1
00:00:06,837 --> 00:00:09,747
W latach 80. szympans Kanzi

2
00:00:09,747 --> 00:00:13,637
nauczył się porozumiewać z ludźmi 
na niespotykanym poziomie.

3
00:00:13,637 --> 00:00:15,587
Nie za pomocą gestów,

4
00:00:15,587 --> 00:00:20,798
a klawiatury z symbolami
przedstawiającymi rzeczy i czynności.

5
00:00:20,798 --> 00:00:25,821
Wskazując na nie,
tworzył sekwencje dla próśb,

6
00:00:25,821 --> 00:00:28,401
odpowiedzi na pytania badaczy

7
00:00:28,401 --> 00:00:32,101
i obiektów, których nie było
w zasięgu wzroku.

8
00:00:32,101 --> 00:00:37,041
Wyczyny Kanziego natychmiast
wywołały kontrowersje.

9
00:00:37,041 --> 00:00:40,151
Czy Kanzi nauczył się mowy?

10
00:00:40,151 --> 00:00:43,851
Język to coś więcej niż komunikacja.

11
00:00:43,851 --> 00:00:46,511
Językiem wyrażamy myśli.

12
00:00:46,511 --> 00:00:49,871
Historie, opinie, pytania,
przeszłość czy przyszłość,

13
00:00:49,871 --> 00:00:52,801
wymyślone czasy albo miejsca, pomysły.

14
00:00:52,801 --> 00:00:54,811
Język z założenia jest bezgraniczny

15
00:00:54,811 --> 00:00:59,005
i opisuje nieskończoną ilość rzeczy.

16
00:00:59,005 --> 00:01:03,121
Wielu naukowców uważa,
że tylko ludzie mają język,

17
00:01:03,121 --> 00:01:07,741
a sygnały i gesty używane
przez inne gatunki nie są językiem.

18
00:01:07,741 --> 00:01:12,290
Każdy sygnał i gest
odpowiada konkretnej wiadomości

19
00:01:12,290 --> 00:01:14,510
z ograniczonego zestawu wiadomości,

20
00:01:14,510 --> 00:01:17,870
które nie składają się
na bardziej skomplikowane przekazy.

21
00:01:17,870 --> 00:01:21,280
Przykładowo małpy mogą mieć
specyficzny sygnał ostrzegawczy,

22
00:01:21,280 --> 00:01:24,550
który oznacza konkretnego
drapieżcę, jak wąż,

23
00:01:24,550 --> 00:01:28,459
ale w mowie jest wiele sposobów,
żeby powiedzieć "uwaga na węża".

24
00:01:28,459 --> 00:01:29,699
[Stój! Uciekaj! Wąż!]

25
00:01:29,699 --> 00:01:32,414
Dotąd żaden zwierzęcy język
nie wydaje się mieć

26
00:01:32,414 --> 00:01:34,724
elastyczności ludzkiej mowy.

27
00:01:34,724 --> 00:01:37,574
Nie ma pewności, co dzieje się
w głowach zwierząt,

28
00:01:37,574 --> 00:01:41,813
i możliwe, że ta definicja języka
czy sposób, w jaki go mierzymy,

29
00:01:41,813 --> 00:01:43,103
ich nie dotyczą.

30
00:01:43,103 --> 00:01:46,593
Z tego, co wiemy, tylko ludzie mają język.

31
00:01:46,593 --> 00:01:50,593
Chociaż ludzkość
mówi w około 7000 językach,

32
00:01:50,593 --> 00:01:53,323
dziecko może nauczyć się dowolnego języka,

33
00:01:53,323 --> 00:01:56,813
co pokazuje, że biologiczny
mechanizm języka

34
00:01:56,813 --> 00:01:59,003
jest wspólny dla wszystkich.

35
00:01:59,003 --> 00:02:01,663
Czym jest język dla ludzkości?

36
00:02:01,663 --> 00:02:05,931
Na co nam pozwala i skąd go mamy?

37
00:02:05,931 --> 00:02:10,210
Nie wiadomo dokładnie,
kiedy zdobyliśmy tę umiejętność.

