1 00:00:00,000 --> 00:00:03,000 Czy mogę poprosić, aby słuchacze z różnych pokoleń 2 00:00:03,000 --> 00:00:05,000 podnieśli dłonie 3 00:00:05,000 --> 00:00:08,000 lub zaczęli klaskać? 4 00:00:08,000 --> 00:00:10,000 Ciekawi mnie jak wiele jest osób 5 00:00:10,000 --> 00:00:12,000 w wieku od trzech do 12 lat. 6 00:00:12,000 --> 00:00:16,000 (Śmiech) 7 00:00:16,000 --> 00:00:19,000 Nie ma, co? 8 00:00:19,000 --> 00:00:21,000 Dobra 9 00:00:21,000 --> 00:00:23,000 Będę mówił o dinozaurach. 10 00:00:23,000 --> 00:00:26,000 Pamiętacie dinozaury, jak byliście w tym wieku? 11 00:00:26,000 --> 00:00:31,000 (Oklaski) 12 00:00:33,000 --> 00:00:36,000 Dinozaury są w sumie śmieszne. 13 00:00:36,000 --> 00:00:38,000 (Śmiech) 14 00:00:38,000 --> 00:00:40,000 Pójdziemy teraz w trochę innym kierunku. 15 00:00:40,000 --> 00:00:43,000 Mam nadzieję, że wszyscy sobie z tego zdajecie sprawę. 16 00:00:43,000 --> 00:00:45,000 Podam wam moje przesłanie wprost: 17 00:00:45,000 --> 00:00:47,000 Postarajcie się nie wyginąć. 18 00:00:47,000 --> 00:00:49,000 (Śmiech) 19 00:00:49,000 --> 00:00:51,000 Ot co. 20 00:00:51,000 --> 00:00:55,000 (Śmiech) 21 00:00:55,000 --> 00:00:57,000 Ludzie często pytają mnie -- 22 00:00:57,000 --> 00:01:00,000 w sumie jednym z najczęściej zadawanych mi pytań 23 00:01:00,000 --> 00:01:04,000 jest to, dlaczego dzieci tak lubią dinozaury? 24 00:01:04,000 --> 00:01:06,000 Co je tak fascynuje? 25 00:01:06,000 --> 00:01:09,000 A ja zwykle po prostu mówię: 26 00:01:09,000 --> 00:01:11,000 „No, dinozaury były duże, 27 00:01:11,000 --> 00:01:14,000 inne i ich nie ma.” 28 00:01:14,000 --> 00:01:16,000 Wszystkie wyginęły. 29 00:01:16,000 --> 00:01:18,000 No, to nie prawda, 30 00:01:18,000 --> 00:01:20,000 ale za chwilę dojdziemy do tego problemu. 31 00:01:20,000 --> 00:01:23,000 Taki właśnie jest tu motyw: 32 00:01:23,000 --> 00:01:27,000 duże, inne i ich nie ma. 33 00:01:27,000 --> 00:01:29,000 Tytuł mojej pogadanki to: 34 00:01:29,000 --> 00:01:31,000 Dinozaury zmieniające kształt: 35 00:01:31,000 --> 00:01:33,000 Przyczyna przedwczesnego wymarcia. 36 00:01:33,000 --> 00:01:36,000 Zakładam, że pamiętamy dinozaury. 37 00:01:36,000 --> 00:01:39,000 Mają one wiele różnych kształtów. 38 00:01:39,000 --> 00:01:42,000 Jest wiele odmiennych rodzajów. 39 00:01:42,000 --> 00:01:44,000 Dawno temu, 40 00:01:44,000 --> 00:01:46,000 jeszcze na początku XX wieku, 41 00:01:46,000 --> 00:01:49,000 muzea szukały dinozaurów. 42 00:01:49,000 --> 00:01:52,000 Szukały i zbierały je. 43 00:01:52,000 --> 00:01:54,000 A to jest ciekawa historia. 44 00:01:54,000 --> 00:01:57,000 Każde muzeum chciało troszkę większego i lepszego 45 00:01:57,000 --> 00:01:59,000 niż inni. 46 00:01:59,000 --> 00:02:02,000 Więc jak muzeum z Toronto szukało 47 00:02:02,000 --> 00:02:05,000 i znalazło tyranozaura, takiego dużego, 48 00:02:05,000 --> 00:02:08,000 to muzeum z Ottawy chciało jeszcze większego 49 00:02:08,000 --> 00:02:10,000 i lepszego. 50 00:02:10,000 --> 00:02:12,000 Tak było ze wszystkimi muzeami. 51 00:02:12,000 --> 00:02:14,000 Więc wszyscy szukali 52 00:02:14,000 --> 00:02:17,000 tych większych i lepszych dinozaurów. 53 00:02:17,000 --> 00:02:21,000 Tak było na początku XX w. 54 00:02:21,000 --> 00:02:24,000 Około 1970 roku 55 00:02:24,000 --> 00:02:26,000 część naukowców zadała sobie pytanie: 56 00:02:26,000 --> 00:02:29,000 „Co u licha? 