0:00:01.054,0:00:04.603
Pewnie wielu z was[br]widziało film "Marsjanin."

0:00:05.141,0:00:08.958
Dla tych, co nie oglądali,[br]jest to film o astronaucie,

0:00:08.982,0:00:13.525
który został unieruchomiony na Marsie,[br]i o wysiłku, który podejmuje, aby przeżyć,

0:00:13.549,0:00:18.045
zanim misja ratunkowa z Ziemi[br]nie zabierze go z powrotem.

0:00:19.205,0:00:22.344
Na całe szczęście udaje się[br]odzyskać kontakt z bohaterem,

0:00:22.368,0:00:24.906
astronautą Watney'em,

0:00:24.930,0:00:30.201
dzięki czemu nie jest on całkowicie [br]osamotniony do otrzymania pomocy.

0:00:30.726,0:00:33.488
Kiedy myślicie o Marsie, oglądając film,

0:00:35.084,0:00:39.884
to prawdopodobnie myślicie o tym,[br]jak bardzo jest odległy.

0:00:39.908,0:00:42.487
To, czego nie widzicie,

0:00:42.511,0:00:46.408
to sprawy logistyczne związane [br]z pracą na innej planecie,

0:00:46.432,0:00:48.678
z życiem na dwóch planetach.

0:00:48.702,0:00:54.536
Mając jednocześnie ludzi na Ziemi,[br]a na Marsie łaziki lub też ludzi.

0:00:54.560,0:00:58.718
Pomyślcie o waszych przyjaciołach,[br]rodzinach i współpracownikach

0:00:58.742,0:01:01.900
z Kalifornii, Zachodniego[br]Wybrzeża i innych części świata.

0:01:02.225,0:01:04.278
Kiedy próbujecie się z nimi skontaktować,

0:01:04.302,0:01:06.740
na pewno zastanawiacie się:

0:01:06.764,0:01:08.860
"Która godzina jest teraz w Kalifornii?

0:01:08.884,0:01:11.479
Obudzę ich? Czy mogę teraz zadzwonić?"

0:01:11.883,0:01:15.234
Kontaktując się z europejskimi znajomymi,

0:01:15.258,0:01:17.300
zastanawiacie się:

0:01:17.324,0:01:24.324
"Jak koordynuje się komunikację[br]z ludźmi, którzy są daleko?".

0:01:24.973,0:01:30.557
Teraz na Marsie nie ma ludzi, [br]ale są tam łaziki.

0:01:30.581,0:01:35.686
I właśnie teraz jest godzina[br]6:10 rano u łazika Curiosity.

0:01:35.710,0:01:38.481
6:10 rano na Marsie.

0:01:38.876,0:01:40.877
Mamy tam cztery łaziki.

0:01:40.901,0:01:44.908
Od połowy lat 90. Stany Zjednoczone [br]umieściły na Marsie 4 łaziki.

0:01:44.932,0:01:48.871
Moim przywilejem jest to, [br]że pracuję z trzema z nich.

0:01:48.895,0:01:53.416
Jestem inżynierem statków kosmicznych[br]i ich inżynierem operacyjnym,

0:01:53.440,0:01:58.287
w Laboratorium Napędu Odrzutowego[br]NASA w Los Angeles.

0:01:58.856,0:02:03.017
Łaziki te są naszymi [br]robotami-wysłannikami.

0:02:03.041,0:02:09.319
To nasze oczy i uszy, [br]które widzą planetę za nas,

0:02:09.343,0:02:11.176
dopóki nie wyślemy tam ludzi.

0:02:11.200,0:02:16.493
Dzięki nim uczymy się,[br]jak działać na innych planetach.

0:02:16.517,0:02:20.823
Zanim wyślemy ludzi, wysyłamy roboty.

0:02:21.326,0:02:25.277
Przyczyną różnicy czasu [br]między naszym czasem,

0:02:25.301,0:02:26.603
a tym na Marsie jest to,

0:02:26.627,0:02:30.601
że marsjański dzień[br]jest dłuższy od ziemskiego.

0:02:30.954,0:02:33.751
Nasza doba ma 24 godziny,

0:02:33.775,0:02:37.149
bo tyle zajmuje Ziemi

0:02:37.173,0:02:39.174
jednorazowy obrót wokół własnej osi.

0:02:39.198,0:02:41.110
Więc nasz dzień trwa 24 godziny.

0:02:41.486,0:02:48.306
Za to Mars potrzebuje na obrót[br]około 24 godzin i 40 minut.

