1
00:00:06,904 --> 00:00:08,444
13. yüzyılda

2
00:00:08,444 --> 00:00:12,474
Cengiz Han Avrasya'yı ele 
geçirmek için bir göreve başladı,

3
00:00:12,474 --> 00:00:18,234
hızlıca ülkeleri fethetti ve onları
genişleyen Moğol İmparatorluğu'na kattı.

4
00:00:18,234 --> 00:00:21,761
Muazzam ordularıyla birlikte 
neredeyse durdurulamaz oldu.

5
00:00:21,761 --> 00:00:24,031
Fakat bir efsaneye göre

6
00:00:24,031 --> 00:00:27,761
Müthiş Han'ın bile üstesinden 
gelemediği bir engel vardı:

7
00:00:27,761 --> 00:00:32,391
Han'ın ordularının bölgelerini
işgal etmekten engellemek için

8
00:00:32,391 --> 00:00:36,951
dağ geçiti boyunca yerliler tarafından 
yetiştirilen yüksek bir buzdan duvar.

9
00:00:36,961 --> 00:00:41,431
Bu hikâyenin tarihsel olarak 
doğruluğunu kimse bilmiyor

10
00:00:41,431 --> 00:00:44,375
fakat şaşırtıcı bir şekilde
gerçeğe dayanıyor:

11
00:00:44,375 --> 00:00:48,305
Yüzyıllardır, Karakurum 
ve Himalaya sıradağlarında

12
00:00:48,305 --> 00:00:52,705
insanlar buzullar yetiştiriyor 
ve içme suyu ile ürünleri için

13
00:00:52,705 --> 00:00:56,665
sulama kaynağı olarak bu ev yapımı
buz kütlelerini kullanıyorlar.

14
00:00:56,665 --> 00:01:01,685
Ama bu büyüleyici olguya gelmeden önce
doğal çevrede yetişen buzullar ile

15
00:01:01,685 --> 00:01:06,475
insan yapımı olanlar arasındaki 
farkı anlamak önemlidir.

16
00:01:06,475 --> 00:01:10,105
Doğal çevrede buzulların 
olması için üç şart gerekiyor:

17
00:01:10,105 --> 00:01:13,855
Kar yağışı, soğukluk ve zaman.

18
00:01:13,855 --> 00:01:17,375
İlk olarak epey bir kar 
yağıyor ve birikiyor.

19
00:01:17,375 --> 00:01:22,055
Soğuk daha sonra yığılan karın 
kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar boyunca

20
00:01:22,055 --> 00:01:24,325
devam ettiğinden emin oluyor.

21
00:01:24,325 --> 00:01:27,522
Geçen yıllar, on yıllar 
ve yüzyıllar boyunca

22
00:01:27,522 --> 00:01:34,632
biriken karın baskısı katmanları bir hâyli
sıkıştırılmış buzula dönüştürüyor.

23
00:01:34,642 --> 00:01:38,620
Yapay olarak büyüyen bir buzul
ise tamamen farklı.

24
00:01:38,630 --> 00:01:45,130
Üç büyük sıradağın; Himalayalar, Karakurum
ve Hindukuş'un birleşmesinde

25
00:01:45,150 --> 00:01:50,190
bazı yerel kültürler yüzyıllar boyunca 
buzulların canlı olduğuna inandı.

26
00:01:50,190 --> 00:01:53,050
Dahası, belli buzulların 
dişi ve erkek olmak üzere

27
00:01:53,050 --> 00:01:56,110
farklı cinsiyetleri 
olabileceğine inandılar.

28
00:01:56,110 --> 00:02:01,305
Yerel buzul yetiştiricileri 
yeni buzulları birbirine ekleyerek

29
00:02:01,305 --> 00:02:04,865
—veya erkek ve dişi buzul parçalarını 
evlendirerek— çiftleştiriyorlar,

30
00:02:04,865 --> 00:02:09,905
daha sonra onları kömür, buğday kabukları,
kumaşlar veya söğüt dallarıyla

31
00:02:09,905 --> 00:02:11,749
çoğalabilsinler diye kaplıyorlar.

32
00:02:11,749 --> 00:02:13,549
Koruyucu örtülerin altında

33
00:02:13,549 --> 00:02:17,439
bu buzullar, her sene ekstra 
kar yağışıyla birlikte büyüyen

34
00:02:17,439 --> 00:02:20,609
aktif buzullara tamamen dönüşüyorlar.

35
00:02:20,609 --> 00:02:24,309
Bunlar böylelikle çiftçilerin 
ürünlerini sulamak için kullandığı

36
00:02:24,309 --> 00:02:26,959
su rezerveleri olarak işlev görüyorlar.

37
00:02:26,959 --> 00:02:30,829
Bu uygulamalar insanların kendi 
buzul versiyonlarını yarattığı

38
00:02:30,829 --> 00:02:34,299
ve su kaynakları etrafındaki 
ciddi zorlukları çözmek için

39
00:02:34,299 --> 00:02:37,049
bu adetleri uyguladıkları
diğer kültürlere yayıldı.

