0:00:06.904,0:00:08.444 W XIII wieku 0:00:08.444,0:00:12.474 Czyngis-chan wyruszył na podbój Eurazji. 0:00:12.474,0:00:18.234 Szybko podbijał kolejne państwa[br]i włączał je do imperium mongolskiego. 0:00:18.234,0:00:21.761 Jego ogromna armia[br]była nie do zatrzymania. 0:00:21.761,0:00:24.501 Jednak legenda głosi,[br]że była pewna przeszkoda, 0:00:24.501,0:00:27.761 której nawet wielki chan nie dał rady. 0:00:27.761,0:00:30.101 Wysoka lodowa ściana 0:00:30.101,0:00:33.161 wyhodowana na przełęczy[br]przez miejscową ludność 0:00:33.161,0:00:36.961 uniemożliwiła armii chana[br]podbój tamtejszych ziem. 0:00:36.961,0:00:41.431 Nie wiadomo, czy legenda jest prawdziwa, 0:00:41.431,0:00:44.375 ale jedno jest pewne. 0:00:44.375,0:00:48.305 Przez wieki w pasmach górskich[br]Karakorum i Himalajów 0:00:48.305,0:00:52.705 ludzie hodowali lodowce, używając ich 0:00:52.705,0:00:56.665 jako źródeł wody pitnej[br]i nawadniających uprawy. 0:00:56.665,0:00:59.385 Jednak zanim do tego dojdziemy, 0:00:59.385,0:01:01.955 trzeba zrozumieć różnicę 0:01:01.955,0:01:04.085 między lodowcem naturalnym 0:01:04.085,0:01:06.355 a stworzonym przez ludzi. 0:01:06.355,0:01:07.375 Lodowce naturalne 0:01:07.375,0:01:10.105 do wzrostu potrzebują trzech czynników, 0:01:10.105,0:01:13.855 opadów śniegu, zimnych temperatur i czasu. 0:01:13.855,0:01:17.375 Najpierw spada dużo śniegu,[br]który się kumuluje. 0:01:17.375,0:01:20.235 Potem zimne temperatury sprawiają, 0:01:20.235,0:01:24.325 że śnieg utrzymuje się cały rok. 0:01:24.325,0:01:27.522 Przez kolejne lata, dekady i stulecia 0:01:27.522,0:01:29.732 ciężar nagromadzonego śniegu 0:01:29.732,0:01:34.642 przekształca najniższe warstwy[br]w sprasowany lodowcowy lód. 0:01:34.642,0:01:36.460 Sztuczny lodowiec 0:01:36.460,0:01:38.630 jest zupełnie inny. 0:01:38.630,0:01:41.880 Żyjące u zbiegu trzech[br]wielkich pasm górskich, 0:01:41.880,0:01:45.150 Himalajów, Karakorumu i Hindukuszu, 0:01:45.150,0:01:50.190 niektóre ludy wierzyły, że lodowce żyją. 0:01:50.190,0:01:56.110 Sądzono nawet, że mogą mieć płeć. 0:01:56.110,0:02:01.075 Lokalni hodowcy lodowców najpierw łączyli 0:02:01.075,0:02:04.865 fragmenty męskich i żeńskich lodowców, 0:02:04.865,0:02:09.905 a później przykrywali je węglem drzewnym,[br]łuskami pszenicy, tkaninami i gałęziami, 0:02:09.905,0:02:11.749 żeby mogły się rozmnożyć. 0:02:11.749,0:02:13.549 Pod szczelną pokrywą 0:02:13.549,0:02:17.439 maluchy przemieniały się[br]w pełni aktywne lodowce, 0:02:17.439,0:02:20.609 które z każdym rokiem rosły[br]dzięki nowym opadom śniegu. 0:02:20.609,0:02:23.529 Następnie lodowce służyły[br]jako trwałe źródła wody, 0:02:23.529,0:02:26.959 którymi rolnicy podlewali uprawy. 0:02:26.959,0:02:29.279 Te praktyki przejęły inne kultury, 0:02:29.279,0:02:31.949 które zaczęły tworzyć[br]własne wersje lodowców 0:02:31.949,0:02:37.049 i wykorzystywać je do rozwiązania[br]problemów z dostawą wody. 0:02:37.049,0:02:41.688 Oto Ladakh, górski pustynny[br]region na północy Indii. 