WEBVTT

00:00:01.054 --> 00:00:04.603
Birçoğunuz muhtemelen ''Marslı'' 
filmini izlemişsinizdir.

00:00:05.141 --> 00:00:08.958
İzlemediyseniz, film Mars'ta mahsur kalan

00:00:08.982 --> 00:00:13.525
bir astronotun onu Dünya'ya geri götürecek
kurtarma operasyonu düzenlenene kadar

00:00:13.549 --> 00:00:18.045
yaşadığı hayatta kalma 
mücadelesini konu alıyor.

00:00:19.205 --> 00:00:22.344
Nihayetinde, astronot Watney karakteri ile

00:00:22.368 --> 00:00:24.906
irtibatı yeniden sağlayabiliyorlar

00:00:24.930 --> 00:00:30.201
ve kurtarılana dek
Mars'ta yapayalnız kalmıyor.

00:00:30.726 --> 00:00:33.488
Filmi izlerken, izlemediyseniz bile

00:00:33.512 --> 00:00:35.060
Mars denince muhtemelen

00:00:35.084 --> 00:00:39.884
ne kadar uzakta ve ırakta 
olduğunu düşünüyorsunuz.

NOTE Paragraph

00:00:39.908 --> 00:00:42.487
Ama belki de şunu kaçırıyorsunuz;

00:00:42.511 --> 00:00:46.408
Dünya'da insanlar; Mars'ta keşif araçları
ve insanlar varken

00:00:46.432 --> 00:00:50.398
diğer gezegende çalışmanın,

00:00:50.398 --> 00:00:54.536
iki gezegende yaşamanın 
lojistiği nasıl oluyor?

00:00:54.560 --> 00:00:58.718
Kaliforniya'da, batı yakasında veya 
dünyanın başka yerlerinde yaşayan

00:00:58.742 --> 00:01:01.900
arkadaşların, ailen veya iş 
arkadaşların olduğunu düşün.

00:01:02.225 --> 00:01:04.278
Onlarla iletişim kurmadan önce,
ilk olarak

00:01:04.302 --> 00:01:06.742
aklına şunlar gelir:

00:01:06.764 --> 00:01:08.860
Kaliforniya'da saat kaç?


00:01:08.884 --> 00:01:11.479
Onları uyandırır mıyım? 
Bu saatte arasam ayıp olur mu?

00:01:11.883 --> 00:01:15.234
Avrupa'daki meslektaşlarınla bile
iletişime geçeceğin zaman,

00:01:15.258 --> 00:01:17.300
insanlar birbirlerinden uzaktayken

00:01:17.324 --> 00:01:24.324
ne tür bir iletişim yolu izleyebilirler,
bunu düşünüyorsun.

00:01:24.973 --> 00:01:30.557
Şu anda Mars'ta insan yok,
fakat keşif araçlarımız var.

00:01:30.581 --> 00:01:35.686
Hatta tam şu anda Curiosity (Merak)
adlı aracımızda saat sabah 06:10.

00:01:35.710 --> 00:01:38.481
Yani Mars'ta saat 06:10.

00:01:38.876 --> 00:01:40.877
Mars'ta 4 tane keşif aracımız var.

00:01:40.901 --> 00:01:44.908
Amerika, 1995'lerden beri 
Mars'a 4 adet keşif aracı yerleştirdi

00:01:44.932 --> 00:01:48.871
ve ben onların üçünde 
çalışma şerefine nail oldum.

00:01:48.895 --> 00:01:53.416
Los Angeles Kaliforniya NASA'DA,
Jet Fırlatma Laboratuvarı'nda

00:01:53.440 --> 00:01:58.287
uzay mühendisiyim,
uzay aracı harekâtı mühendisiyim.

00:01:58.856 --> 00:02:03.017
Bu keşif araçları,
bizim robotik temsilcilerimiz.

00:02:03.041 --> 00:02:09.319
Yani onlar bizim gözümüz kulağımız
oluyorlar ve biz insan gönderene dek,

00:02:09.343 --> 00:02:11.176
gezegeni bizim için gözlemliyorlar.

