WEBVTT

00:00:01.812 --> 00:00:04.982
Миний гарт маш эртний
нэгэн зүйл байна.

00:00:04.982 --> 00:00:08.072
Энэ хүн төрөлхтний бүтээсэн 
ямар ч зүйлээс өмнө,

00:00:08.072 --> 00:00:10.707
эх дэлхий дээр амьдрал 
бий болохоос ч өмнө,

00:00:10.707 --> 00:00:13.677
тивүүд болон тэднийг хуваах
далай тэнгисүүд ч бүрэлдэхээс өмнө,

00:00:13.677 --> 00:00:16.727
дөрөв гаруй тербум жилийн тэртээд
нарны аймаг маань бүрэлдэж

00:00:16.727 --> 00:00:20.727
гараг эрхэс биежин тогтож 
байх үед бий болсон зүйл.

00:00:21.275 --> 00:00:24.515
Энэ төмөр никелийн хэлтэрхий
тийм ч онцгой харагдахгүй байж магад.

00:00:24.515 --> 00:00:27.385
Гэвч үүнийг хагалаад доторхыг нь 
нээж үзвэл

00:00:28.315 --> 00:00:31.395
та үүнийг дэлхийн металлаас 
өөр болохыг анзаарна.

00:00:31.435 --> 00:00:35.005
Энэ бүтэц бол зөвхөн задгай сансарт л
бүрэлдэх боломжтой металын болор буюу

00:00:35.005 --> 00:00:38.475
хайлсан метал сая сая жилд 
маш бага бага температураар хөрж

00:00:38.475 --> 00:00:40.115
бэхжсэн бүтэц юм.

00:00:40.575 --> 00:00:43.865
Энэ зүйл эрт үед гарагууд бүрэлдэн
тогтсоны дараагаар орхигдож үлдсэн

00:00:43.865 --> 00:00:45.885
олон сая хэлтэрхийн нэг.

00:00:45.885 --> 00:00:48.705
Бид эдгээр биетүүдийг 
"АСТРОИД" гэж нэрлэдэг.

NOTE Paragraph

00:00:49.155 --> 00:00:53.175
Тэд бол бидний хамгийн эртний бөгөөд
хамгийн олон тохиох огторгуйн хөршүүд.

00:00:53.175 --> 00:00:55.475
Энэ зураглал бидэнд дэлхийн ойролцоох,


00:00:55.475 --> 00:00:58.795
нарны тойрог замд орших
астроидуудыг харуулж байна.

00:00:58.795 --> 00:01:02.615
Үүн дээрх дэлхий, нар, болон астроидуудын
хэмжээг хэд дахин томруулсан байгаа.

00:01:02.615 --> 00:01:05.475
Иймээс та бүхэн тэднийг илүү тод
ялган харж чадаж байгаа юм.

00:01:05.475 --> 00:01:08.856
Дэлхий дахинаа олон арван шинжээчдийн баг
эдгээр биетүүдийг хайн эрж

00:01:08.856 --> 00:01:10.586
өдөр бүр шинийг нээн илрүүлж,

00:01:10.586 --> 00:01:13.526
дэлхийн ойролцоох огторгуйд
байрлалыг тогтоосоор байна.

00:01:13.526 --> 00:01:15.856
Тэдний ихэнх нь 
НАСА-н санхүүжилтээр явагддаг.

00:01:15.856 --> 00:01:19.596
Миний хувьд астроидуудыг хайх ажил
маш том олон нийтийн ажил мэт санагддаг.

00:01:19.596 --> 00:01:22.816
Бид хурдны зам барихын оронд
задгай сансрыг зураглаж,

00:01:22.816 --> 00:01:25.796
үеэс үед өвлөгдөн үлдэх
архив санг бүтээж байна шүү дээ.

NOTE Paragraph

00:01:25.796 --> 00:01:32.186
Эд бол зөвхөн өнгөрсөн жил олдсон
дэлхийн ойролцоох 1556 астриодууд.

