[Música]
Estoy seguro que habéis visto
esta imagen miles de veces.
Lo que os pido es que hoy la veamos
con los ojos nuevos
para intentar descubrir mayores matices.
Yo la utilizo mucho en talleres
con profesorado y pregunto:
¿para qué utilizaríais
esta imagen en una clase?
Los primeros, los más racionales,
que son los que responden al principio,
dicen: “pues para hablar del
consumo energético del mundo,”
o “para hablar de
la densidad poblacional”
o también hay quien dice
“pues con esto podríamos hablar
de la historia colonial”
o “del efecto del clima y de la orografía
en los asentamientos humanos”.
Cuando ya vamos entrando en calor
llegamos a la gente
que tiene un poco más
de capacidad de profundizar
y dicen: “esta es la imagen
perfecta para hablar
de la desigualdad en el mundo”
o, por ejemplo, “para expresar
la paradoja del origen
y el consumo de los recursos naturales”
o “para hablar del
creciente proceso de urbanización
en el que estamos metidos en el mundo”.
O esta que me gusta mucho,
que dice “nos serviría muy bien
para hablar de la relación
entre desarrollo y movilidad humana”.
Me encanta esta imagen
porque nos permite ver claramente
las diferentes lecturas que podemos
hacer de una misma mirada,
las distintas profundidades que
podemos hacer de la misma realidad.
Y fijaros que siempre,
en todos los talleres que hago,
al final, casi con timidez y despacito,
alguien se atreve a decir:
“yo la utilizaría para preguntar
qué es lo que sabemos
de aquellos sitios donde no hay luz”.
Os reto a pensar mentalmente
cuál es este país y cuál es su capital,
o por ejemplo este otro
¿qué régimen político tiene?
¿algún pensador famoso
que haya tenido influencia?
o este otro: ¿cuál es el recurso
principal que tiene su economía?
o por ejemplo ¿cuál ha sido el
último conflicto que han vivido?
Estaréis conmigo que hay muchísimas
realidades de las que apenas sabemos nada.
Y es normal, pero es
importante hacerse esta pregunta:
¿de qué sé?, ¿sobre qué leo?,
¿de qué hablo cuando tomo
café con mis amigos y mis amigas?,
¿de qué puedo decir que
estoy más o menos al tanto?,
¿qué es lo que me mueve
cuando busco información?
Esto es importantísimo
para aquellos que, por ejemplo,
tenéis familia o trabajamos
en medios de comunicación o en educación.
Filosóficamente la pregunta sería:
¿cómo me relaciono con la realidad
que va más allá de mi contexto?
Y esto es importantísimo,
porque la pregunta en el fondo es:
¿qué mundo transmitimos
a las generaciones más jóvenes?
¿de qué les hablamos?
o, más bien, ¿de qué no hablamos?
y, por lo tanto, quizá estemos
perpetuando estas zonas de sombra
que a nadie le importan,
de las que nadie sabe,
lugares a los que nadie mira.
Esto es bien normal, ocurre mucho
en la historia de la humanidad.
Es bien difícil ser consciente,
o interpretar, situaciones
y eventos históricos
cuando uno los está viviendo.
Hace bien poco veíamos
en las noticias, y nos escandalizaba,
que la mediados del siglo XIX,
aquí en España, teníamos
anuncios en prensa
en los que se vendían esclavos.
Nos parece alucinante.
O, por ejemplo, hace unos años
me fui en coche desde mi casa
hasta Auschwitz, sólo para unir
mi realidad con uno de los
episodios más oscuros
de la historia de la humanidad.
Que pese a que lo estudiamos
en los libros de historia ha ocurrido,
como quien dice ayer,
a unas 20 horas en coche
desde aquí, desde Vitoria.
¿No es flipante?
O algo mucho más cercano,
el muro de Berlín.
Todavía recuerdo en el 89
cuando cayó el muro,
estar viendo las noticias.
Me parece cuando menos
sorprendente, el pensar
cómo la población coetánea
de ese momento pudo
convivir con la existencia
de estos 160 km
de muro y de vallas que
durante 26 años dividieron
a la población,
impidiendo su libre circulación.
Más de 100 mil personas
intentaron saltar esta valla.
