1
00:00:06,119 --> 00:00:07,663
Geçen gün dağda yürüyordum

2
00:00:07,663 --> 00:00:10,747
ve kendimi gerçekten rahat hissediyordum.

3
00:00:10,747 --> 00:00:12,458
Ormanların ağları meydana getiren

4
00:00:12,458 --> 00:00:15,212
ilişkilerden oluştuğunu 
bana gösterdiği için

5
00:00:15,212 --> 00:00:17,831
ona minnettardım,

6
00:00:17,831 --> 00:00:19,746
bu güzel nehir ağları gibi.

7
00:00:19,746 --> 00:00:20,967
Şöyle düşündüm,

8
00:00:20,967 --> 00:00:25,184
"Harika, ormanlar da aynı 
insan aileleri gibi!"

9
00:00:25,184 --> 00:00:27,224
Bu fikrin güzelliğiyle öylesine

10
00:00:27,224 --> 00:00:29,558
kendimden geçmiştim ki, 
düşüp yere kapaklandım

11
00:00:29,558 --> 00:00:31,895
ve o yeni kütüğe kafamı çarptım.

12
00:00:31,895 --> 00:00:34,100
Öylesine kızmıştım ki!

13
00:00:34,100 --> 00:00:36,030
Sonra kalbim çok kırıldı,

14
00:00:36,030 --> 00:00:39,901
çünkü bütün bir ağaç kümesi kesilmişti.

15
00:00:39,901 --> 00:00:42,960
Olan şu ki, memleketim 
olan Batı Kanada'da

16
00:00:42,960 --> 00:00:45,659
her yerde bunun gibi gizli açılmalar var

17
00:00:45,659 --> 00:00:48,410
ve Google Earth bunun gibi 
görüntüler yollamaya

18
00:00:48,410 --> 00:00:49,956
başlamadan önce,

19
00:00:49,956 --> 00:00:51,707
tüm dünyanın bizim eskiden kalma

20
00:00:51,707 --> 00:00:54,631
ağaçlarımıza burunlarını 
sildiklerini fark etmedik.

21
00:00:54,631 --> 00:00:56,264
Dünyanın dört bir tarafındaki

22
00:00:56,264 --> 00:00:58,376
ormanların bunun gibi yok olmasının

23
00:00:58,376 --> 00:01:00,599
bütün tren, uçak ve 
otomobillerin toplamından

24
00:01:00,599 --> 00:01:04,698
daha fazla sera gazı salınımına sebep 
olduğunu biliyor muydunuz?

25
00:01:04,698 --> 00:01:07,209
Evet, bu konuda çok mutsuzum,

26
00:01:07,209 --> 00:01:08,930
ama aynı zamanda umutluyum.

27
00:01:08,930 --> 00:01:12,449
Çünkü araştırmamda orman ağlarının

28
00:01:12,449 --> 00:01:15,349
aynı bizim nöral ağlarımız ve

29
00:01:15,349 --> 00:01:17,802
sosyal ağlarımız gibi organize

30
00:01:17,802 --> 00:01:19,680
olduğunu keşfettim.

31
00:01:19,680 --> 00:01:23,766
İnanıyorum ki, eğer bunları bir bütün 
olarak entegre etmeyi öğrenebilirsek,

32
00:01:23,766 --> 00:01:27,508
bu tehlikeli küresel ısınmanın 
gidişatını değiştirebiliriz,

33
00:01:27,508 --> 00:01:30,786
çünkü iyileşmek için
yaratıldığımıza inanıyorum.

34
00:01:30,786 --> 00:01:32,712
İşte bunun bilimi:

35
00:01:32,712 --> 00:01:35,079
Bu ağların en eskisi

36
00:01:35,079 --> 00:01:39,579
yeraltındaki mantarsı ağ veya mantar ağı.

37
00:01:39,579 --> 00:01:41,746
Bir milyar yıl önce,

38
00:01:41,746 --> 00:01:45,679
organizmaların okyanustan karaya göç
etmesini sağlamak için evrim geçirdi.

39
00:01:45,679 --> 00:01:47,502
Sonunda, bitkilerle bu ortak yaşamda

40
00:01:47,502 --> 00:01:49,848
bir araya geldiler.

41
00:01:49,848 --> 00:01:53,619
Bu olay da bitkilerin fotosentez 
yapmasına olanak verdi,

42
00:01:53,619 --> 00:01:56,374
en büyük sera gazımız olan karbondioksiti

43
00:01:56,374 --> 00:01:59,023
atmosferden alıp, nefes almamızı

44
00:01:59,023 --> 00:02:01,036
sağlayan oksijeni vererek

45
00:02:01,036 --> 00:02:04,348
ve sonunda da aslında insanların 
evrim geçirmesini sağladı.

