1
00:00:01,812 --> 00:00:04,982
Миний гарт маш эртний
нэгэн зүйл байна.

2
00:00:04,982 --> 00:00:08,072
Энэ хүн төрөлхтний бүтээсэн 
ямар ч зүйлээс өмнө,

3
00:00:08,072 --> 00:00:10,707
эх дэлхий дээр амьдрал 
бий болохоос ч өмнө,

4
00:00:10,707 --> 00:00:13,677
тивүүд болон тэднийг хуваах
далай тэнгисүүд ч бүрэлдэхээс өмнө,

5
00:00:13,677 --> 00:00:16,727
дөрөв гаруй тербум жилийн тэртээд
нарны аймаг маань бүрэлдэж

6
00:00:16,727 --> 00:00:20,727
гараг эрхэс биежин тогтож 
байх үед бий болсон зүйл.

7
00:00:21,275 --> 00:00:24,515
Энэ төмөр никелийн хэлтэрхий
тийм ч онцгой харагдахгүй байж магад.

8
00:00:24,515 --> 00:00:27,385
Гэвч үүнийг хагалаад доторхыг нь 
нээж үзвэл

9
00:00:28,315 --> 00:00:31,395
та үүнийг дэлхийн металлаас 
өөр болохыг анзаарна.

10
00:00:31,435 --> 00:00:35,005
Энэ бүтэц бол зөвхөн задгай сансарт л
бүрэлдэх боломжтой металын болор буюу

11
00:00:35,005 --> 00:00:38,475
хайлсан метал сая сая жилд 
маш бага бага температураар хөрж

12
00:00:38,475 --> 00:00:40,115
бэхжсэн бүтэц юм.

13
00:00:40,575 --> 00:00:43,865
Энэ зүйл эрт үед гарагууд бүрэлдэн
тогтсоны дараагаар орхигдож үлдсэн

14
00:00:43,865 --> 00:00:45,885
олон сая хэлтэрхийн нэг.

15
00:00:45,885 --> 00:00:48,705
Бид эдгээр биетүүдийг 
"АСТРОИД" гэж нэрлэдэг.

16
00:00:49,155 --> 00:00:53,175
Тэд бол бидний хамгийн эртний бөгөөд
хамгийн олон тохиох огторгуйн хөршүүд.

17
00:00:53,175 --> 00:00:55,475
Энэ зураглал бидэнд дэлхийн ойролцоох,


18
00:00:55,475 --> 00:00:58,795
нарны тойрог замд орших
астроидуудыг харуулж байна.

19
00:00:58,795 --> 00:01:02,615
Үүн дээрх дэлхий, нар, болон астроидуудын
хэмжээг хэд дахин томруулсан байгаа.

20
00:01:02,615 --> 00:01:05,475
Иймээс та бүхэн тэднийг илүү тод
ялган харж чадаж байгаа юм.

21
00:01:05,475 --> 00:01:08,856
Дэлхий дахинаа олон арван шинжээчдийн баг
эдгээр биетүүдийг хайн эрж

22
00:01:08,856 --> 00:01:10,586
өдөр бүр шинийг нээн илрүүлж,

23
00:01:10,586 --> 00:01:13,526
дэлхийн ойролцоох огторгуйд
байрлалыг тогтоосоор байна.

24
00:01:13,526 --> 00:01:15,856
Тэдний ихэнх нь 
НАСА-н санхүүжилтээр явагддаг.

25
00:01:15,856 --> 00:01:19,596
Миний хувьд астроидуудыг хайх ажил
маш том олон нийтийн ажил мэт санагддаг.

26
00:01:19,596 --> 00:01:22,816
Бид хурдны зам барихын оронд
задгай сансрыг зураглаж,

27
00:01:22,816 --> 00:01:25,796
үеэс үед өвлөгдөн үлдэх
архив санг бүтээж байна шүү дээ.

