WEBVTT

00:00:06.119 --> 00:00:07.663
Geçen gün dağda yürüyordum

00:00:07.663 --> 00:00:10.747
ve kendimi gerçekten rahat hissediyordum.

00:00:10.747 --> 00:00:12.458
Ormanların ağları meydana getiren

00:00:12.458 --> 00:00:15.212
ilişkilerden oluştuğunu 
bana gösterdiği için

00:00:15.212 --> 00:00:17.831
ona minnettardım,

00:00:17.831 --> 00:00:19.746
bu güzel nehir ağları gibi.

00:00:19.746 --> 00:00:20.967
Şöyle düşündüm,

00:00:20.967 --> 00:00:25.184
"Harika, ormanlar da aynı 
insan aileleri gibi!"

00:00:25.184 --> 00:00:27.224
Bu fikrin güzelliğiyle öylesine

00:00:27.224 --> 00:00:29.558
kendimden geçmiştim ki, 
düşüp yere kapaklandım

00:00:29.558 --> 00:00:31.895
ve o yeni kütüğe kafamı çarptım.

00:00:31.895 --> 00:00:34.100
Öylesine kızmıştım ki!

00:00:34.100 --> 00:00:36.030
Sonra kalbim çok kırıldı,

00:00:36.030 --> 00:00:39.901
çünkü bütün bir ağaç kümesi kesilmişti.

00:00:39.901 --> 00:00:42.960
Olan şu ki, memleketim 
olan Batı Kanada'da

00:00:42.960 --> 00:00:45.659
her yerde bunun gibi gizli açılmalar var

00:00:45.659 --> 00:00:48.410
ve Google Earth bunun gibi 
görüntüler yollamaya

00:00:48.410 --> 00:00:49.956
başlamadan önce,

00:00:49.956 --> 00:00:51.707
tüm dünyanın bizim eskiden kalma

00:00:51.707 --> 00:00:54.631
ağaçlarımıza burunlarını 
sildiklerini fark etmedik.

00:00:54.631 --> 00:00:56.264
Dünyanın dört bir tarafındaki

00:00:56.264 --> 00:00:58.376
ormanların bunun gibi yok olmasının

00:00:58.376 --> 00:01:00.599
bütün tren, uçak ve 
otomobillerin toplamından

00:01:00.599 --> 00:01:04.698
daha fazla sera gazı salınımına sebep 
olduğunu biliyor muydunuz?

00:01:04.698 --> 00:01:07.209
Evet, bu konuda çok mutsuzum,

00:01:07.209 --> 00:01:08.930
ama aynı zamanda umutluyum.

00:01:08.930 --> 00:01:12.449
Çünkü araştırmamda orman ağlarının

00:01:12.449 --> 00:01:15.349
aynı bizim nöral ağlarımız ve

00:01:15.349 --> 00:01:17.802
sosyal ağlarımız gibi organize

00:01:17.802 --> 00:01:19.680
olduğunu keşfettim.

00:01:19.680 --> 00:01:23.766
İnanıyorum ki, eğer bunları bir bütün 
olarak entegre etmeyi öğrenebilirsek,

00:01:23.766 --> 00:01:27.508
bu tehlikeli küresel ısınmanın 
gidişatını değiştirebiliriz,

00:01:27.508 --> 00:01:30.786
çünkü iyileşmek için
yaratıldığımıza inanıyorum.

00:01:30.786 --> 00:01:32.712
İşte bunun bilimi:

00:01:32.712 --> 00:01:35.079
Bu ağların en eskisi

00:01:35.079 --> 00:01:39.579
yeraltındaki mantarsı ağ veya mantar ağı.

00:01:39.579 --> 00:01:41.746
Bir milyar yıl önce,

00:01:41.746 --> 00:01:45.679
organizmaların okyanustan karaya göç
etmesini sağlamak için evrim geçirdi.

00:01:45.679 --> 00:01:47.502
Sonunda, bitkilerle bu ortak yaşamda

00:01:47.502 --> 00:01:49.848
bir araya geldiler.

00:01:49.848 --> 00:01:53.619
Bu olay da bitkilerin fotosentez 
yapmasına olanak verdi,

00:01:53.619 --> 00:01:56.374
en büyük sera gazımız olan karbondioksiti

00:01:56.374 --> 00:01:59.023
atmosferden alıp, nefes almamızı

00:01:59.023 --> 00:02:01.036
sağlayan oksijeni vererek

00:02:01.036 --> 00:02:04.348
ve sonunda da aslında insanların 
evrim geçirmesini sağladı.

