0:00:06.698,0:00:08.463
Ном хэрхэн бүтдэг вэ?

0:00:08.793,0:00:12.338
Мэдээллийг нэгтгэж, дамжуулдаг[br]нэгэн зүйл үү?

0:00:12.828,0:00:14.509
Эсвэл цаас,

0:00:14.509,0:00:15.236
нугас,

0:00:15.236,0:00:15.984
үсгийн фонт,

0:00:15.984,0:00:16.736
бэх,

0:00:16.736,0:00:17.973
жин,

0:00:17.973,0:00:19.803
үнэртэй холбоотой юу?

0:00:19.803,0:00:21.112
Энэ ном мөн үү?

0:00:21.112,0:00:22.486
Үгүй ч байж магадгүй.

0:00:22.486,0:00:23.483
Харин энэ?

0:00:23.483,0:00:25.203
Эдгээр асуултанд хариулахын тулд

0:00:25.203,0:00:27.525
ном үүссэн тэр л цаг үе рүү буцаж

0:00:27.525,0:00:30.698
үүний бүх жижиг хэсгүүд хэрхэн нэгдэж

0:00:30.698,0:00:33.240
нэгэн бүхэл болдгийг мэдэх хэрэгтэй.

0:00:33.240,0:00:36.859
Бидний мэдэх хамгийн эртний ном нь

0:00:36.859,0:00:39.949
нэг талаар нь үдсэн[br]эртний гар бичмэлүүд юм.

0:00:39.949,0:00:42.395
Гэвч номын түүхэн дэх[br]хамгийн том эргэлт нь

0:00:42.395,0:00:46.575
Иоханнесс Гутенбергийн 15-р зууны[br]дунд үед бүтээсэн хэвлэх машин юм.

0:00:46.575,0:00:51.642
Бичгийн машин нь Дорнын[br]соёлд аль хэдийн бий болсон ч

0:00:51.642,0:00:55.833
Гутенбергийн хэвлэх машин[br]маш их өөрчлөлтийг авчирсан.

0:00:55.833,0:00:59.949
Лам нар болон эрх баригч элитүүд

0:00:59.949,0:01:02.531
бичвэр, нийтлэлийг дангаараа[br]хянахаа больжээ.

0:01:02.531,0:01:04.328
Мэдээлэл түгээхэд хялбар болж

0:01:04.328,0:01:07.333
хувилан олшруулж эхэлснээр

0:01:07.333,0:01:10.432
Европ даяар хэвлэх үйлдвэрүүд[br]байгуулагджээ.

0:01:10.432,0:01:15.268
Номын түүхийн огцом хөгжлийн[br]үр дүн нь бидэнд танил хэдий ч

0:01:15.268,0:01:17.949
бусад талаар өөр байсан юм.

0:01:17.949,0:01:22.796
Ном нь цаас, бичвэр болон [br]хавтсаас бүтдэг.

0:01:22.796,0:01:27.044
2000 гаруй жилийн өмнө Хятад улс[br]бичих гадаргуу болох цаасыг бүтээсэн ба

0:01:27.044,0:01:30.516
үүнээс өмнө Египетэд[br]үйсэн цаасыг бүтээж байсан.

0:01:30.516,0:01:32.707
Гэсэн ч 16-р зуун хүртэл

0:01:32.707,0:01:35.236
Европчууд модны нимгэн холтос болон

0:01:35.236,0:01:39.176
амьтны арьсаар хийсэн [br]илгэн цаасан дээр бичдэг байв.

0:01:39.176,0:01:43.022
Яваандаа цаасны хэрэглээ [br]Европт тархсанаар

0:01:43.022,0:01:47.673
илгийг илүү хямд цаас орлох болжээ.

0:01:47.673,0:01:51.376
Бэхийг ургамал болон [br]амьтны гаралтай будгийг

0:01:51.376,0:01:53.106
ус юм уу дарстай [br]хольж гаргасан ч

0:01:53.106,0:01:55.519
усан бэх нь метал хэвлэгчид [br]наалдахгүй байсан учир

0:01:55.519,0:02:00.144
тосон суурьтай бэх ашиглах [br]шаардлага гарчээ.

0:02:00.144,0:02:03.513
Хар бэхийг хийхдээ чийдэнгийн хөө тортог,

0:02:03.513,0:02:04.395
давирхайн шүүс,

0:02:04.395,0:02:06.138
хушганы тос хольж гаргадаг байжээ.