Muchas de ellas fueron
detenidas, algunas perecieron.
Esto ha ocurrido muchísimo
en la historia de la humanidad:
Poblaciones enteras han vivido
durante mucho tiempo
ignorando realidades
bien visibles que, luego,
con la luz del tiempo y de la historia,
hemos calificado
de injusticias sangrantes.
¡Qué difícil es interpretar la realidad
cuando somos parte de ella!, ¿verdad?
No sé si conocéis esta ciudad,
es una ciudad española.
Bonita foto, bonita ciudad.
Es Ceuta, está en el lado
africano del estrecho de Gibraltar.
Son 18 km cuadrados
del territorio separados de Marruecos
por una valla de 8 km de largo
y 6 m de altura.
Y os tengo que confesar que
la mitad de las fotos que he puesto
cuando hablaba del muro
de Berlín eran de nuestra valla de Ceuta.
Una valla que está funcionando
en este momento,
que está sostenida
con nuestros impuestos,
que está defendida
por nuestras fuerzas de seguridad.
Es nuestro país.
En esta valla se da el salto de PIB
más grande del mundo.
Es la frontera en la que se da
el salto de PIB más grande del mundo.
Fue construida en el año 98
con fondos paradójicamente llamados,
de la Unión Europea,
para el desarrollo regional.
¿Os dáis cuenta de la paradoja?:
para crear el espacio Schengen
y tener una Europa sin fronteras,
nos vemos obligados a crear
la frontera más desigual del mundo,
en la que en este momento
estamos frenando las expectativas,
las ilusiones, los caminos, de miles
de personas que están escapando
de la pobreza, de la injusticia,
de la persecución, de la guerra.
Estoy convencido que en el futuro
alguien, en una charla como ésta,
mirará hacia atrás y dirá: ¡cómo
pudieron vivir tranquilos y tranquilas
con semejante vulneración
de derechos en su patio trasero
Esto es por lo que me gusta
llevar a la gente joven a Ceuta,
porque cuando descubren
la valla uno puede apreciar en sus ojos
cómo cambia para siempre
su percepción de nuestro mundo.
Es como si al darse cuenta de que
nuestro concepto de estado del bienestar
está apoyado en semejante
barrera de contención,
cambia para siempre
la forma en la que entendemos el mundo.
Es lo mismo en el “Show de Truman,”
no sé si visteis la película.
Cuando el protagonista escapa
en el velero y choca contra el decorado,
y todo lo que hasta ese momento
había sido el mundo para él,
se da cuenta de que se trata
de un escenario, de un plató de TV.
Conocer la valla de Ceuta o de Melilla,
para la gente joven,
equivale a este despertar
a la complejidad del mundo,
es añadir un nivel más de profundidad
a la interpretación de ese mapamundi,
es iluminar una zona que estaba a oscuras.
Y una vez que se descubre,
ya no hay marcha atrás.
Esto es lo que llamamos
conciencia de ciudadanía global,
por la que todos y todas
deberíamos de pasar.
esto está yendo a más.
Si en el año 89 cuando cayó el muro
de Berlín había 16 muros y vallas
en fronteras exteriores del mundo,
el año pasado contabilizábamos ya 70.
Sólo en la Unión Europea hemos
construido, en los últimos 30 años,
casi 1000 km de vallas y muros exteriores.
De ellos, 2 vallas en nuestro país:
18,7 km.
Pese a que los expertos
dicen una y otra vez
que esta no es manera
de gestionar los flujos migratorios,
en los últimos cinco años
se han construido
25 nuevos muros y vallas en el mundo,
más que en ningún otro período
de la edad moderna.
Y lo curioso es que estas vallas o estos
muros son simbólicos más que reales,
porque no son eficientes,
y está comprobado que no disuaden
y mucho menos resuelven el problema
de la movilidad forzosa o
de la movilidad humana.
Lo que ocurre es que mueven
los flujos a otros lugares
normalmente a rutas
más inseguras con mayor peligro.
En el año 2016 se batió
el récord de muertes de personas
cruzando una frontera en el mundo: 7200.
De ellas 5000 en nuestro
querido Mediterráneo.
¡Vaya si nos toca de cerca este problema!
En este momento 1 de cada 13 personas
que intenta
cruzar de Libia hasta Italia, fallece.
