0:00:06.119,0:00:07.663
Geçen gün dağda yürüyordum

0:00:07.663,0:00:10.747
ve kendimi gerçekten rahat hissediyordum.

0:00:10.747,0:00:12.458
Ormanların ağları meydana getiren

0:00:12.458,0:00:15.212
ilişkilerden oluştuğunu [br]bana gösterdiği için

0:00:15.212,0:00:17.831
ona minnettardım,

0:00:17.831,0:00:19.746
bu güzel nehir ağları gibi.

0:00:19.746,0:00:20.967
Şöyle düşündüm,

0:00:20.967,0:00:25.184
"Harika, ormanlar da aynı [br]insan aileleri gibi!"

0:00:25.184,0:00:27.224
Bu fikrin güzelliğiyle öylesine

0:00:27.224,0:00:29.558
kendimden geçmiştim ki, [br]düşüp yere kapaklandım

0:00:29.558,0:00:31.895
ve o yeni kütüğe kafamı çarptım.

0:00:31.895,0:00:34.100
Öylesine kızmıştım ki!

0:00:34.100,0:00:36.030
Sonra kalbim çok kırıldı,

0:00:36.030,0:00:39.901
çünkü bütün bir ağaç kümesi kesilmişti.

0:00:39.901,0:00:42.960
Olan şu ki, memleketim [br]olan Batı Kanada'da

0:00:42.960,0:00:45.659
her yerde bunun gibi gizli açılmalar var

0:00:45.659,0:00:48.410
ve Google Earth bunun gibi [br]görüntüler yollamaya

0:00:48.410,0:00:49.956
başlamadan önce,

0:00:49.956,0:00:51.707
tüm dünyanın bizim eskiden kalma

0:00:51.707,0:00:54.631
ağaçlarımıza burunlarını [br]sildiklerini fark etmedik.

0:00:54.631,0:00:56.264
Dünyanın dört bir tarafındaki

0:00:56.264,0:00:58.376
ormanların bunun gibi yok olmasının

0:00:58.376,0:01:00.599
bütün tren, uçak ve [br]otomobillerin toplamından

0:01:00.599,0:01:04.698
daha fazla sera gazı salınımına sebep [br]olduğunu biliyor muydunuz?

0:01:04.698,0:01:07.209
Evet, bu konuda çok mutsuzum,

0:01:07.209,0:01:08.930
ama aynı zamanda umutluyum.

0:01:08.930,0:01:12.449
Çünkü araştırmamda orman ağlarının

0:01:12.449,0:01:15.349
aynı bizim nöral ağlarımız ve

0:01:15.349,0:01:17.802
sosyal ağlarımız gibi organize

0:01:17.802,0:01:19.680
olduğunu keşfettim.

0:01:19.680,0:01:23.766
İnanıyorum ki, eğer bunları bir bütün [br]olarak entegre etmeyi öğrenebilirsek,

0:01:23.766,0:01:27.508
bu tehlikeli küresel ısınmanın [br]gidişatını değiştirebiliriz,

0:01:27.508,0:01:30.786
çünkü iyileşmek için[br]yaratıldığımıza inanıyorum.

0:01:30.786,0:01:32.712
İşte bunun bilimi:

0:01:32.712,0:01:35.079
Bu ağların en eskisi

0:01:35.079,0:01:39.579
yeraltındaki mantarsı ağ veya mantar ağı.

0:01:39.579,0:01:41.746
Bir milyar yıl önce,

0:01:41.746,0:01:45.679
organizmaların okyanustan karaya göç[br]etmesini sağlamak için evrim geçirdi.

0:01:45.679,0:01:47.502
Sonunda, bitkilerle bu ortak yaşamda

0:01:47.502,0:01:49.848
bir araya geldiler.

0:01:49.848,0:01:53.619
Bu olay da bitkilerin fotosentez [br]yapmasına olanak verdi,

0:01:53.619,0:01:56.374
en büyük sera gazımız olan karbondioksiti

0:01:56.374,0:01:59.023
atmosferden alıp, nefes almamızı

0:01:59.023,0:02:01.036
sağlayan oksijeni vererek

0:02:01.036,0:02:04.348
ve sonunda da aslında insanların [br]evrim geçirmesini sağladı.

