1
00:00:06,904 --> 00:00:08,444
لە سەدەی ١٣،

2
00:00:08,444 --> 00:00:12,474
جەنگیزخان هەڵمەتێکی بۆ داگیر کردنی
ئۆراسیا ئەنجامدا،

3
00:00:12,474 --> 00:00:18,234
بەخێرای وڵاتەکانی داگیر دەکرد و دەیخستنە
سەر نەخشەی ئیپراتۆریەتی مەزنی مەغۆل.

4
00:00:18,234 --> 00:00:21,761
بە هۆی هەبوونی بێشومار سەربار،
نە دەوەستێندرا.

5
00:00:21,761 --> 00:00:24,501
بەڵام، ئەفسانەکە دەڵێت کە کۆسپێک هەبوو

6
00:00:24,501 --> 00:00:27,761
کە تەنانەت خانی مەزن نەیتوانی
بە سەریدا زاڵ بێت:

7
00:00:27,761 --> 00:00:30,101
دیوارێکی بەرزی سەهۆڵی،

8
00:00:30,101 --> 00:00:33,161
کە خەڵکەکە لەسەر شاخەکە دروستیان کرد بوو

9
00:00:33,161 --> 00:00:36,961
بۆ وەستاندنی خان لە داگیرکردنی ناوچەکەیان.

10
00:00:36,961 --> 00:00:41,431
کەس بەشێوەیەکی مێژووی نازانێت
چیرۆکە ڕاستەکە چییە،

11
00:00:41,431 --> 00:00:44,375
بەڵام بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش،
لەسەر ڕاستییەوە وەریان گرتووە:

12
00:00:44,375 --> 00:00:48,305
بۆ چەند سەدەیەک لە زنجیرە چیاکانی
کەرەکۆرەم و هیمالایە،

13
00:00:48,305 --> 00:00:52,705
خەڵک خۆیان بەستەڵەکەکانیان
درووست کردووە و بەکاریان هێناون

14
00:00:52,705 --> 00:00:56,665
وەک سەرچاوەیەکی ئاو خواردنەوە
و جۆگەی ئاودانی دانەوێڵەکانیان.

15
00:00:56,665 --> 00:00:59,385
بەڵام پێش ئەوەی لەم
دیاردە دڵڕفێنە تێبگەین،

16
00:00:59,385 --> 00:01:01,955
پێویستە لە جیاوازی نێوان

17
00:01:01,955 --> 00:01:04,085
بەستەڵەکێک که به سروشتی دروست دەبێت و

18
00:01:04,085 --> 00:01:06,475
بەستەڵەکێک که مرۆڤ دروستی دەکات تێبگەین.

19
00:01:06,475 --> 00:01:07,375
لە سروشتدا،

20
00:01:07,375 --> 00:01:10,105
بەستەڵەک سێ مەرجی پێویستە تا دروست ببێت:

21
00:01:10,105 --> 00:01:13,855
بەفر بارین، پلەی گەرمی نزم و کات.

22
00:01:13,855 --> 00:01:17,375
یەکەم جار، بەفرێکی زۆر
دەبارێت و کەڵەکە دەبێت.

23
00:01:17,375 --> 00:01:20,235
پلەی گەرمی زۆر نزم و دواتر
بە دڵنیاییەوە کۆبوونەوەی بەفرەکە

24
00:01:20,235 --> 00:01:24,325
زستان و دواتر بەهار، هاوین،
پایزی بەسەردا دێت.

25
00:01:24,325 --> 00:01:27,522
چەند ساڵی بەسەر دا دەڕوات،
دەیەیەک، سەدەیەک،

26
00:01:27,522 --> 00:01:29,732
پاڵەپەستۆی بەفرە کەڵەکە بووەکە

27
00:01:29,732 --> 00:01:34,642
توێژاڵەکە دەگۆڕێت بۆ شاخێکی
زۆر پتەوی بەفری.

28
00:01:34,642 --> 00:01:36,460
دروست کردنی بەستەڵەکێکی دەستکرد،

29
00:01:36,460 --> 00:01:38,630
لە کاتێکدا، بە تەواوی جیاوازە.

30
00:01:38,630 --> 00:01:41,880
لە بەیەک گەیشتنی سێ زنجیرە چیا گەورەکە،

31
00:01:41,880 --> 00:01:45,150
هیمالایە، کارەکۆرەم، هیندیکوش،

32
00:01:45,150 --> 00:01:50,190
هەندێک کەلتووری ناوخۆیی بۆ سەدان ساڵ
پێیان وابوو بەستەڵەکەکان زیندوون.