Pensemos bien ¿quién en su
cordura es capaz de jugarse la vida
con semejante probabilidad,
salvo que esté a la desesperada?
Son personas, igual que
a nosotros nos escandaliza
hablar de la esclavitud o
de los campos de concentración,
nos van a mirar y van a decir:
"¿pero no se dieron cuenta
de que eran seres humanos?"
La única manera en la que
estamos conviviendo con esta situación,
fijaros bien, es
porque los tenemos a oscuras,
porque no tienen rostro,
no tienen nombre,
no tienen historia, no hay relación.
No nos importan.
Por eso es tan importante poner luz, ser
conscientes, experimentar, crear relación.
Porque si fueran nuestra familia,
o nuestros conocidos,
os aseguro que encontraríamos
la manera de solucionar esta situación.
Así que dejarme que lo diga bien claro:
el concepto actual de frontera
que manejamos es inhumano,
y en el futuro se escandalizará de
la forma en la que estamos abordando
la movilidad humana en un mundo
donde cada vez hay más vallas,
cada vez hay más muros, cada vez
hay más fronteras contra personas.
La clave está en nuestra conciencia
de ser parte de la familia humana,
¿quién es mi gente? y ¿por qué ellos no?,
y la conciencia de ciudadanía global:
¿hasta dónde llega aquello de lo que
yo me siento responsable?
y ¿por qué de esto no?
Así que ojalá que la próxima vez
que vayamos a buscar qué libro leer,
o sobre qué leer en internet,
o de qué vamos a hablar en el próximo
café con nuestros amigos y amigas,
recordemos la enorme
fuerza que podemos tener
sólo trayendo luz sobre
la movilidad humana
que es una de las grandes
causas sociales de nuestra era.
Sin duda uno de los mayores errores
colectivos de nuestro tiempo.
Y no olvidéis la enorme fuerza que tiene
la toma de conciencia colectiva
de forma progresiva,
porque a lo largo de la humanidad
ha demostrado
ser la más importante fuerza
para el cambio,
capaz de tumbar y derribar
muros y barreras
que en su tiempo parecían imposibles.
Así que pongamos luz en esta situación.
Depende de ti, depende de mí,
depende de todos.
Abramos los ojos. Es nuestro tiempo.
Que no nos digan que no nos dimos cuenta.
Muchas gracias.
(Aplausos)
(מוזיקה)
אני בטוח שראיתם תמונה זו אלפי פעמים.
היום אני מבקש מכם להסתכל
עליה בעיניים חדשות
כדי לנסות לגלות ניואנסים גדולים יותר.
אני משתמש בזה הרבה בסדנאות
עם מורים ואני שואל אותם:
איך הייתם משתמשים בתמונה הזו בשיעור?
אלה שהם הכי רציונליים מגיבים ראשונים,
ואומרים: "כדי לדבר על צריכת
אנרגיה עולמית,"
או "לדבר על צפיפות אוכלוסין"
ושיש גם כאלה שאומרים "עם זה נוכל לדבר
על ההיסטוריה של הקולוניאליזם"
או על "השפעת האקלים והאורוגרפיה
על התיישבויות אנושיות".
כשהדברים מתחממים יותר, אנו מגיעים לאנשים
שיש להם מעט יותר יכולת להעמיק
שאומרים: "זוהי התמונה המושלמת כדי לדבר
על אי-שוויון בעולם"
או "להביע את פרדוקס המקור
והשימוש במשאבי טבע"
או "לדבר על התהליך המתגבר של העיור
שאנו מעורבים בו סביב העולם".
או זה שאני מאוד אוהב,
שאומר: "זה יעזור לנו מאוד
כדי לדבר על הקשר בין התפתחות
גלובלית לניידות אנושית".
אני אוהב את התמונה הזו כי היא
מאפשרת לנו לראות בבירור
את הפרשנויות השונות שאנחנו יכולים
לתת לאותו מראה,
את העומקים השונים שמהם
אנו יכולים לחוות את אותה מציאות.
ושימו לב שתמיד, בכל הסדנאות שאני מעביר,
בסופן, כמעט בביישנות ובאיטיות,
מישהו מעז לומר:
"הייתי משתמש בזה כדי לשאול
מה אנחנו יודעים
על אותם המקומות החשוכים, שאין בהם חשמל".