57 00:02:29,000 --> 00:02:31,000 Popatrzcie na te dinozaury. 58 00:02:31,000 --> 00:02:33,000 Wszystkie są duże. 59 00:02:33,000 --> 00:02:36,000 A gdzie są te małe?” 60 00:02:38,000 --> 00:02:40,000 Zaczęli się nad tym zastanawiać, 61 00:02:40,000 --> 00:02:42,000 nawet pisali publikacje na ten temat: 62 00:02:42,000 --> 00:02:44,000 „Gdzie są małe dinozaury”? 63 00:02:44,000 --> 00:02:49,000 (Śmiech) 64 00:02:52,000 --> 00:02:56,000 No, pójdźcie do muzeum, a zobaczycie, 65 00:02:56,000 --> 00:02:59,000 ile dzieci dinozaurów tam jest. 66 00:02:59,000 --> 00:03:02,000 Ludzie zakładali -- i był to rzeczywiście problem -- 67 00:03:02,000 --> 00:03:04,000 ludzie zakładali, 68 00:03:04,000 --> 00:03:06,000 że jeśliby znaleźli małe dinozaury, 69 00:03:06,000 --> 00:03:08,000 jeśliby znaleźli młodociane dinozaury, 70 00:03:08,000 --> 00:03:10,000 to łatwo by było je rozpoznać. 71 00:03:10,000 --> 00:03:12,000 Miałbyś dużego dinozaura 72 00:03:12,000 --> 00:03:15,000 i mniejszego dinozaura. 73 00:03:15,000 --> 00:03:18,000 Ale oni mieli tylko duże dinozaury. 74 00:03:18,000 --> 00:03:21,000 A to się sprowadza do paru rzeczy. 75 00:03:21,000 --> 00:03:25,000 Po pierwsze naukowcy są próżni 76 00:03:25,000 --> 00:03:29,000 i naukowcy lubią nadawać nazwy dinozaurom. 77 00:03:29,000 --> 00:03:31,000 Lubią nadawać nazwy wszystkiemu. 78 00:03:31,000 --> 00:03:34,000 Każdy chce, żeby było takie zwierzę, które sami nazwali. 79 00:03:34,000 --> 00:03:37,000 (Śmiech) 80 00:03:37,000 --> 00:03:40,000 Więc za każdym razem, jak znajdowali coś, co wygląda trochę inaczej, 81 00:03:40,000 --> 00:03:43,000 to nadawali temu inną nazwę. 82 00:03:43,000 --> 00:03:45,000 Doprowadziło to do tego, 83 00:03:45,000 --> 00:03:48,000 że mamy całą masę różnych dinozaurów. 84 00:03:50,000 --> 00:03:53,000 W 1975 roku 85 00:03:53,000 --> 00:03:56,000 kogoś nareszcie olśniło. 86 00:03:56,000 --> 00:03:58,000 Dr Peter Dodson 87 00:03:58,000 --> 00:04:00,000 z Uniwersytetu Pensylwanii 88 00:04:00,000 --> 00:04:03,000 zdał sobie sprawę z tego, 89 00:04:03,000 --> 00:04:06,000 że dinozaury rosły 90 00:04:06,000 --> 00:04:08,000 bardziej tak jak ptaki, 91 00:04:08,000 --> 00:04:10,000 czyli inaczej 92 00:04:10,000 --> 00:04:12,000 niż gady. 93 00:04:12,000 --> 00:04:14,000 Dr Dodson 94 00:04:14,000 --> 00:04:17,000 posłużył się przykładem kazuara. 95 00:04:17,000 --> 00:04:20,000 A to w sumie fajne -- jak się przyjrzysz kazuarowi 96 00:04:20,000 --> 00:04:23,000 czy też jakiemukolwiek ptakowi, co ma grzebień na głowie, 97 00:04:23,000 --> 00:04:25,000 to one tak naprawdę osiągają 98 00:04:25,000 --> 00:04:27,000 około 80 procent dorosłego rozmiaru 99 00:04:27,000 --> 00:04:30,000 zanim grzebień zacznie rosnąć. 100 00:04:30,000 --> 00:04:33,000 No to sobie pomyślcie. 101 00:04:33,000 --> 00:04:36,000 One w zasadzie zachowują swoje młodociane cechy 102 00:04:36,000 --> 00:04:39,000 do bardzo późnego etapu swojej tzw. ontogenezy. 103 00:04:39,000 --> 00:04:43,000 Więc allometryczna ontogeneza czaszki 104 00:04:43,000 --> 00:04:46,000 to względny wzrost czaszki. 105 00:04:46,000 --> 00:04:48,000 Więc widzicie, 106 00:04:48,000 --> 00:04:50,000 że jeślibyście znaleźli takiego, 107 00:04:50,000 --> 00:04:53,000 co już osiągnął 80% dorosłego rozmiaru 108 00:04:53,000 --> 00:04:56,000 a nie wiedzielibyście, że będzie to kazuar, 109 00:04:56,000 --> 00:04:59,000 to byście pomyśleli, że to dwa różne zwierzęta. 