38
00:02:10,210 --> 00:02:13,720
Szympansy i bonobo
to nasi najbliżsi żyjący krewni,

39
00:02:13,720 --> 00:02:17,870
ale linia prowadząca do ludzi
oddzieliła się od innych wielkich małp

40
00:02:17,870 --> 00:02:20,580
ponad 4 miliony lat temu.

41
00:02:20,580 --> 00:02:24,350
W międzyczasie było wiele
aktualnie wymarłych gatunków,

42
00:02:24,350 --> 00:02:29,167
przez co trudno sprawdzić,
czy miały język albo coś podobnego.

43
00:02:29,167 --> 00:02:33,277
Wielkie małpy człekokształtne dają
wskazówkę co do pochodzenia języka.

44
00:02:33,277 --> 00:02:37,277
Mógł wziąć się z gestów, a nie od mowy.

45
00:02:37,277 --> 00:02:40,662
Wielkie małpy w dziczy 
swobodniej gestykulują,

46
00:02:40,662 --> 00:02:42,622
niż używają dźwięków.

47
00:02:42,622 --> 00:02:46,072
Możliwe, że język zaczął
powstawać w plejstocenie,

48
00:02:46,072 --> 00:02:50,314
od 2 do 3 milionów lat temu
wraz z pojawieniem się rodzaju ludzkiego,

49
00:02:50,314 --> 00:02:54,509
co dało początek naszemu
gatunkowi homo sapiens.

50
00:02:54,509 --> 00:02:57,757
Mózg trzykrotnie się zwiększył,
a dwunożność umożliwiła rękom

51
00:02:57,757 --> 00:02:59,347
udział w komunikacji.

52
00:02:59,347 --> 00:03:04,060
Być może komunikacja gestami
zmieniła się w język gestykulacji,

53
00:03:04,060 --> 00:03:07,063
od wskazania na obiekt i pantomimy

54
00:03:07,063 --> 00:03:10,353
do wydajniejszego języka migowego.

55
00:03:10,353 --> 00:03:15,384
Abstrakcja gestów usunęła
potrzebę obrazów,

56
00:03:15,384 --> 00:03:18,394
przygotowując warunki
do przejścia na język mówiony.

57
00:03:18,394 --> 00:03:21,484
Ta zmiana miała jednak nastąpić później.

58
00:03:21,484 --> 00:03:25,956
Mowa artykułowana zależy
od kształtu aparatu głosowego.

59
00:03:25,956 --> 00:03:30,356
Nawet nasi najbliżsi przodkowie,
neandertalczycy i denisowianie,

60
00:03:30,356 --> 00:03:32,686
mieli nieoptymalne aparaty głosowe,

61
00:03:32,686 --> 00:03:34,986
chociaż pewnie mieli zdolności wokalne,

62
00:03:34,986 --> 00:03:36,976
a może nawet język.

63
00:03:36,976 --> 00:03:40,156
Tylko u ludzi aparat mowy jest optymalny.

64
00:03:40,156 --> 00:03:45,544
Słowa pozwalają rękom na czynności,
jak użycie narzędzi czy transport.

65
00:03:45,544 --> 00:03:48,074
To pojawienie się mowy,

66
00:03:48,074 --> 00:03:52,394
nie samego języka, mogło doprowadzić
do dominacji naszego gatunku.

67
00:03:52,394 --> 00:03:55,849
Język jest tak związany
ze złożonymi myślami,

68
00:03:55,849 --> 00:03:58,068
percepcją i funkcjami motorycznymi,

69
00:03:58,068 --> 00:04:01,998
że trudno odkryć
jego biologiczne pochodzenie.

70
00:04:01,998 --> 00:04:08,178
Wciąż nie wiadomo, w jakim stopniu
język ukształtował ludzkość

71
00:04:08,178 --> 00:04:11,338
i w jakim stopniu ludzkość
ukształtowała język.

72
00:04:11,338 --> 00:04:15,638
Co było pierwsze: bogata wyobraźnia

73
00:04:15,638 --> 00:04:18,108
czy zdolność dzielenia się nią z innymi?