40
00:02:37,049 --> 00:02:41,688
Kuzey Hindistan'da yüksek rakımlı bir çöl 
bölgesi olan Ladakh'ı örnek alalım.

41
00:02:41,688 --> 00:02:44,266
Himalayalar'ın yağmur almayan bölgesinde

42
00:02:44,266 --> 00:02:48,926
ve yıllık 10 cm'den daha az 
ortalama bir yağış almaktadır.

43
00:02:48,926 --> 00:02:51,755
Yerel buzullar iklim değişikliği 
yüzünden küçüldüğü için

44
00:02:51,755 --> 00:02:54,385
bölgesel su kıtlığı artıyor.

45
00:02:54,385 --> 00:02:57,805
Bu yüzden yerel halk bu belirsizliğe
karşı bir güvence olarak

46
00:02:57,805 --> 00:03:00,415
kendi buzullarını yetiştiriyorlar.

47
00:03:00,415 --> 00:03:04,815
Bu buzullar iki türde: yatay ve dikey.

48
00:03:04,815 --> 00:03:09,635
Yatay buzullar, çiftçiler eriyen buzul 
sularını borulara ve kanallara

49
00:03:09,635 --> 00:03:14,611
yönlendirdiğinde ve daha sonrasında taş 
ve topraktan yapılmış bir dizi havzaya

50
00:03:14,611 --> 00:03:17,161
dikkatlice aktardığında oluşmaktadır.

51
00:03:17,161 --> 00:03:21,575
Köylüler, başka bir dalgayla birlikte 
havzayı doldurmadan önce

52
00:03:21,575 --> 00:03:23,798
her katın donmasını bekleyerek

53
00:03:23,798 --> 00:03:26,848
bu rezervlere olan su akışını 
dikkatle kontrol ediyorlar.

54
00:03:26,848 --> 00:03:30,548
İlkbahar başlarında bu donmuş
havuzlar erimeye başlıyor,

55
00:03:30,558 --> 00:03:33,878
köylülere tarlaları için sulama sağlıyor.

56
00:03:33,878 --> 00:03:37,188
Yerli halk, köylerinin yükseğinde
zaten var olan buzullardaki

57
00:03:37,188 --> 00:03:41,368
erimiş suları kullanarak 
dikey buzullar yapıyor.

58
00:03:41,368 --> 00:03:44,683
Erimiş sular tepeden aşağı
akan kanallara giriyor,

59
00:03:44,683 --> 00:03:50,873
dümdüz havaya doğrultulan borudan
açılan tarlaya ulaşasaya kadar akıyor.

60
00:03:50,873 --> 00:03:52,663
Kış sıcaklıkları düştüğünde

61
00:03:52,663 --> 00:03:55,783
bu su borudan akarken donuyor,

62
00:03:55,783 --> 00:04:00,263
en sonunda stupa denen ters bir 
dondurma külahı gibi biçimlenmiş

63
00:04:00,263 --> 00:04:03,204
50 metrelik bir buz heykeli oluşturuyor.

64
00:04:03,204 --> 00:04:06,864
Bu ters çevrilmiş biçim
ilkbahar ve yaz mevsimlerinde

65
00:04:06,864 --> 00:04:10,037
güneşe maruz kalan 
yüzey alanını azaltıyor.

66
00:04:10,037 --> 00:04:13,127
Bu, mini-buzulun yavaşça erimesini

67
00:04:13,127 --> 00:04:18,077
ve çiftçilerin ürünlerini sulaması için 
güvenilir bir su kaynağı sağlıyor.

68
00:04:18,077 --> 00:04:19,997
Bu yöntemler çok eski olabilir

69
00:04:19,997 --> 00:04:22,887
ama iklim değişikliği
gezegenimize zarar verdikçe

70
00:04:22,887 --> 00:04:24,767
daha faydalı hale geliyorlar.

71
00:04:24,767 --> 00:04:28,412
Aslında insanlar artık Ladakh'ın 
ötesindeki birçok bölgede

72
00:04:28,412 --> 00:04:30,142
kendi buzullarını yetiştiriyorlar.

73
00:04:30,142 --> 00:04:33,632
İsviçleri insanlar modern buzul 
yetiştirme teknolojisini kullanarak

74
00:04:33,632 --> 00:04:38,082
İsviçre Alpleri'nde 2016 yılında 
ilk stupalarını yaptılar.

75
00:04:38,082 --> 00:04:45,336
Pakistan, Kazakistan ve Kırgızistan'daki 
100'ü aşkın köy için planlar var.

76
00:04:45,336 --> 00:04:48,885
Belki de bir gün ev yapımı buzullarımızı

77
00:04:48,885 --> 00:04:51,895
buzdan duvarlar inşa etmeye 
yetecek kadar geliştirebileceğiz –

78
00:04:51,895 --> 00:04:54,285
bu sefer insanları uzak tutmak için değil

79
00:04:54,285 --> 00:04:58,705
aksine gezegenin bazı en zor 
tabiatlarında yaşamı sağlamak için.