33
00:01:50,190 --> 00:01:51,230
و لەوەش زیاتر،

34
00:01:51,230 --> 00:01:56,110
شاخە سەهۆڵیەکان دەکرێت ڕەگەزیان
هەبێت کە نێر و مێیە.

35
00:01:56,110 --> 00:02:01,305
خەڵکەکە بە بەیەکەوە بەستن -یان هاوسەرگیری-
شاخی سەهۆڵی تریان دروست دەکرد

36
00:02:01,305 --> 00:02:04,865
لە پارچە سەهۆڵییە نێر و مێیەکانی تر،

37
00:02:04,865 --> 00:02:09,905
دواتر بە خەڵوز، دەسکە گەنم، قوماش،
لقی دار چنار دای دەپۆشن

38
00:02:09,905 --> 00:02:11,749
بەم شێوەیە شاخی سەهۆڵی دروست دەکەنەوە.

39
00:02:11,749 --> 00:02:13,549
لەژێر بەرگە پارێزەرەکەیانەوە،

40
00:02:13,549 --> 00:02:17,439
ئەم بەستەڵەکانە دەگۆڕێن
بۆ شاخێکی سەهۆڵی تەواو

41
00:02:17,439 --> 00:02:20,609
هەموو ساڵێک بەبارینی بەفری زیاتر
ئەویش گەورەتر دەبێت.

42
00:02:20,609 --> 00:02:23,529
دواتر بەستەڵەکەکان گەنجینەیەکی
ئاوی بەردەوام پێشکەش دەکەن

43
00:02:23,529 --> 00:02:26,959
کە جوتیارەکان دەتوانن بۆ
ئاودانی دانەوێڵەکانیان بەکاری بهێنن.

44
00:02:26,959 --> 00:02:29,159
ئەمە لە ناو کلتورەکانی تریشدا
بڵاو بۆتەوە،

45
00:02:29,159 --> 00:02:31,949
کە خەڵکی شاخە سەهۆڵییەکانی
خۆیان دروست دەکەن و

46
00:02:31,949 --> 00:02:37,049
دایان دەنێن بۆ چارەسەرکردنی بەرەنگارییە
گرنگەکانی سەرچاوەی ئاوی هاوچەرخ.

47
00:02:37,049 --> 00:02:41,688
تاک لاداخ، بیابانێکی بەرزە لە ئاستی
دەریاوە کە دەکەوێتە باکووری هیندستان.

48
00:02:41,688 --> 00:02:44,266
دەکەوێتە ناوچەی باراناویی هیمالایە

49
00:02:44,266 --> 00:02:48,926
بە تێکڕای لە لە هەر ساڵێکدا کەمتر ١٠
سانتیمەتر باران دەبارێت.

50
00:02:48,926 --> 00:02:51,755
بەهۆی گۆڕانی کەش و هەوا،
بەستەڵەکە دەستکردەکان بچوک دەبنەوە،

51
00:02:51,755 --> 00:02:54,385
ئاوی پاشەکەوت کراوی
هەرێمەکەکان زیاد دەکات.

52
00:02:54,385 --> 00:02:57,805
دواتر، خەڵکی دەستیان کرد
بە دروست کردنی بەستەڵەکی خۆیان

53
00:02:57,805 --> 00:03:00,415
وەکو دڵنیاییەک دژی ئەو ڕاڕاییە.

54
00:03:00,415 --> 00:03:04,815
ئەم شاخە سەهۆڵییانە دەکرێن بە دوو جۆر:
ئاسۆیی، و ستوونی.

55
00:03:04,815 --> 00:03:09,255
شێوە ئاسۆییەکان کاتێک دروست دەکرێن کە
جوتیارەکان ئاوی تواوەی شاخە سەهۆڵییەکە بۆ

56
00:03:09,255 --> 00:03:11,041
ناو کەناڵی ئاویی و بۆڕییەکان دەنێرێت،

57
00:03:11,041 --> 00:03:17,161
بە وریایەوە بۆ ناو زنجیرەیەک مۆژ ئاراستەی
دەکەن کە لە خۆڵ و بەرد دروست کراون.

58
00:03:17,161 --> 00:03:21,575
گوندنشینەکان بە بەردەوامی چاودێری
ڕۆیشتنی ئاو بۆ ناو عەمبارەکان دەکەن،

59
00:03:21,575 --> 00:03:23,798
چاوەڕێی چینێکی نوێ دەکەن تا بی بەستێت

60
00:03:23,798 --> 00:03:26,848
پێش ئەوەی حەوزەکە بە شەپۆلێکی تر پڕبێتەوە.

