WEBVTT

00:00:06.837 --> 00:00:09.747
၁၉၈၀ နှစ်လွန်တွေမှာ Kanzi လို့အမည်ရတဲ့
ချင်ပင်ဇီ တစ်ကောင်ဟာ

00:00:09.747 --> 00:00:13.637
မကြံစဖူး အဆင့်အတန်းတစ်ခုအထိ လူသားတွေနဲ့
ဆက်သွယ်ဖို့ သင်ယူခဲ့တယ်။

00:00:13.637 --> 00:00:15.587
နှုတ်ပြော (သို့) အမူအရာတွေနဲ့ မဟုတ်ဘဲ

00:00:15.587 --> 00:00:20.798
ဝတ္ထုတွေ၊လှုပ်ရှားမှုတွေကို ကိုယ်စားပြုတဲ့
ယေဘုယျ သင်္ကေတတွေ ကီးဘုတ်ကို သုံးရင်းပါ။

00:00:20.798 --> 00:00:25.821
ဒါတွေ အတော်များများကို အစဉ်လိုက်
ထောက်ပြရင်း တောင်းဆိုချက်တွေ လုပ်ဖို့၊

00:00:25.821 --> 00:00:28.401
လူသား သုတေတီတွေဆီက 
နှုတ်ပြော မေးခွန်းတွေဖြေဖို့နဲ့

00:00:28.401 --> 00:00:32.101
ရုပ်ပိုင်းအရ မရှိတဲ့ အရာဝတ္ထုတွေကို
ရည်ညွှန်းဖို့ အစဉ်တွေကို သူ ဖန်တီးခဲ့တယ်။

NOTE Paragraph

00:00:32.101 --> 00:00:37.041
Kanzi စွန့်စားမှုတွေက မေးခွန်းတစ်ခုဆိုင်ရာ
လက်ငင်း အငြင်းပွားစရာတစ်ခုကို စပေးခဲ့တယ်။

00:00:37.041 --> 00:00:40.151
Kanzi ဟာ ဘာသာစကားကို သင်ယူထားခဲ့လား။

NOTE Paragraph

00:00:40.151 --> 00:00:43.851
ဘာသာစကားလို့ ကျွန်ုပ်တို့ ခေါ်ကြတဲ့အရာက 
ဆက်သွယ်ရေးဆိုတာထက် ပိုထူးခြားပါတယ်။

00:00:43.851 --> 00:00:46.511
ဘာသာစကားက ကျွန်ုပ်တို့ စိတ်ထဲမှာ 
ရှိတာကို မျှဝေခြင်းပါ။

00:00:46.511 --> 00:00:49.871
ဇာတ်လမ်းတွေ၊အမြင်တွေ၊ မေးခွန်းတွေ၊
အတိတ်(သို့) အနာဂတ်၊စိတ်ကူးထားတဲ့

00:00:49.871 --> 00:00:52.531
အချိန်တွေနဲ့ နေရာတွေ၊ စိတ်ကူးတွေပါ။

00:00:52.531 --> 00:00:55.551
အခြေခံအားဖြင့် ဘယ်လိုမှ ကန့်သတ်ထားခြင်း
မရှိတဲ့ အကြောင်းအရာတွေ

00:00:55.551 --> 00:00:59.005
ပါဝင်နိုင်ပြီး ကန့်သတ်မထားတဲ့ အရာများကို
ပြောဆိုဖို့ သုံးနိုင်ပါတယ်။

NOTE Paragraph

00:00:59.005 --> 00:01:03.121
သုတေသီ များစွာ အခိုင်အမာ ယုံကြည်တာက

လူသားတွေသာ ဘာသာစကားရှိတယ်၊

00:01:03.121 --> 00:01:07.741
အခြားမျိုးစိတ်တွေ အသုံးပြုတဲ့ အော်သံတွေနဲ့
အမူအရာတွေဟာ ဘာသာစကား မဟုတ်ဘူးဆိုတာပါ။