00:02:04.348 --> 00:02:08.229
Biz bu ortak yaşama mycorrhiza 
(kökmantar) adını veriyoruz,

00:02:08.229 --> 00:02:10.492
myco mantar, rrhiza kök demektir.

00:02:10.492 --> 00:02:12.328
Mantar ve kök bir araya gelirler

00:02:12.328 --> 00:02:15.131
ve ortak faydaları için 
alışveriş yaparlar.

00:02:15.131 --> 00:02:18.834
Dünyanın her tarafındaki bütün ormanlarda
bulunan tüm ağaçların

00:02:18.834 --> 00:02:21.822
hayatta kalmaları bu kökmantara bağlıdır.

00:02:21.822 --> 00:02:24.044
Onlarsız yaşayamazlar.

00:02:24.044 --> 00:02:25.509
Olay şu şekilde olur,

00:02:25.509 --> 00:02:27.509
bir tohum orman tabanına düşer,

00:02:27.509 --> 00:02:28.628
filizlenir,

00:02:28.628 --> 00:02:30.429
toprağın içine kök gönderir

00:02:30.429 --> 00:02:32.794
ve mantarlara köklerine 
doğru büyümeleri için

00:02:32.794 --> 00:02:36.019
kimyasal sinyaller göndermeye başlar.

00:02:36.019 --> 00:02:37.895
Mantar da kendi sinyalleriyle

00:02:37.895 --> 00:02:39.648
cevap verir

00:02:39.648 --> 00:02:41.064
ve köke şöyle der,

00:02:41.064 --> 00:02:43.545
"Bana doğru büyümen, dallanman 
ve yumuşaman lazım."

00:02:43.545 --> 00:02:45.234
Bu iletişim sayesinde,

00:02:45.234 --> 00:02:49.377
bu büyülü ortak yaşama doğru 
birlikte gelişirler.

00:02:49.377 --> 00:02:51.577
Bu ortak yaşam şöyle işler,

00:02:51.577 --> 00:02:55.044
bitki fotosentezle zor şartlarda 
elde ettiği karbonu

00:02:55.044 --> 00:02:57.248
mantara verir,

00:02:57.248 --> 00:02:59.750
çünkü mantar fotosentez yapamaz.

00:02:59.750 --> 00:03:02.947
Mantar da topraktan bitki
köklerinin üretemediği

00:03:02.947 --> 00:03:05.172
besinleri ve suyu alıp

00:03:05.172 --> 00:03:07.507
bitkiye verir.

00:03:07.507 --> 00:03:11.053
Böylece her ikisi de, bu
işbirliğinden fayda sağlar.

00:03:11.053 --> 00:03:13.347
Mantar toprak içinde büyürken,

00:03:13.347 --> 00:03:15.310
bitkiyle bitkiyi ve ağaçla ağacı

00:03:15.310 --> 00:03:16.886
birbirine bağlamaya başlar,

00:03:16.886 --> 00:03:19.395
ta ki bütün orman birbirine 
bağlanıncaya kadar.

00:03:19.395 --> 00:03:21.480
Tek bir ağacın aslında

00:03:21.480 --> 00:03:25.192
gözünüzle görebildiğiniz 
en uzak yere kadar

00:03:25.192 --> 00:03:28.156
yüzlerce ağaçla bağlandığını 
biliyor muydunuz?

00:03:28.156 --> 00:03:31.155
Ormanda yürürken

00:03:31.155 --> 00:03:35.827
gördükleriniz, ağaçlar, kökler, 
mantarlar buz dağının

00:03:35.827 --> 00:03:37.358
sadece görünen kısmıdır.

00:03:37.358 --> 00:03:39.192
Tek bir adımın altında,

00:03:39.192 --> 00:03:43.543
birbiri ardına kümelenmiş, maddeleri 
oraya buraya taşıyan 300 mil

00:03:43.543 --> 00:03:46.131
uzunluğunda mantar hücresi bulunmaktadır.

00:03:46.131 --> 00:03:48.039
Eğer yerin içine bakabilseydiniz,

00:03:48.039 --> 00:03:49.613
arabaların her yöne gittği

00:03:49.613 --> 00:03:51.524
olağanüstü bir otoyol gibi görünürdü.

00:03:51.524 --> 00:03:55.306
Evet, bütün ağlar düğüm 
ve bağlardan oluşur.