28
00:01:25,796 --> 00:01:32,186
Эд бол зөвхөн өнгөрсөн жил олдсон
дэлхийн ойролцоох 1556 астриодууд.

29
00:01:34,063 --> 00:01:37,543
Харин эдгээр нь бол дэлхий ойролцоо байгаа
одоогоор олдсон бүх астроидууд.

30
00:01:37,553 --> 00:01:41,393
Сүүлийх нь дугаар нь 13733 байсан.

31
00:01:41,393 --> 00:01:44,183
Эд бүгд нэг бүрчлэн зураглагдаж,
ангилагдсан төдийгүй

32
00:01:44,183 --> 00:01:46,203
нарыг тойрон эргэх зам нь ч тогтоогдсон.

33
00:01:46,203 --> 00:01:48,483
Хэдийгээр астроид бүр
өөр хоорондоо ялгаатай ч

34
00:01:48,483 --> 00:01:51,583
олон арван жилийн өмнөөс туулах
замыг нь тодорхойлж болдог.

35
00:01:51,583 --> 00:01:54,703
Зарим астриодуудын замыг маш
нарийн тооцоололтой гаргадаг.

36
00:01:55,163 --> 00:02:00,293
Жишээ нь, Жэт Пропулшоны лабораторийн
эрдэмтэд "Тоутатус" хэмээх астриодын

37
00:02:00,293 --> 00:02:03,633
дөрвөн жилийн хугацаанд туулах замыг
гучин км-ын зөрүүтэй тогтоож байв.

38
00:02:03,813 --> 00:02:09,293
Тухайн 4 жилийн хугацаанд Тоутатис нь
нийт 8.5 тэрбум км аялсан байдаг.

39
00:02:09,353 --> 00:02:12,623
Энэ нь маш их ойртуулсан тооцоолол буюу

40
00:02:12,623 --> 00:02:19,553
ердөө 0.000000004% зөрүүтэй гэсэн үг.

41
00:02:19,775 --> 00:02:22,765
(Инээд)

42
00:02:22,765 --> 00:02:26,805
Тэгэхээр, миний энэ гайхамшигтай астроидын
хэлтэрхийг бариад зогсож буй шалтгаан бол:

43
00:02:26,805 --> 00:02:29,685
Яг л бусад бүх хөршүүдийн адилаар
астриодууд ч гэсэн заримдаа

44
00:02:29,685 --> 00:02:32,565
урьдчилан мэдэгдэлгүйгээр
гэнэтийн айлчлал хийдэгт байгаа юм.

45
00:02:33,045 --> 00:02:37,905
3 жилийн өмнө энэ өдөр Оросын Челябинск
хотод нэгэн жижиг астроид дэлбэрчээ.

46
00:02:37,905 --> 00:02:43,015
Тэр биет ойролцоогоор 19 метрийн өргөнтэй 
буюу нэг жижиг дэлгүүрийн дайтай гэсэн үг.

47
00:02:43,044 --> 00:02:47,044
Иймэрхүү хэмжээтэй биетүүд ойролцоогоор 
50 жил тутамд дэлхийтэй мөргөлдөж байдаг.

48
00:02:48,022 --> 00:02:51,812
66 сая жилийн өмнө үүнээс хамаагүй том
нэгэн биет дэлхийтэй мөргөлдсөн нь

49
00:02:51,812 --> 00:02:53,672
асар өргөн хэмжээний сүйрлийг үүсгэсэн.

50
00:02:53,672 --> 00:02:56,622
Ургамал, амьтдын 75 хувь нь устаж
үгүй болсон бөгөөд

51
00:02:56,622 --> 00:02:59,752
тэдний нэг нь динозаврууд гэж бодохоор
маш харамсалтай.

52
00:02:59,752 --> 00:03:02,392
Тэр биет нь ойролцоогоор
10 км-н өргөнтэй байж.

53
00:03:02,392 --> 00:03:06,392
10 км гэдэг нь Боейнг 747 загварын зорчигч
тээврийн онгоцны нисэх өндөрлөг.