00:01:07.741 --> 00:01:12.290
ဒီအော်သံတွေနဲ့ အမူအရာတွေ တစ်ခုစီဟာ
သီးခြား သတင်းစကားတစ်ခုနဲ့ ကိုက်ညီပါတယ်။

00:01:12.290 --> 00:01:14.510
ပိုရှုပ်ထွေးတဲ့ စိတ်ကူးတွေအဖြစ်

00:01:14.510 --> 00:01:17.870
ပေါင်းစပ်မထားတဲ့ အကန့်အသတ်ရှိ
သတင်းစကားအရေအတွက် စုစုပေါင်းတစ်ခုအတွက်ပါ

00:01:17.870 --> 00:01:21.280
ဥပမာ မျောက် မျိုးစိတ် တစ်ခုဟာ 
မြွေတစ်ကောင်လို သားရဲ တစ်ကောင်ကောင်နဲ့

00:01:21.280 --> 00:01:24.550
ကိုက်ညီတဲ့ သီးခြား သတိပေးချက် 
အော်သံတစ်ခု ရှိနိုင်လောက်ပေမဲ့

00:01:24.550 --> 00:01:29.459
ဘာသာစကားနဲ့ဆို "မြွေ သတိထားပါ"
လို့ ပြောဖို့ အနမတဂ္ဂ နည်းလမ်းတွေရှိတယ်။

00:01:29.459 --> 00:01:33.404
ဒီအထိတော့ ဘယ်တိရစ္ဆာန် ဆက်သွယ်ရေး
မှာမှ လူသား ဘာသာစကားရဲ့ အကန့်အသတ်မဲ့မှု

00:01:33.404 --> 00:01:34.724

ရှိပုံမရဘူး။

00:01:34.724 --> 00:01:37.574
တိရစ္ဆာန်တွေ ခေါင်းထဲမှာ 
ဖြစ်ပျက်နေတာကို အတိအကျ မသိရဘူး။

00:01:37.574 --> 00:01:40.053
ဘာသာစကားရဲ့ ဒီဖွင့်ဆိုချက်
(သို့) ဒါကို

00:01:40.053 --> 00:01:43.103
ကျွန်ုပ်တို့ တိုင်းတာပုံတွေက
ဒါတွေနဲ့ မသက်ဆိုင်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

00:01:43.103 --> 00:01:46.593
ဒါပေမဲ့ သိရသလောက်ကတော့ 
လူသားတွေသာ ဘာသာစကားရှိတာပါ။

00:01:46.593 --> 00:01:50.593
လူသားတွေဟာ ကွဲပြားတဲ့ ဘာသားစကား
၇၀၀၀ ခန့်ကို ပြောဆိုကြပေမဲ့

00:01:50.593 --> 00:01:53.323
ကလေးတိုင်းဟာ ဘာသာစကားတိုင်းကို
သင်ယူနိုင်ပါတယ်။

00:01:53.323 --> 00:01:56.813
ဘာသာစကားကို အခြေခံနေတဲ့ ဇီဝပိုင်း
ယန္တရားဟာ ကျွန်ုပ်တို့ အားလုံးမှာ

00:01:56.813 --> 00:01:59.003
တူညီနေတာကို ဖော်ပြနေခြင်းပါ။

NOTE Paragraph

00:01:59.003 --> 00:02:01.663
ဒီတော့ ဘာသာစကားက လူ့လောကအတွက် 
ဘာကို ဆိုလိုတာလဲ။

00:02:01.663 --> 00:02:05.931
ဒါက ကျွန်ုပ်တို့ကို ဘာကို လုပ်ခွင့်ပေးပြီး
ဒါကို ဘယ်လို ရလာခဲ့တာလဲ။

NOTE Paragraph

00:02:05.931 --> 00:02:10.210
အတိအကျ ဘယ်အချိန်က ဒီအစွမ်းကို ဆည်းပူးခဲ့
လဲဆိုတာက အကန့်အသတ်မဲ့မေးခွန်းဖြစ်နေဆဲပါ။