110 00:05:00,000 --> 00:05:03,000 I to był problem, 111 00:05:03,000 --> 00:05:06,000 a Peter Dodson wykazał to 112 00:05:06,000 --> 00:05:08,000 za pomocą pewnego dinozaura o kaczym dziobie 113 00:05:08,000 --> 00:05:10,000 wtedy zwanego hipakrozaurem. 114 00:05:10,000 --> 00:05:12,000 Udowodnił on, 115 00:05:12,000 --> 00:05:15,000 że gdyby zestawić młodego osobnika z dorosłym 116 00:05:15,000 --> 00:05:18,000 i spróbować ustalić to, jak on powinien wyglądać 117 00:05:18,000 --> 00:05:21,000 jeśliby rósł w taki liniowy sposób, 118 00:05:21,000 --> 00:05:23,000 to miałby on grzebień 119 00:05:23,000 --> 00:05:26,000 o około połowę mniejszy niż dorosły osobnik. 120 00:05:26,000 --> 00:05:28,000 Ale ten rzeczywisty młodzieńczy osobnik 121 00:05:28,000 --> 00:05:30,000 przy 65 procentach 122 00:05:30,000 --> 00:05:32,000 w ogóle nie miał grzebienia. 123 00:05:32,000 --> 00:05:34,000 Więc było to ciekawe. 124 00:05:34,000 --> 00:05:37,000 I tutaj właśnie 125 00:05:37,000 --> 00:05:40,000 ludzie znowu poszli na manowce. 126 00:05:40,000 --> 00:05:42,000 No bo, jeśliby po prostu przyjęli 127 00:05:42,000 --> 00:05:45,000 pracę Petera Dodsona i poszli w tym kierunku, 128 00:05:45,000 --> 00:05:47,000 to mielibyśmy dużo mniej dinozaurów 129 00:05:47,000 --> 00:05:49,000 niż mamy obecnie. 130 00:05:49,000 --> 00:05:51,000 Ale naukowcy są próżni; 131 00:05:51,000 --> 00:05:54,000 lubią nadawać nazwy. 132 00:05:54,000 --> 00:05:57,000 Nadal więc nadawali nazwy dinozaurom, 133 00:05:57,000 --> 00:06:00,000 bo się różniły. 134 00:06:00,000 --> 00:06:02,000 Teraz jednak mamy sposób, by sprawdzić, 135 00:06:02,000 --> 00:06:05,000 czy dany dinozaur czy jakiekolwiek inne zwierzę 136 00:06:05,000 --> 00:06:08,000 to młody czy starszy osobnik. 137 00:06:08,000 --> 00:06:11,000 Robi się to poprzez rozcinanie ich kości. 138 00:06:11,000 --> 00:06:15,000 Ale trudno jest rozciąć kości dinozaura, 139 00:06:15,000 --> 00:06:18,000 jak sobie łatwo wyobrazić, 140 00:06:18,000 --> 00:06:21,000 bo w muzeach 141 00:06:21,000 --> 00:06:25,000 kości są cenne. 142 00:06:25,000 --> 00:06:28,000 Idziesz do muzeum i oni się nimi naprawdę dobrze opiekują. 143 00:06:28,000 --> 00:06:31,000 Umieszczają je w piance, w małych pojemnikach. 144 00:06:31,000 --> 00:06:34,000 Bardzo dobrze się o nie dba. 145 00:06:35,000 --> 00:06:37,000 Nie lubią, jak ktoś przychodzi 146 00:06:37,000 --> 00:06:39,000 i chce rozpiłować je, żeby zajrzeć do środka. 147 00:06:39,000 --> 00:06:41,000 (Śmiech) 148 00:06:41,000 --> 00:06:44,000 Więc normalnie ci na to nie pozwolą. 149 00:06:44,000 --> 00:06:47,000 Ale ja mam muzeum, 150 00:06:47,000 --> 00:06:49,000 zbieram dinozaury 151 00:06:49,000 --> 00:06:51,000 i mogę rozpiłować swoje. 152 00:06:51,000 --> 00:06:53,000 I to właśnie robię. 153 00:06:53,000 --> 00:06:58,000 (Oklaski) 154 00:06:58,000 --> 00:07:03,000 Więc jeśli rozetniesz młodego dinozaura, 155 00:07:03,000 --> 00:07:05,000 to jest on bardzo gąbczasty w środku jak – A. 156 00:07:05,000 --> 00:07:07,000 A jeśli rozetniesz starszego dinozaura, 157 00:07:07,000 --> 00:07:09,000 to jest on bardzo masywny. 