00:01:34.063 --> 00:01:37.543
Харин эдгээр нь бол дэлхий ойролцоо байгаа
одоогоор олдсон бүх астроидууд.

00:01:37.553 --> 00:01:41.393
Сүүлийх нь дугаар нь 13733 байсан.

00:01:41.393 --> 00:01:44.183
Эд бүгд нэг бүрчлэн зураглагдаж,
ангилагдсан төдийгүй

00:01:44.183 --> 00:01:46.203
нарыг тойрон эргэх зам нь ч тогтоогдсон.

00:01:46.203 --> 00:01:48.483
Хэдийгээр астроид бүр
өөр хоорондоо ялгаатай ч

00:01:48.483 --> 00:01:51.583
олон арван жилийн өмнөөс туулах
замыг нь тодорхойлж болдог.

00:01:51.583 --> 00:01:54.703
Зарим астриодуудын замыг маш
нарийн тооцоололтой гаргадаг.

00:01:55.163 --> 00:02:00.293
Жишээ нь, Жэт Пропулшоны лабораторийн
эрдэмтэд "Тоутатус" хэмээх астриодын

00:02:00.293 --> 00:02:03.633
дөрвөн жилийн хугацаанд туулах замыг
гучин км-ын зөрүүтэй тогтоож байв.

00:02:03.813 --> 00:02:09.293
Тухайн 4 жилийн хугацаанд Тоутатис нь
нийт 8.5 тэрбум км аялсан байдаг.

00:02:09.353 --> 00:02:12.623
Энэ нь маш их ойртуулсан тооцоолол буюу

00:02:12.623 --> 00:02:19.553
ердөө 0.000000004% зөрүүтэй гэсэн үг.

NOTE Paragraph

00:02:19.775 --> 00:02:22.765
(Инээд)

NOTE Paragraph

00:02:22.765 --> 00:02:26.805
Тэгэхээр, миний энэ гайхамшигтай астроидын
хэлтэрхийг бариад зогсож буй шалтгаан бол:

00:02:26.805 --> 00:02:29.685
Яг л бусад бүх хөршүүдийн адилаар
астриодууд ч гэсэн заримдаа

00:02:29.685 --> 00:02:32.565
урьдчилан мэдэгдэлгүйгээр
гэнэтийн айлчлал хийдэгт байгаа юм.

NOTE Paragraph

00:02:33.045 --> 00:02:37.905
3 жилийн өмнө энэ өдөр Оросын Челябинск
хотод нэгэн жижиг астроид дэлбэрчээ.

00:02:37.905 --> 00:02:43.015
Тэр биет ойролцоогоор 19 метрийн өргөнтэй 
буюу нэг жижиг дэлгүүрийн дайтай гэсэн үг.

00:02:43.044 --> 00:02:47.044
Иймэрхүү хэмжээтэй биетүүд ойролцоогоор 
50 жил тутамд дэлхийтэй мөргөлдөж байдаг.

NOTE Paragraph

00:02:48.022 --> 00:02:51.812
66 сая жилийн өмнө үүнээс хамаагүй том
нэгэн биет дэлхийтэй мөргөлдсөн нь

00:02:51.812 --> 00:02:53.672
асар өргөн хэмжээний сүйрлийг үүсгэсэн.

00:02:53.672 --> 00:02:56.622
Ургамал, амьтдын 75 хувь нь устаж
үгүй болсон бөгөөд

00:02:56.622 --> 00:02:59.752
тэдний нэг нь динозаврууд гэж бодохоор
маш харамсалтай.

00:02:59.752 --> 00:03:02.392
Тэр биет нь ойролцоогоор
10 км-н өргөнтэй байж.

00:03:02.392 --> 00:03:06.392
10 км гэдэг нь Боейнг 747 загварын зорчигч
тээврийн онгоцны нисэх өндөрлөг.

