1
00:00:06,904 --> 00:00:08,444
U 13. veku,

2
00:00:08,444 --> 00:00:12,474
Džingis-kan je krenuo u misiju
da osvoji Evroaziju,

3
00:00:12,474 --> 00:00:18,234
brzo je pokorio zemlje i ucrtao ih
u okvire sve većeg Mongolskog carstva.

4
00:00:18,234 --> 00:00:21,761
Postao je gotovo nezaustavljiv
sa svojim ogromnim vojskama.

5
00:00:21,761 --> 00:00:24,501
Ali, legenda kaže
da je postojala jedna prepreka

6
00:00:24,501 --> 00:00:27,921
koju čak ni impresivni kan
nije mogao da prevaziđe:

7
00:00:27,921 --> 00:00:30,101
visok zid leda

8
00:00:30,101 --> 00:00:33,161
koji su napravili meštani
preko planinskog prevoja

9
00:00:33,161 --> 00:00:36,271
da bi sprečili kanovu vojsku
da napadne njihovu teritoriju.

10
00:00:37,081 --> 00:00:41,431
Niko ne zna koliko je ta priča
istorijski tačna,

11
00:00:41,431 --> 00:00:44,375
ali neverovatna stvar
je da se oslanja na činjenice.

12
00:00:44,375 --> 00:00:48,305
Vekovima, u planinskim vencima
Karakoruma i Himalaja,

13
00:00:48,305 --> 00:00:52,705
ljudi su pravili glečere
i koristili ta domaća ledena tela

14
00:00:52,705 --> 00:00:56,665
kao izvore pijaće vode
i navodnjavanja za useve.

15
00:00:56,665 --> 00:00:59,385
Pre nego što pređemo
na taj fascinantni fenomen,

16
00:00:59,385 --> 00:01:01,955
važno je da shvatimo razliku

17
00:01:01,955 --> 00:01:04,085
između glečera koji rastu u divljini

18
00:01:04,085 --> 00:01:06,395
i onih koje stvaraju ljudi.

19
00:01:06,395 --> 00:01:07,375
U divljini,

20
00:01:07,375 --> 00:01:10,105
glečerima su potrebna tri uslova za rast:

21
00:01:10,105 --> 00:01:13,135
snežne padavine,
niske temperature i vreme.

22
00:01:13,855 --> 00:01:17,325
Prvo, veliki deo snega pada i gomila se.

23
00:01:17,325 --> 00:01:20,235
Niske temperature se zatim postaraju
da nagomilani sneg

24
00:01:20,235 --> 00:01:24,325
opstane tokom zime,
proleća, leta i jeseni.

25
00:01:24,325 --> 00:01:27,522
Tokom narednih godina, decenija i vekova,

26
00:01:27,522 --> 00:01:29,732
pritisak nagomilanog snega

27
00:01:29,732 --> 00:01:33,764
pretvara slojeve
u visoko sabijeni led glečera.

28
00:01:34,642 --> 00:01:36,460
Veštačko pravljenje glečera,

29
00:01:36,460 --> 00:01:38,770
međutim, potpuno je drugačije.

30
00:01:38,770 --> 00:01:41,880
Na sastajalištu
tri velika planinska lanca,

31
00:01:41,880 --> 00:01:45,150
Himalaja, Karakoruma i Hindukuša,

32
00:01:45,150 --> 00:01:50,190
neke lokalne kulture su vekovima
verovale da su glečeri živi.

33
00:01:50,190 --> 00:01:51,230
Štaviše,

34
00:01:51,230 --> 00:01:56,110
verovali su da određeni glečeri mogu
imati različite polove, muški i ženski.

35
00:01:56,110 --> 00:02:01,305
Lokalni uzgajivači glečera su „uzgajali“
glečere tako što su kalemili ili venčavali

36
00:02:01,305 --> 00:02:04,865
delove leda iz muških i ženskih glečera,

37
00:02:04,865 --> 00:02:09,905
a zatim ih prekrivali ćumurom,
ljuskom pšenice, krpama ili granama vrbe

38
00:02:09,905 --> 00:02:11,749
tako da mogu da se razmnožavaju.

39
00:02:11,749 --> 00:02:13,549
Pod svojim zaštitnim oblogama,

40
00:02:13,549 --> 00:02:17,439
ovi glečerčići se pretvore
u potpuno aktivne glečere

41
00:02:17,439 --> 00:02:20,609
koji porastu svake godine
sa svakim dodatnim snegom.

42
00:02:20,609 --> 00:02:23,529
Oni tada služe kao trajne rezerve vode

43
00:02:23,529 --> 00:02:26,959
koje poljoprivrednici mogu da koriste
za navodnjavanje useva.

44
00:02:26,959 --> 00:02:29,159
Ova praksa se proširila na druge kulture,

45
00:02:29,159 --> 00:02:31,949
u kojima ljudi prave svoje verzije glečera

46
00:02:31,949 --> 00:02:37,049
i koriste ih da bi rešili
ozbiljne savremene probleme zaliha vode.