158 00:07:09,000 --> 00:07:11,000 Widać, że to dojrzała kość. 159 00:07:11,000 --> 00:07:14,000 Naprawdę łatwo jest je rozróżnić. 160 00:07:14,000 --> 00:07:16,000 Chcę teraz 161 00:07:16,000 --> 00:07:18,000 wam je pokazać. 162 00:07:18,000 --> 00:07:22,000 W Ameryce Północnej na obszarze Północnych Równin Stanów Zjednoczonych 163 00:07:22,000 --> 00:07:26,000 i Południowych Równin Alberty i Saskatchewan 164 00:07:26,000 --> 00:07:29,000 jest jednostka skalna zwana formacją Hell Creek, 165 00:07:29,000 --> 00:07:32,000 w której są ostatnie dinozaury, jakie żyły na Ziemi. 166 00:07:32,000 --> 00:07:34,000 Jest ich 12, 167 00:07:34,000 --> 00:07:36,000 które wszyscy uznają -- 168 00:07:36,000 --> 00:07:38,000 Chodzi mi o 12 podstawowych dinozaurów, 169 00:07:38,000 --> 00:07:40,000 które wyginęły. 170 00:07:40,000 --> 00:07:43,000 No i ocenimy je sobie. 171 00:07:43,000 --> 00:07:45,000 I to właśnie robiłem. 172 00:07:45,000 --> 00:07:48,000 Tak więc moi studenci, mój zespół, 173 00:07:48,000 --> 00:07:51,000 rozcinaliśmy je. 174 00:07:51,000 --> 00:07:53,000 Jak się pewnie domyślacie, 175 00:07:53,000 --> 00:07:55,000 rozcięcie kości nogi to jedno, 176 00:07:55,000 --> 00:07:58,000 ale jak idziesz to muzeum 177 00:07:58,000 --> 00:08:00,000 i mówisz: „Nie macie nic przeciwko temu, 178 00:08:00,000 --> 00:08:03,000 że rozetnę czaszkę waszego dinozaura, nie?”, 179 00:08:03,000 --> 00:08:06,000 to oni powiedzą: „Idź stąd”. 180 00:08:06,000 --> 00:08:11,000 (Śmiech) 181 00:08:11,000 --> 00:08:15,000 No to mamy tu 12 dinozaurów. 182 00:08:15,000 --> 00:08:18,000 I chcemy się najpierw przyjrzeć tym trzem. 183 00:08:18,000 --> 00:08:21,000 To są dinozaury zwane pachycefalozaurami. 184 00:08:21,000 --> 00:08:23,000 Wszyscy wiedzą, 185 00:08:23,000 --> 00:08:25,000 że te trzy zwierzęta są spokrewnione. 186 00:08:25,000 --> 00:08:27,000 Założenie jest więc takie, 187 00:08:27,000 --> 00:08:29,000 że są one spokrewnione 188 00:08:29,000 --> 00:08:32,000 jak kuzyni czy coś podobnego. 189 00:08:32,000 --> 00:08:34,000 Ale nikt nigdy nie wpadł na to, 190 00:08:34,000 --> 00:08:37,000 że mogą być jeszcze bliżej spokrewnione. 191 00:08:37,000 --> 00:08:39,000 Innymi słowy 192 00:08:39,000 --> 00:08:42,000 ludzie patrzeli na nie i widzieli różnice. 193 00:08:42,000 --> 00:08:44,000 A wszyscy wiecie, 194 00:08:44,000 --> 00:08:46,000 że jeśli chcecie ustalić, 195 00:08:46,000 --> 00:08:48,000 czy jesteście spokrewnieni ze swoim bratem czy siostrą, 196 00:08:48,000 --> 00:08:52,000 to nie możecie patrzeć na różnice. 197 00:08:52,000 --> 00:08:54,000 Pokrewieństwo można ustalić 198 00:08:54,000 --> 00:08:56,000 szukając podobieństw. 199 00:08:56,000 --> 00:08:58,000 Więc ludzie patrzeli na nie 200 00:08:58,000 --> 00:09:00,000 i dyskutowali o tym, w jaki sposób się one różnią. 201 00:09:00,000 --> 00:09:03,000 Pachycefalozaur ma dużą, grubą kopułę na głowie, 202 00:09:03,000 --> 00:09:06,000 no i ma też takie małe guzki z tyłu głowy 203 00:09:06,000 --> 00:09:10,000 oraz masę sękatego czegoś na końcu nosa. 204 00:09:10,000 --> 00:09:12,000 Stygimoloch, inny dinozaur 205 00:09:12,000 --> 00:09:16,000 z tego samego okresu, żyjący w tym samym czasie, 206 00:09:16,000 --> 00:09:18,000 ma kolce wystające z tyłu głowy. 207 00:09:18,000 --> 00:09:20,000 Ma małą, malutką kopułę 208 00:09:20,000 --> 00:09:24,000 i ma masę sękatego czegoś na nosie. 