WEBVTT

00:00:06.904 --> 00:00:08.444
U 13. veku,

00:00:08.444 --> 00:00:12.474
Džingis-kan je krenuo u misiju
da osvoji Evroaziju,

00:00:12.474 --> 00:00:18.234
brzo je pokorio zemlje i ucrtao ih
u okvire sve većeg Mongolskog carstva.

00:00:18.234 --> 00:00:21.761
Postao je gotovo nezaustavljiv
sa svojim ogromnim vojskama.

00:00:21.761 --> 00:00:24.501
Ali, legenda kaže
da je postojala jedna prepreka

00:00:24.501 --> 00:00:27.921
koju čak ni impresivni kan
nije mogao da prevaziđe:

00:00:27.921 --> 00:00:30.101
visok zid leda

00:00:30.101 --> 00:00:33.161
koji su napravili meštani
preko planinskog prevoja

00:00:33.161 --> 00:00:36.271
da bi sprečili kanovu vojsku
da napadne njihovu teritoriju.

NOTE Paragraph

00:00:37.081 --> 00:00:41.431
Niko ne zna koliko je ta priča
istorijski tačna,

00:00:41.431 --> 00:00:44.375
ali neverovatna stvar
je da se oslanja na činjenice.

00:00:44.375 --> 00:00:48.305
Vekovima, u planinskim vencima
Karakoruma i Himalaja,

00:00:48.305 --> 00:00:52.705
ljudi su pravili glečere
i koristili ta domaća ledena tela

00:00:52.705 --> 00:00:56.665
kao izvore pijaće vode
i navodnjavanja za useve.

00:00:56.665 --> 00:00:59.385
Pre nego što pređemo
na taj fascinantni fenomen,

00:00:59.385 --> 00:01:01.955
važno je da shvatimo razliku

00:01:01.955 --> 00:01:04.085
između glečera koji rastu u divljini

00:01:04.085 --> 00:01:06.395
i onih koje stvaraju ljudi.

NOTE Paragraph

00:01:06.395 --> 00:01:07.375
U divljini,

00:01:07.375 --> 00:01:10.105
glečerima su potrebna tri uslova za rast:

00:01:10.105 --> 00:01:13.135
snežne padavine,
niske temperature i vreme.

00:01:13.855 --> 00:01:17.325
Prvo, veliki deo snega pada i gomila se.

00:01:17.325 --> 00:01:20.235
Niske temperature se zatim postaraju
da nagomilani sneg

00:01:20.235 --> 00:01:24.325
opstane tokom zime,
proleća, leta i jeseni.

00:01:24.325 --> 00:01:27.522
Tokom narednih godina, decenija i vekova,

00:01:27.522 --> 00:01:29.732
pritisak nagomilanog snega

00:01:29.732 --> 00:01:33.764
pretvara slojeve
u visoko sabijeni led glečera.

NOTE Paragraph

00:01:34.642 --> 00:01:36.460
Veštačko pravljenje glečera,

00:01:36.460 --> 00:01:38.770
međutim, potpuno je drugačije.

00:01:38.770 --> 00:01:41.880
Na sastajalištu
tri velika planinska lanca,

00:01:41.880 --> 00:01:45.150
Himalaja, Karakoruma i Hindukuša,

00:01:45.150 --> 00:01:50.190
neke lokalne kulture su vekovima
verovale da su glečeri živi.

00:01:50.190 --> 00:01:51.230
Štaviše,

00:01:51.230 --> 00:01:56.110
verovali su da određeni glečeri mogu
imati različite polove, muški i ženski.

00:01:56.110 --> 00:02:01.305
Lokalni uzgajivači glečera su „uzgajali“
glečere tako što su kalemili ili venčavali

00:02:01.305 --> 00:02:04.865
delove leda iz muških i ženskih glečera,

00:02:04.865 --> 00:02:09.905
a zatim ih prekrivali ćumurom,
ljuskom pšenice, krpama ili granama vrbe

00:02:09.905 --> 00:02:11.749
tako da mogu da se razmnožavaju.

00:02:11.749 --> 00:02:13.549
Pod svojim zaštitnim oblogama,

00:02:13.549 --> 00:02:17.439
ovi glečerčići se pretvore
u potpuno aktivne glečere

00:02:17.439 --> 00:02:20.609
koji porastu svake godine
sa svakim dodatnim snegom.

00:02:20.609 --> 00:02:23.529
Oni tada služe kao trajne rezerve vode

00:02:23.529 --> 00:02:26.959
koje poljoprivrednici mogu da koriste
za navodnjavanje useva.

NOTE Paragraph

00:02:26.959 --> 00:02:29.159
Ova praksa se proširila na druge kulture,

00:02:29.159 --> 00:02:31.949
u kojima ljudi prave svoje verzije glečera

00:02:31.949 --> 00:02:37.049
i koriste ih da bi rešili
ozbiljne savremene probleme zaliha vode.