אני מאתגר אתכם לחשוב
על איזו מדינה מדובר ומה בירתה,
או למשל בזו השנייה,
איזה משטר פוליטי יש שם?
והאם שמענו על הוגה דעות מפורסם כלשהו
ובעל השפעה?
או בזו כאן, מהו המשאב החשוב או הכלכלה
העיקרית שלה?
או, מה היה הסכסוך האחרון שהתחולל שם?
תסכימו שעל המציאות הממשית
שם איננו יודעים כמעט דבר
שזה נורמלי, אבל חשוב שתשאלו
את עצמכם את השאלה הזו:
מה אני יודע על מה שקראתי?
על מה אני מדבר כשאני שותה קפה
עם החברים שלי?
מה אני יכול לומר על דברים
שאני פחות או יותר מודע להם?
מה מרגש אותי כשאני מחפש מידע?
זה חשוב מאוד עבור אלה מאיתנו, למשל,
שיש להם משפחה או שעובדים
בתקשורת או בחינוך.
מבחינה פילוסופית השאלה תהיה:
איך אני מתייחס למציאות?
שמצויה מעבר להקשר שלי?
זה חשוב מאוד, כי השאלה המהותית היא:
איזה עולם אנו משדרים לדורות הצעירים?
על מה אנחנו מדברים איתם? או,
ליתר דיוק, על מה אנחנו לא מדברים?
ולכן אולי אנו מנציחים את האזורים
החשוכים האלה
שלאף אחד לא אכפת מהם, שאיש
אינו יודע עליהם,
המקומות שאף אחד לא רואה.
זה נורמלי, זה קורה הרבה בהיסטוריה האנושית.
קשה מאוד להיות מודעים, או לפרש מצבים
ואירועים היסטוריים כשאדם הוא חלק מהם.
לאחרונה, היינו המומים, כשראינו בחדשות,
שבאמצע המאה התשע עשרה, כאן בספרד,
פורסמו בעיתונים הצעות למכירת עבדים.
לנו זה נשמע מחריד, או למשל,
לפני שנים אחדות
נסעתי ברכב מהבית שלי עד אושוויץ,
רק כדי לעמת
את המציאות שלי עם אחד הפרקים האפלים ביותר
בהיסטוריה האנושות.
שלמרות שאנחנו קוראים על זה
בספרי ההיסטוריה זה קרה,
רק אתמול, במרחק של כ-20
שעות נסיעה במכונית.
מכאן, מויטוריה.
האם זה לא מזעזע?
או משהו הרבה יותר קרוב, חומת ברלין.
אני עדיין זוכר את נפילת החומה בשנת 1989,
בעת שצפיתי בחדשות.
זה נראה לי מפתיע לחשוב
איך האוכלוסיה של אותו זמן יכלה
לחיות עם קיומם של 160 ק"מ
של חומה וגדרות שבמשך 26 שנה
הפרידו את האוכלוסיה
ומנעו ממנה תנועה חופשית.
יותר ממאה אלף בני אדם ניסו
לקפוץ מעל החומה הזו.
רבים מהם נאסרו, חלקם ניספו.
זה קרה הרבה בהיסטוריה האנושית:
אוכלוסיות שלמות חיו במשך זמן רב
תוך התעלמות ממציאות גלויה מאוד
שמאוחר יותר,
לאורם של הזמן וההיסטוריה,
זיהינו כעוולות מדממות.
כמה קשה לפרש את המציאות
כשאנחנו חלק ממנה! נכון?
איני יודע אם אתם מכירים את העיר
הספרדית הזו.
תמונה יפה, עיר יפה.
זוהי סאוטה, בצדו האפריקני של מיצר גיברלטר.
בשטח של 18 קמ"ר שמופרד ממרוקו
ע"י חומה באורך 8 ק"מ וגובה של 6 מטר.
עלי להודות שחצי מהתמונות שהראיתי לכם
כשדיברתי על חומת ברלין היו
מהחומה שלנו בסאוטה.
חומה שנמצאת בשימוש ממש עכשיו,
כשהיא נתמכת על ידי המיסים שלנו,
ומוגנת על ידי כוחות הביטחון שלנו.
