[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:06.90,0:00:08.44,Default,,0000,0000,0000,,W XIII wieku
Dialogue: 0,0:00:08.44,0:00:12.47,Default,,0000,0000,0000,,Czyngis-chan wyruszył na podbój Eurazji.
Dialogue: 0,0:00:12.47,0:00:18.23,Default,,0000,0000,0000,,Szybko podbijał kolejne państwa\Ni włączał je do imperium mongolskiego.
Dialogue: 0,0:00:18.23,0:00:21.76,Default,,0000,0000,0000,,Jego ogromna armia\Nbyła nie do zatrzymania.
Dialogue: 0,0:00:21.76,0:00:24.50,Default,,0000,0000,0000,,Jednak legenda głosi,\Nże była pewna przeszkoda,
Dialogue: 0,0:00:24.50,0:00:27.76,Default,,0000,0000,0000,,której nawet wielki chan nie dał rady.
Dialogue: 0,0:00:27.76,0:00:30.10,Default,,0000,0000,0000,,Wysoka lodowa ściana
Dialogue: 0,0:00:30.10,0:00:33.16,Default,,0000,0000,0000,,wyhodowana na przełęczy\Nprzez miejscową ludność
Dialogue: 0,0:00:33.16,0:00:36.96,Default,,0000,0000,0000,,uniemożliwiła armii chana\Npodbój tamtejszych ziem.
Dialogue: 0,0:00:36.96,0:00:41.43,Default,,0000,0000,0000,,Nie wiadomo, czy legenda jest prawdziwa,
Dialogue: 0,0:00:41.43,0:00:44.38,Default,,0000,0000,0000,,ale jedno jest pewne.
Dialogue: 0,0:00:44.38,0:00:48.30,Default,,0000,0000,0000,,Przez wieki w pasmach górskich\NKarakorum i Himalajów
Dialogue: 0,0:00:48.30,0:00:52.70,Default,,0000,0000,0000,,ludzie hodowali lodowce, używając ich
Dialogue: 0,0:00:52.70,0:00:56.66,Default,,0000,0000,0000,,jako źródeł wody pitnej\Ni nawadniających uprawy.
Dialogue: 0,0:00:56.66,0:00:59.38,Default,,0000,0000,0000,,Jednak zanim do tego dojdziemy,
Dialogue: 0,0:00:59.38,0:01:01.96,Default,,0000,0000,0000,,trzeba zrozumieć różnicę
Dialogue: 0,0:01:01.96,0:01:04.08,Default,,0000,0000,0000,,między lodowcem naturalnym
Dialogue: 0,0:01:04.08,0:01:06.36,Default,,0000,0000,0000,,a stworzonym przez ludzi.
Dialogue: 0,0:01:06.36,0:01:07.38,Default,,0000,0000,0000,,Lodowce naturalne
Dialogue: 0,0:01:07.38,0:01:10.10,Default,,0000,0000,0000,,do wzrostu potrzebują trzech czynników,
Dialogue: 0,0:01:10.10,0:01:13.86,Default,,0000,0000,0000,,opadów śniegu, zimnych temperatur i czasu.
Dialogue: 0,0:01:13.86,0:01:17.38,Default,,0000,0000,0000,,Najpierw spada dużo śniegu,\Nktóry się kumuluje.
Dialogue: 0,0:01:17.38,0:01:20.24,Default,,0000,0000,0000,,Potem zimne temperatury sprawiają,
Dialogue: 0,0:01:20.24,0:01:24.32,Default,,0000,0000,0000,,że śnieg utrzymuje się cały rok.
Dialogue: 0,0:01:24.32,0:01:27.52,Default,,0000,0000,0000,,Przez kolejne lata, dekady i stulecia
Dialogue: 0,0:01:27.52,0:01:29.73,Default,,0000,0000,0000,,ciężar nagromadzonego śniegu
Dialogue: 0,0:01:29.73,0:01:34.64,Default,,0000,0000,0000,,przekształca najniższe warstwy\Nw sprasowany lodowcowy lód.
Dialogue: 0,0:01:34.64,0:01:36.46,Default,,0000,0000,0000,,Sztuczny lodowiec
Dialogue: 0,0:01:36.46,0:01:38.63,Default,,0000,0000,0000,,jest zupełnie inny.