00:03:06.392 --> 00:03:09.902
Тэгэхээр та дараагийн удаа онгоцоор
зорчихдоо цонхоо сөхөн гадагш хараад

00:03:09.902 --> 00:03:14.172
газраас сууж яваа онгоцны тань далавчийг
шүргэхүйц өндөртэй,

00:03:14.172 --> 00:03:18.942
нисэж яваа онгоц дайрч өнгөрөхийн тулд
бүхэл бүтэн минут зарцууулахуйц өргөнтэй

00:03:18.942 --> 00:03:21.312
тийм агуу том чулууг төсөөлөөд үзээрэй.

00:03:21.313 --> 00:03:23.983
Энэ бол дэлхийг мөргөсөн астроидын хэмжээ.

NOTE Paragraph

00:03:24.613 --> 00:03:27.883
Астроидуудыг манай гарагт маш том
аюул авчрагч гэдгийг мэдэх болсоор

00:03:27.883 --> 00:03:30.783
ердөө гучаадхан жил өнгөрч байна.
Гэсэн ч бид түүнээс хойш

00:03:30.783 --> 00:03:34.573
эдгээр биесийг нээн илрүүлж, төрөлжүүлэн
ангилах ажилуудыг хийсээр байгаа юм.

00:03:35.203 --> 00:03:37.553
Надад харин түүний нэг хэсэг болох
аз тохиосон юм.

00:03:37.553 --> 00:03:41.613
Би НАСА-н НЕОВАЙС хэмээх телескопыг
ашигладаг шинжээдийн багийн нэгэн шинжээч.

00:03:41.613 --> 00:03:44.833
НЕОВАЙС нь анхнаасаа астриодуудыг хайн
илрүүлэхэд зориулагдаагүй.

00:03:44.833 --> 00:03:48.463
Түүнийг 7 сарын хугацаанд эх дэлхийг 
тойрон эргэж нарны аймгаас гадна орших

00:03:48.463 --> 00:03:51.993
орчлон ертөнцийн хамгийн хүйтэн одод,
хамгийн тод галактик, гараг эрхэсийг

00:03:51.993 --> 00:03:55.783
хайн эрэлхийлэхэд зориулан бүтээсэн юм.
Тэр ч тэрхүү ажлаа маш амжилттай хийсэн.

00:03:55.783 --> 00:03:58.993
Гэсэн ч өнөөдөр, түүнээс хойш зургаан
жилийн дараа ч ажилласан хэвээр.

00:03:58.993 --> 00:04:01.343
Бид түүнийг астроидуудыг хайн
илрүүлэхэд ашиглах болсон.

00:04:01.343 --> 00:04:04.273
Хэдийгээр Неовайс маш гайхамшигтай
сансрын бяцхан робот боловч

00:04:04.273 --> 00:04:06.543
орчин үеийн хуучин машинтай л адил.


00:04:06.763 --> 00:04:10.543
Жишээ нь, түүний мэдрэгчүүдийг хөргөхөд
ашиглагддаг криогений шингэн нь дуусахад

00:04:10.543 --> 00:04:13.243
бид түүний агааржуулагч нь 
эвдэрчихлээ гэж элэглэдэг.

00:04:13.243 --> 00:04:16.703
Неовайс нийт 920 сая миль
замыг туулаад байгаа ч

00:04:16.703 --> 00:04:21.983
ямар ч асуудалгүй явсаар л, 11 секунд
тутамд тэнгэрийн зургийг авсаар л байна.

00:04:21.983 --> 00:04:25.593
Миний яриа эхлэснээс хойш аль хэдийн
23 зураг авчихсан байгаа гэсэн үг.

NOTE Paragraph

00:04:26.143 --> 00:04:28.869
НЕОВАЙС-г маш үнэ цэнэтэй болгож буй
бас нэгэн хүчин зүйл нь

00:04:28.869 --> 00:04:31.189
тэрээр тэнгэрийг инфраред
туяагаар хардагт оршино.