זו הארץ שלנו.
בחומה זו היתה קפיצת פערי התמ"ג
הגדולה בעולם.
זה הגבול שבו מתרחשת קפיצת פערי התמ"ג
הגדולה ביותר בעולם.
הוא נבנתה ב 1998 במימון
קרנות שבאופן פרדוקסלי נקראות,
הקרנות של האיחוד האירופי, לפיתוח אזורי.
האם אתם מבינים את הפרדוקס?
ליצור את מרחב שנגן
ולקבל אירופה ללא גבולות, נאלצנו ליצור
את הגבול הכי לא שוויוני בעולם, שבו ברגע זה
אנו מדכאים את הציפיות החלומות והדרכים
של אנשים שנמלטים מעוני, מחוסר צדק,
מרדיפות, ממלחמה.
אני משוכנע שבעתיד, מישהו, בשיחה מעין זו,
יביט אחורה ויאמר: איך הם היו
מסוגלים לחיות ברוגע ובשקט
עם הפרת זכויות כזו בחצר האחורית שלהם
ולכן אני אוהב לקחת אנשים צעירים לסאוטה
כי כשהם מגלים את החומה אפשר לראות בעיניהם
איך תפיסת העולם שלהם משתנה לתמיד.
זה כמו להבין שהתפיסה שלנו על מדינת רווחה
שנתמכת על ידי מחסומי בלימה כאלה,
משנה לתמיד את האופן בו אנו
מבינים את העולם.
זה כמו ב"מופע של טרומן",
אני לא יודע אם ראיתם את הסרט.
שבו הגיבור בורח בסירת מפרש
ונתקל ברקע התפאורה,
וכל מה שהיה בשבילו העולם עד לאותו רגע,
והוא מבין שזו במה, תוכנית טלוויזיה.
כשאנשים צעירים רואים את
החומה של סאוטה או מלילה,
הדבר שווה להתעוררות למורכבותו של העולם,
זה מוסיף עוד רובד של עומק
לפרשנות של מפת העולם שלנו,
זה מאיר אזור שהיה בחשכה.
וברגע שהוא מתגלה, אין משם דרך חזרה.
זה מה שאנו מכנים מודעות לאזרחות גלובלית,
שכולנו צריכים לשאוף אליה.
וזה מוביל לעוד.
אם בשנת 89 כשנפלה חומת ברלין
היו 16 חומות וגדרות
על גבולות חיצוניים סביב העולם,
בשנה שעברה כבר ספרנו 70.
רק באיחוד האירופי
בנינו ב 30 השנים האחרונות,
כמעט 1000 ק"מ של גדרות וחומות.
מתוכן , 2 חומות בארצנו באורך של 18.7 ק"מ.
למרות שהמומחים שבים ואומרים
שזו לא הדרך לניהול זרמי ההגירה,
בחמש השנים האחרונות נבנו
25 חומות וגדרות חדשות בעולם,
יותר מאשר בכל תקופה אחרת של העידן המודרני.
ומה שמגוחך הוא שהגדרות או החומות האלו
הן סמלים יותר ממחסומים
כי הן לא יעילות, ומוכח שהן לא מרתיעות
והרבה פחות מפותרות את הבעיה
של ניידות מאולצת או ניידות אנושית.
מה שקורה זה שהן מסיטות את
הזרימה למקומות אחרים
בדרך כלל לדרכים הרבה פחות
בטוחות ויותר מסוכנות.
ב 2016 נשבר השיא של מספר האנשים שמתו
בעת חציית גבולות ברחבי העולם ועמד על 7200.
5000 מהם אצלנו בים התיכון היקר שלנו.
וואו, בעיה זו קרובה אלינו!
ברגע זה 1 מכל 13 אנשים שמנסים
לחצות מלוב לאיטליה, נפטר.
חישבו היטב, איזה אדם שפוי
יחליט לסכן את חייו
עם הסתברות כזו, אלא אם כן הוא ממש נואש?
הם בני אדם, וכמו שאנחנו מזועזעים
מעבדות או ממחנות ריכוז,
הם יביטו בנו ויאמרו:
"אבל הם לא הבינו שאלה היו בני אדם?"
