер

0:01:20.836,0:01:23.277
сандармен байланысты.

0:01:23.301,0:01:25.149
Бұл енді тек ағылшын [br]мәселесі емес.

0:01:25.173,0:01:30.103
ЕҚЫҰ биылғы есебінде[br]жастар арасындағы сан сауаттылығын

0:01:30.127,0:01:32.907
жариялады, АҚШ көш бастап тұр.

0:01:32.931,0:01:37.601
Сан сауаттылығы америка жастарының [br]40 пайызында төменгі деңгейде.

0:01:37.625,0:01:38.922
Англия да осы шамалас.

0:01:38.946,0:01:44.479
Бірақ ЕҚЫҰ-ның 7 елі[br]20 %-дан сәл асып тұр.

0:01:44.503,0:01:47.262
Бұл үлкен мәселе, [br]бұлай болуы адам шошытады.

0:01:47.286,0:01:49.294
Кестенің соңғы жағына көз салсаңыз

0:01:49.318,0:01:52.278
Нидерланды мен Корея[br]оқшауланып тұр.

0:01:52.302,0:01:56.718
Сан сауаттылығы аса [br]өзекті екенін көріп тұрмыз.

0:01:57.510,0:02:00.440
Мұндай зерттеулер [br]пайдалы болуымен қатар,

0:02:00.464,0:02:05.864
адамдарды білместікпен[br]екі топқа бөлеміз.

0:02:05.888,0:02:07.664
Адамдардың екі тобы бар:

0:02:07.688,0:02:12.037
сандарды түсіне алатын, әрі[br]онымен жұмыс істей алатындар

0:02:12.061,0:02:14.297
және онымен жұмыс істей алмайтындар.

0:02:14.321,0:02:16.422
Бүгін мен бұл жерде

0:02:16.446,0:02:19.488
мұндай бөлудің дұрыс еместігін[br]айтқым келеді.

0:02:19.512,0:02:21.380
Бұлай жіктеу ақылға қонымсыз.

0:02:21.404,0:02:25.052
Сандарды түсіну үшін,[br]менің ойымша,

0:02:25.076,0:02:26.804
керемет математик болу[br]шарт емес.

0:02:26.828,0:02:29.937
Әуелі осыны түсінуден бастайық.

0:02:30.387,0:02:34.698
Бұл нәрсені ұғу

0:02:34.722,0:02:36.448
статистиканы түсінуден басталады.

0:02:36.472,0:02:39.967
Менің ойымша, [br]статистиканың өз кезегінде

0:02:39.991,0:02:41.309
бейнеленуі дұрыс емес.

0:02:41.333,0:02:42.380
(Күлкі)

0:02:42.404,0:02:43.936
Бұл математиканың бір бөлігі

0:02:43.960,0:02:47.019
болса да,[br]математиктер ұнатпайды.

0:02:47.043,0:02:51.055
Себебі математика дәлдік пен[br]нақтылықты ұнатады.

0:02:51.079,0:02:53.363
Статистика - бұған қарама-қарсы.

0:02:53.793,0:02:58.448
Өз басым, статистикаға[br]кештеу ден қойдым.

0:02:58.472,0:03:00.554
Университеттегі профессорымнан

0:03:00.578,0:03:05.337
менің ең жек көретін[br]екі сабағымды сұрасаңыздар

0:03:05.361,0:03:08.128
"статистика мен [br]бағдарламалау" деп айтар еді.

0:03:08.152,0:03:11.091
Енді алдарыңызда[br]статистика кестесін көрсетіп тұрмын.

0:03:11.115,0:03:12.317
Өзім жасадым.

0:03:12.745,0:03:14.500
Менің өзгеруіме не әсер етті?

0:03:14.524,0:03:18.172
Статистика қызық[br]деп ойлауға не түрткі болды?

0:03:18.196,0:03:20.462
Себебі статистика түптеп келгенде[br]өзіміз екен.

0:03:20.869,0:03:23.451
Статистика сөзінің[br]төркініне үңілсек,

0:03:23.475,0:03:26.084
деректер туралы ғылым.

0:03:26.108,0:03:28.538
Өзіміз өмір сүретін [br]қоғамның деректері.

0:03:28.562,0:03:31.916
Статистика бізді топ ретінде[br]қарастырады,

0:03:31.940,0:03:33.615
жеке адам ретінде емес.

0:03:33.639,0:03:35.109
Тіршілік иесі ретінде,

0:03:35.133,0:03:39.077
біз жеке тұлға ретінде[br]топқа, қасымыздағыларға

0:03:39.101,0:03:40.489
қалай әсер ететініміз қызық.