00:04:31.189 --> 00:04:34.199
Энэ нь бидэнд астроидуудыг тэдний
ойлгодог нарны цацрагаар бус

00:04:34.199 --> 00:04:36.279
ялгаруулах дулаанаар харж байгаа юм.

00:04:36.279 --> 00:04:40.279
Зарим астроидууд телескопоор
харагдахааргүй нүүрс шиг тас хар байх тул

00:04:40.279 --> 00:04:43.859
НЕОВАИС-н энэхүү дулаанаар харах чадвар
бидний хувьд маш их ач холбогдолтой.

00:04:43.859 --> 00:04:46.539
Гэсэн ч бүх астроидууд НЕОВАИС-д
гэрэлтэн харагддаг.

NOTE Paragraph

00:04:48.849 --> 00:04:51.754
Одон орон судлаачид астроидуудыг
нээн илрүүлж судлахын тулд

00:04:51.754 --> 00:04:54.114
бүхий л боломжит арга барилуудыг
ашигласаар байна.

00:04:54.114 --> 00:04:57.514
Ийнхүү бид хамтдаа 2010 он гэхэд 
дэлхийд асар том хэмжээний

00:04:57.514 --> 00:05:01.094
сүйрлийг авчирч чадахуйц буюу нэг км-с
дээш өргөнтэй нийт астроидуудын

00:05:01.094 --> 00:05:04.744
90 хувийг нь олж тогтоосон
түүхэн амжилтанд хүрсэн юм.

00:05:05.574 --> 00:05:07.454
Гэсэн ч ажил хараахан дуусаагүй хэвээр.

00:05:07.454 --> 00:05:11.454
140м болон түүнээс дээш өргөнтэй биет л
дундаж хэмжээтэй улсыг сүйтгэж чадахуйц.

00:05:12.134 --> 00:05:16.134
Гэтэл өнөөг хүртэл бид тэдгээрийн
ердөө 25 хувийг нь л олоод байна.

NOTE Paragraph

00:05:16.134 --> 00:05:18.524
Иймд бид дэлхийн ойролцоох
астроидуудыг олохын тулд

00:05:18.524 --> 00:05:20.144
үргэлжлүүлэн хайх хэрэгтэй.

00:05:20.144 --> 00:05:24.324
Бид бол тооцоолол хийж, телескоп бүтээх
чадамжтай цорын ганц төрөл зүйл.

00:05:24.324 --> 00:05:26.104
Бид астроидуудыг хэрхэн олохоо мэднэ.

00:05:26.104 --> 00:05:28.344
Тэднийг хайж олох нь бидний хариуцлага.

00:05:28.344 --> 00:05:30.584
Хэрэв бид маш аюултай астроидыг

00:05:30.584 --> 00:05:33.794
хангалттай эрт илрүүлж чадвал
түүнийг замаас нь гаргаж бас чадна.

00:05:33.794 --> 00:05:37.034
Газар хөдлөлт, хуй салхи, эсвэл
галт уулын дэлбэрэлттэй харьцуулахад

00:05:37.034 --> 00:05:40.094
астроидын аюул нь нарийн нарийвчлалтайгаар
урьдчилан тооцоологдож

00:05:40.094 --> 00:05:41.504
урьдчилан сэргийлж болохуйц.

00:05:41.504 --> 00:05:45.224
Одоо бидний хийх ёстой зүйл бол дэлхийн
ойролцоох задгай сансрыг газар зүйчлэх,

00:05:45.224 --> 00:05:46.984
тэнгэрээр үргэлжлүүлэн хайх юм.

NOTE Paragraph

00:05:46.984 --> 00:05:47.984
Баярлалаа.

00:05:47.984 --> 00:05:51.234
(Алга ташилт)