0:02:06.138,0:02:08.227
Бичгийн фонт болон хэлбэрийн тухайд

0:02:08.237,0:02:12.573
хамгийн эртний хэв нь бал чулууны [br]хайлш дээр

0:02:12.573,0:02:16.657
буруу харуулж цутгасан үсгүүд байсан.

0:02:16.657,0:02:19.415
Гараар хийгдсэн, үнэтэй төдийгүй,

0:02:19.415,0:02:22.991
дизайн нь хэв цутгагчаас хамааран[br]олон янз байжээ.

0:02:22.991,0:02:25.860
Үүнийг нэг стандартад оруулахад[br]хүндрэлтэй байсан ба

0:02:25.860,0:02:31.090
энэ нь олноор үйлдвэрлэх болон бичвэрийг[br]боловсруулах систем бий болтол байсан.

0:02:31.090,0:02:37.110
Бид Николас Женсенд талархах ёстой ба[br]тэрээр 2 төрлийн Роман фонтыг бүтээж,

0:02:37.110,0:02:39.528
үүнээс салаалан "Times Roman" зэрэг

0:02:39.528,0:02:41.773
мянга мянган фонт үүссэн.

0:02:41.773,0:02:44.909
Эдгээрийг нэгтгэхийн тулд

0:02:44.909,0:02:48.732
15-р зууны сүүл хүртэл[br]хавтсыг модоор эсвэл

0:02:48.732,0:02:51.045
зузаалж наасан цаасаар үддэг байв.

0:02:51.045,0:02:54.579
Энэ нь яваандаа дээсэн сүлжмэл цаасаар [br]солигдсон бөгөөд

0:02:54.579,0:02:59.484
17-р зууны сүүл үеийн өндөр чанар бүхий[br]номуудад ашиглагддаг байсан ч

0:02:59.484,0:03:02.417
эцэстээ илүү хямд хувилбар болсон юм.

0:03:02.810,0:03:06.924
Орчин үед номын хавтас нь[br]маркетингийн чухал хэсэг бол

0:03:06.924,0:03:10.649
эртний номын хавтсыг тус бүрт нь[br]захиалгаар хийдэг байжээ.

0:03:10.649,0:03:12.676
Номын нуруу бүхэн[br]өөрийн түүхтэй.

0:03:12.676,0:03:17.183
Нуруу нь харагдах байдлаасаа[br]чухал биш байсан ба

0:03:17.183,0:03:20.446
эхэндээ дугуй биш, хавтгай [br]хэлбэртэй байсан.

0:03:20.446,0:03:23.352
Хавтгай нуруулдсан ном нь уншихад хялбар,

0:03:23.352,0:03:26.393
ширээн дээр тавихад тогтвортой байв.

0:03:26.393,0:03:30.120
Гэсэн ч энэ нь хэрэглэх явцад[br]амархан гэмтдэг байсан.

0:03:30.120,0:03:33.265
Дугуй хэлбэрээр нуруулдах нь энэ [br]асуудлыг шийдсэн ч,

0:03:33.265,0:03:34.923
дахин шинэ асуудал тулгарсан.

0:03:34.923,0:03:37.463
Жишээ нь, номын хуудас[br]өөрөө эргэх асуудал.

0:03:37.463,0:03:39.639
Гэхдээ номыг явдал дундаа[br]уншдаг хүмүүст

0:03:39.639,0:03:41.886
уян хатан байдал илүү чухал байлаа.

0:03:41.886,0:03:44.492
Хөгжлийн явцад ном өөрчлөгдөж

0:03:44.492,0:03:48.333
нугастай бичвэрүүд нь[br]хавтгай дэлгэц, цахим бэхтэй боллоо.

0:03:48.393,0:03:51.186
Эдгээр нь үнэхээр ном гэж үү?

0:03:51.316,0:03:53.858
Хавтсыг нь гартаа барьж,

0:03:53.858,0:03:56.237
цаасыг үнэртэх нь номыг[br]илүү онцгой болгодог уу?

0:03:56.237,0:03:58.465
Эсвэл ид шид нь харагдах байдал биш,

0:03:58.465,0:04:02.005
зөвхөн үгэнд нь оршдог юм болов уу?