54
00:03:06,392 --> 00:03:09,902
Тэгэхээр та дараагийн удаа онгоцоор
зорчихдоо цонхоо сөхөн гадагш хараад

55
00:03:09,902 --> 00:03:14,172
газраас сууж яваа онгоцны тань далавчийг
шүргэхүйц өндөртэй,

56
00:03:14,172 --> 00:03:18,942
нисэж яваа онгоц дайрч өнгөрөхийн тулд
бүхэл бүтэн минут зарцууулахуйц өргөнтэй

57
00:03:18,942 --> 00:03:21,312
тийм агуу том чулууг төсөөлөөд үзээрэй.

58
00:03:21,313 --> 00:03:23,983
Энэ бол дэлхийг мөргөсөн астроидын хэмжээ.

59
00:03:24,613 --> 00:03:27,883
Астроидуудыг манай гарагт маш том
аюул авчрагч гэдгийг мэдэх болсоор

60
00:03:27,883 --> 00:03:30,783
ердөө гучаадхан жил өнгөрч байна.
Гэсэн ч бид түүнээс хойш

61
00:03:30,783 --> 00:03:34,573
эдгээр биесийг нээн илрүүлж, төрөлжүүлэн
ангилах ажилуудыг хийсээр байгаа юм.

62
00:03:35,203 --> 00:03:37,553
Надад харин түүний нэг хэсэг болох
аз тохиосон юм.

63
00:03:37,553 --> 00:03:41,613
Би НАСА-н НЕОВАЙС хэмээх телескопыг
ашигладаг шинжээдийн багийн нэгэн шинжээч.

64
00:03:41,613 --> 00:03:44,833
НЕОВАЙС нь анхнаасаа астриодуудыг хайн
илрүүлэхэд зориулагдаагүй.

65
00:03:44,833 --> 00:03:48,463
Түүнийг 7 сарын хугацаанд эх дэлхийг 
тойрон эргэж нарны аймгаас гадна орших

66
00:03:48,463 --> 00:03:51,993
орчлон ертөнцийн хамгийн хүйтэн одод,
хамгийн тод галактик, гараг эрхэсийг

67
00:03:51,993 --> 00:03:55,783
хайн эрэлхийлэхэд зориулан бүтээсэн юм.
Тэр ч тэрхүү ажлаа маш амжилттай хийсэн.

68
00:03:55,783 --> 00:03:58,993
Гэсэн ч өнөөдөр, түүнээс хойш зургаан
жилийн дараа ч ажилласан хэвээр.

69
00:03:58,993 --> 00:04:01,343
Бид түүнийг астроидуудыг хайн
илрүүлэхэд ашиглах болсон.

70
00:04:01,343 --> 00:04:04,273
Хэдийгээр Неовайс маш гайхамшигтай
сансрын бяцхан робот боловч

71
00:04:04,273 --> 00:04:06,543
орчин үеийн хуучин машинтай л адил.


72
00:04:06,763 --> 00:04:10,543
Жишээ нь, түүний мэдрэгчүүдийг хөргөхөд
ашиглагддаг криогений шингэн нь дуусахад

73
00:04:10,543 --> 00:04:13,243
бид түүний агааржуулагч нь 
эвдэрчихлээ гэж элэглэдэг.

74
00:04:13,243 --> 00:04:16,703
Неовайс нийт 920 сая миль
замыг туулаад байгаа ч

75
00:04:16,703 --> 00:04:21,983
ямар ч асуудалгүй явсаар л, 11 секунд
тутамд тэнгэрийн зургийг авсаар л байна.

76
00:04:21,983 --> 00:04:25,593
Миний яриа эхлэснээс хойш аль хэдийн
23 зураг авчихсан байгаа гэсэн үг.

77
00:04:26,143 --> 00:04:28,869
НЕОВАЙС-г маш үнэ цэнэтэй болгож буй
бас нэгэн хүчин зүйл нь

78
00:04:28,869 --> 00:04:31,189
тэрээр тэнгэрийг инфраред
туяагаар хардагт оршино.