0:03:40.513,0:03:43.623
Статистика осы тұрғыдан алғанда[br]бізге таңғаларлық

0:03:43.647,0:03:44.948
дерек ұсынады.

0:03:45.477,0:03:48.684
Соңғы жылдары Ipsos MORI тарапынан

0:03:48.708,0:03:50.422
өте керемет сауалнама жүргізілді.

0:03:50.446,0:03:53.154
Ұлыбританиядағы[br]1000 ересектен

0:03:53.178,0:03:56.958
"100 адамға шаққанда[br]Англия мен Уэльсте

0:03:56.982,0:03:58.852
қанша мұсылман бар?"[br]деп сұралды.

0:03:58.876,0:04:01.522
Мынау сауалнаманың[br]орташа көрсеткіші,

0:04:01.546,0:04:04.958
жалпы тұрғынның [br]пікірі 24 болды.

0:04:04.982,0:04:08.658
Бұл көпшіліктің ойы.

0:04:08.682,0:04:12.321
Британдықтар 100 адамға шаққанда[br]елде 24 мұсылман бар деп есептейді.

0:04:12.345,0:04:16.755
Ресми мәлімет бойынша,[br]бестен артық емес.

0:04:17.732,0:04:21.719
Біздің ойымыз бен қабылдауымыздың[br]арасында үлкен айырмашылық бар.

0:04:21.743,0:04:23.781
Оны статистика нақты[br]көрсете алады.

0:04:23.805,0:04:25.349
Осы нәрсе қызық.

0:04:25.373,0:04:28.663
Бұл түсінбестіктің сыры неде?

0:04:29.212,0:04:31.066
Осыны түсінгім келді.

0:04:31.090,0:04:34.570
Кейбір сауалдарды[br]презентацияда қолдана бастадым.

0:04:34.594,0:04:35.812
Сөйтіп мына презентация

0:04:35.836,0:04:38.146
Хамерсмит қыздар мектебінде[br]дайындалды.

0:04:38.170,0:04:40.310
Тыңдармандарым осы [br]секілді болды.

0:04:40.334,0:04:44.202
Тек бәрі алтыншы[br]сынып қыздары еді.

0:04:44.226,0:04:46.622
"Қыздар, – дедім,

0:04:47.598,0:04:52.141
Британия халқының пікірінше[br]қанша жасөспірім қыздың

0:04:52.165,0:04:53.913
аяғы ауыр деп ойлайсыңдар?"

0:04:53.937,0:04:56.613
Британдықтар 100 жасөспірім[br]қызға шаққанда әрбір

0:04:57.453,0:05:01.366
15 қыздың аяғы ауыр дегенді [br]естігенде

0:05:01.390,0:05:02.683
ызаланып кетті.

0:05:03.429,0:05:05.660
Ашулануға негіз де бар еді.

0:05:05.684,0:05:08.442
Себебі шындығында[br]бұл нөл де 200-ге жуық

0:05:08.466,0:05:10.036
мәлімет еді.

0:05:10.060,0:05:12.575
Әрі бұл - ресми мәлімет.

0:05:12.599,0:05:16.399
Сан сауатсыздығы - [br]бұл тек ағылшындардың мәселесі емес.

0:05:16.423,0:05:20.927
Ipsos MORI зерттеуін басқа[br]елдерде де жалғастырды.

0:05:20.951,0:05:23.901
Сөйтіп Сауд Арабияда[br]сауалнама жүргізді.

0:05:23.925,0:05:26.446
100 адамға шаққанда[br]қаншасы

0:05:26.470,0:05:29.343
семіздікке шалдыққан?

0:05:30.526,0:05:35.859
Сауд арабиялықтардың дені[br]ширекке жуығы деген.

0:05:36.402,0:05:37.604
Мынау олардың ойы.

0:05:37.628,0:05:40.196
Ересектердің төрттен бірі[br]семіздікпен ауырады.

0:05:40.220,0:05:45.001
Ресми мәлімет болса, [br]үштен бірі дейді.

0:05:45.025,0:05:46.481
(Күлкі)

0:05:46.505,0:05:48.797
Үлкен алшақтықты[br]көріп отырмыз.

0:05:48.821,0:05:53.267
Мынауысы қызық: [br]Жапондардан

0:05:53.291,0:05:55.251
әрбір 100 жапонды[br]алсақ,

0:05:55.275,0:05:57.876
қаншасы ауылда тұрады?