00:02:11.200 --> 00:02:13.517
Bu keşif araçlarıyla diğer gezegenlerde


00:02:13.517 --> 00:02:16.517
nasıl faaliyet göstereceğimizi 
öğreniyoruz.

00:02:16.517 --> 00:02:20.823
İnsan göndermeden önce,
robot göndermiş oluyoruz.

00:02:21.326 --> 00:02:25.277
Şu anda Mars ile zaman farkı 
yaşamamızın sebebi,

00:02:25.301 --> 00:02:26.603
bir Mars gününün

00:02:26.627 --> 00:02:30.601
bir Dünya gününden daha uzun olması.

00:02:30.954 --> 00:02:33.751
Bizim bir günümüz 24 saat,

00:02:33.775 --> 00:02:37.149
çünkü Dünya'nın kendi etrafındaki
bir turunu

00:02:37.173 --> 00:02:39.174
tamamlaması o kadar sürüyor.

00:02:39.198 --> 00:02:41.110
Bir günümüz 24 saat.

00:02:41.486 --> 00:02:48.306
Bu durum Mars için 24 saat
ve yaklaşık 40 dakika sürüyor.

00:02:48.330 --> 00:02:54.748
Ki bu da bir Mars gününün, Dünya'nınkinden
40 dakika uzun olduğu anlamına geliyor.

00:02:55.207 --> 00:03:00.362
Mars'taki keşif aracı üzerine çalışan
ekipler olarak,

00:03:00.386 --> 00:03:05.798
Mars'ta çalışıp Dünya'da yaşıyoruz.

00:03:05.822 --> 00:03:11.287
Bunu yaparken cidden Mars'ta araçtaymış
gibi düşünmek zorundayız.

00:03:11.654 --> 00:03:15.233
Parçası olduğum bu ekibin görevi ise,

00:03:15.257 --> 00:03:21.186
keşif aracına sonraki gün neler yapacağı
hakkında komut vermek.

00:03:21.210 --> 00:03:25.239
Sürmesini, delmesini veya yapması
gereken şeyi söylemek.

00:03:25.553 --> 00:03:30.019
Aracımız uyurken-- 
evet geceleri uyuyor,

00:03:30.043 --> 00:03:32.413
çünkü bataryasını şarj etmesi

00:03:32.437 --> 00:03:36.333
ve soğuk Mars gecesini atlatması lazım.

00:03:36.357 --> 00:03:37.719
Bu yüzden uyuyor.

00:03:37.743 --> 00:03:42.511
O uyurken biz de sonraki günün programı
üzerine çalışıyoruz.

00:03:42.857 --> 00:03:45.839
Mars gece vardiyasında çalışıyorum yani.

00:03:45.863 --> 00:03:47.454
(Gülüşmeler)

00:03:47.478 --> 00:03:54.106
Dünya'da, Mars'taki işe her gün
aynı saatte gidebilmek için,

00:03:54.130 --> 00:03:56.534
diyelim ki 17:00'de işte olmalıyım,

00:03:56.558 --> 00:04:02.127
bu takım her Mars günü saat 17:00'de
işte olmak zorundaysa,

00:04:02.151 --> 00:04:09.151
Mars ile zaman uyumunu tutturabilmek için,
her gün Dünya'da işe,

00:04:10.142 --> 00:04:12.321
bir önceki günden 40 dakika
geç başlamalıyız.

00:04:12.345 --> 00:04:15.297
Bu her gün meridyen 
değiştirmek gibi bir şey.

00:04:15.321 --> 00:04:20.776
Bir gün işe 08:00'de geliyorsun,
sonraki gün 40 dakika geç yani 08:40'ta,

00:04:20.800 --> 00:04:24.069
ondan sonraki gün 09:20'de,

00:04:24.093 --> 00:04:25.682
sonraki gün 10:00'da.

00:04:25.706 --> 00:04:29.284
Ta ki işe gece yarısında gelene kadar

00:04:29.308 --> 00:04:32.297
her gün 40'ar dakika öteleyip duruyorsun.

00:04:32.321 --> 00:04:34.138
Dünya'daki gece yarısı yani.