0:02:04.348,0:02:08.229
Biz bu ortak yaşama mycorrhiza [br](kökmantar) adını veriyoruz,

0:02:08.229,0:02:10.492
myco mantar, rrhiza kök demektir.

0:02:10.492,0:02:12.328
Mantar ve kök bir araya gelirler

0:02:12.328,0:02:15.131
ve ortak faydaları için [br]alışveriş yaparlar.

0:02:15.131,0:02:18.834
Dünyanın her tarafındaki bütün ormanlarda[br]bulunan tüm ağaçların

0:02:18.834,0:02:21.822
hayatta kalmaları bu kökmantara bağlıdır.

0:02:21.822,0:02:24.044
Onlarsız yaşayamazlar.

0:02:24.044,0:02:25.509
Olay şu şekilde olur,

0:02:25.509,0:02:27.509
bir tohum orman tabanına düşer,

0:02:27.509,0:02:28.628
filizlenir,

0:02:28.628,0:02:30.429
toprağın içine kök gönderir

0:02:30.429,0:02:32.794
ve mantarlara köklerine [br]doğru büyümeleri için

0:02:32.794,0:02:36.019
kimyasal sinyaller göndermeye başlar.

0:02:36.019,0:02:37.895
Mantar da kendi sinyalleriyle

0:02:37.895,0:02:39.648
cevap verir

0:02:39.648,0:02:41.064
ve köke şöyle der,

0:02:41.064,0:02:43.545
"Bana doğru büyümen, dallanman [br]ve yumuşaman lazım."

0:02:43.545,0:02:45.234
Bu iletişim sayesinde,

0:02:45.234,0:02:49.377
bu büyülü ortak yaşama doğru [br]birlikte gelişirler.

0:02:49.377,0:02:51.577
Bu ortak yaşam şöyle işler,

0:02:51.577,0:02:55.044
bitki fotosentezle zor şartlarda [br]elde ettiği karbonu

0:02:55.044,0:02:57.248
mantara verir,

0:02:57.248,0:02:59.750
çünkü mantar fotosentez yapamaz.

0:02:59.750,0:03:02.947
Mantar da topraktan bitki[br]köklerinin üretemediği

0:03:02.947,0:03:05.172
besinleri ve suyu alıp

0:03:05.172,0:03:07.507
bitkiye verir.

0:03:07.507,0:03:11.053
Böylece her ikisi de, bu[br]işbirliğinden fayda sağlar.

0:03:11.053,0:03:13.347
Mantar toprak içinde büyürken,

0:03:13.347,0:03:15.310
bitkiyle bitkiyi ve ağaçla ağacı

0:03:15.310,0:03:16.886
birbirine bağlamaya başlar,

0:03:16.886,0:03:19.395
ta ki bütün orman birbirine [br]bağlanıncaya kadar.

0:03:19.395,0:03:21.480
Tek bir ağacın aslında

0:03:21.480,0:03:25.192
gözünüzle görebildiğiniz [br]en uzak yere kadar

0:03:25.192,0:03:28.156
yüzlerce ağaçla bağlandığını [br]biliyor muydunuz?

0:03:28.156,0:03:31.155
Ormanda yürürken

0:03:31.155,0:03:35.827
gördükleriniz, ağaçlar, kökler, [br]mantarlar buz dağının

0:03:35.827,0:03:37.358
sadece görünen kısmıdır.

0:03:37.358,0:03:39.192
Tek bir adımın altında,

0:03:39.192,0:03:43.543
birbiri ardına kümelenmiş, maddeleri [br]oraya buraya taşıyan 300 mil

0:03:43.543,0:03:46.131
uzunluğunda mantar hücresi bulunmaktadır.

0:03:46.131,0:03:48.039
Eğer yerin içine bakabilseydiniz,

0:03:48.039,0:03:49.613
arabaların her yöne gittği

0:03:49.613,0:03:51.524
olağanüstü bir otoyol gibi görünürdü.

0:03:51.524,0:03:55.306
Evet, bütün ağlar düğüm [br]ve bağlardan oluşur.