0:05:58.521,0:06:03.422
Орташа есеппен [br]50 де 50 деп санайды.

0:06:03.446,0:06:07.593
100-ден 56-сы[br]ауылда тұрады дейді.

0:06:07.617,0:06:09.304
Ресми мәлімет бойынша -[br]жетеу.

0:06:10.259,0:06:14.709
Осынша алшақтық[br]адамды таңғалдырады.

0:06:14.733,0:06:17.122
Бірақ Даниел Кахмен[br]кітабын оқығандар

0:06:17.146,0:06:21.538
үшін бұл таңғаларлық жағдай емес.

0:06:21.562,0:06:26.654
Әріптесі Амос Тверский[br]екеуі адамдардың

0:06:26.678,0:06:29.823
қабылдауы мен ойлауы[br]арасындағы алшақтықты зерттеген.

0:06:29.847,0:06:33.598
Адамдар статистикалық болжам[br]жасағанда көп жаңылысады.

0:06:33.622,0:06:35.382
Оның бірнеше себебі бар.

0:06:35.406,0:06:38.521
Өз басымыздан кешкенімізге[br]қарап бағалаймыз.

0:06:38.545,0:06:42.503
Сонымен қатар медиадағы[br]ақпарат та әсер етеді.

0:06:42.527,0:06:44.223
Сөйтіп шындықтан алшақтаймыз.

0:06:44.855,0:06:46.981
Кахнеман бұл жайтты[br]былай түсіндіреді.

0:06:47.005,0:06:49.090
"Шынайы нәрсені көргенде[br]соқырмыз" дейді.

0:06:49.114,0:06:50.752
Біз сандарды қате ұғыппыз.

0:06:50.776,0:06:53.098
"соқыр болғандықтан[br]соқырлығымызды да білмейміз"

0:06:53.122,0:06:56.388
Шешім қабылдауда бұның[br]әсері зор.

0:06:56.412,0:06:59.264
Статистика кеңсемізде осыны[br]талқылағанда

0:06:59.288,0:07:01.200
мұның бәрі маған қызық болды.

0:07:01.224,0:07:03.234
Бұл ғаламдық мәселе[br]деген тоқтамға келдім.

0:07:03.258,0:07:05.693
Бірақ география да [br]бұл орайда әсер еткен болар.

0:07:05.717,0:07:09.626
Сауалдар "өз еліңді [br]қаншалықты жақсы білесің"

0:07:09.650,0:07:13.643
дегенге саяды. Бірақ[br]64 млн. адамды танисың ба?

0:07:13.667,0:07:16.399
Көпшілігіміз білмейміз.[br]Мысалы, мен білмеймін.

0:07:16.423,0:07:17.747
Содан мынадай ой келді.

0:07:17.771,0:07:20.894
Тура осы мәселені[br]енді

0:07:20.918,0:07:23.023
жергілікті деңгейде қарастырсақ.

0:07:23.047,0:07:24.238
Бұл жергілікті ме?

0:07:24.262,0:07:26.203
"Сен өз ауылыңды қаншалықты

0:07:26.227,0:07:28.349
жақсы білесің" десек ше?

0:07:28.373,0:07:30.476
Болжамың аз да болса нақты болады ма?

0:07:31.817,0:07:33.579
Сөйтіп сауалнама жасадым:

0:07:33.603,0:07:35.462
Өз тұратын жеріңді[br]жақсы білесің бе?

0:07:36.454,0:07:38.343
Қарапайым бағдарлама.

0:07:38.367,0:07:39.550
Индексіңді жазасың.

0:07:39.574,0:07:42.281
Ұлттық санақ нәтижесінде[br]сенің өлкең туралы

0:07:42.305,0:07:43.844
сұрақтар қояды.

0:07:44.305,0:07:46.428
Әзірлеу барысында[br]нәтижесіне алаңдадым.

0:07:46.452,0:07:50.561
Мүмкіндігінше[br]әртүрлі адамдар жауап берсе,

0:07:50.585,0:07:53.413
сандарды түсінетін [br]49 пайыз ғана емес.

0:07:53.437,0:07:55.192
Көпшіліктің сауалнамасы [br]болса дедім.

0:07:55.216,0:07:56.741
Сауалнама дизайны үшін

0:07:56.765,0:08:00.380
Отто Неураттың[br]1920-30 жылғы

0:08:00.404,0:08:03.006
изотобын қолдандым.