47
00:02:37,049 --> 00:02:41,688
Uzmite Ladak, pustinju u severnoj Indiji
na velikoj nadmorskoj visini.

48
00:02:41,688 --> 00:02:44,266
Nalazi se u zaklonu od kiše pod Himalajima

49
00:02:44,266 --> 00:02:48,846
i dobija u proseku manje
od deset centimetara kiše godišnje.

50
00:02:48,846 --> 00:02:51,755
Kako se lokalni glečeri
smanjuju zbog klimatskih promena,

51
00:02:51,755 --> 00:02:54,385
nestašica vode u regionu se povećava.

52
00:02:54,385 --> 00:02:57,805
Zato je lokalno stanovništvo
počelo da pravi svoje glečere

53
00:02:57,805 --> 00:03:00,415
kao osiguranje od ove neizvesnosti.

54
00:03:00,415 --> 00:03:04,815
Postoje dve vrste tih glečera,
horizontalni i vertikalni.

55
00:03:04,815 --> 00:03:08,055
Horizontalni glečeri se formiraju
kada poljoprivrednici preusmeravaju

56
00:03:08,055 --> 00:03:11,041
vodu od otopljenih glečera
u kanale i cevi,

57
00:03:11,041 --> 00:03:16,761
a zatim je pažljivo sprovedu u niz bazena
napravljenih od kamenja i zemlje.

58
00:03:17,161 --> 00:03:21,545
Seljani podrobno kontrolišu
ispuštanje vode u ove rezervoare,

59
00:03:21,545 --> 00:03:23,798
pri čemu čekaju
da se svaki novi sloj zamrzne

60
00:03:23,798 --> 00:03:26,848
pre nego što ispune bazen novim nanosom.

61
00:03:26,848 --> 00:03:28,108
U rano proleće,

62
00:03:28,108 --> 00:03:30,558
ovi zamrznuti bazeni počinju da se tope

63
00:03:30,558 --> 00:03:33,878
i tako snabdevaju seljane
navodnjavanjem za polja.

64
00:03:33,878 --> 00:03:37,188
Lokalno stanovništvo pravi
vertikalne glečere pomoću vode

65
00:03:37,188 --> 00:03:40,868
nastale topljenjem već postojećih glečera
visoko iznad njihovih sela.

66
00:03:41,368 --> 00:03:44,683
Ta voda ulazi u kanale
koji se spuštaju nizbrdo,

67
00:03:44,683 --> 00:03:46,613
teče sve dok ne dođe do mesta sa usevima

68
00:03:46,613 --> 00:03:50,356
odakle izbija iz cevi okrenute u vazduh.

69
00:03:50,873 --> 00:03:52,663
Kada zimske temperature padnu,

70
00:03:52,663 --> 00:03:55,783
ova voda se smrzne
dok izvijeno izlazi iz cevi

71
00:03:55,783 --> 00:04:00,263
i na kraju formira ledenu skulpturu
od 50 metara koja se zove stupa,

72
00:04:00,263 --> 00:04:02,796
u obliku obrnutog korneta za sladoled.

73
00:04:03,204 --> 00:04:08,604
Ovaj obrnuti oblik smanjuje na minimum
količinu površine koja je izložena suncu

74
00:04:08,604 --> 00:04:10,037
u proleće i leto.

75
00:04:10,037 --> 00:04:13,127
Time se obezbeđuje
da se mali glečer polako topi

76
00:04:13,127 --> 00:04:17,437
i pruža pouzdanu zalihu vode
za prihranu poljoprivrednih useva.

77
00:04:18,077 --> 00:04:19,997
Ove metode su možda starinske,

78
00:04:19,997 --> 00:04:21,617
ali dobijaju sve veći značaj

79
00:04:21,617 --> 00:04:24,767
kako klimatske promene
uzimaju danak na našoj planeti.

80
00:04:24,767 --> 00:04:29,801
Zapravo, ljudi sada prave svoje glečere
u mnogim regionima izvan Ladaka.

81
00:04:30,142 --> 00:04:33,632
Švajcarci su, pomoću savremene
tehnologije za pravljenje glečera,

82
00:04:33,632 --> 00:04:38,082
napravili svoju prvu stupu
2016. godine u švajcarskim Alpima.

83
00:04:38,082 --> 00:04:42,326
Postoje planovi da se napravi
još preko 100 njih u selima u Pakistanu,

84
00:04:42,326 --> 00:04:44,575
Kazahstanu i Kirgistanu.

85
00:04:45,335 --> 00:04:49,115
Možda ćemo jednog dana moći
da iskoristimo domaće glečere

86
00:04:49,115 --> 00:04:51,895
u dovoljnoj meri da izgradimo
čitave zidove od leda,

87
00:04:51,895 --> 00:04:54,285
ovog puta ne radi
sprečavanja da ljudi uđu,

88
00:04:54,285 --> 00:04:58,373
već da bismo omogućili život u nekim
od najsurovijih područja na zemlji.