00:03:55.306 --> 00:03:57.223
Ormanlarda, bu düğümler ağaçlardır

00:03:57.223 --> 00:03:58.776
ve bağlar da mantarlardır.

00:03:58.776 --> 00:04:00.613
Bir nevi Facebook ağınız gibidir,

00:04:00.613 --> 00:04:03.063
yani düğümler arkadaşlarınız

00:04:03.063 --> 00:04:05.690
ve bağlar da arkadaşlıklarınızdır.

00:04:05.690 --> 00:04:07.638
Biliyoruz ki, bu düğümlerin veya

00:04:07.638 --> 00:04:08.721
arkadaşların bazıları

00:04:08.721 --> 00:04:09.971
diğerlerin daha meşguldür,

00:04:09.971 --> 00:04:12.402
her zaman grup mesajları 
yollayan bir arkadaş gibi.

00:04:12.402 --> 00:04:14.784
İşte ormanlar da aynıdır

00:04:14.784 --> 00:04:16.243
ve ormanlardaki o düğümler de.

00:04:16.243 --> 00:04:17.952
Onlara merkez adını veririz.

00:04:17.952 --> 00:04:19.830
Onlar kökleri her yana yayılan

00:04:19.830 --> 00:04:21.887
ormandaki büyük ağaçlardır.

00:04:21.887 --> 00:04:23.417
Aynı zamanda öğrendik ki,

00:04:23.417 --> 00:04:27.388
sistemler bu merkezler, bu büyük ve yaşlı

00:04:27.388 --> 00:04:28.971
ağaçlar etrafında kuruluyor.

00:04:28.971 --> 00:04:31.383
Yani ormanlarda yenilenme burada oluyor.

00:04:31.383 --> 00:04:33.052
Facebook ağınızda belki partilerin

00:04:33.052 --> 00:04:34.596
düzenlenme şekli böyle, yani hep

00:04:34.596 --> 00:04:37.137
grup mesajları atan bu merkez
etrafında gerçekleşiyor.

00:04:37.137 --> 00:04:40.184
Ormanda bu merkezlere ana ağaçlar diyoruz;

00:04:40.184 --> 00:04:43.271
bunlar ormandaki büyük ve yaşlı ağaçlar.

00:04:43.271 --> 00:04:45.022
Karbonu yapraklarında üretip

00:04:45.022 --> 00:04:47.358
kocaman gövdelerinden aşağı

00:04:47.358 --> 00:04:50.554
çevrelerindeki ağa,

00:04:50.554 --> 00:04:52.138
bağlı diğer bütün ağaçlara

00:04:52.138 --> 00:04:54.555
ve fidelere, genç olanlara gönderirler,

00:04:54.555 --> 00:04:57.833
bu karbonu her yere göndermeye başlarlar.

00:04:57.833 --> 00:04:59.912
Bu fideler, mesela kuraklık veya karanlık

00:04:59.912 --> 00:05:01.721
sebebiyle daha çok zorlandıklarında

00:05:01.721 --> 00:05:03.916
ana ağaç onlara daha fazla 
karbon gönderir.

00:05:03.916 --> 00:05:06.487
Bir nevi ailenizdeki gibi,

00:05:06.487 --> 00:05:07.910
yani eğer biraz zordaysanız,

00:05:07.910 --> 00:05:10.972
anne ve babanız harekete geçip size 
daha çok yardım eder, değil mi?

00:05:10.972 --> 00:05:12.924
İşte bu olay ağaçlarda da böyledir.

00:05:12.924 --> 00:05:16.178
Henüz keşfettiğimiz bir diğer şey de,

00:05:16.178 --> 00:05:19.054
ana ağaçların kendi çocuklarına, 
kendi evlatlarına

00:05:19.054 --> 00:05:23.186
tercihen daha fazla sinyal gönderdiği.

00:05:23.186 --> 00:05:25.970
Böylece onların daha fazla 
iyileşmelerine yardım eder,

00:05:25.970 --> 00:05:27.639
onlar da daha çok hayatta kalırlar

00:05:27.639 --> 00:05:30.443
ve sonra genlerini gelecek 
kuşaklara aktarabilirler.

00:05:30.443 --> 00:05:32.971
İşte doğal seleksiyon bu şekilde işler.

00:05:32.971 --> 00:05:35.239
Ormanların organize olma şekli

00:05:35.239 --> 00:05:38.783
onları hem dayanıklı, hem de hassas yapar.