0:08:03.030,0:08:07.378
Сонымен бұл - [br]ұқсас символдар -

0:08:07.402,0:08:09.175
сандарды бейнелейтін[br]әдіс.

0:08:09.640,0:08:12.805
Сандар символдың[br]ар жағына жасырынған.

0:08:12.829,0:08:15.552
Санды бейнелеудің[br]тамаша тәсілі.

0:08:15.576,0:08:18.560
Яғни, пайыз деген[br]сөзді қолданып, шатастырмаймыз.

0:08:18.584,0:08:19.814
Бөлігі, қатынасы[br]да жоқ.

0:08:19.838,0:08:21.540
Мінекей сауалнамамыз.

0:08:22.310,0:08:23.957
Түсінуге оңай,

0:08:23.981,0:08:26.800
сол жақтағы жақтауда[br]қайталанатын икона бар.

0:08:26.824,0:08:29.947
Картада өлкеңе [br]қатысты сұрақтар

0:08:29.971,0:08:31.138
оң жақтан көрінеді.

0:08:31.162,0:08:32.443
Жеті сұрақ қойылады.

0:08:32.467,0:08:36.360
Әр сұраққа[br]0 мен 100 арасында

0:08:36.384,0:08:37.733
жауап берсеңіз болады.

0:08:37.757,0:08:40.975
Соңында нөл мен [br]жүз ортасында жауап шығады.

0:08:40.999,0:08:43.083
Біз TEDxExeter-де отырғандықтан

0:08:43.107,0:08:45.432
сіздерге мына сауалнама[br]қызық болар деймін.

0:08:45.456,0:08:47.765
Эксетерге байланысты[br]сауалдар.

0:08:47.789,0:08:49.194
Бірінші сауалымыз былай:

0:08:49.218,0:08:52.210
Әрбір 100 адамға шаққанда[br]қаншасы 16 жастан төмен.

0:08:52.784,0:08:56.384
Эксетер туралы білерім аз,[br]сондықтан болжауым керек.

0:08:56.408,0:08:58.969
Сөйтіп сауалнама[br]қалай әзірленгенін ұғасыз.

0:08:58.993,0:09:02.699
Слайдермен иконаны[br]белгілейсіз.

0:09:02.723,0:09:04.958
Сосын "Жіберу"[br]батырмасын басасыз.

0:09:04.982,0:09:08.645
Шынайы жауап пен[br]сіздің жауап арасындағы

0:09:08.669,0:09:12.744
айырманы көрсетеміз. [br]Сөйтсек, бес екен.

0:09:13.149,0:09:14.573
Келесі сұраққа[br]қалай қарайсыз?

0:09:14.597,0:09:16.753
Бұл орташа жаспен байланысты.

0:09:16.777,0:09:19.222
Тұрғынның жартысы[br]қаншалықты жас,

0:09:19.246,0:09:20.920
қаншалықты кәрі деп ойлайсыз?

0:09:20.944,0:09:24.294
35 деп айтсам, қателеспеспін,[br]орташа жас қой.

0:09:24.318,0:09:25.761
(Күлкі)

0:09:28.206,0:09:30.312
Сөйтсек, Эксетер[br]өте жас екен.

0:09:30.336,0:09:34.874
Бұл жердегі университеттің [br]маңызын ескермеппін.

0:09:34.898,0:09:36.929
Сұрақтар барған сайын[br]күрделенеді.

0:09:36.953,0:09:39.336
Мынауысы жеке үйі[br]барлар туралы.

0:09:39.955,0:09:43.654
100 адамға шаққанда[br]қаншасында ипотека бар?

0:09:43.678,0:09:44.958
Менің болжамым мынау,

0:09:44.982,0:09:48.080
Жауаптан 50 ден[br]көп қателескім келмеді.

0:09:48.104,0:09:50.124
(Күлкі)

0:09:50.148,0:09:52.614
Мынауысы одан қиын.

0:09:52.638,0:09:55.497
Себебі тұратын жеріңде

0:09:55.521,0:10:00.771
адамның жасына[br]қатысты бір белгілер бар.

0:10:00.795,0:10:03.140
Айналаңа қарап[br]болжайсың.

0:10:03.164,0:10:06.555
Бірақ үйі бар адамдарды[br]бірден анықтай алмайсың.

0:10:06.579,0:10:09.187
Сөйтіп, долбарға[br]сүйенесің,

0:10:09.211,0:10:13.662
іштей қанша адамның[br]жеке үйі барын ойлайсың.