209 00:09:24,000 --> 00:09:26,000 No i jest też stwór zwany drakoreks, 210 00:09:26,000 --> 00:09:28,000 Oko Hogwartu. 211 00:09:28,000 --> 00:09:31,000 Zgadnijcie skąd się to wzięło? Od smoka. 212 00:09:31,000 --> 00:09:33,000 No to mamy dinozaura, 213 00:09:33,000 --> 00:09:36,000 który ma kolce wystające z głowy, bez kopuły, 214 00:09:36,000 --> 00:09:39,000 i sękate coś na nosie. 215 00:09:39,000 --> 00:09:42,000 Nikt nie zauważył, że to sękate coś wygląda jakby tak samo. 216 00:09:42,000 --> 00:09:44,000 Ale popatrzeli na te trzy 217 00:09:44,000 --> 00:09:46,000 i powiedzieli: „To są trzy różne dinozaury, 218 00:09:46,000 --> 00:09:49,000 a drakoreks jest prawdopodobnie z nich najprymitywniejszy. 219 00:09:49,000 --> 00:09:52,000 A ten drugi jest bardziej prymitywny niż ten inny. 220 00:09:52,000 --> 00:09:55,000 Nie jest dla mnie jasne, 221 00:09:55,000 --> 00:09:58,000 jak oni właściwie to ustalili. 222 00:09:58,000 --> 00:10:00,000 Ale jeśli się je uszereguje, 223 00:10:00,000 --> 00:10:03,000 jeśli się weźmie te trzy czaszki i się je uszereguje, 224 00:10:03,000 --> 00:10:05,000 to one się układają w ten sposób. 225 00:10:05,000 --> 00:10:07,000 Drakoreks jest najmniejszy, 226 00:10:07,000 --> 00:10:09,000 stygimoloch jest średniego rozmiaru, 227 00:10:09,000 --> 00:10:12,000 a pachycefalozaur jest największy. 228 00:10:12,000 --> 00:10:14,000 Ktoś mógłby pomyśleć, 229 00:10:14,000 --> 00:10:16,000 że to mi powinno coś podpowiedzieć. 230 00:10:16,000 --> 00:10:18,000 (Śmiech) 231 00:10:18,000 --> 00:10:21,000 Ale nic im to nie podpowiedziało. 232 00:10:21,000 --> 00:10:24,000 Bo, no wszyscy wiemy czemu. 233 00:10:24,000 --> 00:10:27,000 Naukowcy lubią nadawać nazwy. 234 00:10:27,000 --> 00:10:29,000 Więc jeśli rozetniemy 235 00:10:29,000 --> 00:10:31,000 drakoreksa -- 236 00:10:31,000 --> 00:10:33,000 ja rozciąłem naszego drakoreksa -- 237 00:10:33,000 --> 00:10:35,000 i zajrzymy do środka, on był naprawdę gąbczasty w środku, 238 00:10:35,000 --> 00:10:37,000 naprawdę gąbczasty w środku. 239 00:10:37,000 --> 00:10:39,000 Znaczy się, to jest osobnik młodociany 240 00:10:39,000 --> 00:10:41,000 i rośnie bardzo szybko. 241 00:10:41,000 --> 00:10:43,000 Widać, że będzie coraz większy. 242 00:10:43,000 --> 00:10:45,000 Jeśli rozetniesz stygimolocha, 243 00:10:45,000 --> 00:10:47,000 to jest z nim to samo. 244 00:10:47,000 --> 00:10:49,000 Ta kopuła, ta mała kopuła, 245 00:10:49,000 --> 00:10:51,000 rośnie bardzo szybko. 246 00:10:51,000 --> 00:10:53,000 Bardzo szybko się powiększa. 247 00:10:53,000 --> 00:10:56,000 Co ciekawe, kolec z tyłu głowy drakoreksa 248 00:10:56,000 --> 00:10:58,000 też bardzo szybko rósł. 249 00:10:58,000 --> 00:11:00,000 Kolce z tyłu głowy stygimolocha 250 00:11:00,000 --> 00:11:02,000 są w zasadzie resorbowane, 251 00:11:02,000 --> 00:11:04,000 co znaczy, że się robią coraz mniejsze, 252 00:11:04,000 --> 00:11:06,000 podczas gdy kopuła robi się coraz większa. 253 00:11:06,000 --> 00:11:09,000 A jak popatrzymy na pachycefalozaura, 254 00:11:09,000 --> 00:11:12,000 to ma on solidną kopułę, 255 00:11:12,000 --> 00:11:15,000 a jego małe guzki z tyłu głowy 256 00:11:15,000 --> 00:11:17,000 też były resorbowane. 