0:02:48.330,0:02:54.748
Oznacza to, że dzień marsjański[br]jest o 40 minut dłuższy od ziemskiego.

0:02:55.207,0:03:00.362
Ludzie, którzy obsługują [br]marsjańskie łaziki, jak ci na zdjęciu,

0:03:00.386,0:03:05.798
żyją na Ziemi, ale pracują na Marsie.

0:03:05.822,0:03:11.287
Zawsze wyobrażamy sobie, [br]że naprawdę jesteśmy na Marsie z łazikiem.

0:03:11.654,0:03:15.233
Praca zespołu, którego częścią jestem,

0:03:15.257,0:03:21.186
polega na wysyłaniu łazikowi poleceń,[br]by wiedział, co zrobić następnego dnia.

0:03:21.210,0:03:25.239
Każemy mu jechać, wiercić [br]lub robić cokolwiek innego.

0:03:25.553,0:03:30.019
Podczas jego snu... Tak, łazik śpi w nocy,

0:03:30.043,0:03:32.413
ponieważ musi naładować baterie

0:03:32.437,0:03:36.333
oraz przetrwać zimną, marsjańską noc.

0:03:36.357,0:03:37.719
Tak więc śpi.

0:03:37.743,0:03:42.511
Podczas tego snu planujemy,[br]co ma zrobić następnego dnia.

0:03:42.857,0:03:45.839
Tak, pracuję na marsjańskiej nocce.

0:03:45.863,0:03:47.454
(Śmiech)

0:03:47.478,0:03:54.106
Zatem przychodząc do pracy na Ziemi[br]codziennie o tej samej porze na Marsie,

0:03:54.130,0:03:56.534
dajmy na to o godzinie 17.

0:03:56.558,0:04:02.127
Nasz zespół musi być w pracy o 17[br]czasu marsjańskiego,

0:04:02.151,0:04:09.151
więc musimy przychodzić do pracy [br]na Ziemi o 40 minut później każdego dnia,

0:04:10.142,0:04:12.321
po to, aby być zsynchronizowanym z Marsem.

0:04:12.345,0:04:15.297
To tak, jakby codziennie[br]zmieniać strefę czasową.

0:04:15.321,0:04:20.776
Zatem jednego dnia przychodzicie[br]do pracy o 8, następnego o 8:40,

0:04:20.800,0:04:24.069
następnego 40 minut później o 9:20,

0:04:24.093,0:04:25.682
następnego o 10:00.

0:04:25.706,0:04:29.284
Tak więc przesuwacie[br]40 minut każdego dnia,

0:04:29.308,0:04:32.297
aż do czasu gdy przychodzicie[br]do pracy w środku nocy,

0:04:32.321,0:04:34.138
środku ziemskiej nocy.

0:04:34.162,0:04:37.780
Możecie sobie wyobrazić,[br]jak mylące to bywa.

0:04:37.804,0:04:39.956
Stąd, marsjański zegarek.

0:04:39.980,0:04:40.981
(Śmiech)

0:04:41.005,0:04:44.523
Mechanizm w tym zegarku przestawiono tak,

0:04:44.547,0:04:47.075
aby chodził trochę wolniej.

0:04:49.012,0:04:51.238
Mam ten zegarek od 2004 roku,

0:04:51.262,0:04:54.566
gdy mieliśmy łaziki Spirit i Opportunity.

0:04:54.590,0:04:56.196
Nie zaczynaliśmy, myśląc,

0:04:56.220,0:04:58.651
że będziemy potrzebować [br]marsjańskich zegarków.

0:04:58.675,0:05:03.106
Sądziliśmy, że będziemy używać [br]czasów na komputerach,

0:05:03.130,0:05:06.778
na ekranach kontroli misji,[br]i to wystarczy.

0:05:06.802,0:05:08.183
Nie wystarczyło.

0:05:08.207,0:05:11.056
Dlatego, że nie tylko pracowaliśmy [br]w czasie marsjańskim,

0:05:11.080,0:05:14.239
właściwie żyliśmy marsjańskim czasem.

0:05:14.263,0:05:18.546
Wciąż myliliśmy się co do tego,[br]która była godzina.

0:05:18.570,0:05:22.363
Naprawdę potrzeba mieć[br]na nadgarstku coś mówiącego:

0:05:22.387,0:05:25.678
Która jest godzina na Ziemi?[br]Która jest godzina na Marsie?