Dialogue: 0,0:01:38.63,0:01:41.88,Default,,0000,0000,0000,,Żyjące u zbiegu trzech\Nwielkich pasm górskich,
Dialogue: 0,0:01:41.88,0:01:45.15,Default,,0000,0000,0000,,Himalajów, Karakorumu i Hindukuszu,
Dialogue: 0,0:01:45.15,0:01:50.19,Default,,0000,0000,0000,,niektóre ludy wierzyły, że lodowce żyją.
Dialogue: 0,0:01:50.19,0:01:56.11,Default,,0000,0000,0000,,Sądzono nawet, że mogą mieć płeć.
Dialogue: 0,0:01:56.11,0:02:01.08,Default,,0000,0000,0000,,Lokalni hodowcy lodowców najpierw łączyli
Dialogue: 0,0:02:01.08,0:02:04.86,Default,,0000,0000,0000,,fragmenty męskich i żeńskich lodowców,
Dialogue: 0,0:02:04.86,0:02:09.90,Default,,0000,0000,0000,,a później przykrywali je węglem drzewnym,\Nłuskami pszenicy, tkaninami i gałęziami,
Dialogue: 0,0:02:09.90,0:02:11.75,Default,,0000,0000,0000,,żeby mogły się rozmnożyć.
Dialogue: 0,0:02:11.75,0:02:13.55,Default,,0000,0000,0000,,Pod szczelną pokrywą
Dialogue: 0,0:02:13.55,0:02:17.44,Default,,0000,0000,0000,,maluchy przemieniały się\Nw pełni aktywne lodowce,
Dialogue: 0,0:02:17.44,0:02:20.61,Default,,0000,0000,0000,,które z każdym rokiem rosły\Ndzięki nowym opadom śniegu.
Dialogue: 0,0:02:20.61,0:02:23.53,Default,,0000,0000,0000,,Następnie lodowce służyły\Njako trwałe źródła wody,
Dialogue: 0,0:02:23.53,0:02:26.96,Default,,0000,0000,0000,,którymi rolnicy podlewali uprawy.
Dialogue: 0,0:02:26.96,0:02:29.28,Default,,0000,0000,0000,,Te praktyki przejęły inne kultury,
Dialogue: 0,0:02:29.28,0:02:31.95,Default,,0000,0000,0000,,które zaczęły tworzyć\Nwłasne wersje lodowców
Dialogue: 0,0:02:31.95,0:02:37.05,Default,,0000,0000,0000,,i wykorzystywać je do rozwiązania\Nproblemów z dostawą wody.
Dialogue: 0,0:02:37.05,0:02:41.69,Default,,0000,0000,0000,,Oto Ladakh, górski pustynny\Nregion na północy Indii.
Dialogue: 0,0:02:41.69,0:02:44.27,Default,,0000,0000,0000,,Leży w cieniu Himalajów
Dialogue: 0,0:02:44.27,0:02:48.93,Default,,0000,0000,0000,,i spada tam średnio mniej\Nniż 10 centymetrów deszczu rocznie.
Dialogue: 0,0:02:48.93,0:02:51.76,Default,,0000,0000,0000,,Przez zmiany klimatyczne\Nlokalne lodowce się kurczą,
Dialogue: 0,0:02:51.76,0:02:54.38,Default,,0000,0000,0000,,więc niedobór wody rośnie.
Dialogue: 0,0:02:54.38,0:02:57.80,Default,,0000,0000,0000,,Lokalna ludność zaczęła hodować lodowce
Dialogue: 0,0:02:57.80,0:03:00.42,Default,,0000,0000,0000,,jako zabezpieczenie przed niedoborem wody.
Dialogue: 0,0:03:00.42,0:03:04.82,Default,,0000,0000,0000,,Sztuczne lodowce dzielą się\Nna horyzontalne i wertykalne.
Dialogue: 0,0:03:04.82,0:03:07.98,Default,,0000,0000,0000,,Horyzontalne lodowce powstają\Nprzez przekierowanie wody
Dialogue: 0,0:03:07.98,0:03:11.04,Default,,0000,0000,0000,,ze stopionych lodowców do kanałów i rur,
Dialogue: 0,0:03:11.04,0:03:17.16,Default,,0000,0000,0000,,którą następnie pompuje się\Ndo basenów z kamieni i ziemi.
Dialogue: 0,0:03:17.16,0:03:21.58,Default,,0000,0000,0000,,Ludzie kontrolują dopływ\Nwody do tych basenów,
Dialogue: 0,0:03:21.58,0:03:23.80,Default,,0000,0000,0000,,czekają aż woda zamarznie
Dialogue: 0,0:03:23.80,0:03:26.85,Default,,0000,0000,0000,,i dolewają kolejną partię wody.
