WEBVTT

00:00:06.119 --> 00:00:08.003
Có một ngày, khi đang đi dạo trên núi,

00:00:08.003 --> 00:00:10.747
tôi cảm thấy khu rừng thân quen như ở nhà.

00:00:10.747 --> 00:00:12.458
Tôi cảm thấy hứng thú khi biết rằng

00:00:12.458 --> 00:00:15.212
các khu rừng hình thành từ các mối quan hệ

00:00:15.212 --> 00:00:17.831
mối quan hệ tạo nên những mạng lưới,

00:00:17.831 --> 00:00:19.746
như hệ thống sông ngòi xinh đẹp này.

00:00:19.746 --> 00:00:20.967
Rồi tôi nghĩ:

00:00:20.967 --> 00:00:25.184
"Wow! Khu rừng cũng giống
những gia đình của con người."

00:00:25.184 --> 00:00:27.224
Tôi bị choáng ngợp bởi suy nghĩ
đẹp đẽ này

00:00:27.224 --> 00:00:29.558
tới nỗi ngã ra đất,

00:00:29.558 --> 00:00:31.895
va đầu vào gốc cây mới bị đốn.

00:00:31.895 --> 00:00:34.100
Tôi thấy giận dữ,

00:00:34.100 --> 00:00:36.030
rồi lại thấy đau lòng

00:00:36.030 --> 00:00:39.901
vì rất nhiều loại cây đã 
bị đốn hạ toàn bộ.

00:00:39.901 --> 00:00:42.960
Ở Tây Canada, quê hương của tôi,

00:00:42.960 --> 00:00:45.659
có những khoảng rừng trọc như thế này
ẩn mình ở khắp nơi,

00:00:45.659 --> 00:00:48.410
nhưng chỉ đến khi Google Earth gửi
những hình ảnh

00:00:48.410 --> 00:00:49.956
như thế này

00:00:49.956 --> 00:00:51.707
thì chúng ta mới nhận ra
cả thế giới

00:00:51.707 --> 00:00:54.631
những khu rừng nguyên sinh đang chảy máu

00:00:54.631 --> 00:00:56.264
Bạn có biết

00:00:56.264 --> 00:00:58.376
nạn phá rừng trên toàn thế giới

00:00:58.376 --> 00:01:00.599
gây ra nhiều khí thải nhà kính hơn

00:01:00.599 --> 00:01:04.698
tất cả tàu hỏa, máy bay
và xe hơi cộng lại?

00:01:04.698 --> 00:01:07.209
Vâng, tôi rất buồn vì điều này,

00:01:07.209 --> 00:01:08.930
nhưng tôi cũng hy vọng

00:01:08.930 --> 00:01:12.449
vì trong nghiên cứu của mình,
tôi đã phát hiện ra rằng

00:01:12.449 --> 00:01:15.349
mạng lưới các khu rừng có tổ chức

00:01:15.349 --> 00:01:17.802
giống với mạng lưới nơ-ron
thần kinh và

00:01:17.802 --> 00:01:19.680
các mối quan hệ xã hội của chúng ta.

00:01:19.680 --> 00:01:23.766
Tôi tin rằng nếu ta có thể học được cách
kết hợp chúng thành một thể thống nhất

00:01:23.766 --> 00:01:27.508
ta có thể thay đổi sự nóng lên toàn cầu

00:01:27.508 --> 00:01:30.786
vì tôi tin rằng chúng ta ở đây để sửa chữa

00:01:30.786 --> 00:01:32.712
Đây là những dữ kiện khoa học:

00:01:32.712 --> 00:01:35.079
Trong số những hệ thống kể trên thì
cổ xưa nhất

00:01:35.079 --> 00:01:39.579
là mạng lưới những loài nấm
mọc trong lòng đất.

00:01:39.579 --> 00:01:41.746
Chúng tiến hóa cách đây hơn 1 tỉ năm,

00:01:41.746 --> 00:01:42.746
mở đường cho sự sống từ đại dương
di chuyển lên đất liền.

NOTE Paragraph

00:01:45.679 --> 00:01:47.680
Cuối cùng thì chúng chung sống với thực vật

00:01:48.458 --> 00:01:49.848
trong môi trường cộng sinh

00:01:49.848 --> 00:01:53.619
Sự cộng sinh này giúp đám thực vật
quang hợp,

00:01:53.619 --> 00:01:56.374
hấp thu khí CO2, loại khí nhà kính
có hàm lượng lớn nhất,

00:01:56.374 --> 00:01:59.023
từ trong khí quyển và thải ra khí oxy

00:01:59.023 --> 00:02:01.036
mà chúng ta hít vào,

00:02:01.036 --> 00:02:04.348
và thực tế đã giúp nhân loại tiến hóa.