257 00:11:17,000 --> 00:11:19,000 Więc jeśli chodzi o te trzy dinozaury, 258 00:11:19,000 --> 00:11:21,000 to można łatwo -- będąc naukowcem -- 259 00:11:21,000 --> 00:11:23,000 możemy łatwo postawić hipotezę, 260 00:11:23,000 --> 00:11:25,000 że jest to po prostu cykl wzrostu 261 00:11:25,000 --> 00:11:28,000 tego samego zwierzęcia. 262 00:11:28,000 --> 00:11:31,000 Co oczywiście oznacza, 263 00:11:31,000 --> 00:11:35,000 że stygimoloch i drakoreks 264 00:11:35,000 --> 00:11:37,000 wymarły. 265 00:11:37,000 --> 00:11:42,000 (Śmiech) 266 00:11:42,000 --> 00:11:44,000 Dobra. 267 00:11:46,000 --> 00:11:49,000 Co oczywiście oznacza, 268 00:11:49,000 --> 00:11:53,000 że mamy do czynienia z 10. dinozaurami. 269 00:11:53,000 --> 00:11:55,000 Tak więc mój kolega z Berkley, 270 00:11:55,000 --> 00:11:58,000 on i ja przyglądaliśmy się triceratopsowi. 271 00:11:58,000 --> 00:12:00,000 Przed rokiem 2000 -- 272 00:12:00,000 --> 00:12:02,000 a pamiętajcie, 273 00:12:02,000 --> 00:12:04,000 że triceratops został odkryty w XIX wieku -- 274 00:12:04,000 --> 00:12:07,000 przed rokiem 2000 nikt nigdy nie widział 275 00:12:07,000 --> 00:12:10,000 młodego triceratopsa. 276 00:12:10,000 --> 00:12:13,000 Jakiś triceratops jest w każdym muzeum na świecie, 277 00:12:13,000 --> 00:12:17,000 ale nikt nigdy nie miał w swoich zbiorach młodego. 278 00:12:17,000 --> 00:12:19,000 Ale my wiemy dlaczego, prawda? 279 00:12:19,000 --> 00:12:22,000 Bo wszyscy chcą mieć tego dużego. 280 00:12:22,000 --> 00:12:24,000 No to wszyscy mieli dużego. 281 00:12:24,000 --> 00:12:26,000 My zaczęliśmy szukać i zebraliśmy całą masę różnych rzeczy, 282 00:12:26,000 --> 00:12:28,000 i znaleźliśmy całą masę młodych. 283 00:12:28,000 --> 00:12:32,000 Są wszędzie. Wszędzie ich pełno. 284 00:12:32,000 --> 00:12:34,000 Tak więc mamy ich całą masę w naszym muzeum. 285 00:12:34,000 --> 00:12:39,000 (Śmiech) 286 00:12:39,000 --> 00:12:41,000 Ale wszyscy mówią, że to dlatego, że mam małe muzeum. 287 00:12:41,000 --> 00:12:44,000 Jak masz małe muzeum, to masz małe dinozaury. 288 00:12:44,000 --> 00:12:47,000 (Śmiech) 289 00:12:47,000 --> 00:12:49,000 Jeśli przyjrzysz się triceratopsowi, 290 00:12:49,000 --> 00:12:51,000 to widać, jak się zmienia, zmienia swój kształt. 291 00:12:51,000 --> 00:12:53,000 Jak młode rosną, 292 00:12:53,000 --> 00:12:55,000 ich rogi się zakrzywiają do tyłu. 293 00:12:55,000 --> 00:12:57,000 A jak się starzeją, 294 00:12:57,000 --> 00:12:59,000 ich rogi rosną do przodu. 295 00:12:59,000 --> 00:13:01,000 Jest to całkiem fajne. 296 00:13:01,000 --> 00:13:03,000 Jeśli się przyjrzysz brzegowi ich kołnierza, 297 00:13:03,000 --> 00:13:06,000 to mają one takie małe trójkątne kostki, 298 00:13:06,000 --> 00:13:08,000 które później się robią duże jako trójkąty, 299 00:13:08,000 --> 00:13:11,000 a następnie spłaszczają się na kołnierzu 300 00:13:11,000 --> 00:13:13,000 całkiem jak kolce 301 00:13:13,000 --> 00:13:16,000 u pachycefalozaurów. 302 00:13:16,000 --> 00:13:20,000 No i wtedy, jako że te młode są w moich zbiorach, 303 00:13:20,000 --> 00:13:22,000 rozciąłem je 304 00:13:22,000 --> 00:13:24,000 i zajrzałem do środka. 305 00:13:24,000 --> 00:13:27,000 No i ten mały jest naprawdę gąbczasty. 306 00:13:27,000 --> 00:13:30,000 I ten średni jest naprawdę gąbczasty. 307 00:13:30,000 --> 00:13:32,000 Ale, co ciekawe, 308 00:13:32,000 --> 00:13:34,000 dorosły triceratops też był gąbczasty. 