Dialogue: 0,0:03:26.85,0:03:28.11,Default,,0000,0000,0000,,Wczesną wiosną
Dialogue: 0,0:03:28.11,0:03:30.56,Default,,0000,0000,0000,,zamrożone baseny zaczynają topnieć,
Dialogue: 0,0:03:30.56,0:03:33.88,Default,,0000,0000,0000,,dostarczając rolnikom wodę pod uprawy.
Dialogue: 0,0:03:33.88,0:03:37.19,Default,,0000,0000,0000,,Wertykalne lodowce\Npowstają z wody lodowców
Dialogue: 0,0:03:37.19,0:03:41.37,Default,,0000,0000,0000,,położonych wysoko nad wsiami.
Dialogue: 0,0:03:41.37,0:03:44.68,Default,,0000,0000,0000,,Roztopiona woda płynie\Nkanałami wzdłuż zboczy,
Dialogue: 0,0:03:44.68,0:03:46.61,Default,,0000,0000,0000,,dociera do miejsca hodowli
Dialogue: 0,0:03:46.61,0:03:50.87,Default,,0000,0000,0000,,i tryska z rury skierowanej ku niebu.
Dialogue: 0,0:03:50.87,0:03:52.66,Default,,0000,0000,0000,,Przy niskiej temperaturze
Dialogue: 0,0:03:52.66,0:03:55.78,Default,,0000,0000,0000,,woda po wylocie z rury zamarza,
Dialogue: 0,0:03:55.78,0:04:00.26,Default,,0000,0000,0000,,tworząc 50-metrową rzeźbę zwaną stupą,
Dialogue: 0,0:04:00.26,0:04:03.20,Default,,0000,0000,0000,,przypominającą odwrócony rożek do lodów.
Dialogue: 0,0:04:03.20,0:04:07.08,Default,,0000,0000,0000,,Taki kształt zmniejsza\Nilość promieni słonecznych
Dialogue: 0,0:04:07.08,0:04:10.04,Default,,0000,0000,0000,,docierających do lodu wiosną i latem.
Dialogue: 0,0:04:10.04,0:04:13.13,Default,,0000,0000,0000,,To gwarantuje, że mały lodowiec\Nbędzie się rozpuszczał powoli,
Dialogue: 0,0:04:13.13,0:04:18.08,Default,,0000,0000,0000,,stając się niezawodnym\Nźródłem wody dla rolników.
Dialogue: 0,0:04:18.08,0:04:19.100,Default,,0000,0000,0000,,Może te metody są przestarzałe,
Dialogue: 0,0:04:19.100,0:04:21.87,Default,,0000,0000,0000,,ale stają się coraz bardziej popularne
Dialogue: 0,0:04:21.87,0:04:24.77,Default,,0000,0000,0000,,w obliczu obecnych zmian klimatu.
Dialogue: 0,0:04:24.77,0:04:30.14,Default,,0000,0000,0000,,Poza regionem Ladakh\Nhoduje się coraz więcej lodowców.
Dialogue: 0,0:04:30.14,0:04:33.63,Default,,0000,0000,0000,,Szwajcarzy, korzystając z nowoczesnych\Nmetod hodowli lodowców,
Dialogue: 0,0:04:33.63,0:04:38.08,Default,,0000,0000,0000,,stworzyli pierwszą stupę\Nw 2016 roku w Alpach Szwajcarskich.
Dialogue: 0,0:04:38.08,0:04:42.33,Default,,0000,0000,0000,,Planowane jest stworzenie ponad\Nstu lodowców w wioskach w Pakistanie,
Dialogue: 0,0:04:42.33,0:04:45.34,Default,,0000,0000,0000,,Kazachstanie i Kirgistanie.
Dialogue: 0,0:04:45.34,0:04:49.12,Default,,0000,0000,0000,,Może kiedyś ujarzmimy lodowce\Ndomowej roboty do tego stopnia,
Dialogue: 0,0:04:49.12,0:04:51.90,Default,,0000,0000,0000,,że wybudujemy z nich mury.
Dialogue: 0,0:04:51.90,0:04:54.28,Default,,0000,0000,0000,,Nie takie tworzące bariery,
Dialogue: 0,0:04:54.28,0:04:58.70,Default,,0000,0000,0000,,a umożliwiające życie\Nw najsurowszych środowiskach Ziemi.