00:04:34.162 --> 00:04:37.780
Nasıl kafa karıştırıcı olduğunu
hayal edin, öyle değil mi ama?

00:04:37.804 --> 00:04:39.956
İşte bu yüzden, Mars saati.

00:04:39.980 --> 00:04:40.981
(Gülüşmeler)

00:04:41.005 --> 00:04:44.523
Saatteki bu ağırlıklar, 
daha yavaş çalışması için

00:04:44.547 --> 00:04:47.075
mekanik olarak ayarlandı.

00:04:47.099 --> 00:04:48.988
Evet, zamanında böyle yapmadık.

00:04:49.012 --> 00:04:51.238
Bu saati 2004'te,

00:04:51.262 --> 00:04:54.566
Spirit (Ruh) ve Opportunity (Fırsat) adlı
keşif araçları varken aldım.

00:04:54.590 --> 00:04:56.196
Başlangıçta hiçbirimiz,

00:04:56.220 --> 00:04:58.651
Mars saatlerine ihtiyaç duyacağımızı
düşünmemişti.

00:04:58.675 --> 00:05:03.106
Bilgisayarlarımızdaki ve görev kontrol
ekranlarımızdaki saatlerin

00:05:03.130 --> 00:05:06.778
yeterli olacağını düşünmüştük.

00:05:06.802 --> 00:05:08.183
Pek de öyle olmadı.

00:05:08.207 --> 00:05:11.056
Aslında sadece Mars saatine göre
çalışmıyorduk,

00:05:11.080 --> 00:05:14.239
bizzat Mars saatine göre yaşıyorduk.

00:05:14.263 --> 00:05:18.546
Birdenbire zaman karmaşası yaşadık.

00:05:18.570 --> 00:05:22.363
İşte bu yüzden bileğinde şu sorulara
cevap verecek bir şeye ihtiyaç duyuyordun:

00:05:22.387 --> 00:05:25.678
Dünya'da saat kaç? Mars'ta saat kaç?

00:05:26.107 --> 00:05:32.001
Mars saati kafa karıştıran
tek faktör değildi;

00:05:32.025 --> 00:05:36.794
aynı zamanda bunu konuşma dilimize de
uyarlamamız gerekiyordu.

00:05:37.337 --> 00:05:42.964
'Sol' bir Mars günü demek, 
24 saat 40 dakika.

00:05:42.988 --> 00:05:46.183
Biz Dünya'da olan bir şeyden bahsederken

00:05:46.207 --> 00:05:47.516
bugün diyoruz.

00:05:48.228 --> 00:05:51.060
Mars içinse ''busol'' diyoruz.

00:05:51.084 --> 00:05:52.922
(Gülüşmeler)

00:05:53.992 --> 00:05:58.509
Evvelki gün Mars için ''dünsol'' oluyor.

00:05:58.837 --> 00:06:03.344
Gerçekten başlarda bir dil icat etme
hevesine kapılmamıştık.

00:06:03.368 --> 00:06:04.658
Cidden kafa karıştırıcıydı.

00:06:04.682 --> 00:06:06.863
Birinin bana, ''Bu etkinliği
yarın keşif aracı

00:06:06.887 --> 00:06:10.320
üzerinde yapmak istiyorum.''
dediğini hatırlıyorum.

00:06:10.344 --> 00:06:15.455
Şöyle cevap vermiştim, 
''Yarın yarını mı, Mars yarını mı?''

00:06:15.987 --> 00:06:21.039
Bu terminolojiye başladık, bir şekilde
birbirimizle iletişim kurabilmemiz lazım.

00:06:21.063 --> 00:06:22.191
(Gülüşmeler)

00:06:22.215 --> 00:06:26.491
Yarın bizim için "sonraki sol",
"yarınsol" oldu.

00:06:27.216 --> 00:06:30.831
Herkesin kelime seçimi farklı ne de olsa.

00:06:30.855 --> 00:06:34.231
Kimisi ''soda'' der, 
kimisi ''maden suyu''.

00:06:34.829 --> 00:06:38.035
Bizde de bu ''sonraki sol''
veya ''yarınsol'' şeklinde gerçekleşiyor.