79
00:04:31,189 --> 00:04:34,199
Энэ нь бидэнд астроидуудыг тэдний
ойлгодог нарны цацрагаар бус

80
00:04:34,199 --> 00:04:36,279
ялгаруулах дулаанаар харж байгаа юм.

81
00:04:36,279 --> 00:04:40,279
Зарим астроидууд телескопоор
харагдахааргүй нүүрс шиг тас хар байх тул

82
00:04:40,279 --> 00:04:43,859
НЕОВАИС-н энэхүү дулаанаар харах чадвар
бидний хувьд маш их ач холбогдолтой.

83
00:04:43,859 --> 00:04:46,539
Гэсэн ч бүх астроидууд НЕОВАИС-д
гэрэлтэн харагддаг.

84
00:04:48,849 --> 00:04:51,754
Одон орон судлаачид астроидуудыг
нээн илрүүлж судлахын тулд

85
00:04:51,754 --> 00:04:54,114
бүхий л боломжит арга барилуудыг
ашигласаар байна.

86
00:04:54,114 --> 00:04:57,514
Ийнхүү бид хамтдаа 2010 он гэхэд 
дэлхийд асар том хэмжээний

87
00:04:57,514 --> 00:05:01,094
сүйрлийг авчирч чадахуйц буюу нэг км-с
дээш өргөнтэй нийт астроидуудын

88
00:05:01,094 --> 00:05:04,744
90 хувийг нь олж тогтоосон
түүхэн амжилтанд хүрсэн юм.

89
00:05:05,574 --> 00:05:07,454
Гэсэн ч ажил хараахан дуусаагүй хэвээр.

90
00:05:07,454 --> 00:05:11,454
140м болон түүнээс дээш өргөнтэй биет л
дундаж хэмжээтэй улсыг сүйтгэж чадахуйц.

91
00:05:12,134 --> 00:05:16,134
Гэтэл өнөөг хүртэл бид тэдгээрийн
ердөө 25 хувийг нь л олоод байна.

92
00:05:16,134 --> 00:05:18,524
Иймд бид дэлхийн ойролцоох
астроидуудыг олохын тулд

93
00:05:18,524 --> 00:05:20,144
үргэлжлүүлэн хайх хэрэгтэй.

94
00:05:20,144 --> 00:05:24,324
Бид бол тооцоолол хийж, телескоп бүтээх
чадамжтай цорын ганц төрөл зүйл.

95
00:05:24,324 --> 00:05:26,104
Бид астроидуудыг хэрхэн олохоо мэднэ.

96
00:05:26,104 --> 00:05:28,344
Тэднийг хайж олох нь бидний хариуцлага.

97
00:05:28,344 --> 00:05:30,584
Хэрэв бид маш аюултай астроидыг

98
00:05:30,584 --> 00:05:33,794
хангалттай эрт илрүүлж чадвал
түүнийг замаас нь гаргаж бас чадна.

99
00:05:33,794 --> 00:05:37,034
Газар хөдлөлт, хуй салхи, эсвэл
галт уулын дэлбэрэлттэй харьцуулахад

100
00:05:37,034 --> 00:05:40,094
астроидын аюул нь нарийн нарийвчлалтайгаар
урьдчилан тооцоологдож

101
00:05:40,094 --> 00:05:41,504
урьдчилан сэргийлж болохуйц.

102
00:05:41,504 --> 00:05:45,224
Одоо бидний хийх ёстой зүйл бол дэлхийн
ойролцоох задгай сансрыг газар зүйчлэх,

103
00:05:45,224 --> 00:05:46,984
тэнгэрээр үргэлжлүүлэн хайх юм.

104
00:05:46,984 --> 00:05:47,984
Баярлалаа.

105
00:05:47,984 --> 00:05:51,234
(Алга ташилт)