61
00:03:26,848 --> 00:03:28,108
لە سەرەتای بەهاردا،

62
00:03:28,108 --> 00:03:30,558
ئەو حەوزە بەستوانە دەست بە توانەوە دەکەن،

63
00:03:30,558 --> 00:03:33,878
جۆگەی ئاوی دەدات بە جوتیارەکان
بۆ ئاودانی زەویەکانیان.

64
00:03:33,878 --> 00:03:37,188
خەڵکی ناوخۆ بە ئاوی تواوە بەستەڵەکی
ستوونی دروست دەکەن

65
00:03:37,188 --> 00:03:41,368
لەو شاخە سەهۆڵییانەی پێشتر لە
سەرووی گوندەکەیانەوە بوونیان هەبووە.

66
00:03:41,368 --> 00:03:44,683
ئاوە تواوەکە دەچێتە ناو ئەو
کەناڵانەی سەر بەرەو خوار داندراون،

67
00:03:44,683 --> 00:03:46,613
دەڕوات هەتا دەگاتە شوێنی دانەوێڵە

68
00:03:46,613 --> 00:03:50,873
کە دەڕژێتە دەرەوە لەو
شوێنەی بۆڕیەکە داندراوە.

69
00:03:50,873 --> 00:03:52,663
کاتێک پلەی گەرمی لە زستان نزمە،

70
00:03:52,663 --> 00:03:55,783
ئەو ئاوە دەیبەستێت بە شێوەیەکی
کەوانەیی کە لە بۆڕیەکە دێتە دەرەوە،

71
00:03:55,783 --> 00:04:00,263
لە کۆتایدا شێوەیەکی 50 مەتر
سەهۆڵ دروست دەبێت پێی دەگوترێت ستوپا،

72
00:04:00,263 --> 00:04:03,204
شێوەی مۆتەیەکی قوچەکی هەڵگەڕاوەی هەیە.

73
00:04:03,204 --> 00:04:08,604
ئەو شێوە هەڵگەڕاوەیە بچوک دەبێتەوە،
کاتێک خۆر لێی دەدات

74
00:04:08,604 --> 00:04:10,037
لە بەهار و هاویندا.

75
00:04:10,037 --> 00:04:13,127
ئەوە دڵنیایی دەدات کە بەستەڵەکە
بچووکەکە بە هێواشی دەتوێتەوە

76
00:04:13,127 --> 00:04:18,077
و سەرچاوەیەکی ئاوی باوەڕپێکراو بەرهەم
دەهێنێت بۆ ئاودانی دانەوێڵەی جوتیارەکان.

77
00:04:18,077 --> 00:04:19,997
لەوانەیە ئەو ڕێگەیە کۆن بێت،
بەڵام

78
00:04:19,997 --> 00:04:21,617
وا خەریکن گرینگی زیاتری پێ دەدەن

79
00:04:21,617 --> 00:04:24,767
لەو کاتەوەی گۆڕانی کەش و هەوا
لە هەسارەکەماندا ڕوو دەدات.

80
00:04:24,767 --> 00:04:30,137
لە ڕاستیدا، خەڵکی چەندین نەتەوە بەستەڵەکی
خۆیان دروست دەکەن لەدوای لاداخەوە.

81
00:04:30,142 --> 00:04:33,632
خەڵکی سووید، تەکنەلۆژیای دروستکردنی
بەستەڵەکی هاوچەرخ بەکاردەهێنن،

82
00:04:33,632 --> 00:04:38,082
لە ساڵی ٢٠١٦ لە چیا بەستەڵەکەکانی سووید
یەکەم ستوپایان دروست کرد.

83
00:04:38,082 --> 00:04:42,326
پلان هەیە بۆ زیاتر لە 100 گوندی پاکستان،

84
00:04:42,326 --> 00:04:45,335
کازاخستان، و کیرگیزستان.

85
00:04:45,335 --> 00:04:49,115
لەوانەیە ڕۆژێک خۆمان بتوانین
بەستەڵەکەکان دروست بکەین

86
00:04:49,115 --> 00:04:51,895
ئەوەندە باش بێت کە بەس بێت
بۆ دیوارێکی سەهۆڵی-

87
00:04:51,895 --> 00:04:54,285
ئەم جارەیان بۆ هێشتنەوەی
خەڵک لە دەرەوە نا،

88
00:04:54,285 --> 00:04:58,705
بەڵکو بۆ چالاککردنی ژیان لەسەر هەندێک
لە پارچە زەویە نالەبارەکانی هەسارەکەمان.