00:02:37.049 --> 00:02:41.688
Uzmite Ladak, pustinju u severnoj Indiji
na velikoj nadmorskoj visini.

00:02:41.688 --> 00:02:44.266
Nalazi se u zaklonu od kiše pod Himalajima

00:02:44.266 --> 00:02:48.846
i dobija u proseku manje
od deset centimetara kiše godišnje.

00:02:48.846 --> 00:02:51.755
Kako se lokalni glečeri
smanjuju zbog klimatskih promena,

00:02:51.755 --> 00:02:54.385
nestašica vode u regionu se povećava.

00:02:54.385 --> 00:02:57.805
Zato je lokalno stanovništvo
počelo da pravi svoje glečere

00:02:57.805 --> 00:03:00.415
kao osiguranje od ove neizvesnosti.

00:03:00.415 --> 00:03:04.815
Postoje dve vrste tih glečera,
horizontalni i vertikalni.

NOTE Paragraph

00:03:04.815 --> 00:03:08.055
Horizontalni glečeri se formiraju
kada poljoprivrednici preusmeravaju

00:03:08.055 --> 00:03:11.041
vodu od otopljenih glečera
u kanale i cevi,

00:03:11.041 --> 00:03:16.761
a zatim je pažljivo sprovedu u niz bazena
napravljenih od kamenja i zemlje.

00:03:17.161 --> 00:03:21.545
Seljani podrobno kontrolišu
ispuštanje vode u ove rezervoare,

00:03:21.545 --> 00:03:23.798
pri čemu čekaju
da se svaki novi sloj zamrzne

00:03:23.798 --> 00:03:26.848
pre nego što ispune bazen novim nanosom.

00:03:26.848 --> 00:03:28.108
U rano proleće,

00:03:28.108 --> 00:03:30.558
ovi zamrznuti bazeni počinju da se tope

00:03:30.558 --> 00:03:33.878
i tako snabdevaju seljane
navodnjavanjem za polja.

NOTE Paragraph

00:03:33.878 --> 00:03:37.188
Lokalno stanovništvo pravi
vertikalne glečere pomoću vode

00:03:37.188 --> 00:03:40.868
nastale topljenjem već postojećih glečera
visoko iznad njihovih sela.

00:03:41.368 --> 00:03:44.683
Ta voda ulazi u kanale
koji se spuštaju nizbrdo,

00:03:44.683 --> 00:03:46.613
teče sve dok ne dođe do mesta sa usevima

00:03:46.613 --> 00:03:50.356
odakle izbija iz cevi okrenute u vazduh.

00:03:50.873 --> 00:03:52.663
Kada zimske temperature padnu,

00:03:52.663 --> 00:03:55.783
ova voda se smrzne
dok izvijeno izlazi iz cevi

00:03:55.783 --> 00:04:00.263
i na kraju formira ledenu skulpturu
od 50 metara koja se zove stupa,

00:04:00.263 --> 00:04:02.796
u obliku obrnutog korneta za sladoled.

00:04:03.204 --> 00:04:08.604
Ovaj obrnuti oblik smanjuje na minimum
količinu površine koja je izložena suncu

00:04:08.604 --> 00:04:10.037
u proleće i leto.

00:04:10.037 --> 00:04:13.127
Time se obezbeđuje
da se mali glečer polako topi

00:04:13.127 --> 00:04:17.437
i pruža pouzdanu zalihu vode
za prihranu poljoprivrednih useva.

NOTE Paragraph

00:04:18.077 --> 00:04:19.997
Ove metode su možda starinske,

00:04:19.997 --> 00:04:21.617
ali dobijaju sve veći značaj

00:04:21.617 --> 00:04:24.767
kako klimatske promene
uzimaju danak na našoj planeti.

00:04:24.767 --> 00:04:29.801
Zapravo, ljudi sada prave svoje glečere
u mnogim regionima izvan Ladaka.

00:04:30.142 --> 00:04:33.632
Švajcarci su, pomoću savremene
tehnologije za pravljenje glečera,

00:04:33.632 --> 00:04:38.082
napravili svoju prvu stupu
2016. godine u švajcarskim Alpima.

00:04:38.082 --> 00:04:42.326
Postoje planovi da se napravi
još preko 100 njih u selima u Pakistanu,

00:04:42.326 --> 00:04:44.575
Kazahstanu i Kirgistanu.

00:04:45.335 --> 00:04:49.115
Možda ćemo jednog dana moći
da iskoristimo domaće glečere

00:04:49.115 --> 00:04:51.895
u dovoljnoj meri da izgradimo
čitave zidove od leda,

00:04:51.895 --> 00:04:54.285
ovog puta ne radi
sprečavanja da ljudi uđu,

00:04:54.285 --> 00:04:58.373
već da bismo omogućili život u nekim
od najsurovijih područja na zemlji.