00:05:38.783 --> 00:05:40.786
Dayanıklıdırlar, çünkü pek çok ana ağaç

00:05:40.786 --> 00:05:44.304
ve onları birbirine bağlayan 
birçok mantar türü vardır.

00:05:44.304 --> 00:05:47.324
Bu ağı koparmak gerçekten çok zordur.

00:05:47.324 --> 00:05:49.002
Bir hayli zor.

00:05:49.002 --> 00:05:50.169
Ama biz insanlar bunun

00:05:50.169 --> 00:05:51.923
nasıl yapılacağını tabii ki bulduk.

00:05:51.923 --> 00:05:54.476
Yaptığımız şey ana ağaçları çıkarmak.

00:05:54.476 --> 00:05:57.011
Belki bir tanesini çıkarmak fazla
fark yaratmayacak,

00:05:57.011 --> 00:05:58.846
ancak daha fazla çıkardıkça,

00:05:58.846 --> 00:06:00.681
daha da fazla açtıkça,

00:06:00.681 --> 00:06:04.388
bu durum sistemin çöküşü 
ve bitişine sebep olabilir,

00:06:04.388 --> 00:06:06.887
tıpkı domino taşları gibi.

00:06:06.887 --> 00:06:08.857
Eşik noktasını geçebilir,

00:06:08.857 --> 00:06:11.320
daha fazla ormanın ölümüne 
ve küresel ısınmaya

00:06:11.320 --> 00:06:13.304
sebep olabiliriz ve bunu yapıyoruz.

00:06:13.304 --> 00:06:14.971
Yani yaptığımız şeyler,

00:06:14.971 --> 00:06:16.323
yaptığımız seçimler

00:06:16.323 --> 00:06:19.980
bizi küresel sağlığa veya küresel 
hastalığa doğru götürebilir.

00:06:19.980 --> 00:06:21.880
Seçeneklerimiz var.

00:06:21.880 --> 00:06:23.663
Sizi yaymaya değer olduğunu düşündüğüm

00:06:23.663 --> 00:06:25.387
dört fikirle başbaşa bırakıyorum.

00:06:25.387 --> 00:06:26.665
Birincisi:

00:06:26.665 --> 00:06:27.828
Ormanı sevmek için,

00:06:27.828 --> 00:06:29.403
gidip içinde zaman harcamalısınız.

00:06:29.403 --> 00:06:31.253
Ormana gidin, onunla bağlantı kurun.

00:06:31.253 --> 00:06:33.637
O zaman onu korumak için
gerekli savaşı verirsiniz.

00:06:33.637 --> 00:06:34.642
İkincisi:

00:06:34.642 --> 00:06:35.974
Nasıl işlediklerini öğrenin.

00:06:35.974 --> 00:06:37.725
Düzenli ormanlarda bu ağların her şeyi

00:06:37.725 --> 00:06:39.221
nasıl birleştirdiğini öğrenin.

00:06:39.221 --> 00:06:40.138
Bunun için de oraya

00:06:40.138 --> 00:06:41.764
giderek, risk alıp hata yapmalısınız.

00:06:41.764 --> 00:06:43.208
Üçüncüsü:

00:06:43.208 --> 00:06:44.678
Ormanları koruyun.

00:06:44.678 --> 00:06:46.106
Bunu yapmanıza ihtiyaçları var,

00:06:46.106 --> 00:06:47.304
çünkü kendileri yapamaz.

00:06:47.304 --> 00:06:49.054
Bir noktaya çakılmışlardır.

00:06:49.054 --> 00:06:50.722
İnsanlardan kaçamazlar

00:06:50.722 --> 00:06:52.639
ve küresel ısınmadan kaçamazlar.

00:06:52.639 --> 00:06:54.306
Size ihtiyaçları var.

00:06:54.306 --> 00:06:55.779
Son olarak

00:06:55.779 --> 00:06:57.321
ve en önemlisi,

00:06:57.321 --> 00:07:00.649
harika mesajlar yaratmak 
için kendi akıllı, zeki,

00:07:00.649 --> 00:07:04.203
nöral ve sosyal ağınızı kullanın

00:07:04.203 --> 00:07:07.554
ve ormanların korunmaya 
değer olduğunu yayın,

00:07:07.554 --> 00:07:09.291
çünkü siz korunmaya değersiniz.

00:07:09.291 --> 00:07:10.638
İnanıyorum ki, hep beraber,

00:07:10.638 --> 00:07:12.419
hepimiz iyileşmek için yaratılmışız.