00:06:38.562 --> 00:06:43.286
Bu görevler üzerine çalışmanın
birkaç yıl sonrasında

00:06:43.310 --> 00:06:47.962
keşif aracında çalışan insanlar olarak
''busol'' dediğimizi fark ettim.

00:06:48.426 --> 00:06:51.960
Keşif aracı üzerinde turlamayanlar ise

00:06:51.984 --> 00:06:53.456
''buzol'' diyorlardı.

00:06:53.958 --> 00:06:58.677
Lehçeye bakarak insanların hangi
görevde çalıştıklarını anlar hâle geldim.

00:06:58.701 --> 00:07:01.951
(Gülüşmeler)

00:07:01.975 --> 00:07:05.835
Saatlerimiz ve kendi dilimiz var,
burada bir tema seziyor olmalısınız.

00:07:05.859 --> 00:07:07.855
Böylece kafamız karışmıyor.

00:07:08.419 --> 00:07:12.226
Ama Dünya'nın gün ışığı bile
kafa karıştırıcı olabiliyor.

00:07:12.669 --> 00:07:15.008
Şu anda, Mars gece yarısında

00:07:15.032 --> 00:07:17.127
işe geldiğinizi farz ederseniz

00:07:17.151 --> 00:07:20.449
ve camdan güneş ışığı sızıyorsa

00:07:20.473 --> 00:07:22.621
bu da kafa karışıklığına yol açabiliyor.

00:07:23.081 --> 00:07:25.586
Kontrol odasının bu fotoğrafından

00:07:25.610 --> 00:07:27.879
bütün perdelerin kapalı olduğunu
görebilirsiniz.

00:07:27.903 --> 00:07:30.906
Dikkatimizi dağıtacak ışık yok.

00:07:30.930 --> 00:07:35.282
İnişten bir hafta önce,
binadaki bütün perdeler kapatıldı

00:07:35.306 --> 00:07:38.573
ve biz Mars zamanına geçene
kadar da açılmadı.

00:07:39.027 --> 00:07:42.208
Evde de aynısını yapıyoruz.

00:07:42.232 --> 00:07:45.005
3 kez Mars zamanına dönüyorum

00:07:45.029 --> 00:07:46.844
ve eşim de bana uyum sağlıyor.

00:07:46.868 --> 00:07:53.070
Koyu perdelerle ve gölgelerle
kapı bacaya set çekiyor,

00:07:53.094 --> 00:07:56.241
çünkü bu durum aynı zamanda
aileyi de etkiliyor.

00:07:56.265 --> 00:08:01.144
Hem ben, hem de o karartılmış 
bir ortamda yaşıyorduk.

00:08:01.705 --> 00:08:03.001
Bu duruma alıştı da.

00:08:03.025 --> 00:08:06.667
Sonrasında bana acıklı e-postalar
gönderirdi tabii.

00:08:07.257 --> 00:08:10.549
Eve geleyim mi? Uyanık mısın?


00:08:10.573 --> 00:08:13.703
Mars'ta saat kaç?

00:08:13.727 --> 00:08:16.225
Ona da bir Mars saati almam
gerektiğini fark ettim.

00:08:16.249 --> 00:08:17.784
(Gülüşmeler)

00:08:17.808 --> 00:08:22.242
Ama tabii 2016 yılındayız, 
uygulaması var bunun.

00:08:22.266 --> 00:08:23.544
(Gülüşmeler)

00:08:23.568 --> 00:08:28.182
Saat yerine 
telefonlarımızı da kullanabiliriz.

00:08:28.600 --> 00:08:32.740
Aile üzerindeki bu etki 
herkesi kapsıyordu;

00:08:32.764 --> 00:08:36.426
sadece keşif araçları üzerinde
çalışanları değil,

00:08:36.450 --> 00:08:38.664
aynı zamanda ailelerimiz
de etkileniyorlardı.

00:08:38.688 --> 00:08:41.167
David'i görüyorsunuz,
uçuş direktörlerimizden biri,

00:08:41.191 --> 00:08:45.665
ailesiyle birlikte sabahın 1:00'inde
Los Angeles'da sahilde.