0:03:55.306,0:03:57.223
Ormanlarda, bu düğümler ağaçlardır

0:03:57.223,0:03:58.776
ve bağlar da mantarlardır.

0:03:58.776,0:04:00.613
Bir nevi Facebook ağınız gibidir,

0:04:00.613,0:04:03.063
yani düğümler arkadaşlarınız

0:04:03.063,0:04:05.690
ve bağlar da arkadaşlıklarınızdır.

0:04:05.690,0:04:07.638
Biliyoruz ki, bu düğümlerin veya

0:04:07.638,0:04:08.721
arkadaşların bazıları

0:04:08.721,0:04:09.971
diğerlerin daha meşguldür,

0:04:09.971,0:04:12.402
her zaman grup mesajları [br]yollayan bir arkadaş gibi.

0:04:12.402,0:04:14.784
İşte ormanlar da aynıdır

0:04:14.784,0:04:16.243
ve ormanlardaki o düğümler de.

0:04:16.243,0:04:17.952
Onlara merkez adını veririz.

0:04:17.952,0:04:19.830
Onlar kökleri her yana yayılan

0:04:19.830,0:04:21.887
ormandaki büyük ağaçlardır.

0:04:21.887,0:04:23.417
Aynı zamanda öğrendik ki,

0:04:23.417,0:04:27.388
sistemler bu merkezler, bu büyük ve yaşlı

0:04:27.388,0:04:28.971
ağaçlar etrafında kuruluyor.

0:04:28.971,0:04:31.383
Yani ormanlarda yenilenme burada oluyor.

0:04:31.383,0:04:33.052
Facebook ağınızda belki partilerin

0:04:33.052,0:04:34.596
düzenlenme şekli böyle, yani hep

0:04:34.596,0:04:37.137
grup mesajları atan bu merkez[br]etrafında gerçekleşiyor.

0:04:37.137,0:04:40.184
Ormanda bu merkezlere ana ağaçlar diyoruz;

0:04:40.184,0:04:43.271
bunlar ormandaki büyük ve yaşlı ağaçlar.

0:04:43.271,0:04:45.022
Karbonu yapraklarında üretip

0:04:45.022,0:04:47.358
kocaman gövdelerinden aşağı

0:04:47.358,0:04:50.554
çevrelerindeki ağa,

0:04:50.554,0:04:52.138
bağlı diğer bütün ağaçlara

0:04:52.138,0:04:54.555
ve fidelere, genç olanlara gönderirler,

0:04:54.555,0:04:57.833
bu karbonu her yere göndermeye başlarlar.

0:04:57.833,0:04:59.912
Bu fideler, mesela kuraklık veya karanlık

0:04:59.912,0:05:01.721
sebebiyle daha çok zorlandıklarında

0:05:01.721,0:05:03.916
ana ağaç onlara daha fazla [br]karbon gönderir.

0:05:03.916,0:05:06.487
Bir nevi ailenizdeki gibi,

0:05:06.487,0:05:07.910
yani eğer biraz zordaysanız,

0:05:07.910,0:05:10.972
anne ve babanız harekete geçip size [br]daha çok yardım eder, değil mi?

0:05:10.972,0:05:12.924
İşte bu olay ağaçlarda da böyledir.

0:05:12.924,0:05:16.178
Henüz keşfettiğimiz bir diğer şey de,

0:05:16.178,0:05:19.054
ana ağaçların kendi çocuklarına, [br]kendi evlatlarına

0:05:19.054,0:05:23.186
tercihen daha fazla sinyal gönderdiği.

0:05:23.186,0:05:25.970
Böylece onların daha fazla [br]iyileşmelerine yardım eder,

0:05:25.970,0:05:27.639
onlar da daha çok hayatta kalırlar

0:05:27.639,0:05:30.443
ve sonra genlerini gelecek [br]kuşaklara aktarabilirler.

0:05:30.443,0:05:32.971
İşte doğal seleksiyon bu şekilde işler.

0:05:32.971,0:05:35.239
Ormanların organize olma şekli

0:05:35.239,0:05:38.783
onları hem dayanıklı, hem de hassas yapar.