0:05:26.107,0:05:32.001
Nie tylko czas na Marsie[br]był tym, co nas myliło.

0:05:32.025,0:05:36.794
Musieliśmy umieć o nim ze sobą rozmawiać.

0:05:37.337,0:05:42.964
"Sol" to doba marsjańska,[br]24 godziny i 40 minut.

0:05:42.988,0:05:46.183
Kiedy mówimy o czymś [br]dziejącym się na Ziemi,

0:05:46.207,0:05:48.156
mówimy, dziś, po angielsku "today".

0:05:48.228,0:05:51.060
A o Marsie mówimy, "tosol".

0:05:51.084,0:05:52.922
(Śmiech)

0:05:53.992,0:05:58.509
Wczoraj, "yesterday", dla Marsa[br]stało się "yestersol".

0:05:58.837,0:06:02.594
Nie chcieliśmy wymyślać nowego języka.

0:06:02.688,0:06:04.658
Było to po prostu bardzo mylące.

0:06:04.682,0:06:06.863
Ktoś raz podszedł do mnie i powiedział:

0:06:06.887,0:06:10.320
"Chciałbym przeprowadzić [br]tę czynność na łaziku jutro."

0:06:10.344,0:06:15.455
Ja zapytałam, "Nasze jutro[br]czy marsjańskie jutro?"

0:06:15.987,0:06:21.039
Stworzyliśmy te terminologię,[br]bo potrzebowaliśmy sposobu porozumiewania.

0:06:21.063,0:06:22.191
(Śmiech)

0:06:22.215,0:06:26.491
Jutro ("tomorrow") stało się[br]"nextersol" albo "solorrow."

0:06:27.216,0:06:30.831
Dlatego, że ludzie mają preferencje [br]co do słów, których używają.

0:06:30.855,0:06:34.231
Niektórzy z was powiedzą "gazowane",[br]a inni "z bąbelkami".

0:06:34.829,0:06:38.035
Tak samo mamy ludzi, którzy powiedzą[br]"nextersol" albo "solorrow."

0:06:38.562,0:06:43.286
Pracując w tych misjach, [br]zauważyłam po paru latach,

0:06:43.310,0:06:47.962
że my, ludzie pracujący[br]przy łazikach, mówimy "tosol."

0:06:48.426,0:06:51.960
Ludzie pracujący na misjach,[br]gdzie łaziki nie jeżdżą,

0:06:51.984,0:06:53.456
mówią "tosoul."

0:06:53.958,0:06:58.677
Mogę powiedzieć, w jakiej misji [br]pracujesz po twoim marsjańskim akcencie.

0:06:58.701,0:07:01.951
(Śmiech)

0:07:01.975,0:07:05.835
Zatem mamy zegarki i język.[br]Rozumiecie, o co chodzi?

0:07:05.859,0:07:07.855
O to, żeby się nie mylić.

0:07:08.419,0:07:12.226
Ale nawet ziemskie światło dzienne[br]może nas zmylić.

0:07:12.669,0:07:15.008
Jeśli właśnie przyszliście do pracy,

0:07:15.032,0:07:17.127
jest środek marsjańskiej nocy

0:07:17.151,0:07:20.449
a światło wpada przez okna,

0:07:20.473,0:07:22.621
będzie to również mylące.

0:07:23.081,0:07:25.586
Na tym zdjęciu kontroli misji widać,

0:07:25.610,0:07:27.879
że wszystkie rolety są opuszczone.

0:07:27.903,0:07:30.906
Po to, aby światło nas nie rozpraszało.

0:07:30.930,0:07:35.282
Wszystkie zasłony zostały spuszczone[br]w całym budynku tydzień przed lądowaniem,

0:07:35.306,0:07:38.573
i nie zostały podniesione,[br]aż nie zeszliśmy z czasu marsjańskiego.

0:07:39.027,0:07:42.208
To działa też w naszych domach.

0:07:42.232,0:07:45.005
Byłam w marsjańskim czasie[br]trzy razy i mój mąż to rozumie.

0:07:45.029,0:07:47.328
"OK, przygotowujemy się do [br]czasu marsjańskiego".

0:07:47.328,0:07:53.070
Zakrywa więc okna folią[br]i ciemnymi zasłonami,

0:07:53.094,0:07:56.241
ponieważ wpływa to też na nasze rodziny.

0:07:56.265,0:08:01.144
Żyłam w tym przyciemnionym [br]środowisku i on również.

0:08:01.705,0:08:03.001
Przyzwyczaił się.