00:08:45.689 --> 00:08:47.112
(Gülüşmeler)

00:08:47.136 --> 00:08:50.116
Ağustos'ta iniş yaptık
ve çocuklarının okulu

00:08:50.140 --> 00:08:54.586
Eylül'de açıldığı için onunla birlikte,

00:08:54.610 --> 00:08:59.358
bir ay boyunca Mars saatine
geçiş yaptılar.

00:08:59.382 --> 00:09:04.151
Her gün 40 dakika daha geç kalktılar.

00:09:04.175 --> 00:09:06.358
Babalarının çalışma programındaydılar.

00:09:06.382 --> 00:09:10.357
Bir ay boyunca Mars saatinde yaşayıp

00:09:10.381 --> 00:09:12.478
gece yarısı bovlinge
veya sahile gitmek gibi

00:09:12.502 --> 00:09:13.820
birçok macera yaşadılar.

00:09:14.149 --> 00:09:17.508
Hepimizin keşfettiği
garip bir bulgu vardı ki,

00:09:17.532 --> 00:09:21.520
sabahın 3'ünde trafik yokken

00:09:21.544 --> 00:09:25.097
Los Angeles'ta her yere gidebiliyormuşsun.

NOTE Paragraph

00:09:25.121 --> 00:09:26.595
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:09:26.619 --> 00:09:27.811
İşten çıkıp

00:09:27.835 --> 00:09:30.950
ailelerimizi rahatsız etmek istemezdik,
aynı zamanda açtık,

00:09:30.974 --> 00:09:34.164
her zamanki şeylerden yiyeceğimize,

00:09:34.188 --> 00:09:37.752
'Long Beach sahilinde 7/24 açık harika 
kafe var ve 10 dakikada varabiliriz!'

00:09:37.776 --> 00:09:40.018
gibi cümleler kurardık.

00:09:40.042 --> 00:09:42.763
Usulca sürüşe geçerdik--
60'lar gibi, zerre trafik yok.

00:09:42.787 --> 00:09:46.542
Oraya vardığımızda restoran sahibi 
''Siz de kimsiniz

00:09:46.566 --> 00:09:48.728
ve sabahın 3'ünde restoranımda

00:09:49.421 --> 00:09:53.594
ne işiniz var?'' derdi.

00:09:53.958 --> 00:09:58.848
Sonra anladılar ki bizler gece yarısında
LA otobanlarında sürten

00:09:59.661 --> 00:10:04.326
birer Marslı yığınlarıydık--

00:10:05.288 --> 00:10:07.311
Dünya gecesinin yarısı.

00:10:07.335 --> 00:10:12.132
Kendimize Marslı demeye başladık.


00:10:12.581 --> 00:10:18.187
Mars saatinde olanlarımız,
kendimize Marslı diyorduk.

00:10:18.211 --> 00:10:21.064
Kalan herkes ise Dünyalıydı.

NOTE Paragraph

00:10:21.088 --> 00:10:22.388
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:10:22.412 --> 00:10:28.107
Her gün zaman dilimi değiştirdiğinde

00:10:28.131 --> 00:10:33.944
ister istemez kendini kalan herkesten
ayrı hissediyorsun.

00:10:33.968 --> 00:10:37.887
Ciddi anlamda kendi evrenindesin.

00:10:38.704 --> 00:10:45.629
Üzerinde ''Mars zamanından sağ çıktım.
Sol 0-90.'' yazan bir tuşum var.

00:10:45.653 --> 00:10:48.398
Ekranda da bir resmi var.

00:10:48.422 --> 00:10:54.051
Bu tuşların var olmasının nedeni,
Mars'taki keşif aracıyla olan verimimizi

00:10:54.075 --> 00:10:59.124
yüksek tutmak, 
zamanımızı doğru kullanabilmek için

00:10:59.148 --> 00:11:01.438
Mars saatine göre çalışmamız.

00:11:01.462 --> 00:11:05.348
Yine de 3-4 aydan fazla
Mars saatinde kalmıyoruz.