האופן היחיד שבו אנו יכולים
לחיות עם המצב הזה,
הוא כי הם נמצאים בחשכה,
כי אין להם פנים, אין להם שם,
אין להם היסטוריה, אין להם איתנו
מערכות יחסים, לא אכפת לנו מהם.
לכן כה חשוב להדליק אור, להיות
מודעים, להתנסות, ליצור קשרים.
כי אם הם היו בני משפחה שלנו, או מכרינו,
אני מבטיח לכם שהיינו מוצאים
דרך לפתור את המצב הזה.
אז הרשו לי לומר זאת באופן ברור:
מושג הגבולות הנוכחי שאנו
משתמשים בו אינו אנושי,
ובעתיד יזדעזעו מהדרך בה אנו מטפלים
בהגירה אנושית בעולם שיש בו
יותר ויותר גדרות,
בכל פעם יש יותר חומות, בכל פעם
יש יותר גבולות סגורים לבני אדם.
המפתח נמצא במודעות שלנו,
שאנחנו חלק מהמשפחה האנושית,
מיהם האנשים שלי? למה הם לא?
ומודעות לאזרחות גלובלית
כמה רחוק זה יגיע כדי שארגיש שאני אחראי?
ולמה לא זה?
אז אני מקווה שבפעם הבאה
שנחפש איזה ספר לקרוא,
או מה לקרוא באינטרנט,
או על מה נדבר על כוס קפה עם החברים שלנו,
נזכור את הכוח העצום שיכול להיות לנו
רק מלהאיר על הניידות האנושית
שהיא אחת מהבעיות
החברתיות הגדולות בעידן שלנו.
ללא ספק אחת הטעויות
הקולקטיביות הגדולות ביותר של זמננו.
ואל תשכחו את הכוח העצום שיש
למודעות קולקטיבית שגדלה בהדרגה,
כי לאורך ההיסטוריה האנושית, היא הוכיחה
שהיא הכוח החשוב ביותר שמחולל שינוי,
שמסוגל למוטט חומות ומחסומים
שבתקופתם נראה כבלתי אפשרי.
אז בואו ונאיר על המצב הזה.
זה תלוי בכם, זה תלוי בי, זה תלוי בכולם.
בואו ונפקח את העיניים, הגיע הזמן.
של יאמרו שלא הבנו.
תודה רבה
(מחיאות כפיים)
Tenho certeza que vocês viram
essa imagem milhares de vezes.
Peço que hoje a vejamos com outros olhos,
para tentarmos descobrir outras nuances.
Eu a utilizo muito em oficinas
com professores e lhes pergunto:
"Para que vocês utilizariam
essa imagem em uma sala de aula?"
Os primeiros, os mais racionais,
que respondem no início,
dizem: "Para falar do consumo
de energia mundial"
ou "Para falar da densidade populacional".
Também há os que respondem:
"Pode ser usada para falar
da história da colonização"
ou "Do efeito do clima e da orografia
nos assentamentos humanos".
Quando a discussão fica mais acalorada,
dirijo-me às pessoas que se aprofundam
um pouco mais, e elas dizem:
"Essa é a imagem perfeita para falar
da desigualdade no mundo".
Ou, por exemplo:
"Para expressar o paradoxo da origem
e do consumo dos recursos naturais".
Ou "Para falar do crescente processo
de urbanização em que nos encontramos".
Gosto muito quando dizem:
"Seria muito útil para falar da relação
entre desenvolvimento
e mobilidade humana".
Adoro essa imagem, pois permite
que vejamos claramente
as diferentes interpretações
que podemos ter de uma mesma situação,
as diferentes observações que podemos
fazer sobre a mesma realidade.
E prestem atenção que,
em todas as oficinas que realizo,
no final, quase com timidez e bem devagar,
alguém se arrisca a dizer:
"Eu a utilizaria para perguntar
o que sabemos
daqueles lugares que vivem nas sombras".
Eu os desafio a imaginar
que país é esse e qual é a capital dele.
Por exemplo, quanto a este outro:
"Qual é o regime político dele?"
e "Há algum pensador famoso
que tenha sido influente?"
Ou este: "Qual é o recurso
principal da economia?"
ou "Qual foi o último
conflito que vivenciaram?"