46
00:02:04,348 --> 00:02:08,229
Biz bu ortak yaşama mycorrhiza 
(kökmantar) adını veriyoruz,

47
00:02:08,229 --> 00:02:10,492
myco mantar, rrhiza kök demektir.

48
00:02:10,492 --> 00:02:12,328
Mantar ve kök bir araya gelirler

49
00:02:12,328 --> 00:02:15,131
ve ortak faydaları için 
alışveriş yaparlar.

50
00:02:15,131 --> 00:02:18,834
Dünyanın her tarafındaki bütün ormanlarda
bulunan tüm ağaçların

51
00:02:18,834 --> 00:02:21,822
hayatta kalmaları bu kökmantara bağlıdır.

52
00:02:21,822 --> 00:02:24,044
Onlarsız yaşayamazlar.

53
00:02:24,044 --> 00:02:25,509
Olay şu şekilde olur,

54
00:02:25,509 --> 00:02:27,509
bir tohum orman tabanına düşer,

55
00:02:27,509 --> 00:02:28,628
filizlenir,

56
00:02:28,628 --> 00:02:30,429
toprağın içine kök gönderir

57
00:02:30,429 --> 00:02:32,794
ve mantarlara köklerine 
doğru büyümeleri için

58
00:02:32,794 --> 00:02:36,019
kimyasal sinyaller göndermeye başlar.

59
00:02:36,019 --> 00:02:37,895
Mantar da kendi sinyalleriyle

60
00:02:37,895 --> 00:02:39,648
cevap verir

61
00:02:39,648 --> 00:02:41,064
ve köke şöyle der,

62
00:02:41,064 --> 00:02:43,545
"Bana doğru büyümen, dallanman 
ve yumuşaman lazım."

63
00:02:43,545 --> 00:02:45,234
Bu iletişim sayesinde,

64
00:02:45,234 --> 00:02:49,377
bu büyülü ortak yaşama doğru 
birlikte gelişirler.

65
00:02:49,377 --> 00:02:51,577
Bu ortak yaşam şöyle işler,

66
00:02:51,577 --> 00:02:55,044
bitki fotosentezle zor şartlarda 
elde ettiği karbonu

67
00:02:55,044 --> 00:02:57,248
mantara verir,

68
00:02:57,248 --> 00:02:59,750
çünkü mantar fotosentez yapamaz.

69
00:02:59,750 --> 00:03:02,947
Mantar da topraktan bitki
köklerinin üretemediği

70
00:03:02,947 --> 00:03:05,172
besinleri ve suyu alıp

71
00:03:05,172 --> 00:03:07,507
bitkiye verir.

72
00:03:07,507 --> 00:03:11,053
Böylece her ikisi de, bu
işbirliğinden fayda sağlar.

73
00:03:11,053 --> 00:03:13,347
Mantar toprak içinde büyürken,

74
00:03:13,347 --> 00:03:15,310
bitkiyle bitkiyi ve ağaçla ağacı

75
00:03:15,310 --> 00:03:16,886
birbirine bağlamaya başlar,

76
00:03:16,886 --> 00:03:19,395
ta ki bütün orman birbirine 
bağlanıncaya kadar.

77
00:03:19,395 --> 00:03:21,480
Tek bir ağacın aslında

78
00:03:21,480 --> 00:03:25,192
gözünüzle görebildiğiniz 
en uzak yere kadar

79
00:03:25,192 --> 00:03:28,156
yüzlerce ağaçla bağlandığını 
biliyor muydunuz?

80
00:03:28,156 --> 00:03:31,155
Ormanda yürürken

81
00:03:31,155 --> 00:03:35,827
gördükleriniz, ağaçlar, kökler, 
mantarlar buz dağının

82
00:03:35,827 --> 00:03:37,358
sadece görünen kısmıdır.

83
00:03:37,358 --> 00:03:39,192
Tek bir adımın altında,

84
00:03:39,192 --> 00:03:43,543
birbiri ardına kümelenmiş, maddeleri 
oraya buraya taşıyan 300 mil

85
00:03:43,543 --> 00:03:46,131
uzunluğunda mantar hücresi bulunmaktadır.

86
00:03:46,131 --> 00:03:48,039
Eğer yerin içine bakabilseydiniz,

87
00:03:48,039 --> 00:03:49,613
arabaların her yöne gittği

88
00:03:49,613 --> 00:03:51,524
olağanüstü bir otoyol gibi görünürdü.

89
00:03:51,524 --> 00:03:55,306
Evet, bütün ağlar düğüm 
ve bağlardan oluşur.