00:11:05.372 --> 00:11:09.640
Nihayetinde, şu anda üzerinde çalıştığımız
değiştirilmiş Mars saatine geçeceğiz.

00:11:10.379 --> 00:11:15.036
Bunun sebebiyse bünyemiz
ve ailemiz üzerindeki etkileri.

00:11:15.060 --> 00:11:19.942
İnsanlar için günü uzatmaya çalışmak
o kadar olağandışı ki

00:11:19.966 --> 00:11:25.003
cidden bizleri inceleyen
uyku araştırmacıları olmuştu.

00:11:25.327 --> 00:11:26.617
Ekipten yaklaşık 30'umuza

00:11:26.641 --> 00:11:30.267
uyku mahrumiyeti deneyi yapıyorlardı.

00:11:30.291 --> 00:11:33.854
Sıra bana gelirdi, teste katılırdım
ve her birinde uyuyakalırdım.

00:11:33.878 --> 00:11:40.520
Bunun sebebiyse, bünyede oluşan
o aynı yorgunluktu.

00:11:40.544 --> 00:11:43.859
Eğlenceli olsa bile.

00:11:43.883 --> 00:11:48.397
Diğer ekip üyeleriyle büyük bir
bağ kurma deneyi olmuş olsa da,

00:11:48.421 --> 00:11:51.261
sürdürmesi zordu.

00:11:52.243 --> 00:11:58.428
Bu keşif görevlerimiz, güneş sisteminin
dışına attığımız ilk adımlardı.

00:11:58.452 --> 00:12:03.525
Birden çok gezegende nasıl
yaşanacağını öğreniyoruz.

00:12:03.549 --> 00:12:08.625
Bakış açımızı çok-gezegenli
olmaya doğru çeviriyoruz.

00:12:08.943 --> 00:12:11.738
Yıldız Savaşları'nı 
bir dahaki izleyişinizde,

00:12:11.762 --> 00:12:15.437
Dagobah gezegeninden Tatooine'ye 
yolculuk yapan insanlar görürseniz,

00:12:15.461 --> 00:12:20.951
dört bir yana insanların bu denli saçılmış
olmasının ne anlama geldiğini düşünün.

00:12:20.975 --> 00:12:24.037
Aralarındaki maddesel mesafe açısından,

00:12:24.061 --> 00:12:27.881
birbirlerine karşı nasıl
uzak hissedecekleri

00:12:27.905 --> 00:12:31.129
ve yaşayacakları zaman
karmaşası açısından.

00:12:31.937 --> 00:12:36.489
Henüz Mars'a insan göndermedik
ama umuyoruz.

00:12:36.513 --> 00:12:40.352
SpaceX ve NASA ve diğer tüm uluslararası

00:12:40.376 --> 00:12:43.865
uzay ajansları ile birlikte bunu

00:12:43.889 --> 00:12:47.656
önümüzdeki birkaç on 
yılda yapmayı bekliyoruz.

00:12:47.680 --> 00:12:53.505
Yakın bir zamanda Mars'ta insanlar olacak
ve gerçekten çok-gezegenli olacağız.

00:12:54.000 --> 00:12:56.412
Mars'a gidecek o genç kız veya oğlan

00:12:56.436 --> 00:13:03.436
bugün bu sahnedekilerden
veya izleyicilerden biri olabilir.

00:13:04.201 --> 00:13:09.803
14 yaşından beri JPL'de bu görevler
üzerine çalışmak istedim

00:13:09.827 --> 00:13:12.049
ve bunun parçası olduğum
için şükran duyuyorum.

00:13:12.073 --> 00:13:16.127
Uzay programında muazzam bir dönemdeyiz

00:13:16.151 --> 00:13:19.325
ve hepimiz bu yolculuğun bir parçasıyız.

00:13:19.349 --> 00:13:24.560
Bir daha gün içerisinde zaman yetersiz
geliyormuş gibi hissedersen,

00:13:24.584 --> 00:13:29.362
bunun tamamen senin Dünyevi
bakış açınla alakalı olduğunu hatırla.

00:13:29.381 --> 00:13:30.271
Teşekkürler.

00:13:30.521 --> 00:13:33.261
(Alkışlar)