Vocês concordarão comigo
que existem muitas realidades
das quais não sabemos nada.
É normal, mas é importante
fazer-se esta pergunta:
"O que eu sei?", "Sobre o que eu leio?",
"Sobre o que converso
quando tomo café com meus amigos?",
"Do que posso dizer que estou
mais ou menos informado?"
e "O que me move quando
procuro a informação?"
Isso é muito importante
para aqueles que, por exemplo,
têm família ou trabalham nos meios
de comunicação ou na educação.
Filosoficamente, a pergunta seria:
"Como me relaciono com a realidade
que vai além do meu contexto?"
Isso é importantíssimo,
pois, na verdade, a pergunta é:
"Que mundo transmitimos
para as gerações mais jovens,
do que lhes falamos, ou melhor,
do que não lhes falamos?"
Desse modo, talvez estejamos
perpetuando essas áreas de sombras
que não importam a ninguém,
das quais ninguém sabe,
lugares que ninguém vê.
Isso é bem normal, acontece
muito na história da humanidade.
É muito difícil ser consciente
ou interpretar situações
e acontecimentos históricos
quando não os vivenciamos.
Há bem pouco tempo, víamos
nos noticiários e nos estarrecia
que, em meados século 19,
havia aqui, na Espanha,
anúncios na imprensa
nos quais se vendiam escravos.
É impressionante.
Por exemplo, há alguns anos,
fui de carro da minha casa a Auschwitz,
apenas para unir a minha realidade
a um dos episódios mais sombrios
da história da humanidade.
Ainda que estudemos em livros de História,
aconteceu praticamente ontem,
a umas 20 horas de carro
daqui, de Vitória.
Não é incrível?
Ou algo bem mais próximo:
o muro de Berlim.
Ainda me lembro das notícias
de quando o muro caiu, em 1989.
Parece-me, no mínimo,
surpreendente pensar
como a população da época pôde
conviver com a existência desses 160 km
de muro e de barreiras
que segregaram durante 26 anos,
impedindo a livre circulação das pessoas.
Mais de 100 mil pessoas
tentaram transpor o muro.
Muitas foram presas e algumas morreram.
Isso aconteceu muitas vezes
na história da humanidade:
populações inteiras viveram
durante muito tempo
ignorando realidades bastante óbvias
que, graças à luz do tempo e da história,
nós chamamos de injustiças sangrentas.
Como é difícil interpretar a realidade
quando fazemos parte dela, não é?
Não sei se conhecem essa cidade espanhola.
É uma foto bonita e a cidade
também é: trata-se de Ceuta,
fica do lado africano
do Estreito de Gibraltar.
São 18 km² do território
separados de Marrocos
por um muro de 8 km de extensão
e 6 metros de altura.
Tenho que confessar que a metade
das fotos que mostrei,
enquanto falava do muro de Berlim,
era do muro de Ceuta.
É um muro que está
em operação neste momento,
sustentado pelos impostos que pagamos,
defendido por nossas forças de segurança.
É o nosso país.
Nesse muro, ocorre o maior salto
de PIB do mundo.
É a fronteira na qual se dá
o maior salto de PIB mundial.
Foi construído em 1998,
com fundos da União Europeia,
ironicamente chamados
de "para o desenvolvimento regional".
Percebem a contradição?
Para criar o Espaço Schengen
e ter uma Europa sem fronteiras,
fomos obrigados a criar a fronteira
mais desigual do mundo,
na qual, neste momento,
estamos contendo as expectativas,
as ilusões e os caminhos de milhares
de pessoas que fogem
da pobreza, da injustiça,
da perseguição e da guerra.
Estou convencido de que futuramente
alguém, em uma palestra como esta,
olhará para o passado e perguntará:
"Como vocês puderam viver tranquilos
com tamanha violação de direitos
em seu próprio quintal?"
Por isso, gosto de levar
os jovens a Ceuta.
Porque, quando descobrem o muro,
é possível ver nos olhos deles
como muda para sempre a percepção
que têm do nosso mundo.
É como se, ao percebermos
que nosso conceito de bem-estar
está apoiado em tal barreira de contenção,
a forma como entendemos o mundo
mudasse para sempre.