0:10:13.686,0:10:17.336
Бір қызығы,[br]сауалнаманы жариялағанда

0:10:17.360,0:10:20.896
деректер бірнеше жылғы [br]санақтан алынды.

0:10:20.920,0:10:24.489
Онлайн бағдарлама арқылы[br]индексті жазып,

0:10:24.513,0:10:26.607
ескі деректі де көре аласың.

0:10:26.631,0:10:27.820
Сондықтан кейбір кездері

0:10:27.844,0:10:31.393
бұлар ескі болғандықтан[br]маңызды болмауы мүмкін.

0:10:31.417,0:10:35.056
Бірақ адамдардың[br]бұған қалай қарайтыны

0:10:35.080,0:10:37.797
қызық еді. Датаны ойнату[br]арқылы

0:10:37.821,0:10:39.228
адамдарға өздерінің

0:10:39.252,0:10:43.000
ішкі пайымдары барын көрсету еді.

0:10:43.508,0:10:47.091
Сөйтсек, бұл туралы

0:10:48.328,0:10:50.256
адамдар көп ойланады екен.

0:10:50.280,0:10:53.661
Көпшілікке қызық болған[br]статистикалық сайт

0:10:53.685,0:10:55.093
құлап қалды.

0:10:55.117,0:10:56.917
(Күлкі)

0:10:56.941,0:11:00.405
Мында "сатистика", "үкімет",[br]"Ұлыбритания" сөздері бар.

0:11:00.429,0:11:03.671
Адамдар ең аз қолданатын[br]сөздер екен.

0:11:03.695,0:11:07.680
Сайтты кешкі сағат [br]10-ға 15 қалғанда

0:11:07.704,0:11:09.797
іске қостық.

0:11:09.821,0:11:13.032
Адамдар қалағанынша

0:11:13.056,0:11:14.595
деректермен жұмыс істесін[br]дедік.

0:11:14.619,0:11:16.654
Бұған жеке уақыттарын[br]арнасын дедік.

0:11:16.678,0:11:19.165
Бір қызығы

0:11:19.189,0:11:22.902
250 мыңдай адам[br]

0:11:22.926,0:11:26.198
сайт іске қосылған 48[br]сағатта сауалнаманы тексерді.

0:11:26.222,0:11:30.149
Интернетте бұл[br]біраз талқыланды,

0:11:30.173,0:11:32.210
себебі көпшілік

0:11:32.234,0:11:36.227
өздерінің ішкі түйсіктері[br]туралы айтты

0:11:36.251,0:11:39.310
Бұлай болар деп [br]ойламап едім.

0:11:39.334,0:11:40.494
Шын айтамын.

0:11:40.518,0:11:43.744
Сонымен қатар[br]адамдар саясаткерлерге жібере бастады.

0:11:43.768,0:11:46.357
Өзіңіз сайланған аймағыңыз туралы[br]не білесіз?

0:11:46.381,0:11:47.543
(Күлкі)

0:11:47.567,0:11:49.127
Сөзімнің соңына қарай

0:11:49.992,0:11:52.322
екі түрлі адамдарға қайта оралайын.

0:11:52.346,0:11:54.603
Сандарды жақсы түсінетіндер

0:11:54.627,0:11:57.442
сауалнамаға қалай жауап[br]берер екен деп ойладым.

0:11:57.466,0:12:00.482
Англия мен Уэльстің[br]ұлттық санақшысы

0:12:00.506,0:12:02.579
Джон Пуллер эксперт қой.

0:12:03.524,0:12:05.973
Ол өз аймағы туралы [br]сауалнамадан 44 ұпай алды.

0:12:05.997,0:12:08.465
(Күлкі)

0:12:08.489,0:12:13.438
Бір стақан шарап ішіп, жауап берген[br]Джереми Паксман - 36.

0:12:14.051,0:12:15.512
Өте нашар.

0:12:15.536,0:12:18.737
Сандар бәрімізді[br]қызықтыратынын білеміз.

0:12:18.761,0:12:20.021
Бәрімізді таңғалдырады.

0:12:20.045,0:12:22.084
Әдетте статистиканы

0:12:22.108,0:12:24.070
күмәнді ғылым дейміз.

0:12:24.094,0:12:25.876
Өз кезегінде менің ойымша:

0:12:25.900,0:12:28.935
Статистика - өзіміз туралы ғылым.

0:12:28.959,0:12:31.747
Сол себепті сандарды[br]жақсы көруіміз керек.

0:12:31.771,0:12:32.961
Көп рақмет.

0:12:32.985,0:12:36.762
(Қол соғу)