00:02:04.348 --> 00:02:08.229
Ngày nay, chúng ta gọi sự cộng sinh đó
là nấm rễ (mycorrhiza),

00:02:08.229 --> 00:02:10.492
myco nghĩa là nấm, rrhiza nghĩa là rễ.

00:02:10.492 --> 00:02:12.328
Nấm và rễ cây chung sống với nhau,

00:02:12.328 --> 00:02:15.131
và tương hỗ nhau để cùng tồn tại.

00:02:15.131 --> 00:02:18.834
Ngày nay, toàn bộ cây cối trong tất cả
các khu rừng trên thế giới

00:02:18.834 --> 00:02:21.822
đều phụ thuộc vào nấm rễ cộng sinh
để tồn tại.

00:02:21.822 --> 00:02:24.044
Chúng không thể sống thiếu sự cộng sinh

00:02:24.044 --> 00:02:25.509
Sự cộng sinh bắt đầu như sau:

00:02:25.509 --> 00:02:27.509
một hạt giống rơi xuống nền đất rừng,

00:02:27.509 --> 00:02:28.628
rồi nảy mầm,

00:02:28.628 --> 00:02:30.429
và đâm rễ vào trong đất,

00:02:30.429 --> 00:02:32.794
sau đó nó bắt đầu gửi những tín hiệu
hóa học

00:02:32.794 --> 00:02:36.019
để mấy cây nấm vươn tới, bám vào rễ.

00:02:36.019 --> 00:02:37.895
Và nấm phản hồi lại

00:02:37.895 --> 00:02:39.648
bằng tín hiệu của riêng mình,

00:02:39.648 --> 00:02:41.064
nó nói với rễ cây,

00:02:41.064 --> 00:02:43.545
'Cậu phải vươn tới chỗ tớ, và
đâm nhánh và mềm hơn.'

00:02:43.545 --> 00:02:45.234
Và cứ thế nhờ sự tương tác này,

00:02:45.234 --> 00:02:49.377
chúng vươn tới nhau trong
hoạt động cộng sinh diệu kỳ này.

00:02:49.377 --> 00:02:51.577
Cách thức chúng hợp tác là

00:02:51.577 --> 00:02:55.044
thực vật lấy carbon từ
quá trình quang hợp

00:02:55.044 --> 00:02:57.248
và cung cấp cho nấm

00:02:57.248 --> 00:02:59.750
vì nấm không thể tự quang hợp.

00:02:59.750 --> 00:03:02.947
Đổi lại, nấm lấy chất dinh dưỡng
và nước từ đất,

00:03:02.947 --> 00:03:05.172
ở những nơi mà rễ cây không thể xuống tới,

00:03:05.172 --> 00:03:07.507
và cung cấp cho cây.

00:03:07.507 --> 00:03:11.053
Và thế là cả hai đều hưởng lợi
từ sự hợp tác này.

00:03:11.053 --> 00:03:13.347
Rồi khi nấm mọc lên mặt đất,

00:03:13.347 --> 00:03:15.310
nó bắt đầu kết nối

00:03:15.310 --> 00:03:16.886
các cây lại với nhau

00:03:16.886 --> 00:03:19.395
tới khi toàn bộ khu rừng
đều được liên kết với nhau.

00:03:19.395 --> 00:03:21.480
Bạn có biết một cái cây

00:03:21.480 --> 00:03:25.192
có thể nối với hàng trăm cây khác

00:03:25.192 --> 00:03:28.156
trong phạm vi tầm mắt của chúng ta?

00:03:28.156 --> 00:03:31.155
Khi bạn đi xuyên qua rừng,

00:03:31.155 --> 00:03:35.827
những gì bạn nhìn thấy, cây cối, rễ cây,
các loài nấm

00:03:35.827 --> 00:03:37.358
chỉ là bề nổi của khu rừng.

00:03:37.358 --> 00:03:39.192
Dưới mỗi bước chân bạn

00:03:39.192 --> 00:03:43.543
là 300 dặm tế bào nấm trải dài

00:03:43.543 --> 00:03:46.131
nằm san sát nhau
đang di chuyển vật chất đi vòng vòng.

00:03:46.131 --> 00:03:48.039
Và nếu bạn có thể nhìn xuyên qua lòng đất

00:03:48.039 --> 00:03:49.613
bạn sẽ thấy nó giống siêu xa lộ

00:03:49.613 --> 00:03:51.524
nơi xe cộ chạy khắp nơi.