00:02:10.210 --> 00:02:13.720
ချင်ပင်ဇီ မျိုးနွယ်တွေဟာ ကျွန်ပ်တို့ရဲ့ 
အနီးဆုံး နေတဲ့ ဆွေမျိုးဆိုပေမဲ့

00:02:13.720 --> 00:02:17.870
ဒီအဆက်အနွယ်က လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်သန်းပေါင်း 
လေးသန်းကျော်က လူသားတွေကို

00:02:17.870 --> 00:02:20.580
အခြား မျောက်ဝံတွေကနေ ကွဲပြားစေခဲ့တာပါ။

NOTE Paragraph

00:02:20.580 --> 00:02:24.350
ဒီနှစ်ခုကြားမှာ အခု အာလုံး မျိုးသုဉ်း
ကုန်တဲ့ မျိုးစိတ်များစွာ ရှိပါတယ်။

00:02:24.350 --> 00:02:29.167
ဒါက ၎င်းတို့မှာ ဘာသာစကား(သို့) ဒါမျိုး တစ်
ခုခုရှိလားဆိုတာ သိဖို့အလွန်ခက်ခဲစေတာပါ။

00:02:29.167 --> 00:02:33.277
မျောက်ဝံကြီးတွေက ဘာသာစကားရဲ့မူလအစ
အတွက် အလားအာလာရှိတဲ့ သဲလွန်စတစ်ခု ပေးပေမဲ့

00:02:33.277 --> 00:02:37.277
ဒါက နှုတ်ပြောစကားထက် ကိုယ်ဟန်
အမူအရာအဖြစ် စတင်ခဲ့လောက်တယ်။

00:02:37.277 --> 00:02:40.662
မျောက်ဝံကြီးတွေဟာ အသံထုတ်ပြတာထက်
တောထဲမှာ အချင်းချင်း ပိုလွတ်လပ်စွာ

00:02:40.662 --> 00:02:42.622
လက်ဟန်ခြေဟန် လုပ်ပြတယ်။

NOTE Paragraph

00:02:42.622 --> 00:02:46.072
ဘာသာစကားဟာ ကျွန်တော်တို့ မျိုးစိတ် 
Homo sapiens ကိုပေါ်လာစေခဲ့တဲ့

00:02:46.072 --> 00:02:50.314
လူမျိုးစု Homo ပေါ်လာမှုနဲ့အတူ 
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း၂ သန်းကနေ ၃ သန်းကြား

00:02:50.314 --> 00:02:54.509
Pleistocene ခေတ်အတွင်းမှာ 
စတင် ပုံပေါ်ခဲ့လောက်တယ်။

00:02:54.509 --> 00:02:59.347
ဦးနှောက် သုံးဆကြီးလာကာ ခြေနှစ်ချောင်းဖြင့်
သွားလာမှုက လက်တွေနဲ့ ဆက်သွယ်လာစေတယ်။

00:02:59.347 --> 00:03:02.497
အမူအရာ ဆက်သွယ်ရေးကနေ 
အမူအရာ ဘာသာစကားအထိ၊

00:03:02.497 --> 00:03:04.060
အရာဝတ္ထုတွေကို ညွှန်ပြတာ၊

00:03:04.060 --> 00:03:07.060
အပြုအမူတွေကို သရုပ်ဖော်တာကန​ေ
ပိုထိရောက်တဲ့ ယေဘုယျအမူအရာပြတာ အထိ

00:03:07.060 --> 00:03:10.353
အကူးအပြောင်းတစ်ခု ရှိခဲ့လောက်တယ်၊

NOTE Paragraph

00:03:10.353 --> 00:03:14.860
အမူအရာ ဆက်သွယ်ရေးရဲ့ စိတ်ကူးစိတ်သန်းက
အမြင်ပိုင်း လိုအပ်ချက်ကို ဖယ်ရှားခဲ့မယ်။