0:02:41.688,0:02:44.266 Leży w cieniu Himalajów 0:02:44.266,0:02:48.926 i spada tam średnio mniej[br]niż 10 centymetrów deszczu rocznie. 0:02:48.926,0:02:51.755 Przez zmiany klimatyczne[br]lokalne lodowce się kurczą, 0:02:51.755,0:02:54.385 więc niedobór wody rośnie. 0:02:54.385,0:02:57.805 Lokalna ludność zaczęła hodować lodowce 0:02:57.805,0:03:00.415 jako zabezpieczenie przed niedoborem wody. 0:03:00.415,0:03:04.815 Sztuczne lodowce dzielą się[br]na horyzontalne i wertykalne. 0:03:04.815,0:03:07.975 Horyzontalne lodowce powstają[br]przez przekierowanie wody 0:03:07.975,0:03:11.041 ze stopionych lodowców do kanałów i rur, 0:03:11.041,0:03:17.161 którą następnie pompuje się[br]do basenów z kamieni i ziemi. 0:03:17.161,0:03:21.575 Ludzie kontrolują dopływ[br]wody do tych basenów, 0:03:21.575,0:03:23.798 czekają aż woda zamarznie 0:03:23.798,0:03:26.848 i dolewają kolejną partię wody. 0:03:26.848,0:03:28.108 Wczesną wiosną 0:03:28.108,0:03:30.558 zamrożone baseny zaczynają topnieć, 0:03:30.558,0:03:33.878 dostarczając rolnikom wodę pod uprawy. 0:03:33.878,0:03:37.188 Wertykalne lodowce[br]powstają z wody lodowców 0:03:37.188,0:03:41.368 położonych wysoko nad wsiami. 0:03:41.368,0:03:44.683 Roztopiona woda płynie[br]kanałami wzdłuż zboczy, 0:03:44.683,0:03:46.613 dociera do miejsca hodowli 0:03:46.613,0:03:50.873 i tryska z rury skierowanej ku niebu. 0:03:50.873,0:03:52.663 Przy niskiej temperaturze 0:03:52.663,0:03:55.783 woda po wylocie z rury zamarza, 0:03:55.783,0:04:00.263 tworząc 50-metrową rzeźbę zwaną stupą, 0:04:00.263,0:04:03.204 przypominającą odwrócony rożek do lodów. 0:04:03.204,0:04:07.084 Taki kształt zmniejsza[br]ilość promieni słonecznych 0:04:07.084,0:04:10.037 docierających do lodu wiosną i latem. 0:04:10.037,0:04:13.127 To gwarantuje, że mały lodowiec[br]będzie się rozpuszczał powoli, 0:04:13.127,0:04:18.077 stając się niezawodnym[br]źródłem wody dla rolników. 0:04:18.077,0:04:19.997 Może te metody są przestarzałe, 0:04:19.997,0:04:21.867 ale stają się coraz bardziej popularne 0:04:21.867,0:04:24.767 w obliczu obecnych zmian klimatu. 0:04:24.767,0:04:30.137 Poza regionem Ladakh[br]hoduje się coraz więcej lodowców. 0:04:30.137,0:04:33.632 Szwajcarzy, korzystając z nowoczesnych[br]metod hodowli lodowców, 0:04:33.632,0:04:38.082 stworzyli pierwszą stupę[br]w 2016 roku w Alpach Szwajcarskich. 0:04:38.082,0:04:42.326 Planowane jest stworzenie ponad[br]stu lodowców w wioskach w Pakistanie, 0:04:42.326,0:04:45.335 Kazachstanie i Kirgistanie. 0:04:45.335,0:04:49.115 Może kiedyś ujarzmimy lodowce[br]domowej roboty do tego stopnia, 0:04:49.115,0:04:51.895 że wybudujemy z nich mury. 0:04:51.895,0:04:54.285 Nie takie tworzące bariery, 0:04:54.285,0:04:58.705 a umożliwiające życie[br]w najsurowszych środowiskach Ziemi.