0:08:03.025,0:08:06.667
Ale potem zaczęłam od niego [br]dostawać maile, kiedy był w pracy.

0:08:07.257,0:08:10.549
"Mam wracać do domu? Śpisz?"

0:08:10.573,0:08:13.563
"Która godzina na Marsie?"

0:08:13.597,0:08:16.355
I stwierdziłam, że on też[br]potrzebuje marsjańskiego zegarka.

0:08:16.389,0:08:17.784
(Śmiech)

0:08:17.808,0:08:22.242
Ale oczywiście mamy rok 2016,[br]więc jest do tego aplikacja.

0:08:22.266,0:08:23.544
(Śmiech)

0:08:23.568,0:08:28.182
Teraz zamiast zegarków[br]możemy również używać telefonów.

0:08:28.600,0:08:32.740
Ale wpływ na nasze rodziny [br]to było zdecydowanie za wiele.[br]

0:08:32.764,0:08:36.426
Nie wpływało to tylko na nas, [br]pracujących przy łazikach,

0:08:36.450,0:08:38.664
ale na nasze rodziny również.

0:08:38.688,0:08:41.167
To jest David Oh, [br]jeden z naszych kierowników lotu.

0:08:41.191,0:08:45.665
Jest na plaży w Los Angeles [br]z rodziną o 1:00 rano.

0:08:45.689,0:08:47.112
(Śmiech)

0:08:47.136,0:08:50.116
Ponieważ wylądowaliśmy w sierpniu

0:08:50.140,0:08:54.586
i jego dzieci nie musiały[br]chodzić do szkoły do września,

0:08:54.610,0:08:59.358
przeszły z nim na miesiąc[br]na czas marsjański.

0:08:59.382,0:09:04.151
Wstawały codziennie 40 minut później.

0:09:04.175,0:09:06.358
Żyły w planie pracy taty.

0:09:06.382,0:09:10.357
Żyli w marsjańskim czasie miesiąc[br]i przeżyli wiele przygód,

0:09:10.381,0:09:12.478
jak pójście na kręgle w środku nocy

0:09:12.502,0:09:13.820
albo pójście na plażę.

0:09:14.149,0:09:17.508
Dzięki temu odkryliśmy,

0:09:17.532,0:09:21.520
jest łatwo można dostać się[br]wszędzie w Los Angeles

0:09:21.544,0:09:25.097
o 3 rano, gdy nie ma ruchu.

0:09:25.121,0:09:26.595
(Śmiech)

0:09:26.619,0:09:27.811
Wychodziliśmy z pracy

0:09:27.835,0:09:30.950
i nie chcieliśmy iść do domu[br]przeszkadzać naszym rodzinom,

0:09:30.974,0:09:34.164
a byliśmy głodni, więc zamiast[br]pójść gdzieś blisko coś zjeść,

0:09:34.188,0:09:37.752
mówiliśmy, "Poczekajcie, jest świetny[br]sklep całodobowy w Long Beach,

0:09:37.776,0:09:40.018
a możemy się tam dostać w 10 minut!"

0:09:40.042,0:09:42.763
Jechaliśmy więc jak w latach 60., [br]bez żadnych korków.

0:09:42.787,0:09:46.542
Jechaliśmy tam, a właściciel zwykł pytać,

0:09:46.566,0:09:48.728
"Kim wy jesteście?

0:09:49.421,0:09:53.594
I co robicie w moim lokalu o 3 rano?"

0:09:53.958,0:09:58.848
Tak więc stali się świadomi, [br]że istnieją grupy Marsjan,

0:09:59.661,0:10:04.326
buszujących po autostradach [br]Los Angeles w środku nocy,

0:10:05.288,0:10:07.311
w środku ziemskiej nocy.

0:10:07.335,0:10:12.132
Naprawdę nazywaliśmy siebie Marsjanami.

0:10:12.581,0:10:18.187
Ci na marsjańskim czasie[br]byli nazywani Marsjanami,

0:10:18.211,0:10:21.064
a wszyscy inni Ziemianami.

0:10:21.088,0:10:22.388
(Śmiech)

0:10:22.412,0:10:28.107
A to dlatego, że gdy przesuwacie się[br]codziennie o jedną strefę czasową,

0:10:28.131,0:10:33.944
zaczynacie się czuć bardzo[br]odseparowani od innych.

0:10:33.968,0:10:37.887
Jesteście dosłownie we własnym świecie.