309 00:13:34,000 --> 00:13:37,000 A tu mamy czaszkę, która ma dwa metry długości. 310 00:13:37,000 --> 00:13:40,000 To jest duża czaszka. 311 00:13:40,000 --> 00:13:42,000 Ale jest jeszcze inny dinozaur, 312 00:13:42,000 --> 00:13:45,000 którego można znaleźć w tej formacji, 313 00:13:45,000 --> 00:13:48,000 który wygląda jak triceratops, tylko większy, 314 00:13:48,000 --> 00:13:51,000 i nazywa się torozaur. 315 00:13:51,000 --> 00:13:54,000 A torozaur, jak go rozcięliśmy, 316 00:13:54,000 --> 00:13:56,000 ma dojrzałą kość. 317 00:13:56,000 --> 00:13:58,000 Ale ma on takie duże dziury w swojej tarczy. 318 00:13:58,000 --> 00:14:01,000 No i wszyscy mówią: „triceratops i torozaur 319 00:14:01,000 --> 00:14:03,000 nie mogą być tym samym zwierzęciem, 320 00:14:03,000 --> 00:14:05,000 bo jeden jest większy od drugiego.” 321 00:14:05,000 --> 00:14:10,000 (Śmiech) 322 00:14:10,000 --> 00:14:12,000 „No i ma dziury w kołnierzu.” 323 00:14:12,000 --> 00:14:15,000 A ja odpowiedziałem: „A mamy jakieś młode torozaury?”. 324 00:14:15,000 --> 00:14:18,000 Na to oni: „No nie, 325 00:14:18,000 --> 00:14:21,000 ale on ma dziury w kołnierzu”. 326 00:14:21,000 --> 00:14:24,000 Więc jeden z moich magistrantów, John Scannella, 327 00:14:24,000 --> 00:14:26,000 przejrzał całe nasze zbiory 328 00:14:26,000 --> 00:14:28,000 i zauważył, 329 00:14:28,000 --> 00:14:30,000 że ta dziura zaczyna się pojawiać 330 00:14:30,000 --> 00:14:32,000 u triceratopsa 331 00:14:32,000 --> 00:14:35,000 a jest już oczywiście uformowana u torozaura -- 332 00:14:35,000 --> 00:14:38,000 więc on znalazł te w stadium przejściowym 333 00:14:38,000 --> 00:14:40,000 między triceratopsem a torozaurem, 334 00:14:40,000 --> 00:14:42,000 co jest całkiem fajne. 335 00:14:42,000 --> 00:14:44,000 Tak więc już wiemy, 336 00:14:44,000 --> 00:14:46,000 że torozaur 337 00:14:46,000 --> 00:14:49,000 to tak naprawdę dorosły triceratops. 338 00:14:49,000 --> 00:14:51,000 A kiedy nadajemy nazwy dinozaurom 339 00:14:51,000 --> 00:14:53,000 kiedy nadajemy nazwy czemukolwiek, 340 00:14:53,000 --> 00:14:55,000 to oryginalna nazwa zostaje, 341 00:14:55,000 --> 00:14:59,000 a druga nazwa jest odrzucana. 342 00:14:59,000 --> 00:15:02,000 Więc torozaur jest wymarły. 343 00:15:02,000 --> 00:15:05,000 Triceratops, jeśli słyszeliście wiadomości, 344 00:15:05,000 --> 00:15:07,000 wielu prezenterów wiadomości wszystko pomieszało. 345 00:15:07,000 --> 00:15:10,000 Uważali, że torozaur powinien zostać, a triceratops ma być odrzucony, 346 00:15:10,000 --> 00:15:12,000 ale tak się nie stanie. 347 00:15:12,000 --> 00:15:17,000 (Śmiech) 348 00:15:18,000 --> 00:15:21,000 No dobra, tak więc możemy to zrobić z całą masą dinozaurów. 349 00:15:21,000 --> 00:15:23,000 Znaczy się, tu mamy edmontozaura 350 00:15:23,000 --> 00:15:25,000 i anatotytana. 351 00:15:25,000 --> 00:15:28,000 Anatotytan: olbrzymia kaczka. 352 00:15:28,000 --> 00:15:30,000 To jest olbrzymi dinozaur o kaczym dziobie. 353 00:15:30,000 --> 00:15:32,000 Tu mamy kolejnego. 354 00:15:32,000 --> 00:15:34,000 Więc badamy histologię kości. 355 00:15:34,000 --> 00:15:37,000 Histologia kości mówi nam, 356 00:15:37,000 --> 00:15:39,000 że edmontozaur jest młodociany 357 00:15:39,000 --> 00:15:41,000 albo najwyżej młodzieńczy, 358 00:15:41,000 --> 00:15:44,000 a ten drugi jest dorosły, 359 00:15:44,000 --> 00:15:47,000 więc mamy ontogenezę. 