0:05:38.783,0:05:40.786
Dayanıklıdırlar, çünkü pek çok ana ağaç

0:05:40.786,0:05:44.304
ve onları birbirine bağlayan [br]birçok mantar türü vardır.

0:05:44.304,0:05:47.324
Bu ağı koparmak gerçekten çok zordur.

0:05:47.324,0:05:49.002
Bir hayli zor.

0:05:49.002,0:05:50.169
Ama biz insanlar bunun

0:05:50.169,0:05:51.923
nasıl yapılacağını tabii ki bulduk.

0:05:51.923,0:05:54.476
Yaptığımız şey ana ağaçları çıkarmak.

0:05:54.476,0:05:57.011
Belki bir tanesini çıkarmak fazla[br]fark yaratmayacak,

0:05:57.011,0:05:58.846
ancak daha fazla çıkardıkça,

0:05:58.846,0:06:00.681
daha da fazla açtıkça,

0:06:00.681,0:06:04.388
bu durum sistemin çöküşü [br]ve bitişine sebep olabilir,

0:06:04.388,0:06:06.887
tıpkı domino taşları gibi.

0:06:06.887,0:06:08.857
Eşik noktasını geçebilir,

0:06:08.857,0:06:11.320
daha fazla ormanın ölümüne [br]ve küresel ısınmaya

0:06:11.320,0:06:13.304
sebep olabiliriz ve bunu yapıyoruz.

0:06:13.304,0:06:14.971
Yani yaptığımız şeyler,

0:06:14.971,0:06:16.323
yaptığımız seçimler

0:06:16.323,0:06:19.980
bizi küresel sağlığa veya küresel [br]hastalığa doğru götürebilir.

0:06:19.980,0:06:21.880
Seçeneklerimiz var.

0:06:21.880,0:06:23.663
Sizi yaymaya değer olduğunu düşündüğüm

0:06:23.663,0:06:25.387
dört fikirle başbaşa bırakıyorum.

0:06:25.387,0:06:26.665
Birincisi:

0:06:26.665,0:06:27.828
Ormanı sevmek için,

0:06:27.828,0:06:29.403
gidip içinde zaman harcamalısınız.

0:06:29.403,0:06:31.253
Ormana gidin, onunla bağlantı kurun.

0:06:31.253,0:06:33.637
O zaman onu korumak için[br]gerekli savaşı verirsiniz.

0:06:33.637,0:06:34.642
İkincisi:

0:06:34.642,0:06:35.974
Nasıl işlediklerini öğrenin.

0:06:35.974,0:06:37.725
Düzenli ormanlarda bu ağların her şeyi

0:06:37.725,0:06:39.221
nasıl birleştirdiğini öğrenin.

0:06:39.221,0:06:40.138
Bunun için de oraya

0:06:40.138,0:06:41.764
giderek, risk alıp hata yapmalısınız.

0:06:41.764,0:06:43.208
Üçüncüsü:

0:06:43.208,0:06:44.678
Ormanları koruyun.

0:06:44.678,0:06:46.106
Bunu yapmanıza ihtiyaçları var,

0:06:46.106,0:06:47.304
çünkü kendileri yapamaz.

0:06:47.304,0:06:49.054
Bir noktaya çakılmışlardır.

0:06:49.054,0:06:50.722
İnsanlardan kaçamazlar

0:06:50.722,0:06:52.639
ve küresel ısınmadan kaçamazlar.

0:06:52.639,0:06:54.306
Size ihtiyaçları var.

0:06:54.306,0:06:55.779
Son olarak

0:06:55.779,0:06:57.321
ve en önemlisi,

0:06:57.321,0:07:00.649
harika mesajlar yaratmak [br]için kendi akıllı, zeki,

0:07:00.649,0:07:04.203
nöral ve sosyal ağınızı kullanın

0:07:04.203,0:07:07.554
ve ormanların korunmaya [br]değer olduğunu yayın,

0:07:07.554,0:07:09.291
çünkü siz korunmaya değersiniz.

0:07:09.291,0:07:10.638
İnanıyorum ki, hep beraber,

0:07:10.638,0:07:12.419
hepimiz iyileşmek için yaratılmışız.