0:10:38.704,0:10:45.629
Mam taką odznakę z napisem:[br]"Przeżyłam czas marsjański. Sol 0-90."

0:10:45.653,0:10:48.398
I jest tu też zdjęcie.

0:10:48.422,0:10:54.051
Mamy te odznaki, ponieważ[br]pracujemy w marsjańskim czasie po to,

0:10:54.075,0:10:59.124
by być jak najbardziej wydajnymi[br]w wykorzystaniu łazika na Marsie,

0:10:59.148,0:11:01.438
żeby jak najlepiej wykorzystać nasz czas.

0:11:01.462,0:11:05.348
Ale nie żyjemy na czasie marsjańskim [br]więcej niż trzy do czterech miesięcy.

0:11:05.372,0:11:09.990
W końcu przenosimy się[br]na zmodyfikowany czas marsjański.

0:11:10.379,0:11:15.036
Ponieważ jest to ciężkie[br]dla naszych ciał i naszych rodzin.

0:11:15.060,0:11:19.942
Badacze snu prowadzili nad nami badania,

0:11:19.966,0:11:25.003
ponieważ to niespotykane dla ludzi[br]próbować wydłużyć swój dzień.

0:11:25.327,0:11:26.617
Wybrali około 30 z nas

0:11:26.641,0:11:30.267
i robili doświadczenia [br]związane z deprywacją snu.

0:11:30.291,0:11:33.854
Przychodziłam, robiłam test[br]i zasypiałam na każdym.

0:11:33.878,0:11:40.520
Takie życie po czasie staje się[br]wyczerpujące dla ciała.

0:11:40.544,0:11:43.859
Nawet jeśli było to super.

0:11:43.883,0:11:48.397
Było to ogromne doświadczenie[br]wiążące nas z członkami grupy,

0:11:48.421,0:11:51.261
ale było trudne do wytrzymania.

0:11:52.243,0:11:58.428
Misje łazików są naszymi pierwszymi[br]krokami w Układ Słoneczny.

0:11:58.452,0:12:03.525
Uczymy się, jak żyć [br]na więcej niż jednej planecie

0:12:03.549,0:12:08.625
Zmieniamy naszą perspektywę [br]na wielo-planetarną.

0:12:08.943,0:12:11.738
Więc następnym razem[br]oglądając Star Wars,

0:12:11.762,0:12:15.437
a są tam ludzie przechodzący[br]z systemu Dagobah na Tatooine,

0:12:15.461,0:12:20.951
pomyślcie, co to naprawdę znaczy,[br]mieć ludzi rozprzestrzenionych tak daleko.

0:12:20.975,0:12:24.037
Co to znaczy pod względem[br]dystansu między nimi,

0:12:24.061,0:12:27.881
jak czują się odseparowani od siebie

0:12:27.905,0:12:31.129
i o logistyce czasu.

0:12:31.937,0:12:36.489
Jak dotąd nie wysłaliśmy ludzi na Marsa,[br]ale mamy na to nadzieję.

0:12:36.513,0:12:40.352
Z firmami takimi jak SpaceX czy NASA

0:12:40.376,0:12:43.865
i wszystkimi międzynarodowymi[br]agencjami kosmicznymi świata

0:12:43.889,0:12:47.656
mamy nadzieję zrobić to [br]w ciągu kilku następnych dekad.

0:12:47.656,0:12:53.481
Wkrótce będziemy mieli ludzi na Marsie[br]i będziemy naprawdę wielo-planetarni,

0:12:54.000,0:12:56.412
a młody chłopak czy dziewczyna,

0:12:56.436,0:13:03.436
którzy będą lecieć na Marsa,[br]mogą siedzieć tu dziś na widowni.

0:13:04.201,0:13:09.803
Chciałam pracować w tych misjach [br]od kiedy skończyłam 14 lat

0:13:09.827,0:13:12.049
i mam teraz ten przywilej, by to robić.

0:13:12.073,0:13:16.127
Mamy wspaniały czas[br]dla programów kosmicznych

0:13:16.151,0:13:19.325
i wspólnie przeżywamy tę podróż.

0:13:19.349,0:13:24.560
Następnym razem, gdy pomyślicie,[br]że brakuje wam czasu w ciągu dnia,

0:13:24.584,0:13:29.362
pamiętajcie, że jest to kwestia[br]waszej ziemskiej perspektywy.

0:13:29.386,0:13:30.537
Dziękuję.

0:13:30.561,0:13:34.675
(Brawa)