360 00:15:47,000 --> 00:15:50,000 No to się pozbywamy anatotytana. 361 00:15:50,000 --> 00:15:53,000 I tak możemy ciągle. 362 00:15:53,000 --> 00:15:55,000 A ten ostatni 363 00:15:55,000 --> 00:15:57,000 to tyranozaur. 364 00:15:57,000 --> 00:15:59,000 No to mamy te dwa dinozaury, 365 00:15:59,000 --> 00:16:02,000 tyranozaura i nanotyrana. 366 00:16:02,000 --> 00:16:04,000 (Śmiech) 367 00:16:04,000 --> 00:16:07,000 Znowu, to daje do myślenia. 368 00:16:07,000 --> 00:16:10,000 (Śmiech) 369 00:16:10,000 --> 00:16:12,000 Ale mieli dobre pytanie. 370 00:16:12,000 --> 00:16:14,000 Patrzeli się na nie 371 00:16:14,000 --> 00:16:17,000 i powiedzieli: „Jeden ma 17 zębów, a ten największy ma 12 zębów. 372 00:16:17,000 --> 00:16:19,000 A to jest kompletnie bez sensu, 373 00:16:19,000 --> 00:16:21,000 bo nic nie wiemy o żadnych dinozaurach, 374 00:16:21,000 --> 00:16:23,000 które z wiekiem zyskują zęby. 375 00:16:23,000 --> 00:16:25,000 Więc to musi być prawda -- 376 00:16:25,000 --> 00:16:28,000 one muszą być inne”. 377 00:16:28,000 --> 00:16:30,000 No to rozcinamy je. 378 00:16:30,000 --> 00:16:32,000 No i pewnie, 379 00:16:32,000 --> 00:16:35,000 nanotyran ma młodą kość 380 00:16:35,000 --> 00:16:38,000 a ten większy ma dojrzalszą kość. 381 00:16:38,000 --> 00:16:41,000 Wygląda na to, że mogłaby być jeszcze większa. 382 00:16:41,000 --> 00:16:43,000 A w Muzeum Gór Skalistych, gdzie pracujemy, 383 00:16:43,000 --> 00:16:45,000 mam cztery tyranozaury, 384 00:16:45,000 --> 00:16:47,000 więc całą masę ich mogę porozcinać. 385 00:16:47,000 --> 00:16:50,000 Ale tak naprawdę nie musiałem żadnego z nich rozcinać, 386 00:16:50,000 --> 00:16:53,000 bo po prostu uszeregowałem ich szczęki 387 00:16:53,000 --> 00:16:56,000 i okazało się, że największy ma 12 zębów, 388 00:16:56,000 --> 00:16:58,000 a ten trochę mniejszy miał 13, 389 00:16:58,000 --> 00:17:00,000 a ten jeszcze mniejszy miał 14 390 00:17:00,000 --> 00:17:02,000 A oczywiście nano ma 17. 391 00:17:02,000 --> 00:17:05,000 No i po prostu chodziliśmy i przypatrywaliśmy się innym zbiorom, 392 00:17:05,000 --> 00:17:09,000 i znaleźliśmy jednego, co ma, jakby, 15 zębów. 393 00:17:09,000 --> 00:17:12,000 Tak więc znowu bardzo łatwo stwierdzić, 394 00:17:12,000 --> 00:17:14,000 że ontogeneza tyranozaura 395 00:17:14,000 --> 00:17:17,000 składała się z nanotyrana, 396 00:17:17,000 --> 00:17:22,000 a zatem możemy wykreślić kolejnego dinozaura. 397 00:17:22,000 --> 00:17:24,000 (Śmiech) 398 00:17:24,000 --> 00:17:28,000 Więc jeśli chodzi o nasze dinozaury 399 00:17:28,000 --> 00:17:30,000 z końca kredy, 400 00:17:30,000 --> 00:17:33,000 to zostaje nam siedem. 401 00:17:33,000 --> 00:17:36,000 A to dobra liczba. 402 00:17:36,000 --> 00:17:39,000 To dobra liczba do wymarcia, chyba. 403 00:17:39,000 --> 00:17:41,000 Jak sobie możecie wyobrazić, 404 00:17:41,000 --> 00:17:44,000 czwartoklasiści nie są tym zachwyceni. 405 00:17:44,000 --> 00:17:46,000 Czwartoklasiści uwielbiają swoje dinozaury, 406 00:17:46,000 --> 00:17:49,000 uczą się ich na pamięć. 407 00:17:51,000 --> 00:17:54,000 Nie są więc tym zachwyceni. 408 00:17:54,000 --> 00:17:56,000 (Śmiech) 409 00:17:56,000 --> 00:17:58,000 Bardzo dziękuję. 410 00:17:58,000 --> 00:18:01,000 (Oklaski)