É o mesmo que acontece
no "Show de Truman",
não sei se viram o filme,
quando o protagonista foge de veleiro
e se choca contra o cenário.
Ele percebe que, até aquele momento,
a vida toda dele se tratava
de um palco, de um estúdio de TV.
Para os jovens, conhecer o muro
entre Ceuta e Melilla,
é equivalente a esse despertar
para a complexidade do mundo.
É acrescentar um nível de profundidade
à interpretação desse mapa mundial.
É iluminar uma área
que estava nas sombras.
E, quando ocorre essa descoberta,
não há como retroceder.
É o que chamamos de
"consciência da cidadania global",
pela qual todos deveríamos passar.
O problema continua aumentando.
Quando o muro de Berlim caiu, em 1989,
havia 16 muros e barreiras
em fronteiras exteriores do mundo,
e no ano passado já somavam 70.
Somente na União Europeia,
foram construídos nos últimos 30 anos
quase mil quilômetros de barreiras
e muros exteriores.
Duas dessas barreiras estão em nosso país,
correspondendo a 18,7 km.
Embora os especialistas digam
repetidas vezes que não é assim
que se gerenciam os fluxos migratórios,
nos últimos 5 anos foram construídos
25 novos muros e barreiras no mundo,
mais do que em qualquer
outro período da Idade Moderna.
O curioso é que essas barreiras ou muros
são mais simbólicos do que reais,
porque não são eficientes,
e comprovou-se que não impedem,
tampouco resolvem o problema
da mobilidade humana.
O que acontece é que transferem
os fluxos migratórios para outros lugares,
normalmente para rotas
mais inseguras e perigosas.
Em 2016, foi quebrado o recorde
de pessoas que morreram
cruzando uma fronteira no mundo: 7,2 mil.
Dessas mortes, 5 mil ocorreram
no nosso querido Mar Mediterrâneo.
Esse problema está muito perto.
Neste momento, 1 entre 13 pessoas
que tentam atravessar
da Líbia para a Itália, morre.
Reflitam: quem, em seu juízo perfeito,
sacrificaria a própria vida
diante de tal probabilidade,
a menos que estivesse desesperado?
Pessoas que,
assim como nós, ficam abaladas
quando se fala da escravidão
e dos campos de concentração,
vão nos olhar e perguntar:
"Mas não se deram conta
de que se tratava de seres humanos?"
Conseguimos conviver com essa situação,
porque as pessoas estão na escuridão,
não têm rosto, nome, história
e não temos relação com elas.
Elas não nos importam.
Por isso, é tão importante abrir os olhos,
conscientizar-se, experimentar
e estabelecer relações.
Porque se elas fossem membros
da nossa família ou nossos conhecidos,
garanto que encontraríamos
o modo de resolver esse problema.
Portanto, permitam-me esclarecer:
o conceito atual de fronteira
com o qual lidamos é desumano,
e o futuro ficará estarrecido
como nossa forma de abordagem
da mobilidade humana em um mundo
com cada vez mais barreiras,
mais muros e mais fronteiras
segregando as pessoas.
A resposta está em nossa consciência,
de ser parte da família humana.
"Quem é o meu povo?" "Por que não eles?"
Ou a consciência da cidadania global:
"Até que ponto vai
a minha responsabilidade?"
e "Por que não agir?"
Espero que, da próxima vez
que procurarmos um livro para ler
ou que procurarmos algo na Internet,
ou sobre o que vamos falar
no café com nossos amigos,
nos lembremos da enorme força
que podemos ter
somente pelo fato de abrir o olhos
a respeito da mobilidade humana,
que é um dos grandes problemas
sociais contemporâneos.
Sem dúvida, é um dos maiores erros
coletivos da atualidade.
E não se esqueçam da enorme força
da conscientização coletiva
de forma progressiva
pois, ao longo da história,
tem-se revelado
a mais importante para a mudança,
capaz de derrubar muros e barreiras
que antes pareciam indestrutíveis.
Portanto, vamos abrir
os olhos para essa situação.
Depende de você, de mim, de todos.
Vamos abrir os olhos,
é o nosso tempo.
Que não nos digam
que não tínhamos percebido.
Muito obrigado.
(Aplausos)