90
00:03:55,306 --> 00:03:57,223
Ormanlarda, bu düğümler ağaçlardır

91
00:03:57,223 --> 00:03:58,776
ve bağlar da mantarlardır.

92
00:03:58,776 --> 00:04:00,613
Bir nevi Facebook ağınız gibidir,

93
00:04:00,613 --> 00:04:03,063
yani düğümler arkadaşlarınız

94
00:04:03,063 --> 00:04:05,690
ve bağlar da arkadaşlıklarınızdır.

95
00:04:05,690 --> 00:04:07,638
Biliyoruz ki, bu düğümlerin veya

96
00:04:07,638 --> 00:04:08,721
arkadaşların bazıları

97
00:04:08,721 --> 00:04:09,971
diğerlerin daha meşguldür,

98
00:04:09,971 --> 00:04:12,402
her zaman grup mesajları 
yollayan bir arkadaş gibi.

99
00:04:12,402 --> 00:04:14,784
İşte ormanlar da aynıdır

100
00:04:14,784 --> 00:04:16,243
ve ormanlardaki o düğümler de.

101
00:04:16,243 --> 00:04:17,952
Onlara merkez adını veririz.

102
00:04:17,952 --> 00:04:19,830
Onlar kökleri her yana yayılan

103
00:04:19,830 --> 00:04:21,887
ormandaki büyük ağaçlardır.

104
00:04:21,887 --> 00:04:23,417
Aynı zamanda öğrendik ki,

105
00:04:23,417 --> 00:04:27,388
sistemler bu merkezler, bu büyük ve yaşlı

106
00:04:27,388 --> 00:04:28,971
ağaçlar etrafında kuruluyor.

107
00:04:28,971 --> 00:04:31,383
Yani ormanlarda yenilenme burada oluyor.

108
00:04:31,383 --> 00:04:33,052
Facebook ağınızda belki partilerin

109
00:04:33,052 --> 00:04:34,596
düzenlenme şekli böyle, yani hep

110
00:04:34,596 --> 00:04:37,137
grup mesajları atan bu merkez
etrafında gerçekleşiyor.

111
00:04:37,137 --> 00:04:40,184
Ormanda bu merkezlere ana ağaçlar diyoruz;

112
00:04:40,184 --> 00:04:43,271
bunlar ormandaki büyük ve yaşlı ağaçlar.

113
00:04:43,271 --> 00:04:45,022
Karbonu yapraklarında üretip

114
00:04:45,022 --> 00:04:47,358
kocaman gövdelerinden aşağı

115
00:04:47,358 --> 00:04:50,554
çevrelerindeki ağa,

116
00:04:50,554 --> 00:04:52,138
bağlı diğer bütün ağaçlara

117
00:04:52,138 --> 00:04:54,555
ve fidelere, genç olanlara gönderirler,

118
00:04:54,555 --> 00:04:57,833
bu karbonu her yere göndermeye başlarlar.

119
00:04:57,833 --> 00:04:59,912
Bu fideler, mesela kuraklık veya karanlık

120
00:04:59,912 --> 00:05:01,721
sebebiyle daha çok zorlandıklarında

121
00:05:01,721 --> 00:05:03,916
ana ağaç onlara daha fazla 
karbon gönderir.

122
00:05:03,916 --> 00:05:06,487
Bir nevi ailenizdeki gibi,

123
00:05:06,487 --> 00:05:07,910
yani eğer biraz zordaysanız,

124
00:05:07,910 --> 00:05:10,972
anne ve babanız harekete geçip size 
daha çok yardım eder, değil mi?

125
00:05:10,972 --> 00:05:12,924
İşte bu olay ağaçlarda da böyledir.

126
00:05:12,924 --> 00:05:16,178
Henüz keşfettiğimiz bir diğer şey de,

127
00:05:16,178 --> 00:05:19,054
ana ağaçların kendi çocuklarına, 
kendi evlatlarına

128
00:05:19,054 --> 00:05:23,186
tercihen daha fazla sinyal gönderdiği.

129
00:05:23,186 --> 00:05:25,970
Böylece onların daha fazla 
iyileşmelerine yardım eder,

130
00:05:25,970 --> 00:05:27,639
onlar da daha çok hayatta kalırlar

131
00:05:27,639 --> 00:05:30,443
ve sonra genlerini gelecek 
kuşaklara aktarabilirler.

132
00:05:30,443 --> 00:05:32,971
İşte doğal seleksiyon bu şekilde işler.

133
00:05:32,971 --> 00:05:35,239
Ormanların organize olma şekli

134
00:05:35,239 --> 00:05:38,783
onları hem dayanıklı, hem de hassas yapar.