00:03:51.524 --> 00:03:55.306
Mọi mạng lưới đều bao gồm
các đầu nối và liên kết.

00:03:55.306 --> 00:03:57.223
Trong rừng, cây cối là các
đầu nối

00:03:57.223 --> 00:03:58.776
và nấm là đối tác liên kết.

00:03:58.776 --> 00:04:00.613
Nó cũng tựa như mạng xã hội Facebook,

00:04:00.613 --> 00:04:03.063
bạn bè là các đầu nối,

00:04:03.063 --> 00:04:05.690
các liên kết là tình bạn.

00:04:05.690 --> 00:04:07.638
Chúng ta biết là một vài đầu nối,

00:04:07.638 --> 00:04:08.721
hay những người bạn

00:04:08.721 --> 00:04:09.971
luôn bận hơn người khác,

00:04:09.971 --> 00:04:12.402
chẳng hạn người bạn luôn
gửi tin nhắn cho cả nhóm.

00:04:12.402 --> 00:04:14.784
Trong rừng cũng vậy,

00:04:14.784 --> 00:04:16.243
các đầu nối này,

00:04:16.243 --> 00:04:17.952
ta gọi là các đầu nối trung tâm,

00:04:17.952 --> 00:04:19.830
là những cây to trong rừng,

00:04:19.830 --> 00:04:21.887
rễ của chúng vươn tới mọi nơi.

00:04:21.887 --> 00:04:23.417
Giờ chúng ta đã biết

00:04:23.417 --> 00:04:27.388
hệ thống khu rừng vận hành
quanh những cây trung tâm này,

00:04:27.388 --> 00:04:28.971
những cây cổ thụ này,

00:04:28.971 --> 00:04:31.383
như vậy trong rừng, đó là nơi
sản sinh thế hệ mới.

00:04:31.383 --> 00:04:32.902
Trên mạng Facebook của bạn,

00:04:32.902 --> 00:04:34.596
mọi người thường tiệc tùng,
hội họp

00:04:34.596 --> 00:04:37.137
quanh cái người lúc nào cũng
nhắn tin cho cả hội.

00:04:37.137 --> 00:04:40.184
Trong rừng, ta gọi những
đối tượng trung tâm ấy là các cây mẹ;

00:04:40.184 --> 00:04:43.271
chúng là các cây cổ thụ trong rừng.

00:04:43.271 --> 00:04:45.022
Chúng điều tiết lượng carbon
trong lá

00:04:45.022 --> 00:04:47.358
rồi, thông qua các nhánh cây lớn,
gửi xuống rễ

00:04:47.358 --> 00:04:50.554
đến mạng lưới sinh vật xung quanh,

00:04:50.554 --> 00:04:52.138
nơi liên kết các cây xung quanh

00:04:52.138 --> 00:04:54.555
các cây lớn và cây con khác,

00:04:54.555 --> 00:04:57.833
và gửi lượng carbon đó đi khắp nơi.

00:04:57.833 --> 00:04:59.912
Cây con nào thiếu dưỡng chất

00:04:59.912 --> 00:05:01.721
do hạn hán hoặc thiếu ánh sáng,

00:05:01.721 --> 00:05:03.916
thì cây mẹ càng gửi nhiều carbon.

00:05:03.916 --> 00:05:06.487
Cũng giống như trong gia đình,

00:05:06.487 --> 00:05:07.910
khi bạn gặp nhiều áp lực,

00:05:07.910 --> 00:05:10.972
thì cha mẹ sẽ quan tâm đến bạn nhiều hơn,
đúng không?

00:05:10.972 --> 00:05:12.924
Trong rừng cũng vậy.

00:05:12.924 --> 00:05:16.178
Gần đây, chúng ta cũng vừa
phát hiện thêm một điều khác

00:05:16.178 --> 00:05:19.054
là cây mẹ ưu tiên gửi nhiều

00:05:19.054 --> 00:05:23.186
tín hiệu hơn tới cây con của chính nó.

00:05:23.186 --> 00:05:25.970
Bằng cách này, nó hỗ trợ cây con

00:05:25.970 --> 00:05:27.639
tồn tại và phát triển mạnh hơn,

00:05:27.639 --> 00:05:30.443
và chúng có thể di truyền gien
cho các thế hệ tương lai.

00:05:30.443 --> 00:05:32.971
Đó là chọn lọc tự nhiên.

00:05:32.971 --> 00:05:35.239
Cách thức tổ chức của những khu rừng này

00:05:35.239 --> 00:05:38.783
vừa là ưu điểm, lại vừa là nhược điểm.