00:03:14.860 --> 00:03:18.394
နှုတ်ပြော ဘာသာစကားဆီ အကူးအပြောင်း
တစ်ခုအတွက် အခြေအနေကို ဖန်တီးပေးခြင်းပါ။

00:03:18.394 --> 00:03:21.484
ဒါပေမဲ့ ဒီအကူးအပြောင်းက နောက်ပိုင်းမှ
ဖြစ်လာနိင်ခဲ့မှာပါ။

00:03:21.484 --> 00:03:25.956
ပီသစွာ ရွတ်ဆိုတဲ့ အပြောဟာ ပုံစံတစ်ခုခုရဲ့ 
အသံပိုင်း လမ်းကြောင်းတစ်ခုအပေါ် မူတည်တယ်။

00:03:25.956 --> 00:03:30.356
ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးဘီဘင်တွေဖြစ်တဲ့
Neanderthals နဲ Denisovans တို့တောင်

00:03:30.356 --> 00:03:32.716
အသင့်ဆုံး အသံပိုင်း 
လမ်းကြောင်းတွေ မရှိခဲ့ပေမဲ့

00:03:32.716 --> 00:03:34.986
အသံပိုင်းစွမ်းရည်တချို့
ရှိဖို့ ဖြစ်နိုင်ပြီး

00:03:34.986 --> 00:03:36.976
ဘာသာစကားတောင် ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

00:03:36.976 --> 00:03:40.156
လူသားတွေမှာပဲ အသင့်ဆုံး 
အသံ လမ်းကြောင်းရှိတာပါ။

00:03:40.156 --> 00:03:45.544
အပြော စကားလုံးတွေက ကိရိယာသုံးတာ၊ပို့တာလို 
လုပ်ဆောင်မှုတွေအတွက် လက်တွေကို အားစေတယ်။

00:03:45.544 --> 00:03:48.074
ဒါကြောင့် ကျွန်ုပ်တို့ 
မျိုးစိတ်ရဲ့ ကြီးစိုးမှု

00:03:48.074 --> 00:03:52.394
ဖြစ်စေခဲ့တာက ဘာသာစကား ကိုယ်၌ မဟုတ်ဘဲ
နှုတ်ပြော ပေါ်ထွန်းမှု ဖြစ်ခဲ့လောက်တယ်။

NOTE Paragraph

00:03:52.394 --> 00:03:57.894
ဘာသာစကားဟာ ရှုပ်ထွေးတဲ့အတွေး၊ အသိလှုပ်ရှား
လုပ်ဆောင်မှုတွေနဲ့ ရင်းနှီးစွာ ဆက်နွယ်တယ်။

00:03:57.894 --> 00:04:01.998
ဒါက ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ မူလအစတွေကို 
ရှင်းဖို့ ခက်ခဲတာပါ။

00:04:01.998 --> 00:04:04.448
အကြီးမားဆုံး ပဟေဠိတချို့ ကျန်နေဆဲပါ။

00:04:04.448 --> 00:04:08.178
ဘာသာစကားက ဘယ်အတိုင်းအတာအထိ လူ့လောကကို 
အစွမ်းတစ်ခုအဖြစ် ပုံသွင်းပေးခဲ့လဲ။

00:04:08.178 --> 00:04:11.338
ဘယ်အတိုင်းအတာအထိ လူ့လောကက
ဘာသာစကားကို ပုံသွင်းပေးခဲ့လဲ။

00:04:11.338 --> 00:04:15.638
ကျွန်ပ်တို့ မှန်းကြည့်နိုင်တဲ့ စိတ်မှန်း 
ဖြစ်နိုင်ခြေတွေရဲ့ ဧရာမ ကိန်းဂဏန်း (သို့)

00:04:15.638 --> 00:04:17.788
ဒါတွေကို မျှဝေနိုင်စွမ်း
ဘာက အရင် ဖြစ်ခဲ့တာလဲ။