135
00:05:38,783 --> 00:05:40,786
Dayanıklıdırlar, çünkü pek çok ana ağaç

136
00:05:40,786 --> 00:05:44,304
ve onları birbirine bağlayan 
birçok mantar türü vardır.

137
00:05:44,304 --> 00:05:47,324
Bu ağı koparmak gerçekten çok zordur.

138
00:05:47,324 --> 00:05:49,002
Bir hayli zor.

139
00:05:49,002 --> 00:05:50,169
Ama biz insanlar bunun

140
00:05:50,169 --> 00:05:51,923
nasıl yapılacağını tabii ki bulduk.

141
00:05:51,923 --> 00:05:54,476
Yaptığımız şey ana ağaçları çıkarmak.

142
00:05:54,476 --> 00:05:57,011
Belki bir tanesini çıkarmak fazla
fark yaratmayacak,

143
00:05:57,011 --> 00:05:58,846
ancak daha fazla çıkardıkça,

144
00:05:58,846 --> 00:06:00,681
daha da fazla açtıkça,

145
00:06:00,681 --> 00:06:04,388
bu durum sistemin çöküşü 
ve bitişine sebep olabilir,

146
00:06:04,388 --> 00:06:06,887
tıpkı domino taşları gibi.

147
00:06:06,887 --> 00:06:08,857
Eşik noktasını geçebilir,

148
00:06:08,857 --> 00:06:11,320
daha fazla ormanın ölümüne 
ve küresel ısınmaya

149
00:06:11,320 --> 00:06:13,304
sebep olabiliriz ve bunu yapıyoruz.

150
00:06:13,304 --> 00:06:14,971
Yani yaptığımız şeyler,

151
00:06:14,971 --> 00:06:16,323
yaptığımız seçimler

152
00:06:16,323 --> 00:06:19,980
bizi küresel sağlığa veya küresel 
hastalığa doğru götürebilir.

153
00:06:19,980 --> 00:06:21,880
Seçeneklerimiz var.

154
00:06:21,880 --> 00:06:23,663
Sizi yaymaya değer olduğunu düşündüğüm

155
00:06:23,663 --> 00:06:25,387
dört fikirle başbaşa bırakıyorum.

156
00:06:25,387 --> 00:06:26,665
Birincisi:

157
00:06:26,665 --> 00:06:27,828
Ormanı sevmek için,

158
00:06:27,828 --> 00:06:29,403
gidip içinde zaman harcamalısınız.

159
00:06:29,403 --> 00:06:31,253
Ormana gidin, onunla bağlantı kurun.

160
00:06:31,253 --> 00:06:33,637
O zaman onu korumak için
gerekli savaşı verirsiniz.

161
00:06:33,637 --> 00:06:34,642
İkincisi:

162
00:06:34,642 --> 00:06:35,974
Nasıl işlediklerini öğrenin.

163
00:06:35,974 --> 00:06:37,725
Düzenli ormanlarda bu ağların her şeyi

164
00:06:37,725 --> 00:06:39,221
nasıl birleştirdiğini öğrenin.

165
00:06:39,221 --> 00:06:40,138
Bunun için de oraya

166
00:06:40,138 --> 00:06:41,764
giderek, risk alıp hata yapmalısınız.

167
00:06:41,764 --> 00:06:43,208
Üçüncüsü:

168
00:06:43,208 --> 00:06:44,678
Ormanları koruyun.

169
00:06:44,678 --> 00:06:46,106
Bunu yapmanıza ihtiyaçları var,

170
00:06:46,106 --> 00:06:47,304
çünkü kendileri yapamaz.

171
00:06:47,304 --> 00:06:49,054
Bir noktaya çakılmışlardır.

172
00:06:49,054 --> 00:06:50,722
İnsanlardan kaçamazlar

173
00:06:50,722 --> 00:06:52,639
ve küresel ısınmadan kaçamazlar.

174
00:06:52,639 --> 00:06:54,306
Size ihtiyaçları var.

175
00:06:54,306 --> 00:06:55,779
Son olarak

176
00:06:55,779 --> 00:06:57,321
ve en önemlisi,

177
00:06:57,321 --> 00:07:00,649
harika mesajlar yaratmak 
için kendi akıllı, zeki,

178
00:07:00,649 --> 00:07:04,203
nöral ve sosyal ağınızı kullanın

179
00:07:04,203 --> 00:07:07,554
ve ormanların korunmaya 
değer olduğunu yayın,

180
00:07:07,554 --> 00:07:09,291
çünkü siz korunmaya değersiniz.

181
00:07:09,291 --> 00:07:10,638
İnanıyorum ki, hep beraber,

182
00:07:10,638 --> 00:07:12,419
hepimiz iyileşmek için yaratılmışız.