00:05:38.783 --> 00:05:40.786
Ưu điểm là vì có nhiều cây mẹ

00:05:40.786 --> 00:05:44.304
và nhiều loài nấm liên kết chúng
với nhau.

00:05:44.304 --> 00:05:47.324
Và mạng lưới đó rất khó bị phá vỡ.

00:05:47.324 --> 00:05:49.002
Nó rất kiên cố.

00:05:49.002 --> 00:05:50.169
Nhưng tất nhiên,

00:05:50.169 --> 00:05:51.923
con người đã tìm ra cách.

00:05:51.923 --> 00:05:54.476
Cách đó là đốn hạ những cây mẹ.

00:05:54.476 --> 00:05:57.011
Nếu chỉ đốn hạ một cây thì không có gì
khác biệt

00:05:57.011 --> 00:05:58.846
nhưng nếu đốn hạ nhiều cây

00:05:58.846 --> 00:06:00.681
tạo ra nhiều khoảng rừng trọc

00:06:00.681 --> 00:06:04.388
thì có thể phá hủy cả một hệ thống

00:06:04.388 --> 00:06:06.887
như những quân cờ domino.

00:06:06.887 --> 00:06:08.597
Và chúng ta có thể vượt giới hạn

00:06:08.597 --> 00:06:11.320
tàn phá các khu rừng và gây
biến đổi khí hậu nhiều hơn,

00:06:11.320 --> 00:06:13.304
chúng ta đang làm vậy rồi.

00:06:13.304 --> 00:06:14.971
Vậy những gì ta làm,

00:06:14.971 --> 00:06:16.323
những quyết định ta đưa ra,

00:06:16.323 --> 00:06:19.980
có thể dẫn cả thế giới tới sức khỏe hoặc
bệnh tật.

00:06:19.980 --> 00:06:21.880
Chúng ta có quyền lựa chọn.

00:06:21.880 --> 00:06:23.663
Và tôi sẽ trình bày bốn ý tưởng

00:06:23.663 --> 00:06:25.387
mà tôi nghĩ đáng được chia sẻ.

00:06:25.387 --> 00:06:26.665
Đầu tiên:

00:06:26.665 --> 00:06:27.828
Để yêu rừng,

00:06:27.828 --> 00:06:29.403
bạn phải dành thời gian cho nó.

00:06:29.403 --> 00:06:31.253
Hãy vào rừng, kết nối với rừng.

00:06:31.253 --> 00:06:33.637
Và rồi bạn sẽ tranh đấu tận cùng
để bảo vệ chúng.

00:06:33.637 --> 00:06:34.642
Thứ hai:

00:06:34.642 --> 00:06:35.974
Hãy học cách chúng vận hành.

00:06:35.974 --> 00:06:37.725
Hãy học cách sự sống
kết nối với nhau

00:06:37.725 --> 00:06:39.221
trong các khu rừng đó.

00:06:39.221 --> 00:06:40.138
Và để làm vậy,

00:06:40.138 --> 00:06:41.764
bạn phải chấp nhận mạo hiểm, phải dám sai sót.

00:06:41.764 --> 00:06:43.208
Thứ ba:

00:06:43.208 --> 00:06:44.678
Bảo vệ những khu rừng.

00:06:44.678 --> 00:06:46.106
Chúng cần bạn

00:06:46.106 --> 00:06:47.304
vì chúng không thể tự vệ.

00:06:47.304 --> 00:06:49.054
Chúng bị kẹt ở một chỗ.

00:06:49.054 --> 00:06:50.722
Chúng không thể chạy trốn
con người,

00:06:50.722 --> 00:06:52.639
và biến đổi khí hậu.

00:06:52.639 --> 00:06:54.306
Chúng cần bạn.

00:06:54.306 --> 00:06:55.779
Và cuối cùng

00:06:55.779 --> 00:06:57.321
cũng là điều quan trọng nhất,

00:06:57.321 --> 00:07:00.649
hãy dùng trí tuệ
và các mối quan hệ

00:07:00.649 --> 00:07:04.203
của mình để truyền đi
các thông điệp tuyệt vời

00:07:04.203 --> 00:07:07.554
rằng các khu rừng cần được
bảo vệ

00:07:07.554 --> 00:07:09.291
vì lợi ích của chính chúng ta.

00:07:09.291 --> 00:07:10.638
Tôi tin rằng khi ta đoàn kết

00:07:10.641 --> 00:07:15.081
thì chúng ta sẽ được hàn gắn.